ازامات قاسىم. «جىرلاۋمەن وتكەن 20 جىل» وقىرمانعا جول تارتتى
ايتىس ساحناسىنىڭ ارعى جاعىنداعى كوپشىلىك جۇرت بىلە بەرمەيتىن «كولەڭكەلى» جايتتەردى اقىن تىلىمەن سۋرەتتەگەن العاشقى كىتاپ جارىق كوردى. ۇلتىمىزدىڭ ۇلىق مەرەكەسى - ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا شىعىس قازاقستان وبلىستىق «ديدار» گازەتىنىڭ شولۋشىسى، ارىپتەسىمىز، قازاقتىڭ ارقالى ايتىسكەر اقىنى سەرىك قۇسانباەۆتىڭ «جىرلاۋمەن وتكەن جيىرما جىل» اتتى كىتابى وقىرمان قاۋىمعا جول تارتىپ وتىر.
ادەمى ۇلگىدە بەزەندىرىلگەن كىتاپ ءۇش بولىمنەن تۇرادى. اقىننىڭ ايتىس ونەرىنە قالاي كەلۋى، سول جولداعى قىزىقتار مەن قيىندىقتار، جەڭىسكە قول سوزعان جۇلدىزدى ساتتەر مەن جىگەردى جاسىتقان مۇڭدى شاقتار... «كەڭ بەسىگىم، سەندە سىرىم - سارىارقا» اتتى كىتاپتىڭ العاشقى بولىمىندە مۇنىڭ ءبارى رەت-رەتىمەن، حرونولوگيالىق تارتىپتە تارتىمدى دا شۇرايلى تىلمەن قىزىقتى ەتىپ باياندالادى. «ايتىستار» دەگەن ەكىنشى بولىمدە قونىسباي ابىلەۆ، شورابەك ايداروۆ، مەلس قوسىمباەۆ، داۋلەتكەرەي كاپۇلى، اينۇر تۇرسىنباەۆا، رينات زايىتوۆ سەكىلدى ەسىمدەرى ەلگە تانىمال ارىپتەستەرىمەن وتكەن تاڭداۋلى ايتىس ۇلگىلەرى ۇسىنىلسا، ءۇشىنشى بولىمدە كەزىندە ايتىس بارىسىندا اششى اقيقاتتى سىناي ايتقان، الايدا ەفيردە بەرىلمەي «كەسىلىپ كەتكەن» جەكەلەگەن جىر شۋماقتارى توپتاستىرىلعان.
ايتىس ساحناسىنىڭ ارعى جاعىنداعى كوپشىلىك جۇرت بىلە بەرمەيتىن «كولەڭكەلى» جايتتەردى اقىن تىلىمەن سۋرەتتەگەن العاشقى كىتاپ جارىق كوردى. ۇلتىمىزدىڭ ۇلىق مەرەكەسى - ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا شىعىس قازاقستان وبلىستىق «ديدار» گازەتىنىڭ شولۋشىسى، ارىپتەسىمىز، قازاقتىڭ ارقالى ايتىسكەر اقىنى سەرىك قۇسانباەۆتىڭ «جىرلاۋمەن وتكەن جيىرما جىل» اتتى كىتابى وقىرمان قاۋىمعا جول تارتىپ وتىر.
ادەمى ۇلگىدە بەزەندىرىلگەن كىتاپ ءۇش بولىمنەن تۇرادى. اقىننىڭ ايتىس ونەرىنە قالاي كەلۋى، سول جولداعى قىزىقتار مەن قيىندىقتار، جەڭىسكە قول سوزعان جۇلدىزدى ساتتەر مەن جىگەردى جاسىتقان مۇڭدى شاقتار... «كەڭ بەسىگىم، سەندە سىرىم - سارىارقا» اتتى كىتاپتىڭ العاشقى بولىمىندە مۇنىڭ ءبارى رەت-رەتىمەن، حرونولوگيالىق تارتىپتە تارتىمدى دا شۇرايلى تىلمەن قىزىقتى ەتىپ باياندالادى. «ايتىستار» دەگەن ەكىنشى بولىمدە قونىسباي ابىلەۆ، شورابەك ايداروۆ، مەلس قوسىمباەۆ، داۋلەتكەرەي كاپۇلى، اينۇر تۇرسىنباەۆا، رينات زايىتوۆ سەكىلدى ەسىمدەرى ەلگە تانىمال ارىپتەستەرىمەن وتكەن تاڭداۋلى ايتىس ۇلگىلەرى ۇسىنىلسا، ءۇشىنشى بولىمدە كەزىندە ايتىس بارىسىندا اششى اقيقاتتى سىناي ايتقان، الايدا ەفيردە بەرىلمەي «كەسىلىپ كەتكەن» جەكەلەگەن جىر شۋماقتارى توپتاستىرىلعان.
