الەم نازارى تاعىدا «ماسكەۋ مەن مينسك» اراسىنداعى تەكەتىرەسكە اۋدى. وسى ماسەلەگە قاتىستى CNBC مەدياباسىلىمىندا فرەدەريك كەمپيدىڭ (Frederick Kempe) «كوزىڭدى اشىپ، ءپۋتيننىڭ تامىزداعى توسىن سىيىنا زەر سال» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى.

فرەدەريك كەمپي بۇعان دەيىن «The Wall Street Journal»-دا شەتەلدىك ءتىلشى بولىپ 25 جىلدان استام ەڭبەك ەتكەن.  اتلانتيكالىق كەڭەستىڭ ءام پرەزيدەنتى، ءام باس ديرەكتورى، اقش «وي تامىزىق» ورتالىقتارىنىڭ جاھاندىق ماسەلەلەر بويىنشا بەدەلدى ساراپشىسى.

ءبىز كەمپيدىڭ جوعارىداعى ماقالاسىن «Abai.kz» وقىرماندارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

فرەدەريك كەمپيدىڭ ماقالاسى:

«امەريكا-قىتاي» اراسىنداعى كورىگى قىزا تۇسكەن الاۋىزدىق جۇرت نازارىن وزىنە اۋدارتقانىمەن، ءبارىبىر وسى جازداعى باتىس ءۇشىن توسىن سىي رەسەيدەگى ۆلاديمير پۋتين تاراپىنان بولادى.

سەبەبى بيىل 21-جىلعا اياق باسقان پۋتين باسقارۋىنداعى رەسەيدىڭ حالىقارالىق امبيتسياسى مەن ىشكى ءىرىپ-ءشىرۋى اراسىنداعى قاراما-قايشىلىققا قۇرىلعان ءتۇزىلىم قاشاندا ونىڭ مۇمكىندىگى مەن وزگە توندىرەر قاۋپىن الدىڭعى قاتارعا شىعارىپ وتىرادى.

ونىڭ مەملەكەتتىك باندوكراتياسى اسكەري مودەرنيزاتسيالاۋدى كەڭ كولەمدە ورىستەتىپ، ءوز قۇرامىنا تاياۋدا عانا ەلگە ءمالىم بولعان جاساندى جەر سەرىگىنە قارسى عارىشتىق قارۋدىڭ سىنالۋىن قوسىپ وتىر.

بۇدان بولەك، الدىڭعى قاتارلى اسكەري تەحنولوگيالارى جانە تيىمدىلىگى تومەن تەحنولوگيامەن جاساقتالعان جالدامالى ارميالاردا وڭتايلى كادەگە جارايتىن گيپەردىبىستىق تەحنولوگيا سالاسىنداعى الەمدىك بارلاۋ ءىس-شارالارى مەن ونداعى جەتىستىكتەرى كەڭىنەن جارنامالانۋدا.

ەلدىڭ دەموگرافيالىق قارتتىق قاقپانىنا تۇسكەنى، ەكونوميكاسىنىڭ تۇرالاعانى، مۇناي باعاسىنىڭ ءتۇسۋى ونىڭ شاڭىراعىن شايقالتىپ تا كەتتى.  الەمدىك بانك حالقىنىڭ 12,3%-ى نەمەسە 18 ملن. ادامى كەدەيلىك شەگىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان رەسەيدىڭ ءىجو 2020 جىلى 6%-عا كەميدى دەپ بولجاپ وتىر.

اقش-تىڭ كوروناۆيرۋسكە، ەلدەگى ەكونوميكالىق داعدارىسقا ءام ناسىلدىك اپالاڭ-توپالاڭعا نازارىنىڭ ءبىرجولا اۋىپ، ەۋروپانىڭ ءوزى ىشىندەگى الاۋىزدىق پەن قاراشاداعى سايلاۋعا قاتىستى جەكە باسىمەن قايعى بولۋى پۋتين ءۇشىن ەڭ ۇلكەن مۇمكىندىكتەردىڭ كوكجيەگىن اشتى دەسەك تە بولادى. «دوسى» سانالاتىن پرەزيدەنت ترامپتىڭ قاراشاداعى سايلاۋدا ۇتىلىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەستىگىن بەك جاقسى بىلەتىن پۋتين ءساتى كەلىپ تۇرعان مۇمكىندىكتى قۇر جىبەرمەيتىنى دە اقيقات.

توتەسىنەن تۋعان قاۋىپ قيىر شىعىستاعى حاباروۆسك قالاسىندا ورىن العان پروتەستىك اكتسيالاردىڭ كەڭ كولەمدى ءارى ۇزاققا سوزىلۋى بوپ تابىلادى. «لەۆادا» جۇرگىزگەن ساۋالنامادا رەسەيلىكتەردىڭ 45%-ى تاياۋدا وتكەن انتيكرەملدىك پروتەستەر تولقىنىن قۇپتايتىنىن جازىپتى. ءپۋتيننىڭ قارسىلاستارى دا تەمىردى قىزعان كەزىندە سوعىپ، تەككە قاراپ جاتپايتىنى دا بەلگىلى.

