امانگەلدى ايتالى، قوعام قايراتكەرى:

امانگەلدى ايتالى، قوعام قايراتكەرى:

- ەڭ الدىمەن، ەتنومادەني ورتالىقتار تۋرالى زاڭ كەرەك. زاڭ ارقىلى ولاردىڭ جۇمىسىن رەتتەۋگە بولادى. قازىر شاعىن ۇلتتار «بىزگە ەتنومادەني ورتالىق كەرەك» دەپ، ورتالىق اشىپ، بيۋدجەتتەن ءبىراز قارجى الادى. سول ۇلتتىق ورتالىقتى بۇركەمەلەپ، پايدا تاۋىپ جۇرگەن ازاماتتار بولۋى مۇمكىن. اتالعان زاڭ، بىرىنشىدەن، ۇلتتىق ورتالىق قۇرامىن دەپ جۇرگەندەر كىم، سونى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ايتالىق، قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تارىداي شاشىراپ كەتكەن شاعىن حالىقتارعا ۇلتتىق ورتالىق كەرەك پە؟ ەكىنشىدەن، ۇلتتىق-مادەني ماسەلەمەن عانا ەمەس، ساياساتپەن اينالىسىپ جۇرگەن ءىرى دياسپورالار بار. ولار شەتەلدەرمەن، وزدەرىنىڭ تاريحي اتامەكەندەرىمەن بايلانىس جاسايدى. ۇلتتىق ورتالىقتار تەك ۇلتتىق ماسەلەمەن عانا اينالىسۋى قاجەت، ولاردىڭ ساياسي ماسەلەمەن اينالىسۋعا قۇقى جوق. جانە بىرقاتار ۇلتتىق ورتالىقتار شەتەلدەن قارجى الىپ تۇرادى. ول قارجى قانداي ماقساتقا جۇمسالىپ جاتىر؟ مەملەكەت مۇنى دا باقىلاپ وتىرۋى قاجەت. وسىدان-اق ەتنومادەني ورتالىقتار تۋرالى زاڭ كەرەك ەكەنى كورىنىپ تۇر. مەن وسى پىكىردى كەزىندە ايتقانمىن، ماعان «بىزدە «قوعامدىق بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ بار، سونىمەن رەتتەۋگە بولادى» دەگەن جاۋاپ ايتىلدى. بىراق، مەنىڭ ويىمشا، ۇلتتىق ورتالىقتاردىڭ قاراپايىم قوعامدىق بىرلەستىكتەردەن ايىرماشىلىعى، ولار شەتەلدەرمەن، ولارداعى ءتۇرلى ساياسي توپتارمەن بايلانىس جاسايدى. سول سەبەپتى بۇلاردى باقىلاپ تۇرۋ مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ماڭىزدى. بۇل ماسەلەنى كەيىنگە قالدىرماعان دۇرىس.

اسىلى وسمان، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى:

- اسسامبلەيا 1995 جىلدان باستاپ قۇرىلدى. 14 جىل بويى ورتالىقتاردىڭ ارقايسىسى وزىنە قىزمەت ەتتى، ولارعا ەركىندىك بەرىلدى. ەندى بۇگىنگى تاڭدا ولار سونىڭ قايتارىمىن بەرىپ، قوعامعا قىزمەت ەتۋى كەرەك. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتار ءار حالىقتان ءبىر-بىرەۋدەن بولعانى دۇرىس: ءبىر قالالىق، ءبىر وبلىستىق. ولاردى قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەتىن، ساۋاتتى، ءبىلىمدى باسشى باسقارۋى قاجەت. ال قازىر - اباي ايتقانداي، «باس-باسىنا بي بولعان وڭكەي قيقىم». بۇعان اسسامبلەيا حاتشىلىعى كىنالى دەگەن بولار ەدىم. كەيدە اشۋىم كەلگەندە، ايتارىم - اسسامبلەيا بيزنەسكە اينالىپ كەتتى. ماسەلەن، ءبىر الماتىدا ەكى ءازىربايجان ورتالىعى بار. ونى قويىپ، قازىر ءار اۋىلدا ءبىر ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتان اشىلىپ جاتىر. مەن بۇل ماسەلەنى كوتەرگەندەرىڭىزدى قۇپ كورەمىن. كەيبىر ۇلتتىق ورتالىقتار قىزمەتىنە باقىلاۋ ەنگىزۋ ءسوزسىز قاجەت. ءبارى زاڭعا ساي بولۋى ءتيىس. ايتپەسە ءبىر ۇلتتىڭ بىرنەشە ورتالىعىنىڭ بولۋى سول حالىقتىڭ ءوز ىشىندە نارازىلىق تۋعىزىپ ءجۇر.

مۇحتار شاحانوۆ، اقىن، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى:

- ماسەلەنى وتە دۇرىس كوتەرىپ وتىر ەكەنسىزدەر. مەن ەلىمىزدەگى بارلىق ۇلتتاردىڭ تىلىنە، سالت-ساناسىنا قۇرمەتپەن قارايمىن. بىراق، راس، ۇلتتىق ورتالىقتار قاپتاپ كەتتى. ماسەلەن، ءبىر الماتىنىڭ وزىندە ۇيعىردىڭ 12 ورتالىعى بار ەكەن. ونىڭ بارلىعى مەملەكەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلادى. ءبىز مىنانى ەسكەرۋىمىز قاجەت: ۇلتارالىق تاتۋلىقتى ناسيحاتتاعان ءجون، بىراق ونى اسىرەلەپ جىبەرمەۋىمىز كەرەك. سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا كوڭىل بولمەي تۇرىپ، وزگە ۇلتتار مادەنيەتىن دارىپتەپ جىبەرۋگە بولمايدى. ويتكەنى بۇل - جاي عانا قازاقتىڭ ءتىلى ەمەس، مەملەكەتتىڭ ءتىلى عوي. مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيعىر دا، نەمىس تە، ورىس تا، ۇلتتىق ورتالىق اشىپ جاتقان باسقا ۇلت وكىلدەرى دە ءبىلۋى ءتيىس. ال بىزدە اتى بار دا، زاتى جوق. بۇل ءوز كوسموپوليتتەرىمىزدىڭ سەبەبىنەن بولىپ وتىر. مەملەكەتتىك تىلگە جاسالماعان قۇرمەتتىڭ ۇلتتىق ورتالىقتارعا جاسالعانىن ءوز باسىم تۇسىنە المايمىن. ال ولاردىڭ بارلىعى بىردەي نە ماقساتتى كوزدەپ جاتقانىن قۇداي ءبىلسىن.

ساۋالنامانى جۇرگىزگەن بولاتبەك مۇحتاروۆ

«الاش ايناسى» گازەتى 26 ماۋسىم 2009 جىل