- ايتىس ونەرىندەگى العاشقى قادامىنان باستاپ اعالىق جاسقا دەيىنگى جولىن قاراپايىم دا كوركەم تىلمەن ورنەكتەگەن بۇل بايان وقۋشىسىن ەنجار قالدىرمايدى. «اقىنعا تاعدىر كەرەك» دەپتى بىلەتىن ءبىر كىسى. بۇل اقىننىڭ دا تالايلى تاعدىرى بار، - دەيدى اتالعان كىتاپقا جازعان العىسوزىندە ايتىس ونەرىنىڭ قامقورشىسى ءجۇرسىن ەرمان.
ەندەشە، ۇلتىمىزدىڭ ۇلىق ونەرى - ايتىس ونەرىن جاڭاشا قىرىنان تانىتۋعا ۇمتىلعان ەستەلىكتەر كىتابى ءوز وقىرمانىن ەنجار قالدىرماس دەگەن ويدامىز.
تالايلى تاعدىرى بار اقىن
ايتىس - قازاق قوعامىنداعى كەلەلى قۇبىلىسقا اينالىپ، ايتىسكەر اقىندار تانىمال تۇلعا بولىپ قالىپتاستى. سوڭعى جىلدارى ءبىراز اقىندار وزدەرىنىڭ بۇرىنعى - سوڭعى جىر سايىستارىن كىتاپ ەتىپ ەلگە ۇسىنىپ ءجۇر. سولاردىڭ كەيبىرى جىر جيناقتارىنا مەنىڭ لەبىزىمدى قالايتىنىنا بويىم ۇيرەنگەن ەدى.
بەلگىلى ايتىسكەر سەرىك قۇسانباەۆ تا جاريالانعالى جاتقان كىتابىنا العىسوز جازىپ بەرۋىمدى وتىنگەن سوڭ، بەتىن قايتارمايىن دەپ، كەلىسىم بەرگەن ەدىم. «جىرلاۋمەن وتكەن جيىرما جىل» دەگەن وسى كىتاپتىڭ قولجازباسىن الىپ، تاڭىرقاپ قالدىم. ويتكەنى، ايتىستارىمەن قوسا، سەرىك اقىن ءوزىنىڭ وسى ونەردەگى عۇمىرناماسىن دا حاتقا تۇسىرگەن ەكەن. ويلانا كەلە، بۇل تالاپقا دا ءسات ساپار تىلەۋدىڭ ءجون ەكەنىن پايىمدادىم. نەگە دەسەڭىز، ايتۋلى اقىن بولىپ قالىپتاسۋ جولىنداعى سەرىكتىڭ ءومىر تاجىريبەسى ولەڭ ساپارىن ەندى باستاعان ۇل - قىزدارعا ساباق بولارداي.
ارينە، بۇل جازبالاردا مەنىڭ دە ەسىمىم اتالىپ وتىراتىنى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە قولايسىزدىقتار تۋعىزدى. دەگەنمەن، سونشاما ۋاقىت بويى ايتىس الاڭدارىندا جولىمىز ءتۇيىسىپ كەلە جاتقان اقىن ءىنىم مەنى اۋىزعا الماسا، ول دا اقيقاتقا جاناسپاس ەدى. قۇسانباەۆ ءىنىم قۇدايىنا قاراپ، بۇرمالاماي - جىرمالاماي شىندىعىن ايتسا جارار دەدىم.
دەس بەرگەندە، سەرىك كوپ جايتتەردى ءوز كوڭىل تارازىسىنان وتكىزىپ، بۇرمالاماي قاعازعا تۇسىرگەن سەكىلدى. ءبىراز وقيعالاردىڭ ورىنىن، مەزگىلىن ءدال كورسەتۋىنە قاراعاندا، س. قۇسانباەۆ كۇندەلىك جۇرگىزە مە دەپ جوبالادىم. ەگەر انىق سولاي بولسا، بۇل اسا قۇپتارلىق ادەت.
