10 تامىز كۇنى سايتىمىزدا «ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن ەلشى، ەلدىڭ مۇددەسىن قالاي قورعايدى؟» اتتى ماقالا جاريالانعان ەدى. وندا موڭعولياداعى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ كونسۋلدىق ماسەلەلەر بويىنشا 2-ءشى حاتشىسى شىنار جۇماتاەۆانىڭ مەملەكەتتىك تىلدە سويلەمەگەنى جايلى ءسوز بولعان. بۇگىن سايتىمىزدىڭ ەلەكتروندى پوشتاسىنا ماقالادا اتى اتالعان شىنار جۇماتاەۆانىڭ جاۋاپ حاتى كەلىپ ءتۇستى. Abai.kz ەركىن اقپارات الاڭى ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ەكىنشى تاراپتىڭ دا پىكىرىن جاريالاپ وتىرمىز.

شىنار جۇماتاەۆا، موڭعولياداعى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ كونسۋلدىق ماسەلەلەر بويىنشا 2-ءشى حاتشىسى:

قۇرمەتتى وقىرماندار!

2020 جىلدىڭ 10 تامىزىندا Abai.kz ينتەرنەت پورتالىندا «ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن ەلشى، ەلدىڭ مۇددەسىن قالاي قورعايدى؟» اتتى ماقالالاردا مەنىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ موڭعولياداعى ەلشىلىگىنىڭ كونسۋلى-II حاتشىسى شىنار جۇماتاەۆانىڭ، اتىنا ارىزدانۋشى موڭعوليانىڭ ازاماتى مايگۇل اۋلىققىزىنىڭ قازاق تىلىندە قويىلعان سۇراعىنا ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرگەنى جاريالانىپ، انا ءتىلىن قۇرمەتتەيتىن، ۇلتى قازاق ازاماتشانىڭ نامىسى قورلانعانى تۋرالى ايتىلىپ، كوپتەگەن پىكىرتالاس ورىن الدى.

اتالعان ماقالا ءبىر تاراپتىڭ، ياعني مايگۇل حانىمنىڭ ءسوزى مەن پىكىرى نەگىزىندە جازىلعان. ال، ماسەلەنى جان-جاقتى زەرتتەپ جانە زەردەلەپ جازۋ ءۇشىن وسى وقيعانىڭ ەكىنشى كەيىپكەرى بولىپ تابىلاتىن مەنىڭ پىكىرىمدى، شىن مانىندە جاعدايدىڭ قالاي بولعانىن ماقالالاردىڭ اۆتورلارى دا، وسى ماقالاعا پىكىر جازعان ازاماتتار مەن ازاماتشالار دا سۇرامادى.

ال وسى «سوراقى وقيعانىڭ» نەگىزگى مانىنە توقتالىپ، سودان كەيىن ماعان «اتۋ جازاسىن» تاعايىندايىق.

2020 جىلعى 6 تامىزدا تۇسكى اس ۋاقىتىندا (13:19) مەنىڭ ۇيالى تەلەفونىما مايگۋل اۋلىققىزى حابارلاسىپ، ديالوگتى موڭعول تىلىندە باستادى. اڭگىمە موڭعول تىلىندە باستاۋ العاندىقتان، تۇتقانىڭ ار جاعىنداعى ادامنىڭ قاي ۇلتتىڭ وكىلى ەكەنىن انىقتاۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، مەن وعان: «يزۆينيتە، يا نە پونيمايۋ مونگولسكي يازىك. موجەتە گوۆوريت نا رۋسسكوم يازىكە؟» دەپ جاۋاپ بەردىم.

ودان كەيىن دە مايگۇل حانىم اڭگىمەنى موڭعول تىلىندە جالعاستىرعاندىقتان، مىنا ادامدا ءبىر جاعداي بولعان ەكەن دەپ، دەرەۋ كومەكشىم، ەشلىكىتىڭ اۋدارماشىسى، بارلىق رەسمي/بەيرەسمي كەلىسسوزدەردى موڭعول تىلىنەن انا تىلىمىزگە اۋداراتىن اينۇر مادەتقىزىنا 13:20 ساعاتتا WhatsApp مەسسەندجەرىمەن م.اۋلىققىزىنىڭ تەلەفون ءنومىرىن جىبەرىپ، وعان حابارلاسۋدى ءوتىندىم. مەن sms جازىپ جاتقان كەزدە، مايگۇل حانىم ماعان قايتا قوڭىراۋ شالدى. مەن ول قوڭىراۋدى قابىلداماي، اينۇر مادەتقىزىنا دەرەۋ حابارلاسۋدى جانە موڭعول تىلىندە بارلىق اقپاراتتى بەرۋدى سۇرادىم. سول ارادا ماعان موڭعول تىلىندە جازىلعان sms-تەر كەلدى (سكرينشوتى بار):

