ريشات اسقاربەكۇلى. ازان ءدىني ءراسىم بە، الدە ايقاي ما؟
قازاق اتەيستىك كەڭەس وكىمەتىنىڭ وكتەمدىگى ءجۇرىپ تۇرعان تۇستا دا، ازانىن شاقىرىپ، اللا الدىنداعى قۇلشىلىعىن ۇمىتپاعان. ەندەشە ەتەك-جەڭىمىزدى قىمتاپ، اتا ءدىندى دارىپتەپ، جاستار بەس ۋاقىت نامازدى قازا قىلماۋعا بەت بۇرعاندا، بۇنىسى قالاي؟ ەندى ەلىمىزدەگى ءدىن ماسەلەلەرىنە رەسمي كوزقاراسپەن قارايتىن اگەنتتىك «ازان شاقىرىپ ەلدىڭ مازاسىن قاشىرمايىق» دەگەن سيپاتتا ۇسىنىس تاستادى. بۇل كوپتەگەن مۇسىلمانداردىڭ جاندى جەرىنە ىستىك تىعىپ العانداي اسەر قالدىرۋى مۇمكىن. تاڭعى نامازدىڭ الدىنداعى ءدىني جورالعىنىڭ دىبىسىن باسەڭدەتۋ زاڭمەن رەتتەلۋى كەرەك دەپتى، قايرات لاما ءشارىپ. «ءدىني راسىمدەر تۇرعىنداردىڭ مازاسىن الماۋى كەرەك. كەرەك دەسەڭ بۇل مەنىڭ ەمەس، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ تالابى»،- دەيدى اگەنتتىك باسشىسى. شەنەۋنىك «رەليگيا ترەبۋەت پوستوياننوگو ۆنيمانيا ي كروپوتليۆوي رابوتى»(15.11.2011 «ليتەر» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق-ساياسي گازەتى) دەگەن سۇقباتىندا وسى ماسەلەگە وراي بىلاي دەيدى: «حوتەلوس بى وبراتيت ۆنيمانيە ي پرەسسى، ي وبششەستۆەننوستي نا تو، چتو پرەتەنزي پو پوۆودۋ ازانا وتنوسياتسيا نە ك فاكتۋ، ا ك گرومكوستي ەگو زۆۋچانيا ۆ راننەە ۋترو. رۋكوۆودستۆو دۋحوۆنوگو ۋپراۆلەنيا مۋسۋلمان كازاحستانا ۋجە پروۆەلو رازياسنيتەلنۋيۋ رابوتۋ سو سۆويمي وفيتسيالنىمي پرەدستاۆيتەليامي ۆ رەگيوناح پو سنيجەنيۋ موششنوستي گرومكوگوۆوريتەليا ۆو ۆرەميا ەگو يسپولزوۆانيا.»
قازاق اتەيستىك كەڭەس وكىمەتىنىڭ وكتەمدىگى ءجۇرىپ تۇرعان تۇستا دا، ازانىن شاقىرىپ، اللا الدىنداعى قۇلشىلىعىن ۇمىتپاعان. ەندەشە ەتەك-جەڭىمىزدى قىمتاپ، اتا ءدىندى دارىپتەپ، جاستار بەس ۋاقىت نامازدى قازا قىلماۋعا بەت بۇرعاندا، بۇنىسى قالاي؟ ەندى ەلىمىزدەگى ءدىن ماسەلەلەرىنە رەسمي كوزقاراسپەن قارايتىن اگەنتتىك «ازان شاقىرىپ ەلدىڭ مازاسىن قاشىرمايىق» دەگەن سيپاتتا ۇسىنىس تاستادى. بۇل كوپتەگەن مۇسىلمانداردىڭ جاندى جەرىنە ىستىك تىعىپ العانداي اسەر قالدىرۋى مۇمكىن. تاڭعى نامازدىڭ الدىنداعى ءدىني جورالعىنىڭ دىبىسىن باسەڭدەتۋ زاڭمەن رەتتەلۋى كەرەك دەپتى، قايرات لاما ءشارىپ. «ءدىني راسىمدەر تۇرعىنداردىڭ مازاسىن الماۋى كەرەك. كەرەك دەسەڭ بۇل مەنىڭ ەمەس، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ تالابى»،- دەيدى اگەنتتىك باسشىسى. شەنەۋنىك «رەليگيا ترەبۋەت پوستوياننوگو ۆنيمانيا ي كروپوتليۆوي رابوتى»(15.11.2011 «ليتەر» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق-ساياسي گازەتى) دەگەن سۇقباتىندا وسى ماسەلەگە وراي بىلاي دەيدى: «حوتەلوس بى وبراتيت ۆنيمانيە ي پرەسسى، ي وبششەستۆەننوستي نا تو، چتو پرەتەنزي پو پوۆودۋ ازانا وتنوسياتسيا نە ك فاكتۋ، ا ك گرومكوستي ەگو زۆۋچانيا ۆ راننەە ۋترو. رۋكوۆودستۆو دۋحوۆنوگو ۋپراۆلەنيا مۋسۋلمان كازاحستانا ۋجە پروۆەلو رازياسنيتەلنۋيۋ رابوتۋ سو سۆويمي وفيتسيالنىمي پرەدستاۆيتەليامي ۆ رەگيوناح پو سنيجەنيۋ موششنوستي گرومكوگوۆوريتەليا ۆو ۆرەميا ەگو يسپولزوۆانيا.»
