جۋىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىمەن از-كەم اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى. نازارلارىڭىزعا سول سۇحباتتى ۇسىنعاندى ءجون كوردىك. 

- ارىستانبەك مۇحامەديۇلى، ءوزىڭىز مادەنيەت سالاسىن باسقاردىڭىز. ايتىڭىزشى، قازىرگى قازاق مادەنيەتى سالاسى قاي دەڭگەيدە؟ ءسىز ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەزىندە مادەنيەت مينيستر بولدىڭىز. نازارباەۆتىڭ مادەنيەت، ونەر سالاسىنا جاساعان ەڭ ماڭىزدى ەڭبەگى قانداي؟ 

- مەملەكەتتىڭ دامۋ دەڭگەيىن ەكونوميكاسى مەن ەلدىڭ رۋحاني بايلىعى كورسەتەدى دەپ ەسەپتەيمىن. ءاربىر مەملەكەتتىڭ رۋحاني بايلىعى – بيىك ۇستانىمىمەن باعالانسا كەرەك. مىسالى، ەجەلگى ريم وركەنيەتى، باسقا دا وركەنيەتتى مەملەكەتتەر بيىك شىڭعا جەتىپ كەيىن قۇلدىراپ كەتكەنىن بىلەمىز. ال، كەيبىر مەملەكەتتەر قانداي كەزەڭدى باسىنان وتكەرسە دە، ءوز مادەنيەتىن، رۋحاني بايلىعىن بيىك دەڭگەيدە ۇستاپ قالدى. مىسالى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا نەمىس حالقى جويىلۋ الدىندا بولدى. ءتىپتى، الىپ مەملەكەت ەكىگە ءبولىنىپ تە كەتتى. رۋحاني مىقتىلىعىنىڭ ارقاسىندا گەرمانيا قايتا بىرىگىپ، بۇكىل دۇنيەجۇزىنە ىقپالدى مەملەكەتكە اينالدى. جاپونيا ەكى رەت اتوم بومباسى تاستالسا دا، قايتا وركەندەپ، الەمدەگى جەتەكشى مەملەكەتكە اينالىپ وتىر. وزىمىزگە كەلسەك، قازاقستاندى دا الەم مويىنداپ، قۇرمەتتەيدى. سەبەبى، ءبىز وتكەنىمىز كەمەل، بولاشاعىمىز ايقىن مەملەكەتپىز.

مەن ۇنەمى «ءبىز ۇلى  مەملەكەتپىز» دەپ ايتۋمەن كەلەمىن. وكىنىشكە وراي، بۇل سوزىمە كەيبىر ازاماتتارىمىز قارسىلىق ءبىلدىرىپ جاتادى. ءتىپتى، «جوق، ءبىز كەڭەس وداعىندا بولعانىمىزدا مىقتى ەدىك» دەپ ءۋاج ايتاتىندار دا بار.

الايدا، وتكەن عاسىردىڭ 21-ءشى جانە 30-33 جىلدارداعى الاپات اشارشىلىقتان ەلىمىزدە قازاقتاردىڭ ۇشتەن ءبىرى عانا قالدى. ال، 1937-1938 جىلدارداعى ستاليندىك جۇيەنىڭ «ۇلكەن تەررور» اتتى ساياسي قۋعىن-سۇرگىنى سالدارىنان قانشاما جازىقسىز زيالىلارىمىزدان ايىرىلدىق.

«ارتىڭ جالىن، الدىڭ مۇز، بارار ەدىڭ قاي جاققا»، دەپ ۇلى اباي ايتقانداي جاعدايدى باستان وتكەردىك. نەگە وسىنداي جايتتار ەسكەرىلمەيدى؟ بىراق، ءوز ءسوزىمنىڭ دالەلى رەتىندە ءبىزدىڭ ەڭ مىقتى تاريحىمىز ساق كەزەڭىندە، «التىن ادام» داۋىرىندە باستالعانىن ايتۋدان شارشامايمىن. ب.ز.د. V عاسىردا كوپتەگەن حالىقتار تەرىدەن كيىنگەن زاماندا اتا-بابالارىمىز مەتالدى قورىتىپ قانا قويماي، تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەن. التىنمەن اشەكەيلەنگەن، ءسانى مەن سالتاناتى جاراسقان قوعامدا ءومىر سۇرگەن. بۇل ءسوزىمدى باسقاسىن ايتپاعاندا، تاريحي تامىرىمىزعا جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراۋعا نەگىز بولعان «ەسىك»، «بەرەل»، «شىلىكتى» جانە ت.ب. ەسكەرتكىشتەردەن تابىلعان التىن جادىگەرلەر ايعاقتايدى. ءبىز التىن جادىگەرلەرگە تەك بۇيىم رەتىندە قاراماۋىمىز كەرەك. مۇندا جوعارى فيلوسوفيا مەن بيىك وركەنيەتتىڭ بەلگىسى بار. ال، ازيانى ءدۇر سىلكىندىرىپ، ەجەلگى ريم، ۆيزانتيا يمپەريالارىن باعىندىرعان، ءتىپتى ۇلى قىتاي قورعانىن سالۋعا ءماجبۇر ەتكەن عۇنداردى، ولاردىڭ اتى اڭىزعا اينالعان ايگىلى كوسەمى اتتيلانى بىلەسىز. اتتيلا ەسىمى ادامزات تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالار – الەكساندر ماكەدونسكي جانە يۋلي تسەزارمەن قاتار اتالادى.

ونىڭ بەر جاعىنداعى تۇرىك قاعاناتى ءوز الدىنا. تۇركى جازبا وركەنيەتىن دۇنيەجۇزىنە پاش ەتكەن، الەمگە ايگىلى ۇلى جىبەك جولىنىڭ نەگىزىن سالىپ، بەرىك قورعانى بولعان كۇلتەگىن، بىلگە، تونىكوكتەي قاعاندار ۇلى دالادا ايبىنىن اسىرىپ، كۇش-قۋاتىن تانىتقان. تۇركى قاعاندارى ءۇش عاسىر بويى بيلىك جۇرگىزىپ، ەل باسقارۋ جۇيەسىن، دانالىعى مەن اتا ءداستۇرىن وشپەستەي ەتىپ قۇلپىتاستارعا كونە تۇركى ءالفاۆيتى – «سىنا» نەمەسە «رۋنا» جازۋىمەن قاشاپ كەتكەن. دەمەك، بابالارىمىزدىڭ ءتول جازۋى جانە ءالفاۆيتى بولعان.