- «قازاق ادام تاپتىم،

- قازاقشا سويلەستىرەيىن،

- سەن مۋسورسىن،

- موڭعوليادان جوعال! موڭعولشا سويلەي الماساڭ،

- نە دەگەن وركوكىرەكسىڭدەر تەلەفون المايتىن» (موڭعول تىلىنەن بەيرەسمي تۇردە اۋدارىلعان).

13:30 ساعاتتا ا.مادەتقىزى مايگۇل اۋلىققىزىنا ادەيى حابارلاسىپ، ءمان-ءجايدى انىقتاپ سۇراعان جانە COVID-19 پاندەمياسى ۋاقىتىندا ارىزدانۋشىنىڭ قازاقستاندا قالىپ قويعان تۋىستارىن موڭعولياعا قايتارۋ جولدارى جونىندە قاجەتتى بارلىق اقپاراتتى بەرگەن. وسى ارادا ايتا كەتەتىن جاعداي، ارىزدانۋشى اۋدارماشىمەن دە موڭعول تىلىندە سويلەسىپ، اڭگىمەنى قازاق تىلىندە جالعاستىرۋ جونىندە ءوتىنىشىن بىلدىرمەگەن، اڭگىمە تولىق موڭعول تىلىندە جۇرگىزىلگەن. وسىلايشا، ەكى قازاق موڭعول تىلىندە سويلەسكەن.

13:58 ساعاتتا ا.مادەتقىزى WhatsApp مەسسەندجەرى ارقىلى ماعان: «سىزگە قوڭىراۋ شالعان ازاماتقا حابارلاستىم، موڭعوليا ازاماتى ەكەن، موڭعول تىلىندە بارلىق اقپاراتتى بەردىم»، - دەدى.

ءتۇس ۋاقىتى ءبىتىپ، جۇمىسقا كەلگەننەن كەيىن ا.مادەتقىزىنان تاعى ءبىر مارتە قوڭىراۋ شالعان ادامدى سۇراپ، بارلىق سۇراقتارىنا جاۋاپ العانىنا كوزىمدى جەتكىزدىم.

ال ەندى، قۇرمەتتى وقىرمان قاۋىم، ەكى جاقتىڭ پىكىرىن بىلگەننەن كەيىن، وسى وقيعانى سارالايىق. قازىبەك يسا مەن قۋانىش قاپپاس مىرزالار جاريالاعان ماقالالاردا مايگۇل حانىم ماعان قازاق تىلىندە حابارلاسىپ، مەنىڭ تاراپىمنان ورىس تىلىندەگى جاۋاپقا تاپ بولعان بولىپ كورسەتىلگەن. «جاۋىز» شىنار جۇماتاەۆا قازاق ءتىلىنىڭ بەدەلىن ءتۇسىرىپ، انا سۇتىمەن كەلگەن ءوز ءتىلىن قۇرمەتتەمەگەن ديپلومات رەتىندە كورسەتىلگەن. الايدا، بۇل ماقالادا مايگۇل حانىمنىڭ مەنىمەن بولعان تەلەفوندىق ديالوگىندا تومەندەگى دايەكتەر تىپتەن كورسەتىلمەگەن، ال كەيبىر دايەكتەر اسىرا بۇرمالانعان.

بىرىنشىدەن، مايگۇل حانىمنىڭ تەلەفون ارقىلى مەنىمەن ديالوگتى موڭعول تىلىندە باستاعانى جونىندە بىردە-ءبىر اقپارات جوق. ادەتتە موڭعوليانى مەكەندەيتىن 120 000 قانداستارىمىزدىڭ 90 پايىزى ماعان تەلەفون ارقىلى حابارلاسقان كەزدە اڭگىمەنى قازاق تىلىندە باستايدى, ال ۇلتى موڭعول ازاماتتار موڭعول تىلىندە حابارلاسقاندا مەنىڭ موڭعول تىلىندە سويلەمەيتىنىمدى ءبىلىپ، كەيبىر ورتا جاستان اسقاندارى بىلگەنىنشە مەنىمەن ورىس تىلىندە، جاس بۋىنى بىردەن اعىلشىن تىلىندە سويلەسەدى. بۇنىڭ سەبەبى، ورتا جاستان اسقان موڭعوليا ازاماتتارىنىڭ كوپشىلىگى رەسەيدىڭ يركۋتسك، ەكاتەرينبۋرگ، ماسكەۋ، سانكت-پەتەربۋرگ جانە باسقا قالالارىندا ءبىلىم العان. ال جاستارى كوبىنە ەۋروپا مەن امەريكا ەلدەرىنىڭ ءبىلىم بۇلاعىنان سۋسىندانعاندار.