سۇقباتتا رەسمي مەكەمەنىڭ وكىلى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ باسشىلىعى ايماقتارداعى وكىلدىكتەرىنە ءدىني جورالعىنى ورىنداۋدا دىبىستىڭ شۋىلىنا بايلانىستى تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزدى، دەپ وتىر. الايدا ءمۇفتيات قىزمەتكەرلەرى ءدىن باسىمىزدان دا، ءدىن ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىكتەن دە مۇنداي نۇسقاۋدىڭ بولماعانىن ايتادى. قازاقستانداعى 2,5 مىڭ مەشىتتى باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىرعان باسقارما ازان شاقىرۋدىڭ استارىنا ءۇڭىلۋ ورىنسىز دەگەن ۇستانىمدا.
قايرات لاما ءشارىپ باق وكىلدەرىنە بەرگەن تۇسىنىكتەمەنىڭ تاعى بىرىندە بىلاي دەيدى: «تۇنگى ۋاقىتتا ساعات ون ەكى مەن جەتىنىڭ ارالىعىندا داۋىستاردىڭ قاتتى شىعۋىنا بايلانىستى دەنساۋلىق مينيسترلىگىنىڭ ارنايى بۇيرىعى بار. بۇل سانيتارلىق نورماعا جاتادى. وتىز-قىرىق دەتسيبەل كولەمىندە. بۇل تەك ازان مەنەن شىركەۋلەردىڭ قوڭىراۋلارىنداعى داۋىس ەمەس تۇنگى كلۋبتارداعى مۋزىكالاردىڭ دا داۋسىنا قاتىستى نورما.»
قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 2004 جىلعى 3 جەلتوقسانداعى №841 بۇيرىعى نەگىزىندە تۇرعىن ۇيلەر اۋماعىندا، قوعامدىق عيماراتتاردىڭ اينالاساندا شۋ مەن ينفرادىبىستىڭ ولشەمى گيگيەنالىق تالاپتارعا ساي بولۋى كەرەك. تۇنگى ساعات 23.00 دەن تاڭعى ساعات 7.00-گە دەيىنگى مەرزىمدە شۋىل ولشەمى 45 دەتسيبەلدەن اسپاۋى ءتيىس دەگەن رەسمي قۇجات بار ەكەنى راس. بىراق وسى مينيسترلىككە قاراستى مەملەكەتتىك سانيتارلىق ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ كوميتەتى الماتى قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتىنە وسى كۇنگە دەيىن مەشىتتىڭ ازان شاقىرۋىنان ۇيقىمىز بۇزىلدى نەمەسە مازامىز قاشتى دەپ بىردە-ءبىر شاعىم تۇسپەگەن.
ءدىنتانۋشى مۇحيتدين يساۇلى نامازعا جىعىلار الدىندا ازان شاقىرۋ مۇسىلمانداردا ەجەلدەن قالىپتاسقان ءۇردىس دەيدى. ول -يسلمانىڭ سيمۆولى. قازاقستاندا، ونىڭ ىشىندە تۇركىستان جاقتا كەڭەس زامانىندا دا مەشىتتەر بولدى. اللا ۇيىندە ازان شاقىرىلىپ، ناماز وقىلدى. بىراق ونىڭ داۋىسىنا ەشكىمنىڭ شاعىم ايتقانىن ەستىمەدىك. سوندىقتان ءدال قازىر سان عاسىرلىق ءدىني ءراسىمدى كوپتىڭ تالقىسىنا سالىپ، داۋ-دامايدىڭ نىساناسىنا اينالدىرۋدىڭ نە قاجەتى بار. ايتپەسە جات اعىمدار، تىرناق استىنان كىر ىزدەگەن الدەبىر توپتار جاعدايدى باسقاشا پايدالانىپ، قوعامدى دۇرلىكتىرۋى مۇمكىن، دەيدى ءدىنتانۋشى. ول ازان دا قوعامدىق ورىندا ناماز وقۋ مەن حيدجاپ كيۋگە قاتىستى ەل ءىشىن الاتايداي ءبۇلدىرىپ، پالە ىزدەگەن تەرىسپيعىلدىلاردىڭ ەرمەگىنە اينالماسا دەگەندى مەڭزەيدى.
قازاقتا «اللاعا جاقىن بولعىڭ كەلسە ازاندى بول، اعايىنعا جاقىن بولعىڭ كەلسە قازاندى بول» دەگەن ناقىل بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ازان- ناماز ۋاقىتىنىڭ جاقىنداعانىن ءبىلدىرىپ، جاماعاتتى قۇلشىلىققا شاقىراتىن ءدىني ءراسىم ەكەنىن كوزىقاراقتى جۇرت بىلەدى. بىراق اللاعا دەگەن ماداعىڭدى ايقايلاماي-اق، كۇبىرلەپ ايتساڭ دا ەستيدى دەگەنگە نە دەرسىڭ؟!
«اباي-اقپارات»