بۇل ارادا تامىز توسىن سىيى بولاتىن-بولمايتىنىن كەسىپ ايتۋ وتە قيىن دەسەك تە، ونىڭ ءبىرى اقش-تاعى قاراشادا وتەتىن سايلاۋدىڭ الدىندا بوي كورسەتەتىندىگى رەسەيدىڭ زور الەۋەتى، بولماسا السىزدىگى سىندى ەكى فاكتوردىڭ قويىنداسىپ كەتۋىنە بايلاۋلى.

بۇدان بۇرىندا ماسكەۋدىڭ العا باسقان قادامى كەيىن كەتكەن كەزدە، پۋتين ءوزىنىڭ ىشكى باقىلاۋىن بەكەمدەي ءتۇسۋ ءۇشىن شەتەلدەگى اۆانتيۋرعا جۇگىنەتىن.

2008 جىلعى تامىزداعى ورىس-گۇرجى سوعىسى، 2014 جىلعى قىرىمدى اننەكسيالاۋى، 2015 جىلدان باستاۋ العان رەسەيدىڭ ءسۇريانىڭ ازامات سوعىسىنا اسكەري ارالاسۋى، ەۋروپاداعى ەلەكتورالدى ءارى جالعان اقپاراتتىق بەلسەندىلىك، اسىرەسە وسى جىلعى قاڭتارداعى اقش-تاعى سايلاۋعا كيلىگۋى سىندى توسىن سىيدى كۇتۋگە بولا ما؟

وسى باعىتتاعى رەسەيدىڭ قادامى 9 تامىزداعى بەلارۋس سايلاۋىنا بىلەك سىبانا كىرىسۋدەن باستالدى.

ەۋروپالىق ساياساتشى يانۋش بۋگايكسي پۋتين بەلارۋستى قاقالماي جۇتۋدىڭ ءساتىن ءوز پايداسىنا جاراتىپ، ۇلتتى ازات ەتۋشى كەيپىنە ەنىپ، «بەلارۋستاعى تولقۋدىڭ ءوسۋى مەن ەلدەگى داۋلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدى» ءوز كادەسىنە جاراتۋى مۇمكىن، دەپ سانايدى.

وسى اپتادا 32 رەسەيلىكتىڭ مينسك ماڭىنداعى ساناتوريدە قاماۋعا الىنعانىنان كەيىن، ءوز ەلىندە ءۇش بىردەي وپپوزيتسيالىق توپتىڭ قىسپاعىندا قالعان بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو: «كرەملمەن ىم-جىمى ءبىر اسكەري مەردىگەرى ۆاگنەر سايلاۋ الدىندا ەلدە تۇراقسىزدىق ورناتۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ 200 جالدامالى جەندەتىن جىبەردى»، دەپ ايىپتادى.

ءبىر نارسە تۇسىنىكتى: ول – ءپۋتيننىڭ لۋكاشەنكومەن قارىم-قاتىناسى قاتتى سۋىسىپ، سوڭعىسى ماسكەۋ باسىمدىققا يە بولىپ وتىرعان، رەسەي ءۇشىن وتە ءتيىمدى ەكى مەملەكەتتىڭ ءبىر وداققا بىرىگۋىنە ءوز قارسىلىعىن اشىق ءبىلدىردى. لۋكاشەنكو بۇعان دەيىن ەۋروپا جانە اقش-پەن تىعىز بايلانىسقا ءتۇسىپ، مەمحاتشى مايك پومپەونىڭ اقپانداعى ءىس-ساپارىندا اسقان قوناقجايلىق تانىتقان.

پۋتين كوبىنە ءوز جەرىندەگى كرەملدىك بيلىكتى ازىپ-توزدىراتىن، لۋكاشەنكونىڭ باسىن الا قاشۋى نەمەسە باتىستىق قۇندىلىقتارعا، گۇرجىستان مەن ۋكرايناعا بۇيرەگى بۇراتىن وپپوزيتسيالىق ءىس-ارەكەت ءتارىزدى كەز كەلگەن باس كوتەرۋگە قارسى شىعادى.

كەيبىر ساراپشىلار ءپۋتيننىڭ تاپ وسىنداي اۆانتيۋراعا بارۋىنا تابەتى قايتىپ، ءجۇنى جىعىلىپ قالدى دەگەندى ءسوز ەتەدى. بىراق ول ءالى كۇنگە دەيىن اقش-تى، ەۋروپانى نەمەسە وزگە دە ەلدەردى كوزگە ىلمەيتىندىگىن تانىتىپ ءجۇر.

وتكەن اپتادا ترامپ ءوزىنىڭ «Axios on HBO» تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «رەسەي اۋعانستانداعى امەريكا سولداتتارىن ءولتىرۋ ءۇشىن تاليبتەرگە اقشا تولەپ وتىر دەگەن بارلاۋ مالىمەتى بويىنشا، پۋتينمەن سوزگە كەلىسپەي قالعانىم جوق»، دەپ مالىمدەدى. ترامپ اقپان ايىنىڭ اياعىندا قولىنا كۇندەلىكتى بارلاۋ مالىمەتى تۇسكەننەن كەيىن پۋتينمەن ۇزىن سانى سەگىز رەت سويلەسكەنىن ايتتى.