ەكىنشىدەن، مايگۇل حانىمعا مەنىڭ كومەكشىم ا.مادەتقىزىنىڭ حابارلاسىپ، ونىڭ كونسۋلدىق ماسەلە بويىنشا تۋىنداعان ساۋالدارىنىڭ بارلىعىنا تولىق جاۋاپ العانى جازىلماعان. دەمەك، ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى تۇسكى اس ۋاقىتىنا قاراماستان، 24 ساعات بويى باسىنا كۇن تۋعان ازاماتتار مەن ازاماتشالارعا كومەك كورسەتەتىنى جونىندە ءبىر اۋىز ءسوز ايتىلماعان.

بۇل رەتتە ايتا كەتەرلىك جاعداي، نەگىزىنەن مايگۇل حانىمنىڭ كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەسىمەن موڭعوليانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى اينالىسادى. ونىڭ سەبەبى، الەمدى جاۋلاپ العان كوروناۆيرۋس ىندەتىنە بايلانىستى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قالىپ قويعان موڭعوليانىڭ ازاماتتارىن ءوز ەلدەرىنە قايتارۋ، ولاردى تىزىمگە ەنگىزىپ، ۇشاققا وتىرعىزۋ ماسەلەسى اتالعان ەلشىلىكتىڭ كونسۋلىنىڭ قۇزىرەتىنە كىرەدى. الايدا، ۇلتى قازاق بولعاسىن، ءارى ولگي مەن قوبدا وڭىرلەرىنەن نۇر-سۇلتان قالاسىنا تەلەفون شالىپ، انىقتاما الۋ وڭاي بولمايتىندىقتان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگى قولدا بار اقپاراتتى قانداستارعا تاراتۋعا جانە مۇمكىندىگىنشە قولعابىس كورسەتۋگە تىرىسادى.

ۇشىنشىدەن، مايگۇل حانىمنىڭ ماعان جازعان بىلاپىت sms-تەرى تۋرالى ماقالادا ءسوز دە قوزعالماعان. وسى جەردە سۇراق تۋىندايدى: مايگۇل حانىمنىڭ مەنى sms ارقىلى سوگىستەۋگە قانداي قۇقىعى بار؟ بۇل مەنىڭ جەكە باسىمدى قورلاۋ بولىپ تابىلماي ما؟

تورتىنشىدەن، مايگۇل حانىم مەنىمەن موڭعول تىلىندە سويلەسسە، مەن ونىڭ ايتقان سوزدەرىن تۇسىنبەسەم، قالايشا مەن وعان «قازاقستان ازاماتىندا نەڭ بار؟ سەن موڭعوليا ازامىتىسىڭ!» دەپ ەسكەرتۋ جاسايمىن؟ بۇل ايىپ شىندىققا جاناسپايدى.

بەسىنشىدەن، ماقالادا كورسەتىلگەندەي، مەن مايگۇل حانىمنىڭ ءنومىرىن بلوكقا قويىپ تاستاعان بولسام، ونىڭ ماعان مەنىڭ جەكە باسىمدى سوگىستەپ جازعان sms-تەرى قالاي جەتەدى؟ بلوكقا قويىلعان نومىردەن قوڭىراۋ قابىلدانبايدى جانە sms-تەر كەلمەيدى.