ايتىس ونەرىندەگى العاشقى قادامىنان باستاپ، اعالىق جاسقا دەيىنگى جول - ساپارىن قاراپايىم دا، كوركەم تىلمەن ورنەكتەگەن بۇل بايان وقۋشىسىن ەنجار قالدىرمايدى. سەرىكپەن بىرگە اقىن تاعدىرىن باستان كەشىرەسىز. ونىڭ وزىمەن بىرگە قينالىپ، وزىمەن بىرگە قۋاناسىز. «اقىنعا تاعدىر كەرەك» دەپتى عوي بىلەتىن ءبىر كىسى. بۇل اقىننىڭ دا تالايلى تاعدىرى بار.
ءجۇرسىن ەرمان
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا
ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر
كىتاپتان ءۇزىندى
الدانىش اعانىڭ العىسى
...ورالدان كەيىن كوپ ۇزاماي قوستانايدا ىبىراي ءالتىنساريننىڭ 150 جىلدىعى قۇرمەتىنە ۇلكەن ايتىس ءوتتى. ول كەزدەرى وبلىس پەن وبلىس اراسىنا جولاۋشىلار سامولەتى ۇزدىكسىز قاتىنايتىن دا، كەيدە ءبىر وبلىسقا ايتىسقا بارىپ، ارلى-بەرلى جۇرمەس ءۇشىن كەلەسى ءبىر وبلىستا وتەتىن ايتىسقا ۇشاقپەن ۇشىپ كەتەتىن كەزدەرىمىز دە ءجيى بولاتىن.
قوستانايداعى ايتىسقا حالىق اقىنى كوكەن شاكەەۆ ءوزى توراعالىق ەتسە، توراعانىڭ ورىنباسارى بولىپ قازاق قاۋىمىنا كەڭىنەن تانىمال حالىق اقىنى اسەلحان قالىبەكوۆا تاعايىندالدى.
ال ايتىسقا كەلگەن مەيماندار مەن ايتىسكەر اقىنداردى قارسى الىپ، شىعارىپ سالۋ، جىرسۇيەر قاۋىمدى ۋاقىتىندا قۇلاقتاندىرۋ، ساحنانى بەزەندىرىپ، سول كەزدەگى ۋاقىت تالابىنا ساي دىبىس ۇلعايتقىش قۇرىلعىلارمەن
ويداعىداي جابدىقتاي ءبىلۋ، مۇنىڭ ءبارى كەز-كەلگەن ايتىستىڭ جوعارى دەڭگەيدە وتۋىنە بىردەن ءبىر كەپىلدىك بولا الاتىن دۇنيەلەر.
ءسوز رەتى كەلگەندە وسىنداي قىرۋار شارۋالاردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرىپ، ءارى قازىلار قۇرامىندا دا بولا بىلگەن وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى ريمما عابدۇلقىزى، وبلىستىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى، بەلگىلى اقىن اقىلبەك شاياحمەتوۆ، حالىق اقىنى ءاسيا بەركەنوۆا سىندى حالقىمىزدىڭ ۇلتجاندى ۇل-قىزدارىنىڭ تىنىمسىز ەڭبەكتەرىن اتاي كەتكەن دۇرىس سەكىلدى.
اقىنداردى قالانىڭ شەت جاعىندا ۋ-شۋدان اۋلاق، قالىڭ اعاشتىڭ اراسىنا ورنالاسقان اۋاسى تازا، جانعا جايلى الدەبىر شيپاجايعا جايعاستىردى. كۇن ىستىق. كەشكە دەيىن توبىلدىڭ سۋىنا شومىلىپ، دەم الىپ، ايتىسقا دايىندالىپ دەگەندەي شيپاجايدا بولامىز دا، كەشكىلىك ساعات بەستەردىڭ شاماسىندا ارنايى اۆتوبۋسپەن قوستانايدىڭ ورتالىعىنداعى ايتىس وتەتىن مادەنيەت سارايىنا كەلەمىز.
ايتىستىڭ ەكىنشى كۇنى بولاتىن. اقتىق ايتىسقا جولداما الىپ، «سايىس باستالعانشا ويىمنىڭ ەتەك-جەڭىن جيناقتاپ الايىن» دەگەن ويمەن ايتىس وتەتىن جەردەگى ساياباقتا ارلى-بەرلى ءجۇر ەدىم، جاياۋ ادامدار جۇرەتىن تراتۋارمەن جالت-جۇلت ەتكەن ءبىر «ۆولگا» اۆتوكولىگى كەلىپ توقتاي قالدى.