سونداي-اق، ءوز زامانىنىڭ ۇلى ستراتەگى رەتىندە مويىندالعان، ايبىندى قولباسشى رەتىندە داڭققا بولەنگەن شىڭعىس حان، ونىڭ ۇلكەن ۇلى جوشى حان مەن نەمەرەسى باتۋدىڭ تاريحتاعى ورنى بولەك. جوشى حان نەگىزىن قالاعان التىن وردا مەملەكەتىنىڭ وركەندەۋى باتۋ حان بيلىك قۇرعان ۋاقىتپەن تۇسپا-تۇس كەلەدى. حالىق «سايىن حان», ياعني «قايىرىمدى»، «ادىلەتتى» دەپ اتاعان باتۋ التىن وردا مەملەكەتىنىڭ استاناسى – «ساراي-باتۋ» قالاسىمەن قاتار، ءىرى-ءىرى شاھارلاردى سالدىرعان. جالپى، التىن وردا كەزەڭىندە عىلىم-ءبىلىم كەڭىنەن قانات جايىپ، ادەبيەت پەن مادەنيەت دامىپ، وركەنيەتتى قوعامنىڭ نەگىزى قالانعان. كىپشاق تىلىندەگى ءبىزدىڭ عاجايىپ «كودەكس­كۋمانيكۋس» اتتى شىعارمامىز وسى كەزەڭدە جارىق كورگەن. ونىڭ ءتول نۇسقاسى ارمەنياداعى ماتەناداران مۇراعاتىندا ساقتاۋلى. ال ۆەنەتسيانىڭ مۇراعاتىندا ساۋداگەرلەرگە ارنالعان جول كورسەتۋشى كونە كىتاپ بار. ول بەس تىلدە جازىلعان. بەس ءتىلدىڭ ءبىرى كونە تۇركى ءتىلى. بۇل كىتاپتا ۇلى دالاداعى ادەپ جۇيەسى مەن تۇركى ەلدەرىنىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى تىڭ مالىمەتتەر بەرىلگەن. قالاي تاڭ قالمايسىز؟! ۇلان-عايىر دالانى ساقتاپ قالعان اتا-بابالارىمىزعا قالايشا باس يمەسكە؟

«الاشوردا» مەملەكەتىن قۇرعان ا. بايتۇرسىنوۆ، ءا. بوكەيحان، م. دۋلاتوۆ سىندى ارىستارىمىزدىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. جازبا ادەبيەتكە كەلسەك، ۇلى اباي، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم سىندى كوپتەگەن ويشىلدارىمىزدىڭ ورنى بولەك. م. جۇماباەۆ تۇركى الەمىندە پوەزيا، ليريكانى جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزگەن تۇلعا. وسىنداي رۋحاني بايلىعىمىز بولا تۇرا ءبىز نەگە ۇيالۋعا ءتيىسپىز؟

توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قۇرساۋى ءبىزدى تولىقتاي جويىپ جىبەرە المادى. ۇلتتىق بولمىسىمىز جۇيەنىڭ ەزگىسىنەن جوعالىپ كەتپەي، وسى كۇنگە جەتىپ وتىرمىز. سوۆەت قۇرامىنداعى كوپتەگەن ۇلتتارعا «وۆ»، «ەۆ» سەكىلدى تەكتەۋدى كۇشتەپ تاڭدى. ءبىز دە سول ۇردىستەن شەت قالمادىق. قازىرگى رەسەيدەگى از ۇلتتار ءوز بولمىسىن جولعالتىپ يۆانوۆ، سيدوروۆ بولىپ كەتتى. مەن دە سول «ەۆ» دەگەن جالعاۋدان ارىلماق نيەتپەن 2007 جىلى ءوتىنىش جازىپ، ءبىر جىلدان اسقاندا ازەر دەگەندە وزگەرتتىم. وسى قادامدى ءبىر-ەكى اككى جۋرناليستتەر ر. اليەۆپەن بايلانىستىرىپ، ودان ساياسي استار دا ىزدەگەنى راس. شىندىعىنا كەلگەندە جاس كەزىمنەن ارمانىم – تەگىمدى «مۇحامەديۇلى» دەپ اكەمنىڭ ەسىمىنە وزگەرتۋ ەدى. بۇل بىرىنشىدەن، مەنىڭ تەگىمە دەگەن قۇرمەتىم. ەكىنشىدەن، ءار حالىقتىڭ تەگى ءوز ۇلتىنىڭ ەرەكشەلىگىن ساقتاۋى ءتيىس دەگەن ازاماتتىق ۇستانىمىم. ءبىز دە ءوز داستۇرىمىزگە سايكەس قۇجات جيناۋدىڭ قيىندىعىنا قاراماستان تەز ارادا تەگىمىزدى قازاقشالاۋعا مىندەتتىمىز.

تاۋەلسىزدىك العان 30 جىلدىڭ ىشىندە كۇللى الەمگە تانىلدىق. الەمنىڭ قاي مەملەكەتىنە بارساڭ دا، ءتىپتى «سيليكون اڭعارىندا» (Silicon Valley), ودان بولەك اقش-تىڭ مىقتى عىلىمي ورتالىقتارىندا، ۇلتتىق كومپانيالارىندا، دۇنيەجۇزىنە تانىمال تەاترلاردا قاراكوز قانداستارىمىزدى كەزدەستىرەسىڭ. اسىرەسە، جاستاردان ديريجەر الان بورىباەۆ، وپەرا انشىلەرى سۇندەت بايعوجين، مەدەت شوتاباەۆ، ماريا مۋدرياك، بالەت بيشىلەرى باحتيار ادامجان، ايگەرىم بەكەتاەۆا، مادينا باسباەۆا جانە تاعى دا باسقا جۇلدىزدارىمىزدىڭ ەسىمدەرىن كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ افيشالارىنان كورەسىڭ. ال، ديماش قۇدايبەرگەن بالامىزدىڭ ابىرويىن ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ديماشتان كەيىن كونكۋرستارعا بارىپ جاتقان جاستارىمىزعا جيۋري مۇشەلەرى «شەتتەرىنەن ساۋاتتى، سىمباتتى، مادەنيەتى ەرەكشە ازاماتتار» دەپ، تامسانادى. جەرگە تۇسكەن قۇنارلى ءداننىڭ مىندەتتى تۇردە جايقالىپ ءوسىپ شىعاتىندىعى ايقىن ەمەس پە؟ دەمەك، ءبىزدىڭ رۋحاني بايلىعىمىز كەمەل بولعاننان كەيىن جاستارىمىز بيىككە ۇمتىلىپ جاتىر.