قازىبەك يسا مىرزانىڭ ماقالاسىندا كورسەتىلگەن جالعىز عانا دايەك شىندىق بولىپ تابىلادى. مايگۇل اۋلىققىزىنىڭ مەنىڭ ۇيالى تەلەفونىما باسقا نومىردەن سول كۇنگى 13:50-دە جازعان sms حابارلاماسىنا: «Salem halnz halay apke kazakstannan beri harai halaidan halai tizmdeled jolin aitp bernzwi»، شىنىندا دا مەن ۋاقىتىندا جاۋاپ بەرگەن جوقپىن. قاي تەلەفوننان دا sms كەلسە، وعان جاۋاپ بەرۋ مەنىڭ مىندەتىم. الايدا، وسى sms-كە مەنىڭ جاۋاپ بەرمەۋىم، مەنىڭ انا تىلىمدە sms-كە «ءپرينتسيپتى تۇردە» جاۋاپ بەرمەيدى دەگەن ۇعىمدى بىلدىرمەيدى. مەنىڭ وسى sms-كە جاۋاپ بەرمەۋىم مەنى انا ءتىلىن مەنسىنبەيتىن، ءوز تىلىندە سويلەۋگە ارلاناتىن تۇلعا رەتىندە سيپاتتامايدى.

«Qazaquni.kz» ينتەرنەت پورتالىندا اتى شۋلى ماقالا جاريالانعاننان كەيىن، وسى ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋ ءۇشىن 2020 جىلعى 8 تامىزدا ەلشى جالعاس جۇماۇلى ادىلباەۆ (ينتەرنەت جەلىسىندە ەلشىنىڭ اتى-ءجونى قازاق تىلىندە كورسەتىلگەن) مايگۇل اۋلىققىزىمەن تەلەفون ارقىلى حابارلاستى. وسى سۇحبات بارىسىندا مايگۇل حانىم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ موڭعولياداعى ەلشىلىگىنىڭ كونسۋلىنا تەلەفونمەن موڭعول تىلىندە حابارلاسقانىن جانە ديالوگتى موڭعول تىلىندە جۇرگىزگەنىن راستادى. ەلشىنىڭ: «كونسۋلدىڭ قازاق ەكەنىن بىلە تۇرا، ءوزىڭىز قازاق ەكەنسىز، نەگە اڭگىمەنى موڭعول تىلىندە جۇرگىزدىڭىز؟»، - دەگەن سۇراعىنا، ول: «مەن موڭعوليادا تۇراتىن بولعاندىقتان، مەملەكەتتىك ءتىل موڭعول تىلىندە سويلەيمىن، بۇل موڭعوليانىڭ جەرى», - دەپ ءتۇسىندىردى (ەلىشىلىكتە اۋديوزاپيس بار).

وسى تۇستا ايتا كەتەرلىگى، مايگۇل حانىمنىڭ موڭعول ءتىلى وتە تازا، ونى سويلەگەن سوزىنەن ۇلتى قازاق تۇلعا ەكەنىن تەلەفون ارقىلى انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى ەلشىلىكتىڭ اۋدارماشىسى ا.مادەتقىزى ونىڭ قازاق ەكەنىن انىقتاي المادى.

سونداي-اق، ەلشى جالعاس جۇماۇلى مايگۇل حانىمعا قايتا قوڭىراۋ شالىپ، 10 تامىزدا ەلشىلىككە كەلۋىن، مەنىمەن جانە ا.مادەتقىزىمەن بەتپە-بەت جۇزدەسۋ ۇيىمداستىرىپ، ورىن العان ماسەلەنى تالقىلاۋدى ۇسىندى. جول اقىسىن مەن ءوز قالتامنان وتەيتىنىم ايتىلدى. الايدا، مايگۇل حانىم ءوزىنىڭ كىشكەنە ءسابيى بار ەكەنىن، ەلشىلىككە كەلۋدى جولداسىمەن اقىلداساتىنىن ايتتى.

سودان كەيىن شالىنعان قوڭىراۋعا مايگۇل حانىم جاۋاپ بەرمەدى جانە ءوزىنىڭ ەلشىلىككە كەلەتىنى، نە كەلمەيتىنى جونىندە اقپارات بەرمەدى.

قۇرمەتتى وقىرماندار! مەن، شىنار جۇماتاەۆا، ءوز ءتىلىمدى قۇرمەتتەيتىن، انا تىلىمدە تازا سويلەپ، ويىمدى ەركىن جەتكىزە الاتىن تۇلعامىن. مەن ءوزىمنىڭ قازاق ەكەنىمدى، وتانىم قازاقستان ەكەنىن جانە جاستايىمنان انا ءتىلىمدى جەتىك مەڭگەرگەنىمدى ماقتان تۇتام! بۇل اكەمنىڭ اناما قالدىرعان سوڭعى اماناتى ەدى. وسى كۇنگە دەيىن انام مەنىڭ انا تىلىمدە سويلەپ، ءوز ءتىلىمدى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەگەن قازاقستاننىڭ ازاماتى.

Abai.kz