جۇرگىزۋشى جاس جىگىت ەكەن. ماشينادان تۇسە ساپ، جۇك سالعىشتان مۇگەدەك ادامعا ارنالعان اربا تۇسىرە باستادى. ول اربانى جازىپ، كولىكتىڭ جولاۋشىلار وتىراتىن الدىڭعى ەسىگىنە تاياعاندا عانا بايقادىم، الدىڭعى ورىندىقتا ماڭدايى كەرەقارىس، بۋرىل شاشىن ارتىنا شالقايتا تاراپ، شىتتاي كوستيۋم-شالبار كيگەن جىگىت اعاسى وتىر ەكەن. جۇرگىزۋشى بالاسى بولسا كەرەك، ەسىكتى اشىپ مۇگەدەك ادامدى ارباعا وتىرعىزباققا ارەكەتتەنە باستادى. بىراق اياقتارى جانسىزدانىپ قالعان ۇلكەن ادامدى ورنىنان جەڭىل قوزعاپ، ارباعا وتىرعىزۋدىڭ سونشالىقتى وڭاي ەمەس ەكەندىگىن سونادايدا تۇرعان مەن دە سەزدىم.
قولىمداعى شىلىمىمدى تاستاي سالدىم دا، دومبىرامدى جول جيەگىندەگى تالداردىڭ بىرىنە سۇيەپ، كومەككە كەلدىم. تانىمايتىن، بەيتانىس ادامنىڭ كومەككە كەلگەنىن ونشا جاقتىرتا قويمادى-اۋ دەيمىن، قاباعى قاتۋلى ۇلكەن كىسى شىراي بەرە قويمادى. مەن ول كىسىنىڭ قاباعىنا قارايلاعام جوق، بىردەن كەلىپ قولتىعىنان دەمەسىپ، جۇرگىزۋشى جىگىت ەكەۋىمىز ەكى جاقتاپ اعامىزدى ارباسىنا جەڭىل وتىرعىزا قويدىق.
كرەسلوسىنا ابدەن جايعاسىپ العاسىن «راحمەت اينالايىن!» دەپ جانارىن تىكتەگەن اعام، ويلاماعان جەردە كوپتەن كورمەگەن تانىس ادامىن جولىقتىرعانداي بەتىمە ءبىر ءسات تاڭدانىسپەن قاراپ قالدى. ءسويتتى دە، مەنى بۇرىننان تانيتىن ادامداي:
- سەن سەرىكسىڭ بە؟ - دەدى.
- ءيا اعا، سەرىكپىن. ىبىراي اتامىزدىڭ تويى دەپ، ەلدەرىڭىزگە كەلىپ قالعان جايىمىز بار - دەدىم كۇلىپ.
- اپىرم-اي، سەن كادىمگى كەرەكۋدىڭ سولاقايى، قۇسانباەۆپىسىڭ؟ - دەپ، تاڭدانىسىن جاسىرا الماعان بەيتانىس اعام، كوزىنىڭ قيىعىمەن مەنىڭ ءبىر ساۋساعى جوق سول قولىما قاراپ قويدى.
سوسىن «مەن سىرتىڭنان ونەرىڭە ءسۇيسىنىپ، تىلەۋىڭدى تىلەپ جۇرگەن، الدانىش دەگەن اعاڭ بولامىن. وسىعان دەيىن تەلەديدارداعى ايتىستاردان ازاماتتىق ءۇنىڭدى عانا ەستۋشى ەدىم، بۇگىن ويدا-جوقتا كىشىلىگىڭ مەن كىسىلىگىڭە كۋا بولدىم-اۋ باۋىرىم. ۇنەمى جولىڭنىڭ اق بولۋىنا تىلەكتەسپىن!» دەپ جىلى جىميدى دا، وڭ قولىن ۇسىندى. مۇگەدەكتەر ارباسىندا وتىرىپ قالعان جان بولسا دا، قولدارى قارۋلى ەكەن.
وسى كەزدە ايتىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندەردىڭ ءبىرى اقىنداردى ساحناعا شاقىرا باستاعاندىعىنان حابار بەردى دە، مەن ويدا جوقتا تانىسقان بەيتانىس ءارى جۇمباق جانكۇيەرىممەن قوشتاسىپ، كەتە باردىم.
نەگىزى قازاقستاننىڭ اقتوبە، ورال، قوستاناي، پەتروپاۆل، كوكشەتاۋ، پاۆلودار، اقمولا، وسكەمەن سىندى رەسەي شەكاراسىنا جاقىن ورنالاسقان قالالارى مەيىلىنشە ورىستانىپ، وڭتۇستىك وڭىرلەرگە قاراعاندا قازاقى سالت-داستۇرلەرىن جۇتاتىپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ رۋحى جاسىپ قالعان جەرلەر عوي. ونداي قالالارعا ايتىسقا بارعاندا ءتىل، ءدىن ماسەلەلەرى، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ۇلتارالىق تەڭسىزدىكتەر، كوشەلەردەگى الاباجاق جارنامالار سەكىلدى وزەكتى پروبلەمالار الدىمەن تىلگە تيەك بولادى.
قوستانايدا ەكى كۇنگە سوزىلعان ءدۇبىرلى ايتىستا دا مەن وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەردى بارىنشا اششى ايتۋعا بارىمدى سالدىم. جالپى وسى ايتىستا حالىقتىڭ قولداۋى ارقا بەردى مە، بولماسا جاراتۋشى يەمىزدىڭ اۋزىما ءسوز سالعانى ما، مەن اسا ءبىر قارقىنمەن ايتىستىم دەسەم بولادى. مۇنداي ەركىن كوسىلىپ شابۋدىڭ ءساتتى ساعاتتارى ۇنەمى بولا بەرمەيدى. مىسالى سول ايتىستاعى:
بولا ما، ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋگە،
كەتەدى ايتا بەرسەڭ سۇيكىمىڭ دە.
ءبىر كەزدە كەتپەن ۇستاپ كەلگەندەردىڭ،
بۇل كۇندە بولمەسى بار ءيتىنىڭ دە.
مۇنى ايتساڭ ءبىزدىڭ بيلىك جاقتىرمايدى،
بىرلىكسىز ەل باسىنا باق تۇرمايدى.
وزگە ەل قىزعىش قۇستاي شىر-پىر بولىپ،
ۇل-قىزىن قاناتتىعا قاقتىرمايدى.
وزبەكتەر «كەتەم» دەگەن كەلىمسەككە،
ءۇي تۇگىل، ۇيشىگىن دە ساتتىرمايدى.
جايىمىز جاراتقانعا جالىنعانداي،
جانارىم ىستىق جاسقا مالىنعانداي.
وگەيدىڭ كۇيىن كەشىپ ءوز ەلىندە،
قازاعىم تاعدىرىنا باعىنعانداي.
سۋى جوق، جىلۋى جوق جاتاقحانا،
تەك قانا قازاققا ارناپ سالىنعانداي.
«جەتسىن» دەپ جالپاق جۇرتقا جاڭعىرىپ جىر،
اقىنىڭ ەلدىڭ مۇڭىن ءان قىلىپ ءجۇر.
قازاقتىڭ ءوز ۇرپاعى ءوز ەلىندە،
پاتەردەن پاتەر جالداپ قاڭعىرىپ ءجۇر.
انت بەرگەن اتقامىنەر اعالاردىڭ،
تىرلىگى تالايلاردى تاڭ قىلىپ ءجۇر - دەپ كەلەتىن ولەڭ جولدارى زالدا وتىرعان حالىقتى بەي-جاي قالدىرماعانى انىق بولاتىن.
كەيىن بۇل شۋماقتاردى ايتىسقا ءبىزدىڭ سوڭىمىزدى الا قوسىلعان جاس اقىندار دا ءوز ارالارىنداعى اۋىز ەكى اڭگىمەلەرىندە مىسال ەتىپ ايتىپ ءجۇردى.
ابايداي اسىلىمىزدىڭ، شاكارىم مەن مۇحتارداي ارداقتالارىمىزدىڭ باستارىن قورلاپ، قانشاما جىل يادرولىق سىناق پوليگونىنا اينالعان قاسيەتتى سەمەي جەرى. پوليگوننىڭ زارداپتارىنان دۇنيەگە مۇگەدەك بولىپ كەلىپ جاتقان «قۇبىجىق ۇرپاق» ماسەلەسى. قازاق پەن ورىس زيالىلارىنىڭ اراسىنداعى ادال دوستىققا دا قاراماستان، كەشەگى جەلتوقسانداعى قازاق جاستارىن اياۋسىز سوققىعا جىققان ءناسىلى بولەك جەندەتتەردىڭ جاۋىزدىق ارەكەتتەرى. مىنە، وسى ماسەلەلەردىڭ بارلىعى اششى دا بولسا، اقيقات ەكەندىگىنە سول جولى قوستانايلىق جىرسۇيەر قاۋىم تاعى دا كوز جەتكىزدى. حالىقتىڭ تەبىرەنگەندىگى سونشالىق، دۇركىرەتە قول سوققان بىلاي تۇرسىن، اقتىق ايتىس بارىسىندا ءبىر ەمەس، بىرنەشە مارتە وتىرعان ورىندارىنان تۇرىپ كەتتى.
ايتىس اياقتالۋعا اينالعان ءبىر ارەدىكتە، الدىڭعى قاتاردا وتىرعان ەگدە جاستاعى ءبىر قازاق اقساقالى تىلدەي قاعازعا الدەنەنى سۇيكەكتەتە جازىپ، اقىنداردىڭ بالىن ەسەپتەپ وتىرعان قىزعا بەردى دە، «الدەنە» دەپ سىبىرلادى. حاتتى العان قىز ورنىنان تۇرەگەلىپ، قولىنداعى قاعازدى ساحنادا وتىرعان ماعان اكەلىپ تابىستادى.
ءدال وسى تۇستا كەزەك ارىپتەسىمدىكى بولاتىن دا، مەن الگى جاعدايدىڭ ءبارىن بايقاپ وتىرعام. دەرەۋ قاعازدىڭ بۇكتەۋىن جازىپ وقىسام، حات جيۋري مۇشەلەرىنە ارنالىپتى. وندا «پاۆلوداردىڭ اقىنى ورىس ۇلتىنا ءتىل تيگىزىپ، حالىقتى ۇلتارالىق قاقتىعىسقا ۇندەپ وتىر» دەلىنىپتى.
ءبىر كەزدەرى قازاق دالاسىنا اش-جالاڭاش كەلىپ، قازاقتىڭ باسپاناسىن پانالاپ، بالا-شاعاسىنىڭ اۋزىنداعى ءبىر ۋىس بيدايىن ءبولىسىپ جەپ، جانىن ساقتاعان ۇلتتىڭ، ۋاقىت وتە كەلە قازاق حالقىن كورمەستەي بولىپ وشىككەن «وپاسىزدىعى» ۇنەمى مەنىڭ سانامدى سانسىراتىپ، زىعىردانىمدى قايناتىپ جۇرەتىن-ءدى.
ەندى كەپ مىنا شالدىڭ كوپ الدىنداعى جاعىمپازدىعى مەن قاراداي ۇرەيلەنىپ، «بۇيرەكتەن، سيراق شىعارۋى» ونسىز دا قارايىپ جۇرگەن قانىمدى باسىما بىراق شىعارىپ جىبەردى.
ارىپتەسىم ءسوز كەزەگىن بەرگەندە، كوپشىلىككە الگى شالدىڭ جازعان حاتىن داۋىستاپ وقىپ بەردىم دە، ءتورت-بەس شۋماق ولەڭمەن ەل الدىندا حات يەسىنىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتادىم.
«كەشەگى التى الاشتىڭ ارىستارىن سىرتتارىنان ساتىپ، ءبىرىن اتتىرىپ، ءبىرىن ايداتىپ تۇبىنە جەتكەن جەتەسىزدەردەن قالعان «تەكتى تۇياق» ورتامىزدا وتىر ەكەن. اعايىندار، وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىز ونى ناعىپ بايقاماعانبىز؟ مۇنداي ارامزالار ارامىزدا ءتىرى جۇرسە، ءالى تالاي ۇلتىم دەگەن ۇلىڭ مەن جۇرتىم دەگەن قىزىڭنىڭ تۇبىنە جەتەر» دەگەن سارىنداعى سەلەبەدەي وتكىر ولەڭدەردىڭ تابان استىندا قالايشا جىمداسىپ، جۇپ-جۇمىر بولىپ شىعا كەتكەندىگىنە وسى كۇنگە دەيىن ءوزىمنىڭ دە تاڭىم بار.
بىراق مەن ءدال سولاي، سەمسەردەي ءتىلىپ ايتۋىم كەرەك بولاتىن. ەگەر سول ساتتە ول سوزدەردى ايتىپ سالماسام، ايتىستان كەيىن ءوزىمدى-ءوزىم ىشتەي جەپ، ولە-ولگەنشە ىشىمدە وكىنىش بولىپ قالىپ قويار ەدى.