1997 جىلى پرەزيدەنت وركەسترىنە باسشى بولىپ كەلدىم. باسىندا از عانا ۇرلەمەلى وركەستر بولعان. وركەستردى ۇلكەن ۇجىم رەتىندە قالىپتاستىرۋعا جاعداي جاساعان گەنەرال ءسات توقپاقباەۆ اعامىزعا كوپ راحمەت. ول كەزدە جاسپىز. شابىتىمىز تاسىپ تۇر. ن.ونەرباەۆ، س.تاتۋباەۆ، ب.تىلەۋحان، م. شالاباەۆ، ق. جولدىباەۆ، ش. ساپارعاليقىزى، ە. جاڭابەرگەنوۆا، ا.قوسانوۆا، ا.بالاجانوۆا، ك.تولەنباەۆا سىندى كوپتەگەن جاپ-جاس تالانتتار جۇمىس ىستەيتىن. م.سادۋاقاسوۆا مەكتەپتى جاڭادان ءبىتىرىپ كەلگەن بولاتىن. قازىر ءبارى دە ونەردەن ءوز جولدارىن تاپقان كاسىبي ماماندار. قايىرجان جولدىباەۆ بۇگىندە ميۋنحەن تەاترىندا قىزمەت ەتەدى. ەلباسىمىز ءاردايىم «بار جاعدايلارىڭدى جاسايمىن. ەڭبەك ەتىڭدەر. قازاقتىڭ اتىن شىعارىڭدار» دەپ، قاناتتاندىراتىن.

- جارايدى. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى جەتكەن جەتىستىگىمىز تۋرالى نە ايتاسىز؟

- تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز ۇشان-تەڭىز. وعان حالىقارالىق ەكسپو-2017 كورمەسى كەزىندە كوزىمىز جەتتى. دۇنيەجۇزىنە تانىمال پلاسيدو دومينگو، الەم ديريجەرى زۋبين مەتا سىندى مەترلەر العاش كەلگەندە، ءبىزدىڭ جاستارىمىزدىڭ بىلىمدىلىگىنە ءمان بەرىپ، تاڭ قالدى. شەتەلدەن كەلگەن قوناقتار «سىزدەردىڭ جاستارىڭىز وتە ءبىلىمدى، تالانتتى، سىمباتتى، شەت ءتىلىن يگەرگەن وتە ساۋاتتى ەكەن. قازاقستانعا كەلگەنگە دەيىن ءبىزدىڭ جالپى ورتا ازيا تۋرالى پىكىرىمىز وزگەشە ەدى.  جوق، كەرىسىنشە ەكەن!» دەپ، ريزا بولىستى. وسىنىڭ بارلىعى 30 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدىڭ قارقىندى دامىپ، جەتكەن جەڭىستەرىنىڭ ارقاسى.

قازاقتىڭ جىلقىشىسىنان اقش-تىڭ سيىرشىسىنىڭ نەسى ارتىق؟

- ارىستانبەك مۇحامەديۇلى، ءسىز قازىر دە ەلدىڭ رۋحاني جانە مادەني مۇراسىن ناسيحاتتاۋ جولىندا ەڭبەك ەتىپ كەلەسىز. مۋزەي باسقاراسىز. ايتىڭىزشى، ەلدەگى مۋزەيلەردىڭ دامۋ جاعدايى قالاي؟ جالپى دامىتۋ ءۇشىن بىردەڭە ىستەلىپ جاتىر ما، الدە، كەرىسىنشە مە؟

شەتەلدىكتەر قازاق­ستاندى تۇتاستاي كونە تاريحى مەن باي مادەنيەتى بار، قار­قىندى دامىپ كەلە جاتقان زاماناۋي مەم­­لەكەت رەتىندە تانىپ ۇلگەردى مە؟ تاريحىمىزدى ايتقاندا دەلەبەمىز قوزاتىن حالىقپىز عوي. الدە «تاريحىمىز سان عاسىردان تامىر العان» دەگەن اسىرە ماقتان سوزبەن ءالى ءجۇرمىز بە؟

- مۋزەي دەگەندە الدىمەن ارحەولوگيانى ايتۋىمىز كەرەك. تاريحىمىز قانداي باي بولعانىنا قاراماستان ارحەولوگيا سالاسىنىڭ دامۋى كەنجەلەپ قالدى. ءبىزدىڭ قازىرگى ارحەولوگيا نەگىزىنەن  اسىل  دۇنيەنى تابۋعا باعىتتالعان. تاپقان ارتەفاكتىلەردى ماقتانىپ كورسەتىپ جاتامىز. ارينە، ول دا كەرەك شىعار. بىراق، قازىرگى مەنىڭ ماقساتىم – ساق داۋىرىندە اتا-بابالارىمىز قانداي عيماراتتا ءومىر ءسۇردى؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ تابۋ. بۇگىندە بارلىعى ءبىر اۋىزدان «كيىز ۇيدە تۇردى» دەگەن پىكىر تۇيگەن. جاز مەزگىلىندە تۇرعان شىعار. بىراق، كيىز ۇيدە زەرگەرلىك ورتالىق اشا المايسىڭ عوي. نەگە؟ التىندى رۋدادان ءبولىپ شىعارۋ ءۇشىن ونى كەمىندە 1000 گرادۋستا قىزدىرۋ كەرەك. ودان كەيىن حيميالىق قوسپالاردان كاتاليزاتور جاساپ، التىندى اجىراتىپ الۋ قاجەت. دەمەك، ۇلكەن عىلىمي ورتالىق بولعانى انىق. ياعني، جوعارى دارەجەدەگى «ءوندىرىس ورنىنىڭ» بولۋى قيسىندى. التىندى وندىرگەننەن كەيىن زەرگەرلىك بۇيىم جاساۋ ءۇشىن ميكروسكوپ سەكىلدى قۇرال كەرەك. ادام كوزىنىڭ ونداي تىم ۇساق دۇنيەگە جەتۋى قيىن. ول مىقتى ءبىلىم مەن فيلوسوفيانى قاجەت ەتەدى. مىسالى، التىن ادامنىڭ باس كيىمىندە نەگە ارقار بەينەلەنگەن؟ ول – تاڭىرلىكتىڭ بەلگىسى. ءتورت جەبەنىڭ ۇشى شە؟ ول دۇنيەنىڭ ءتورت بولىگى نەمەسە ءتورت بۇرىشى دەگەندى مەڭزەيدى. ال، ونداي ءوندىرىسى كۇردەلى دۇنيەلەردى كيىز ۇيدە وتىرىپ جاساۋ قيىن. مەنىڭ ماقساتىم – سول كەزدەگى اتا-بابالارىمىزدىڭ تۇرعان ءۇيىن، قولونەر ءوندىرىسى ورنىن ىزدەپ تابۋ...