ەگەر وتكەننىڭ ساباعى – كەلەشەكتىڭ ءتالىمى بولادى دەسەك، وندا ەكونوميكالىق سىرقات رەسەيدە ءپۋتيننىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلەدى دەيتىن باتىس دانىشپاندارىنىڭ ارماندارىنا قوسىلا قويمايمىز.

ءبارى ءبىر ول ءوزىنىڭ حالىقارالىق تابىستارىمەن قاناتتانىپ، بەتى قايتىپ كورمەگەن تەنتەك مەكتەپ وقۋشىسى سەكىلدى كەڭەس ءداۋىرىنىڭ داۋرەنىنىڭ ءۇزىلۋىن ادىلەتسىزدىك دەپ ساناپ، ونى قالپىنا كەلتىرۋ جولىنداعى جۇمىسىن وزىنە وڭتايلى تاسىلمەن جالعاستىرا بەرەتىن بولادى.

Financial Times ءتىلشىسى كاترين بيلتون (Catherine Belton) جازعان «Putin's People: How the KGB Took Back Russia and Then Took On the West» كىتابىندا بولاشاق پرەزيدەنت ءوزىنىڭ مانساپ جولىنىڭ ءار كەزەڭىندە كگب ءادىس-تاسىلدەرىن كەڭىنەن كادەگە جاراتقانىن اشىپ كورەسەتە العان»، - دەپ ەنن ەپپلباۋم رەتسەنزيا جازادى.

تاعى ءبىر ءبىز سۇيەنەتىن دەرەككوزى كونستانتين مالوفەەۆپەن بىرگە ەۋروپا بويىنشا بالامالى دەموكراتيا مەن ەۋروپالىق ينتەگراتسيالىق ۇيىمدى قۇرعان رەسەيلىك بيزنەسمەن ۆلاديمير ياكۋنين اتالعان كىتاپتىڭ اۆتورى بولتونعا: «رەسەيدىڭ جاھاندىق جاعدايىن قالپىنا كەلتىرۋ باستى ماقساتىمىز»، دەگەنى.

ءوز كەزەگىندە رەسەي بويىنشا امەريكالىق ساراپشى اندجەلا ستەنت: «رەسەي ءوزىنىڭ شەكتەۋلى ەكونوميكالىق مۇمكىندىگىنە قاراماي، ءالى كۇنگە دەيىن بەلدى حالىقارالىق ويىنشى بولىپ تابىلادى. بۇعان سەبەپ، اقش-تىڭ سەنىمدىلىگىنە قاتىستى ءوز وداقتاستارى اراسىنداعى تۋىنداپ، ورىستەي تۇسكەن كۇمان»،- دەپ جازادى.

ۆاشينگتوننىڭ پۋتين تۋرالى كەڭىنەن تاراعان «باسكەسەر – ديكتاتور» دەگەن پىكىرىنە قاراماي، ونىڭ جاھاندىق ارىپتەستەرى، ونىڭ ىشىندە تاياۋ شىعىستىڭ جوعارى شەندى شەنەۋىنىكتەرى ونىڭ ء(پۋتيننىڭ) بويىنان بيزنەس جۇرگىزۋگە اسا سەنىمدى پراگمات كوشباسشىنى كورەتىندىكتەرىن اشىق ءسوز ەتەدى. ولار ءسۇريادا يرانعا قاراعاندا رەسەيدىڭ، ليۆيادا تۇركياعا قاراعاندا رەسەيدىڭ بولۋىن قۇپتايتىندارىن جوققا شىعارمايدى.

جازعى «بومبانىڭ» جارىلۋىنا بايلانىستى ستەنت: «ءبارى تۇراقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، اياق استىنان ءبارىنىڭ وزگەرىپ سالا بەرۋى ورىس تاريحىنا ءتان دۇنيە. پۋتين جۇرتتى تاڭ قالدىرۋدان جاڭىلماي كەلەدى. اياق استىنان اسىعىس ۇيىمداستىرعان رەفەرەندۋم ءدال وسىنىڭ دالەلى. قانشا دەگەنمەن وزىنە قاتىستى ەشكىم كۇتپەگەن شاقىرۋلارمەن بەتپە-بەت كەلىپ، بيلىك تىزگىنىن بەلگىسىز ۋاقىتقا دەيىن ساقتاپ قالا ءبىلدى»،- دەپ جازادى.

ال، ەندى وسى تامىزعا قاتىستى ءسوز ەتەتىن بولساق، ەگەر بۇل توسىن سىي بولاتىن بولسا، وندا ول ءپۋتيننىڭ تاڭداۋى بولعانى دەپ ءباس تىگۋگە بارمىن.

دايىنداعان ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz