ادام بولا ءبىلۋ، ادام اتىنا لايىقتى بولۋ وڭاي ەمەس. ادامگەرشىلىكتى، كىسىلىكتى نەعۇرلىم تەرەڭ ۇعىنعان سايىن ءار ادام وزىنە جاقسى تورەشى بولا الادى. وعان ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ ءومىرى كۋا. اكەسى ۇلى وتان سوعىسىنا باستان-اياق قاتىسقان ارداگەر ەدى، 1977 جىلى 53 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. بالانىڭ ۇلكەنى بيجان بار-جوعى ون بەس جاستا، باۋىرلارى جولجان، باۋىرجان، گۇلجان، ايجان، 46 جاستا جەسىر قالعان اناسى جۇماشتىڭ قامقورلىعىندا ءوسىپ-ءوندى. ءاز انانىڭ ارقاسىندا ولار قيىندىقتى كوردى، بىراق جەتىمدىكتى كورگەن جوق. باردى بار دەپ، جوقتى جوق دەپ باعالاي ءبىلدى. ەڭ باستىسى - ادام بولۋعا ۇمتىلدى.

بۇل تۋرالى اناسىنىڭ 80 جاسىن اتاپ وتكەندە اقىندىقتان دا قۇر الاقان ەمەس بيجاننىڭ: «بايانداسام ءبارى جىرعا سىيا ما،

كوكىرەككە ءبىر سازدى اۋەن قۇيادى، ءا؟!

ءبىز سارى اۋىز بالاپان ەك، ال ءوزىڭ،

قارلىعاش ەڭ جەم تاسىعان ۇياعا!» - دەپ تەبىرەنۋى دە شىندىق.

ادام بولا ءبىلۋ، ادام اتىنا لايىقتى بولۋ وڭاي ەمەس. ادامگەرشىلىكتى، كىسىلىكتى نەعۇرلىم تەرەڭ ۇعىنعان سايىن ءار ادام وزىنە جاقسى تورەشى بولا الادى. وعان ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ ءومىرى كۋا. اكەسى ۇلى وتان سوعىسىنا باستان-اياق قاتىسقان ارداگەر ەدى، 1977 جىلى 53 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. بالانىڭ ۇلكەنى بيجان بار-جوعى ون بەس جاستا، باۋىرلارى جولجان، باۋىرجان، گۇلجان، ايجان، 46 جاستا جەسىر قالعان اناسى جۇماشتىڭ قامقورلىعىندا ءوسىپ-ءوندى. ءاز انانىڭ ارقاسىندا ولار قيىندىقتى كوردى، بىراق جەتىمدىكتى كورگەن جوق. باردى بار دەپ، جوقتى جوق دەپ باعالاي ءبىلدى. ەڭ باستىسى - ادام بولۋعا ۇمتىلدى.

بۇل تۋرالى اناسىنىڭ 80 جاسىن اتاپ وتكەندە اقىندىقتان دا قۇر الاقان ەمەس بيجاننىڭ: «بايانداسام ءبارى جىرعا سىيا ما،

كوكىرەككە ءبىر سازدى اۋەن قۇيادى، ءا؟!

ءبىز سارى اۋىز بالاپان ەك، ال ءوزىڭ،

قارلىعاش ەڭ جەم تاسىعان ۇياعا!» - دەپ تەبىرەنۋى دە شىندىق.

بيجان سەگىزىنشى سىنىپتى اياقتاپ اتىراۋدىڭ № 101 كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەسىن توكار، دانەكەرشى، اعاش شەبەرى ماماندىعى بويىنشا ۇزدىك ءبىتىردى. جۇمىسقا كىرىسىپ، اناسىنا كومەكتەسە باستاعاندا اسكەر قاتارىنا الىنىپ، ەكى جىل وتان الدىنداعى مىندەتىن اتقاردى. ارميادان كەيىن قاراعاندى قالاسىنداعى يندۋستريالدى-پەداگوگيكالىق تەحنيكۋمدى ءتامامداپ، 1984 جىلدان 1991 جىلعا دەيىن اقتوبەدەگى ارناۋلى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىندا ۇستاز-شەبەر بولىپ قىزمەت ەتتى. كەيىن زاڭ سالاسى بويىنشا جوعارى ءبىلىم الدى. ءسويتىپ، بىرنەشە ماماندىقتى بويىنا سىڭىرۋگە ۇمتىلىس جاسادى. «قاراپايىم ادامداردىڭ ءبارى - وزدەرىنىڭ ادام ەكەنىن شىن مانىندە سەزىنىپ، ودەرىنىڭ ادامشىلىق ابىرويىن شىن مانىسىندە قۇرمەتتەي بىلگەن كەزدە عانا بولاشاق ءومىر بۇگىنگىگە اينالماق»، دەگەن قاعيدالى ءسوزدى باسشىلىققا الىپ، ەڭبەككە ارالاستى. اكەدەن ەرتە قالعان ۇل اعا-ىنىلەرىنە، اپكە-قارىنداستارىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن كۇنى-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ، ونجەۋلى تابىس تاپقىسى كەلدى. ونىسى زايا كەتكەن جوق. ءوزى ەڭبەك ەتكەن جەرلەردە ابىرويلى، ىسكەر، ىنتالى مامان رەتىندە مورالدىق جانە ماتەريالدىق ماراپاتتاۋلارعا يە بولدى. ەڭ باستىسى، قانداي جۇمىستى دا تالعاماي ىستەپ، ابدەن ىسىلدى، ءومىر كوردى.

وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىنىڭ اياعى مەن 90- جىلدارىندا بۇرىنعى كەڭەستىك مەملەكەت كولەمىندە ساياسي-الەۋمەتتىك سالادا، ەكونوميكادا وتكەندى وي ەلەگىنەن قايتا وتكىزۋ، باعالاۋ ءجۇرىپ جاتتى. سوندىقتان دا، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالادا تۇراقسىزدىق بولدى. ونىڭ سوڭى «ماڭگىلىك» دەپ جۇرگەن كسرو-نىڭ ىدىراۋىنا اكەلىپ، بۇرىنعى وداق ەلدەرى ۇلكەن داعدارىسقا ۇشىرادى، ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەن ەلدەر الەمدىك ساياسي-ەكونوميكالىق كەڭىستىككە كىرىپ، ءوز جولدارىن تاڭدادى. مىنە، وسى كەزدە جاس بيجان دا زامان تالابىنا وراي شاعىن بيزنەسكە بەت بۇرىس جاساپ، 1991 جىلدان باستاپ ۇكىمەتتەن نەسيە الىپ كاسىپكەرلىكپەن شۇعىلدانادى. بۇل ىسكە اناسى جۇماش تا قارسى بولماي، دۇرىس اقىل-كەڭەسىن بەردى.  شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا ەل پرەزيدەنتىنىڭ بۇل سالانى ۇدايى نازارىنان تىس قالدىرماۋى دا سەبەپ بولسا كەرەك. سونىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە كاسىپكەرلىكتىڭ وسى جۇيەسى دامىپ،  ۇلكەن ابىرويعا يە بولعان بيجان سياقتى ازاماتتار كوبەيدى.

بيجان قۋانىشكەرەيۇلى ۇجىمىنىڭ نەگىزگى جۇمىستارى - تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ. سوڭعى بەس-التى جىلدا ولار بۇل سالادا جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزدى. تەك تۇرعىن ءۇي عانا ەمەس، باسقا نىساندارعا دا قول ۇشىن بەردى. قۇرىلىس ءىسى وڭايلىقپەن جۇرمەيتىنى بەلگىلى جاي. ادامداردىڭ سەنىمىنە كىرۋ، ولاردىڭ تاپسىرىسىن ۋاقىتىندا ورىنداۋ - اسا مۇقياتتىلىقتى تالاپ ەتەدى. «دۇنيە قىزىل تۇلكى بۇلاڭداعان» دەگەن ولەڭ جولدارىنا ءمان بەرمەي، مەن بىلەمدىككە سالىنساڭ، «التىن كورسە، پەرىشتە جولدان تايار» دەگەنگە جول بەرسەڭ، ابىرويدان ءبىر ساتتە ايىرىلىپ، ماسقاراڭ شىعاتىنى ايدان انىق. ادام ءۇشىن ەڭ عاجابى، ەڭ قىمباتتىسى ءومىردىڭ ءوزى. ال سول ءومىردىڭ تىرەگى - جان-جاقتى دا جىگەرلى ەڭبەك بولۋى شارت. ادامنىڭ ادال ەڭبەگى توقىراسا، ونىڭ تىرشىلىگىنىڭ دە ءمان-ماعىناسى جويىلا باستاماق. اباي: «ەڭبەك قىلماي تاپقان مال داۋلەت بولماس، قاردىڭ سۋى سەكىلدى تەز سۋالار» - دەمەي مە؟!  بۇل بيجاننىڭ ۇنەمى اۋزىنان تاستامايتىن ءسوزى، ياعني تاجىريبەلىك تەورياسى.

بۇل كۇندەرى بيجان قۋانىشكەرەيۇلى باسشىلىق جاسايتىن «زاپكازستروينۆەست» جشس وبلىس كولەمىندە، ءتىپتى كورشىلەس وبلىستاردا قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ءبىرشاما بەدەلگە يە بولدى. مۇنى سەركتەستىك سالعان، كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزگەن عيماراتتار يەلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكە قارساڭىندا، باسقا دا ۋاقىتتاردا مەكەمەگە جولدانعان قۇتتىقتاۋلارى مەن العىس حاتتارىنان بايقاۋعا بولادى. اتالمىش سەرىكتەستىك قۇرىلتايشىسى بيجان قالماعانبەتوۆتىڭ «كتو ەست كتو؟» رەسپۋبليكالىق قۇرىلىسشىلار ەنتسيكلوپەدياسىنا ەنۋى دە ءبىراز جايدان حابار بەرسە كەرەك.

جاقىندا بۇل ۇجىم تاعى دا ۇلكەن العىسقا بولەندى. وسى ۇجىمنىڭ ارقاسىندا جارتى عاسىرعا جۋىق تاريحى بار سازدى اۋىلى تۇرعىندارى كوپتەن بەرگى ارماندارىنىڭ ءبىرى - اۋىز سۋعا قول جەتكىزەتىن بولدى. ەكى مىڭداي تۇرعىن تۇراتىن سازدى اۋىلى قالالىق تىركەۋگە جاتادى. قالادان قول سوزىم جەردە جاتسا دا،  اۋىز سۋ ماسەلەسى جىلدار بويىنا ءوز شەشىمىن تاپپاي كەلگەن ەدى. ەندى سەلو تۇرعىندارى تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، اۋىل سىرتىنان اعىپ جاتقان  ىشۋگە جارامسىز سۋعا تەك كوكونىس وسىرەتىن بولدى.

بيجان قۋانىشكەرەيۇلى قازىرگى الەمدىك داعدارىس تۋرالى ايتا وتىرىپ جالپى بىزدە قازىر داعدارىستان گورى، ءسال دە بولسا ىلگەرىلەۋ بار. مەن: «اپىراي، ەندىگى كۇنكورىسىمىز نە بولماق، «شىقپا جانىم شىقپا» دەپ وتىرعاندا مىنا داعدارىس دەگەن پالەكەت ءبىزدى تۇرالاتىپ تاستايتىن بولدى عوي»، دەپ زارجاقتانعان بىردە-ءبىر ادامدى كەزدەستىرگەنىم جوق. ارينە، بەس ساۋساقتىڭ بىردەي ەمەستىگى سياقتى، جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ ەمەس. بىرەۋ - باي، بىرەۋ - ورتاشا، بىرەۋ-جارلى. زامان سولاي زامان اعىسى سولاي ەكەن دەپ بەي-بەرەكەتتەنۋگە، ءوزىڭدى ءوزىڭ كەمسىتۋگە، بار پالەنى ەل باسشىلارىنا ءۇيىپ-توگۋگە بولمايتىنىن جۇرت تۇسىنگەن. «جاقسىلىق كورسەم وزىمنەن، جاماندىق كورسەم وزىمنەن، تاعدىر قىلدى دەۋلەردى، شىعارامىن سوزىمنەن» دەمەي مە، كورنەكتى اقىن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ. ادامنىڭ ەڭ قىمباتتىسى - ءوز ءومىرى عوي. ول ادامعا ءبىر اق رەت بەرىلەدى. سوندىقتان ونى مارحاباتتى ەتىپ وتكىزۋگە بارلىق كۇش-قۋاتىمىزدى جۇمساپ، كەيىن وكىنبەيتىندەي بولۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن - دەيدى. دۇرىس اڭگىمە.

بۇگىنگى كۇندەرى ىسكەر، جاعدايى جاقسى ازاماتتارىمىزعا قايىرىمدىلىق جاساۋ جاعى جەتىسپەيدى. قولدا جاعداي باردا نەگە كومەكتەسپەسكە؟! اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي اق قويايىق، بيجان ءبىراز وتباسىلارعا قول ۇشىن بەردى، قارجىلاي دا، ماتەريالدىق تا كومەكتەستى، ايتەۋىر ماڭداي تىرەپ كەلگەندەردىڭ مەسەلىن قايتارعان جوق.   ار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ۇلتتىق مۇددەنى كوزدەيتىن شارالاردى وتكىزۋگە، اتقارۋعا تالاي رەت دەمەۋشىلىك جاسادى. اسىرەسە، قازاق قالامگەرلەرى مەن ونەر ادامدارىنا بارلىق ۋاقىتتا بۇيرەگى بۇرىپ تۇرادى. وعان باسقاسىن ايتپاعاندا ومىردەن ەرتە كەتكەن، قازاقتىڭ بارد-ءانشىسى جانە اقىنى تابىلدى دوسىموۆتىڭ كومپاكت-ديسكىسىن شىعارىپ تاراتۋى سياقتى ۇلگىلى ىستەرى دالەل. بيجان قۋانىشكەرەيۇلىن ەرەكشە تولعاندىراتىن ماسەلە ەلدىك، بىرلىك، تاۋەلسىزدىك ماسەلەسى. اسىرەسە، ۇلتتىق مۇددەنىڭ قاينارىندا جاتقان قۇندىلىقتار - انا ءتىلىمىزدىڭ بۇگىنگى كۇيى. البەتتە، تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولۋى باعىتىندا كوپ نارسە جۇزەگە استى. الايدا ءبىز بۇل ماسەلەگە تۇبەگەيلى بەتبۇرىس جاساۋدا تايعاناقتىق تانىتىپ كەلەمىز، ءتىلدى ءوز تۇعىرىنا قوندىرماعانىمىز بىلاي تۇرسىن، بىرقاتارىمىز ونىمەن شاتتانۋدىڭ ورنىنا، شاتاسىپ ءجۇرمىز. بيجان: «مەن قازاق بولىپ تۋعانىما ماقتانامىن. قازاق ءتىلى، ياعني انا تىلىمدە سويلەگەنىمە شاتتانامىن. ويتكەنى، بۇل ءتىل اسانقايعى ءتىلى، شالگەز، بۇقار جىراۋ، شوقان ءتىلى، اباي ءتىلى، مۇحتار ءتىلى، ارىلەپ ايتساق، اتا-بابا، قازاق تاريحىنىڭ ءتىلى. اتاقتى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ: «...قازاق ءتىلى وتكىرلىگىمەن بوي بالقىتىپ، تامىر شىمىرلاتىپ، جان-دۇنيەڭدى جاندىرىپ، قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ، ۇعىمىڭا قونىمدى، جۇرەگىڭە ءتيىمدى...قىسىلتاياڭ قاتال جاعدايدا قايراپ، ەگەپ، «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق» دەگەندەيىن ەرگە، ەلگە مەدەت بولىپ، ادام تۇگىلى باسقا جاعدايدىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىپ، اۋزىن اشتىرماي، ءۇنىن شىعارماي قوياتىن ءتىل» دەپ تەبىرەنبەي مە؟! - دەيدى.

بيجان بارلىق ۋاقىتتا دوستارى تۋرالى مادەني ورتالاردا، زيالى قاۋىم وكىلدەرى باس قوسقان جەرلەردە وڭ پىكىر ايتىپ، ءتىپتى سىرتتاي تانىستىرىپ جۇرەدى. ويتكەنى ول حالىقتىڭ: «ايدىن كولگە جاراسار - جاعالاي قامىس، قوعاسى، ازامات ەرگە جاراسار - اينالا جولداس، جوراسى!... -  دەگەن ءسوزىن بەرىك ۇستانعان جان. وزىنە جاقىن تارتقان دوسى، تانىمال ءانشى، اقىن تابىلدى دوسىموۆ قازاسىنا ول قاتتى قايعىردى. تەك دوس، جولداس دەپ ەمەس، بارشا ۇلتىمىزعا، قالىڭ قازاق جۇرتىنا قادىرلى جاننىڭ، الدا ءالى بەرگەنىنەن بەرەرى كوپ شىعارماشىلىقتى تۇلعانىڭ ومىردەن ەرتە كەتكەنىنە قىنجىلادى. اقىن-سازگەر جونىندە ناقتى كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ، ەل ىشىندەگى ءبىر ەركە اقىنىن ايالاپ، الاقانعا سالا الماعان كەيبىر شەنەۋنىكتەرگە رەنجيدى، ولاردىڭ «التىننىڭ قولدا باردا، قادىرى جوق» دەگەندەي ادىلدىك اۋىلىنان الشاقتاپ كەتكەنىنە وكىندى. دوسىنا ارناپ جازعان ماقالاسىندا: «ءبارىمىز دە پەندەمىز عوي، بىراق سولار (جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەر - ا.ت.) كەرەمەت تالانت يەسىنەن، ءوز تۋعان جەرىنىڭ قادىر-قاسيەتىن اسپانداتىپ، ايداي الەمگە پاش ەتكەن، سويلەسە ءسوز مايەگىن اعىزعان، بايگىگە سالسا تالاي جابىلارعا شاڭ جۇتتىرعان ساڭىلاعىنان كوز جازىپ قالعانىن ءبىر ءسات تە بولسا ەسكە الار ما ەكەن؟ ءاي قايدام؟!» - دەپ كوڭىل كۇيزەلىسىنە تۇسەدى. كىسىنى تىرىسىندە باعالاۋدىڭ، قۇرمەتتەۋدىڭ قاجەتتىگىن ەسكە سالىپ:

و دۇنيەدە داڭعازا دۇرمەگىڭ دە،

قاجەت ەمەس جايلى ءومىر سۇرگەنىڭ دە.

اقىن دەگەن جۇرەگى نازىك حالىق،

باعالايىق جەر باسىپ جۇرگەنىندە! - دەپ اقىلمەن تارازىلاۋعا، بايىبىنا بارۋعا شاقىرادى.

ءوزىمىزدىڭ بىرىمىزگە ءىنى، بىرىمىزگە اعا جۋرناليست-اقىن ساعىندىق نيانقۇلوۆ پەن بيجاننىڭ جەكجاتتىقتارى بار، سوندىقتان دا، ونى جاقسىراق بىلەدى. سول ساعىندىق بيجانعا قاراتىپ:

جاتىرقاماي حاندى دا، قاراسىن دا-اي،

جۇباتاسىڭ قار دەمەي، بالاسىنباي

جايىلاسىڭ دوستارعا داستارحان بوپ،

جازيرا ميالىنىڭ دالاسىنداي...

جۇيرىك دەپ سوزگە ءوزىڭدى توپشىلارمىن،

جىر جازىپ، ارناۋ ولەڭ كوپ شىعاردىڭ.