نەگە كەڭەس داۋىرىندە ءبىزدىڭ مال باعىپ، كيىز ۇيدە تۇرعانىمىزدى عانا كورسەتتى؟ وسى كوزقاراستى تۇبەگەيلى وزگەرتۋىمىز كەرەك! ەگەر، ءبىز تەك مالدىڭ سوڭىندا جۇرگەن بولساق، مۇنداي بيىك دارەجەگە جەتپەس ەدىك. «تاڭبالى تاس» تاريحي-مادەني  ەسكەرتكىشىندەگى جانە ت.ب. كيەلى ورىندارداعى پەتروگليفتەر دە، تاسقا قاشالىپ جازىلعان كونە تۇركى جازۋلارى دا تاريحتا قالماس ەدى. «التىن ادام» توستاعانىنداعى جازۋدى بىلەسىزدەر. ءازىر وعان ءارتۇرلى راسشيفروۆكا جاسالدى. كونە شاھار «كۇلتوبەدەگى» جۇرگىزىلىپ جاتقان قازبا جۇمىستارى ناتيجەسىندە دە قىشقا جازىلعان قۇندى جادىگەرلەر تابىلۋدا. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، ەگەر جوعارى دەڭگەيدەگى عىلىم مەن ونەر بولماسا، دۇنيەجۇزىن تاڭقالدىرعان مۇنداي قۇندى جادىگەرلەرىمىز بولماس ەدى.

ءبىزدىڭ شىعارمالاردا مال باعاتىن ادامداردى تومەندەتىپ كورسەتەدى. مالشى بولسا جىگەرسىز، ساۋاتسىز، ومىردە جولى بولماعان، كيىمى جۇپىنى ادام ەلەستەيدى. سولاي كورسەتتى، سانامىزعا ءسىڭىردى. ال امەريكالىقتار شە؟ تاريحي تۇرعىدان العاندا كوۆبويلار امەريكاندىق رۋحاني مادەنيەتتىڭ بولىگى سانالادى. ولار ءۇشىن «كوۆبوي» دەگەن كەرەمەت ادام. مىسالى، امەريكانىڭ پرەزيدەنتى بولعان دج. بۋشتىڭ ۇلكەنى زەينەتكە شىققاندا ءوزىنىڭ تەحاستاعى رانچوسىنا بارىپ تۇردى.

كوۆبويلار ءداستۇرلى كيىمى – كەڭ شلياپاسى مەن قايىس شالبارىن تاستامادى. ءتىپتى، ولاردىڭ «مالبورو» دەگەن تەمەكىسىنە ارنالعان ۆيدەوكليپى دە بار. ال، كوركەم فيلمدەرىندە كوۆبويلار ەكى قولىنداعى تاپانشالاردى اينالدىرىپ نىسانانى كوزدەمەي اتىپ جاتادى. اساۋ اتتاردى ۇيرەتەدى. ياعني، كوۆبوي دەگەن ۇلكەن ەرلىكتىڭ بەلگىسى رەتىندە قالىپتاسقان.

«كوۆبوي» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى اعىلشىنشا cow - «سيىر»  جانە boy - «جىگىت» دەگەن ەكى سوزدەن تۇرادى. اۋدارماسى سيىردى باعاتىن مالشى. ياعني، «سيىرشى». نەگە ولار ءوز تاريحىندا مالشىلارىن كەرەمەت ەتىپ كورسەتەدى؟ نەگە؟ ءبىزدىڭ دە مالشىلارىمىز اساۋدى ۇيرەتكەن، كوكپار تارقان، قىستىگۇنگى اياز بەن بورانعا دەس بەرمەگەن، قاسقىرلاردى ءبىر قولىمەن ۇرىپ قۇلاتقان. الايدا، وسىنداي جىگىتتەرىمىزدى ءبىز «بەيشارا» بەينەسىندە كورسەتەمىز. كەڭەستىك پسيحولوگياعا سۇيەنىپ، سونداي قادامعا بارامىز. سەبەبى، سانامىزعا ابدەن سىڭىرگەن. وكىنىشكە وراي، قازىرگى ۋاقىتتا دا فيلمدەرىمىزدە مۇنداي سيۋجەتتەر كەزدەسەدى. نەگە اساۋ اتتى ۇيرەتىپ جاتقان ساتتەردى تۇسىرمەسكە؟ نەگە قاسقىرلارمەن ارپالىسقان مالشىلاردىڭ قايسارلىعىن كورسەتپەيدى؟ مەن «بالۋان شولاق» ءفيلمىن ءتۇسىرۋ پروتسەسى باستالعاندا ەلىمىزدىڭ تاريحىن باسقا قىرىنان كورسەتۋگە كوڭىل اۋدارۋدى سۇرادىم. ءوزىڭىز بىلەسىز، «بالۋان شولاق» ءفيلمىنىڭ باسىندا ەكى بالاعا قاسقىر شابادى. سوندا جاس تا بولسا، ولار جىگەرلىلىگىنىڭ ارقاسىندا قاسقىردى جەڭىپ شىعادى. نەگە باسقا دا فيلمدەرىمىزدە سولاي كورسەتپەسكە؟ سول فيلمدە بالۋان شولاقتى مەيىلىنشە باتىر، شىنشىل، ۇلتجاندى، نامىسقوي وبرازدا بەينەلەدىك. وسىلايشا، بۇعان دەيىنگى فيلمدەردەگى قازاق تۇرمىسىن بەيشارا ەتىپ كورسەتەتىن ستەرەوتيپتى بۇزدىق.

بىزگە ءوز ءيميدجىمىزدى كوتەرۋىمىز كەرەك! سول ءۇشىن حالقىمىزدىڭ رۋحاني مارتەبەسىن ارتتىرۋعا كۇش سالۋىمىز قاجەت! ەلىمىزدە زەرتتەلمەگەن «ساۋران»، «سارايشىق»، «سىعاناق» سەكىلدى كەرەمەت ەجەلگى قالالاردىڭ ورىندارى بار. وكىنىشكە قاراي، قازبا جۇمىستارى كوپ قيىندىقپەن باياۋ جۇرۋدە. مۇنداي جۇمىستاردى تەك قانا مينيسترلىك جۇرگىزەدى دەگەن دۇرىس ەمەس. وعان جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ دە ىقپال ەتكەنى ءجون. ەل بولىپ، حالىق بولىپ جۇمىلىپ اتسالىسۋى ءتيىس. مۇنى ءوز تاجىريبەمنەن بىلەمىن. سەبەبى، مينيسترلەردىڭ ىشىندە ەڭ ۇزاق بەس جارىم جىل قىزمەت اتقارعان مەن. وتكەن جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا «وتىرار» قالاشىعىندا ۆيزيت-ورتالىعى اشىلدى. ونداعى ماقساتىمىز – قورىق-مۋزەيدىڭ فۋنكتسيالارىن، مادەني-اعارتۋ جانە يميدجدىك باعىتتارىن جۇيەلەۋ. تاريح عىلىمىن ارحەولوگيا، رەستاۆراتسيا، ونەرتانۋ، ەتنوگرافيامەن ۇشتاستىرۋعا جاعداي جاساۋ. ول نە ءۇشىن كەرەك؟ «وتىرار»، «كۇلتوبە»، «تامعالى تاس»، «ۇلىتاۋ» دەسە شاڭ جۋىتپاي، تامسانىپ، تاڭدايىمىزدى قاعىپ ايتامىز. بارا قالساڭ، باسقاسىن ايتپاعاندا سۋ ىشەتىن ورىن جوق. جوشىنىڭ ماۆزولەيى مەن الاشا حان مازارىنىڭ اراسى دا ۇزاق شاقىرىم. ادەيى بارعان سوڭ ءبىر ورتالىقتىڭ اياسىندا، تابىلعان دۇنيەلەردى عىلىمي تۇرعىدا كورەتىن دە مۇمكىندىك جوق. نەگە ونداي ورتالىقتار ءالى كۇنگە دەيىن سالىنبادى؟ وتكەن جىلى «وتىراردا» ورتالىق سالىنسا، ەندى «ۇلىتاۋدا»، «تامعالى تاستا» اشىلادى.