زامانىندا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قولشوقپارى بولىپ، تالايلارعا تىزەسى باتقان، ەكى تىلگە دە جۇيرىك، ەكى جاقتىڭ دا كوڭىلىن تاۋىپ ۇيرەنگەن الگى شال مەنىڭ سىلەيتە سوققان سوزدەرىمە شىدامادى بىلەم، ءوڭى ءورت سوندىرگەندەي تۇتىگىپ، اقىرى ورنىنان تۇردى دا، زالدان شىعىپ جۇرە بەردى. مۇنى كورگەن حالىق ريزا بولعاندىقتان تاعى دا ورىندارىنان ءدۇر ەتىپ تۇرىپ، قيقۋلاپ، زالدىڭ ءىشىن دۇرلىكتىرىپ جىبەردى.
ايتىس ءبىتىپ، اقىندار ساحنانىڭ سىرتىندا ماراپاتتاۋ ءساتىن كۇتىپ تۇرمىز. وسى كەزدە قاسىما قارا كوستيۋم-شالبار كيىپ، گالستۋك تاعىنعان ءبىر جاس جىگىت تاياپ كەلدى دە: «اعا، اباي بولىڭىز، ءسىزدى سىرتتا ءبىر ادامدار ىزدەپ ءجۇر» دەپ شاپشاڭ ەسكەرتتى دە، كوزدەن تاسا بولدى.
ساحنانىڭ سىرتى يۋ-قيۋ، بىرەۋدى بىرەۋ ءبىلىپ بولار ەمەس. مەن جايلاپ اينالاما كوز جۇگىرتسەم، راسىندا دا ساحنانىڭ شىعا بەرىس وڭ جاعى مەن سول جاعىندا قاراپايىم جانكۇيەرلەرگە ۇقسامايتىن الدەبىر كۇدىكتى ادامدار تۇرعان سەكىلدى. ءىشىم قىلپ ەتە قالدى. بۇل ءسوز جوق «ۇندەمەستەر». «ەندى نە ىستەۋىم كەرەك؟» دەپ ويلانىپ ۇلگەرگەنشە، ايتىستىڭ قورتىندىسىن جاريالاۋ ءۇشىن ساحناعا قازىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرى شىعا باستادى.
ەڭ العاشقى ءسوز العان اسەلحان اپايىم ميكروفونعا كەلىپ، كەشەلى-بۇگىنگى ايتىستىڭ ءمانى مەن مازمۇندىلىعىنا، اقىنداردىڭ اششى دا بولسا الداسپانداي اقيقاتتى ايتا بىلگەن وتكىرلىكتەرى مەن وجەتتىكتەرىنە ريزاشىلىعىن بىلدىرە كەلە:
الىسىپ اۋىر جولدا تالماعانبىز،
ۇرپاق بوپ بابا جىرىن جالعاعانبىز.
بەيىمبەت، ساكەن، ءىلياس اتىلاردا،
حالىق بوپ قورعاپ قالا الماعانبىز.
بۇل ايتىس ەرمەگى ەمەس ەرىككەننىڭ،
ءوزىم دە سان ايتىسقا كورىك بەردىم.
اتىنان انالاردىڭ وتىنەرىم،
تۇسپەسىن ءبىر تال شاشى سەرىكتەردىڭ - دەدى.
زال تاعى دا دۋ ەتە قالدى. اقىن اپكەمنىڭ كومەيىنە وكسىك تىعىلعانداي، داۋىسى ءبىرتۇرلى تارعىلدانىپ شىقتى. ايتىس اياقتالعالى ىبىر-جىبىر، كۇبىر-سىبىر بولىپ كەتكەن تۇسىنىكسىز جاعدايدى بايقاي قويىپ، ويىن ەكى-اق اۋىز ولەڭمەن جەتكىزە بىلگەن اقىن، ساحنادا تۇرعان مەنىڭ قولىمدى الىپ، بەتىمنەن ءسۇيدى.
تۇلعاسى تاۋداي بولعانىمەن، جۇرەگى قىلداي نازىك اسەلحان اپايىمنىڭ بوتالاپ تۇرعان جانارىن كورىپ، ءون بويىمنان توق ءجۇرىپ وتكەندەي ءدىر ەتە قالدىم... سول ساتتە باسىما ءبىر قاۋىپ ءتونىپ تۇرعانداي، ءوز-وزىمە تۇسىنىكسىز، الاقۇيىن كۇي كەشتىم.
جالپى اسەلحان، ءاسيا، ەرىك، قونىسباي، بايانعالي سىندى اعالارىمىز بەن اپكەلەرىمىز ءبىز سەكىلدى سوڭدارىنان ەرگەن ءىنى-قارىنداستارىنا ۇنەمى قامقور بولىپ، ايتىستا جۇلدەلى بولساق بىرگە قۋانىپ، جولىمىز بولماي قالعان كەزدەردە جىگەرىمىزدى جانىپ، اقىلدارىن ايتىپ جۇرەتىن. ولاردىڭ شىنايى كوڭىلدەن شىققان جاناشىرلىقتارىن ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس.
ىبىراي ءالتىنساريننىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان ايماقتىق اقىندار ايتىسىنىڭ باس بايگەسى دە بۇل جولى ماعان بۇيىردى. ويتكەنى حالىقتىڭ ماعان دەگەن، مەنىڭ ونەرىمە دەگەن ىستىق ىقىلاسىنان قازىلاردىڭ دا، ايتىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ دا، ولاي-بۇلاي بۇرمالاۋعا داتتەرى بارمادى.
اقىنداردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى اياقتالماي جاتىپ ساحنادا تۇرعان مەنىڭ ارت جاعىمنان كەلگەن ءبىر جىگىت اقىرىن جەڭىمنەن تارتىپ «اعا ءجۇرىڭىز، اقىرىنداپ شىعا بەرەيىك» دەدى. تۇستەپ قاراسام، نەشە كۇننەن بەرى بىزدەردى قارسى الىپ، ورنالاستىرىپ، قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى ەكەن. ساحنانىڭ ارت جاعىنداعى ەلەۋسىزدەۋ ەسىكتەردىڭ بىرىنەن شىقتىق تا، الگى جىگىتتىڭ نۇسقاۋىمەن اينەكتەرى پەردەلەنگەن شاعىن اۆتوبۋسقا كىرىپ جايعاستىم...
ارتىنان ەستىپ-بىلسەم، سول جەردە جۇرگەن الدەبىر بەيتانىس ادامدار مەنى شارق ۇرىپ ىزدەگەن كورىنەدى. ولاردىڭ ويلارىندا نە بولدى، نەندەي ماقساتپەن ىزدەدى؟ ول جاعىن ازداپ ءىشىم سەزسە دە، انىق-قانىعىنا جەتە الماي-اق كەتتىم.
بۇل وقيعا 1991-جىلدىڭ شىلدە ايىندا بولعان. كوپ ۇزاماي قوستاناي قالاسىنان پوشىمى بولەكتەۋ حات كەلدى. الدانىش اعادان ەكەن. ول كىسى ءوزىنىڭ ءومىربايانىنا قىسقاشا توقتالا كەلىپ، وتكەندەگى ايتىستان بەرى قوستاناي وبلىستىق گازەتىنىڭ بەتىندە سول ايتىسقا، اسىرەسە پاۆلودارلىق اقىن سەرىك قۇسانباەۆتىڭ ايتقاندارىنا بايلانىستى ۇزاق ۋاقىت داۋ-داماي تۋىنداپ، سوڭعى نۇكتەسىن مەنى اقتاپ جاقىندا عانا ءوزى فالكلوريست، ورىس ۇلتىنىڭ ازاماتى قويعاندىعىن جازىپ، گازەتتە جارىق كورگەن ماقالا قيىندىلارىن سالىپ جىبەرىپتى.
سول ايتىستا الدىڭعى قاتاردا وتىرىپ حات جازعان «جانتىق» اعامىز ەرتەرەكتە ۇزاق جىلدار «ۇندەمەستەر» كوميتەتىندە قىزمەت ەتكەن كورىنەدى. كىم ءبىلسىن، ايتىستان كەيىنگى ابىر-سابىردى دا سول «جازعىش» اعامىز ۇيىمداستىردى ما؟ ول جاعى ماعان بەلگىسىز ارينە. بىراق وندايلاردىڭ كەز- كەلگەن وبلىستا ءتىپتى اۋدان-اۋىلداردا دا بار ەكەندىگىنە ەش كۇمان كەلتىرمەيمىن جانە ونداي جانتىق ءارى جانسىزداردى جىراقتان ىزدەپ اۋرەلەنۋدىڭ قاجەتى جوق، ولار ۇنەمى جانىمىزدا جۇرەدى...
«اباي-اقپارات»