بىزگە عالىمدارعا جاعداي جاساۋ كەرەك! ولار قاشانعى پالاتكادا تۇرا بەرەدى؟ ءوزىمىزدىڭ نەمەسە شەتەلدەن كەلگەن عالىمدار بولسىن، جۇمىستارىنا ىقپال ەتۋىمىز كەرەك. ز. ساماشەۆ، ك. بايپاقوۆ، ق. التىنبەكوۆ سىندى عالىمدارىمىزعا كوپ راحمەت. «بەرەلگە» بارىپ پالاتكاسىن قۇرىپ، ەش قيىندىققا قاراماي تالاي قۇندى جادىگەرلەرىمىزدى جارىققا شىعارىپ جاتىر. سونداي عالىمدارعا دۇرىس جاعداي جاساساق، ناتيجەسى مۇلدە باسقاشا بولاتىنى ءسوزسىز. ودان بولەك «سارايشىقتا»، «سىعاناق» پەن «ساۋراندا» ورتالىق اشۋىمىز كەرەك. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى، حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ازاماتى د. احمەتوۆ وسى وڭىرگە كەلگەننەن باستاپ، التاي دالاسىنداعى تاريحي جۇمىستار قولعا الىنىپ، كەرەمەت جانداندىرىلىپ جاتىر. سول سياقتى مادەنيەت پەن تاريح جاناشىرلارى، ەلىمىزگە بەلگىلى ب. ىزمۇحامەدوۆ، ن. نوعاەۆ، ي. تاسماعانبەتوۆ سىندى ازاماتتاردىڭ قولداۋىمەن «سارايشىقتا» دا جۇمىستار باستالدى. ءبىز ءالى ءبىرىنشى قادامدى عانا جاساپ جاتىرمىز. وسى عىلىمي ورتالىقتاردى تەزدەتىپ، قارقىندى تۇردە اشساق قازاقتىڭ تاريحىن تۇگەندەپ، جوعالعانىمىزدى تابار ەدىك. بايتاق جەرىمىزدەگى ءالى دە اياق باسپاعان تاريحي مەكەندەرىمىزدى زەرتتەپ، رۋحاني قازىنامىزدى تولتىرۋعا ءتيىسپىز!

شەتەل مۋزەيلەرى مەن مۇراعاتتارىندا بىزگە تيەسىلى قۇندى جادىگەرلەرىمىز جەتىپ ارتىلادى. ونى الدىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. بىراق، الداعى ۋاقىتتا سول قۇندىلىقتارىمىزدى زەرتتەپ، «تسيفرلىق فورماتتا» الىپ كەلىپ «شەتەلدەگى قازاق جاۋhارلارى» دەگەن كورمە ۇيىمداستىرساق كەرەمەت دۇنيە جاساعان بولار ەدىك. سوندا لۋۆرعا، ەرميتاجعا باراتىن تۋريستەرمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ قوناقتارى، وتانداستارىمىز دا شەتەلدەگى جادىگەرلەرىمىزبەن، ولار ارقىلى تاريحىمىزبەن، مادەنيەتىمىزبەن تانىسۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك الادى. وسى باستامانى ۇلتتىق مۋزەيدىڭ الداعى بەس جىلدىق جوسپارىنا ەنگىزىپ، قولعا الىپ جاتىرمىز. قورىتا ايتقاندا، ارحەولوگيا جانە مۋزەي سالاسىن قارقىندى دامىتۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە.

كوپ مينيسترلىكتەردى اشا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق!

- ءبىزدىڭ ەلدە مادەنيەت مينيسترلىگىنە سپورت تا، ءتىل كوميتەتى دە تاعى دا باسقا سالالار دا بىرىكتىرىلگەن. جالپى وسى جۇيەنى دۇرىس دەپ سانايسىز با؟

- مەنىڭ ويىمشا مادەنيەت پەن تۋريزم ۇنەمى بىرگە بولۋى كەرەك. تۋريستەر بولماسا مۋزەيلەر مەن ارحەولوگيالىق جاڭالىقتارىمىزدى كىمگە كورسەتەمىز؟ ارينە، وتانداستارىمىزعا جانە شەتەلدەن كەلگەن تۋريستەرگە ناسيحاتتاپ، دارىپتەۋ باستى مىندەت. تۋريستەر ءبىزدىڭ عاجايىپ تاريحىمىز بەن تابيعاتىمىزدى جۇرگەن جەرلەرىنە پاش ەتەدى.

دۇنيەجۇزىندەگى دامىعان مەملەكەتتەردە مينيسترلىكتىڭ سانى از بولىپ كەلەدى. ەكونوميكالىق جاعداي نەعۇرلىم تومەن بولسا، سوعۇرلىم مينيسترلىكتەر كوپ بولادى. جالپى كوپ مينيسترلىكتەردى اشا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. كەلەشەكتە مينيسترلىكتىڭ حالىققا ىقپالى جوعارى بولماۋى ءتيىس. نەگە دەسەڭىز، بيزنەس بولسىن، جالپى حالىقتىڭ ءوزىن-ءوزى قارجىلاندىرۋى مەن دامۋى جوعارى بولسا، مەملەكەتتىڭ ىقپالى از بولادى.

ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ 70%-ى مەملەكەتتىك ۇيىمدار. بۇل حالىقتىڭ العا دامۋىنا ۇلكەن كەدەرگى. نەعۇرلىم مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار از بولسا، سوعۇرلىم ورتا بيزنەس دامىپ، حالىق ءوزىن-ءوزى ەمىن-ەركىن سەزىنەدى. مىسالى، ءبىلىم سالاسىن ايتايىق. جوعارعى وقۋ ورنىن ءبىتىرۋشى تۇلەكتەرىمىزگە ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەن سوڭ مىندەتتى تۇردە ءبىر ۇيىمعا جۇمىسقا ورنالاسۋ كەرەك دەگەندى وقۋ ورنىنىڭ باسشىلىعى دا، ۇستازدارى دا، اتا-انالارى دا ساناسىنا قۇيادى. بۇل وقۋ ورنى ءۇشىن كورسەتكىش، ال اتا-انا ءۇشىن مىندەت بولار. الايدا، مۇنداي سوزدەردەن كەيىن بالا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان مۇگەدەك بولىپ شىعۋى ابدەن مۇمكىن. وقۋدا ۇستازدارى، ۇيدە اتا-انالارى «قاندايدا بولماسىن ءبىر مەكەمەگە جۇمىسقا ورنالاس، جۇمىسقا تۇر» دەپ مىندەتتەگەن بالادا «جاقسى قىزمەتكە تۇرا الماسام، وقۋ ورنى مەن ۇيدەگىلەردىڭ سەنىمىن اقتاماعانىم» دەگەن كومپلەكس پايدا بولادى. بالانى سولاي ويلاۋعا ءماجبۇر ەتەمىز. وسىنداي ويدان بالانى ارىلتۋىمىز كەرەك. جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعاعا بارىپ جۇمىس ىستە دەپ، يتەرمەلەۋدى دوعارۋىمىز قاجەت. ءاربىر بالانى «تۇلعا» رەتىندە تاربيەلەۋگە ءتيىسپىز!

پلانەتامىزدىڭ ەڭ تانىمال، ءارى ىقپالدى ادامدارى سانالاتىن اتاقتى بيلل گەيتس، ستيۆ دجوبس، يلون مارك وسى دارەجەگە قالاي جەتتى؟ ولار وزدەرىنە ۇنايتىن ەڭبەكپەن شىعىلدانىپ، جاستايىنان جەكە كاسىپ اشقان. ءبىز دە ۇرپاعىمىزدى ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەپ، ءوز كاسىبىن اشۋعا باۋلىعانىمىز ءجون. سوندا قوعام مۇلدە باسقاشا بولار ەدى. ناقتىراق ايتقاندا، ءار قازاقتىڭ وتباسىندا ءوزىنىڭ كىشىگىرىم فابريكاسى بولۋى كەرەك. سول ءۇشىن قازىرگى جۇيە تۇبەگەيلى وزگەرتۋدى قاجەت ەتەدى.

- مەن قازاق راديوسىندا قىزمەت ەتكەندىكتەن «التىن قورداعى» قازىنالارمەن كوپ جۇمىس جاسايمىن. سوندا بايقاعانىم، سوڭعى 10-20 جىلدا ءبىزدىڭ وپەرا انشىلەرىنىڭ اندەرى، اريالارى مەن رومانستارى، وركەسترلەردىڭ ورىنداۋىنداعى شىعارمالار جوقتىڭ قاسى. كەي انشىلەر ەسترادالىق سۇيەمەلدەۋمەن ايتقان. بىراق ول تاسپالاردى كاسىبي وركەسترمەن جازىلعان شىعارمالارمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. وسى ماسەلەنى شەشۋگە كاسىبي مۋزىكانت رەتىندە نە ايتاسىز؟

- ءيا. دۇرىس ايتاسىز. بۇرىنعى كەزدە قازاق راديوسىنىڭ مىقتى ستۋدياسى بولعان. ەركىن ساۋداعا كوشكەن كەزدە ءبىز كوپ دۇنيەمىزدى جوعالتىپ الدىق. بىراق، ول تەك سۇرانىس بولعان كەزدە ورنىنا كەلەدى. مەن ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. بەلگىلى شەتەلدىك ءبىلىم ورتالىقتارىمەن بىرلەسىپ قازاق جاستارى اراسىندا «قازاق ۇلتىنىڭ پاتريوتى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك?» دەگەن ساۋالناما جۇرگىزدىك. سوندا ءبىزدىڭ جاستاردىڭ 99%-ى «قازاق ءتىلىن جەتىك ءبىلۋىم كەرەك، سالت-ءداستۇرىمدى ساقتاۋىم قاجەت» دەپ جاۋاپ بەرگەن. مۇنداي جاۋاپقا شەتەلدىك ماماندار: «قالايشا ءوز انا ءتىلىن ءبىلۋدى جەتىستىك سانايدى؟» دەپ، تۇسىنبەستىك تانىتقانى بار. جاپون جاپونشا، اعىلشىن اعىلشىنشا، نەمىس نەمىسشە ءبىلۋى اكسيوما. ءوز ءتىلىڭدى تۋعانىڭنان ءبىلۋىڭ كەرەك. ول سەنىڭ ءومىرىڭ. ول سەنىڭ ۇلتتىق بولمىسىڭ. سالت-ءداستۇردى ۇستاۋ – سەنىڭ پارىزىڭ. «مەن قوعامعا قالايدا پايدا اكەلەم، ونىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسام» دەگەن ادام عانا ناعىز پاتريوت!

قازىر كلاسسيكالىق كومپوزيتور بولعان ۇتىمدى ەمەس

- «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىندا قازاق بالەتى جوق. كەيىنگى جىلدارى جازىلعان ۇلتتىق وپەرالار جوق. وسىنداي كاسىبي ماماندارىمىز تۇرعاندا نەگە ۇلتتىق وپەرامىزدى، بالەتىمىزدى ساحنالاماسقا؟ وزگە ەلدىڭ شىعارمالارى قاشانعى بىزگە ازىق بولماق؟

- ەلىمىزدە ەڭ ۇلكەن ءۇش وپەرا بار. ول ا. جۇبانوۆ پەن ل. ءحاميديدىڭ «اباي»، ە. برۋسيلوۆسكيدىڭ «قىز جىبەك»،م. تولەباەۆتىڭ «ءبىرجان-ساراسى». ارينە، باسقا دا وپەرالار بار. بىراق نەگىزگى الدىڭعى قاتارلى وپەرالار وسىلار. ۇلتتىق بالەتتەر دە جازىلدى. ولاردى جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزە المادىق. بۇل ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز.

ت. قاجىعاليەۆتىڭ «ستەپنايا لەگەندا» دەگەن مۋزىكاسىنا بالەتتى بىرنەشە جىلدان بەرى قويا الماي كەلەمىز.  كىشىگىرىم بالەتتەر رەپەرتۋاردان ءتۇسىپ قالا بەرەدى. ۇلتتىق ونەردى دامىتۋ مەملەكەتتىڭ تىكەلەي مىندەتى. سۇراقتارىڭىز وتە ورىندى. تاعى ءبىر ايتارىم، بىزدە ۇلكەن «سيمفونيالىق ودا» جوق. بۇرىن ا. جۇبانوۆتىڭ، م. تولەباەۆتىڭ جانە تاعى باسقا كومپوزيتورلارىمىزدىڭ وسى باعىتتاعى كىشىگىرىم شىعارمالارى بولعان.

ەكسپو-2017 كورمەسىنە بولىنگەن قارجىنى ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا  قازىرگى زامانعى ەڭ تانىمال بريتاندىق كومپوزيتور كارل دجەنكينستى شاقىرىپ، «جاينا، استانا»  (Shine Astana) دەگەن قازاقتىڭ مۋزىكالارىنان جيناقتالعان وراتوريا قويدىق. ونى الەمدەگى ەڭ مىقتى مۋزىكانتتاردان قۇرالعان حالىقارالىق سيمفونيالىق وركەستر ورىندادى. اتالعان كومپوزيتور بۇعان دەيىن «اباي» جانە «شاكارىم» سيمفونيالارىن جازعان. مۇنداي ۇلكەن دۇنيەلەردى مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن جاساعانىمىز ءجون. قازاقتىڭ تۇڭعىش وپەراسى «قىز جىبەكتى» ە. برۋسيلوۆسكي جازدى. شىعارما ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى دۇنيەجۇزىنە تانىتىپ جاتىر. بۇدان كىم ۇتتى؟ ارينە، ۇلتتىق ونەرىمىز ۇتتى!

- باسشىلىق سالاداعى ەڭ باستى ۇستانىمىڭىز قانداي؟

- ۇلتىمنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ.

نەگە ولار فيلمدەرىندە قازاقتى بەيشارا قىلىپ كورسەتەدى؟

- قازاق كينوسىنا كورەرمەننىڭ قاشان كوڭىلى تولادى؟

- وتە وزەكتى سۇراق. ءبىزدىڭ جاقسى قاسيەتىمىز بار. كينو شىقسا، كەرەمەت ەكەن، ۇنادى، جەتىستىككە جەتتىك دەيمىز دە، سونىمەن قاتار سىني كوزقاراسپەن قارايمىز. سپورتتا بىزگە تەك التىن مەدالىن الۋ كەرەكپىز دەگەن سياقتى قازاق ءۇشىن ۇلتتىق كوركەم فيلم – دۇنيەجۇزىندەگى ۇزدىك تۋىندى بولۋى ءتيىس. بۇل تاعى دا حالقىمىزدىڭ ەرەكشەلىگىن، تالاپشىل ەكەنىن كورسەتەدى. كورەرمەندەر جاقسى بولعاننىڭ ۇستىنە جاقسى بولسا ەكەن دەپ تىلەيدى. ول ونەر ادامدارىن قامشىلايدى. ال كوڭىل تولىپ، مارقايىپ قالعاننان كەيىن، جالعان ماقتاۋ مەن ماداقتاۋ ءسوزسىز ورىن الادى.

بىزدەگى ۇلكەن كەمشىلىك – كينونى ءوزىمىز ءۇشىن تۇسىرەمىز. ول دا كەرەك ارينە. كينو – قازىر ونەر سالاسى ەمەس، يدەولوگيا ەمەس،  بيزنەس تە ەمەس، ودان دا اسىپ كەتكەن ەرەكشە باعىت بولىپ تۇر. بۇگىندە كينو ەلدىڭ تاريحىنا، دامۋىنا ەرەكشە اسەر ەتەدى. ءبىر ورىندا تۇرىپ قالۋعا بولمايدى. باقىتىمىزعا وراي ر. ابدىراشەۆ، س. نارىمبەتوۆ، ت. تەمەنوۆ، ە. تۇرسىنوۆ، ا. ساتاەۆ، س. قۇرمانبەكوۆ، ن. سادىعۇلوۆ سياقتى كاسىبي رەجيسەرلارىمىز بار.

ءبىز العاش رەت مەملەكەتىمىزدىڭ اتىنان «امىرە» ءفيلمىن شەتەلگە پروكاتقا شىعاردىق. وسىعان دەيىن فەستيۆالدەرگە دە بارىپ جۇردىك، الايدا  قازاق ءفيلمى ۇلكەن پروكاتقا شىققان ەمەس. 2018 جىلى «امىرە» ءفيلمى اقش-تىڭ لوس-اندجەلەس قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق «Hollywood Film Festival» كينوفەستيۆالىنىڭ اقتىق سايىسىندا «Best Global Hollywood Film» جۇلدەسىن جەڭىپ الدى. «امىرە» ءفيلمىن تۇسىرگەننەن كەيىن: «امىرە قاشاۋباەۆ دۇنيەجۇزىنە تانىمال كومپوزيتور دجوردج گەرشۆينمەن دوس بولعان جوق»، «شەت ءتىلىن بىلگەن جوق» - دەگەن سياقتى پىكىرلەر ەستىدىك. سوندا نە، امىرە شاپانىن سۇيرەتىپ، دومبىراسىن ارقالاپ جۇرە بەرگەن بە؟ وندا ءانشىنى نە ءۇشىن پاريجگە الىپ باردى؟ كەرىسىنشە، ول وتە تالانتتى، ءبىلىمدى، كورىكتى ازامات بولعان. ونەر تۋىندىسى دەگەن – ەرتەگى. كەرەك جەرىندە اسىرا كوركەمدەپ، اسەرلى ەتىپ كورسەتۋىمىز قاجەت. ال، ءبىز كەرىسىنشە ۇنەمى ءوزىمىزدى تومەندەتىپ كورسەتەمىز. ول تۋرالى جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم.

اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتايىن كەيبىر رەجيسسەرلارىمىز بار. نەگە ولار فيلمدەرىندە قازاقتى تومەندەتىپ كورسەتەدى؟ اۋىلدى تۇسىرسە جۇپىنى، ەسىكتەرى جابىلمايدى. ال، ەتتى كورسە جابايى ادامشا جەيدى، ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەت جوق، ادامگەرشىلىكتەن جۇرداي. كينو دەگەن – ادامدى ومىرگە قۇلشىندىرۋى ءتيىس! ءۇمىت سىيلاۋى كەرەك! حالىق ىشىندە يدەولوگيا سالاسىندا دا قوعامنىڭ دامۋىن قالامايتىندار بار. ەلباسى ولاردى «بەسىنشى ەلەمەنت» دەيدى. ولار شەتەلدەن اۋقىمدى گرانتتار الادى. سونداي پيعىلى تەرىس ادامداردى توقتاتۋىمىز كەرەك! بىزگە ەلىمىزدى جاقسى جاعىنان كورسەتەتىن كوركەم فيلمدەر ءتۇسىرۋ قاجەت.

امەريكاندىق تانىمال اكتيور، ءارى پروديۋسەر كورەرمەنگە «پيانيست» ءفيلمى ارقىلى تانىمال ەدريان ءبروۋديدى اۋەجايدان قارسى الۋعا باردىم. سوندا كەيبىر ازاماتتار «مينيستر بولا تۇرىپ ءبىر اكتەردى قارسى الۋعا باردى» دەگەن اڭگىمە ايتتى. مەن تاڭعى 5-تە تۇرىپ، اۋەجايدان ە. ءبروۋديدى كۇتىپ الدىم. ماقساتىم – سول كۇنى كەشكە «استانا وپەرا» تەاترىندا وتەتىن گۋستاۆ مالەردىڭ №8 سيمفونياسىن تىڭداۋعا شاقىرۋ بولاتىن. ۇسىنىسىمدى ەستىگەن اكتەر: «قالاي؟! گۋستاۆ مالەر؟! №8 سيمفونيا؟!» - دەپ، تاڭ قالدى. «ورىنداۋشى 1200 ادام. كەلىپ كورىڭىز» - دەدىم. بروۋدي: «مۇمكىن ەمەس!» - دەيدى. قاسىنداعى يمپرەساريو: «ءبىز 24 ساعات ۇشىپ كەلدىك، شارشادىق» - دەپ جاتىر. مەن: «وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. مەنىڭ مىندەتىم سىزدەردى شاقىرۋ» - دەگەن ەدىم. 3-4 ساعاتتان كەيىن ەدريان بروۋدي تەلەفون شالىپ، تەاترعا كەلەتىنىن جەتكىزدى.

گۋستاۆ مالەردىڭ بۇل شىعارماسى وتە كۇردەلى تۋىندى. ونى ورىنداعان مەملەكەت مۋزىكالىق دەڭگەيى جوعارى ساتىدا دەپ ەسەپتەلىنەدى. ول كەلە سالىپ، سيمفونيانى ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى دۇنيەجۇزىنە جىبەرىپ جاتتى. سوندا كىم ۇتتى؟ مەن مينيستر باسىممەن اۋەجايدان قارسى العانىم ءۇشىن ۇتىلدىم با؟ الدە، اكتەردىڭ قازاقتىڭ جەتىستىگىن بۇكىل الەمگە پاش ەتكەنىنەن ۇتتىق پا؟ ويلانىپ قاراڭىزشى. مەنىڭ ماقساتىم ورىندالدى. مەنىڭ ۇستانىمىم – اركىم ءوز سالاسىندا مەملەكەتىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتۋى ءتيىس!

- باسشىلىق كەزەڭدە ءوز شىعارماشىلىعىڭىز توقتاپ قالعان جوق پا؟

- ءيا. ول شىندىق. كومپوزيتور، ورىنداۋشى رەتىندە ۇتىلدىم ارينە. ۇتقان جاعىم – پروديۋسەر رەتىندە كوپتەگەن ويلارىمدى ىسكە اسىردىم.

- ءسۇيىپ تىڭدايتىن كومپوزيورلارىڭىز؟

- كلاسسيكالىق ونەردە وقىعاننان كەيىن شەتەل كومپوزيتورلارىن جانە ءوزىمىزدىڭ ا.جۇبانوۆ، م.تولەباەۆ، ت.قاجىعاليەۆتىڭ شىعارمالارى جۇرەگىمە جاقىن. سونداي-اق قازىرگى كەزدەگى ەسترادا جانرىنا جازىپ جۇرگەن كومپوزيتورلار ۇ.جولداسوۆ، ا.دۇيسەنوۆ، ج.دوعالوۆا، انشىلەر «مۋزارت» توبى، «جىگىتتەر» كۆارتەتى، ق. نۇرتاس، م.سادۋاقاسوۆالاردىڭ اندەرىن ىقىلاسپەن تىڭدايمىن. ديماشتان كەيىن شىعىپ جاتقان بىرنەشە جاس تالانتتار بار. سولاردى ءسال دەمەپ جۇرسەك، الەمدىك دەڭگەيگە شىعاتىن ازاماتتارىمىز وتە كوبەيە بەرمەك.

- قازاق ونەرىنە شىن جاناشىر ءو.جانىبەكوۆتىڭ ءىزباسارى دەپ ايتاتىن تۇلعالار دەپ كىمدەردى ايتار ەدىڭىز؟

- ونداي ازاماتتار لەگى الدىمەن ەلباسى ن.نازارباەۆتان باستالادى. قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ، ي.تاسماعانبەتوۆ، ن.نوعاەۆ، د.احمەتوۆ. ال ەرەكشە ءبولىپ ايتاتىنىم – ەركەعالي راحماديەۆ اعامىز. ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىنگى ءبىرىنشى كوللەگيادان سوڭ بارلىق وبلىستىڭ مادەنيەت باسشىلارىن شاقىرىپ الدى دا «قۇرمەتتى ارىپتەستەر! سىزدەرگە ۇناسا دا ۇناماسا دا ايتامىن. ەندى بارلىق ءىس-قاعازدارى قازاق تىلىندە جۇرگىزىلەتىن بولادى» دەدى. ول كەزدە بارلىق وبلىستىق مادەنيەت باسقارمالارى مينيسترلىككە باعىناتىن. جۇمىس بارىسىندا اسىعىس، دۇرىس جازىلماعان قۇجاتتارعا ۋاقىت تىعىز بولسا دا قول قويمايتىن. قاشان قازاق تىلىندە وتە ساۋاتتى جازبايىنشا ماقۇلدامايتىن. ءسويتىپ ەشقانداي مەملەكەتتىڭ تاپسىرماسىنسىز، ەشقانداي باعدارلاما شىعارماي-اق، ءبىر مينيسترلىك قازاق تىلىنە ءوتتى. تەك شقو-دان لاپۋحين دەگەن تىڭداعىسى كەلمەپ ەدى، «ۇناماسا ورنىڭدى بوسات» دەدى. سول ءۇشىن ەركەعالي راحماديەۆ اعامىزدى ءبولىپ-جارىپ ايتا الامىن.

حالىقارالىق دارەجەگە  ءبىر شىعاتىن بولسا قازاقتىڭ اكتەرلارى شىعۋى كەرەك

- قازاق ونەرىندە كىمدەر ءوز باعاسىن الا الماي ءجۇر؟

- ونداي ازاماتتار كوپ. مەنىڭ ويىمشا، حالىقارالىق دارەجەگە ءبىر شىعاتىن بولسا قازاقتىڭ اكتەرلارى شىعۋى كەرەك. مىسالى دوسحان جولجاقسىنوۆ اعامىز باستاعان سانجار ماديەۆ، ارۋجان جازىلبەكوۆا، ەركەبۇلان دايىروۆ، بەرىك ايتجانوۆ سىندى اكتەرلارىمىز حالىقارالىق دارەجەگە ءبىر كوتەرىلسە، گولليۆۋدتىڭ اكتەرلارىنان ەش كەم تۇسپەي، سولارمەن تەڭ دارەجەدە جۇرەر ەدى.

سۇحباتاسقان تولقىن سۇلتان

Abai.kz