جادىراپ جۇرگەنىڭدى ءجيى كورەم،

جانىندا جايساڭدار مەن جاقسىلاردىڭ - دەگەن ەكەن. شىندىعىندا دا ورنىمەن جاسالعان قۇرمەت پەن ىزگىلىك جىگىتتىڭ شىرايىن شىعارادى، ابىرويىنا ابىروي قوسادى.  ايتسا، ايتقانداي ءارىسى الماتى مەن استانادان، كورشىلەس ورال، اتىراۋ وبلىستارىنان جول ءتۇسىپ، اقتوبەگە كەلەتىندەردىڭ كوپشىلىگى بيجاندى ىزدەيدى، بيجانمەن حابارلاسادى. مەنىڭ ءوزىمدى دە ول بۇرىن اتىن ەستىگەن، سىرتتاي بىلەتىن ازاماتتارمەن تالاي تانىستىرعان. قاي كەزدە، نە سەبەپتى ايتىلعانىن كىم ءبىلسىن، ول جاعىن تالداپ جاتپاي-اق قويالىق، بىراق، قازاقتا قالىڭ جۇرتتىڭ اۋزىندا جۇرگەن «جاۋدا دا ءبىر ءۇيىڭ بولسىن» دەگەن ءسوز بار. قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا ونى وزىمىزدەن ءدىنى، ءدىلى، بولمىسى بولكە ەلدەر دەسەك، ءبىزدىڭ بيجاننىڭ ول جاقتاردا دا تانىستارى مەن جولداستارى جەتكىلىكتى، ول رەسەي مەن قىتايدان، باشقۇرتستاننان، باسقا دا الىس-جاقىن شەت ەلدەردەن وزىنە دوستار، پىكىرلەستەر تاپقان ازامات، ولارمەن ۇنەمى حابارلاسىپ تۇرادى.

بىردە مىناداي جاعداي بولعان. ادەتتەگىدەي اڭقىلداعان كوڭىلمەن بيجان وزىنە قىتايدان ءبىر ارىپتەسىنىڭ كەلگەنىن، سونىمەن بىرگە بولۋىمدى سۇرادى. ويدا ەشتەڭە جوق باردىم. بارسام الدىن الا كەلىسىلگەن اۋدارماشى اۋىرىپ قالىپ كەلە الماپتى، قىتايلىق ازامات بۇرىن قازاقستاندا كوپ بولماعان، ورىسشا دا، قازاقشا دا بىلمەيدى. بىراق، بيجان ەكەۋى كوپتەن تانىس ەكەن، قۇشاقتاسىپ جاتىر، كوز جانارىنان، كەۋىلدەرىنەن ءبىر-ءبىرىن ەرەكشە سىيلايتىندىقتارى كورىنىپ تۇر. اس ءمازىرىن الىپ، تاپسىرىس  بەردى. بيجاننىڭ بىلەتىن بىرنەشە قىتايشا سوزدەرى بار ەكەن، سول ءبىراز وتىرۋىمىزعا جەتتى. كەيىن كەشكە قاراي مەيرامحانادا ادامدار دا كوبەيدى. ولاردىڭ ىشىندە دە كوپشىل بيجاننىڭ ازداپ اعىلشىنشا بىلەتىن تانىستارى بار بولىپ شىقتى، قوناقتى اڭگىمەگە تارتتى، بيلەدى، كوڭىلدەندى، اراداعى كەدەرگى كەتىپ،  تىم جاقسى وتىرىس بولدى.  ارينە، ادامداردى جاقىنداستىراتىن الدىمەن - ءتىل. الايدا، بۇل وتىرىس شىن پەيىل، رياسىز كوڭىل ارقىلى دا ءوزارا ءتىل تابىسۋعا بولاتىندىعىنىڭ ءبىر ايعاعى سياقتى بولدى ماعان.

ادەتتە ومىردە اتقا مىنگەن ازاماتتاردى سىناۋدىڭ ەكى ءتۇرلى جولى بار. بىرەۋى قولىنا جوعارى لاۋازىمدى قىزمەت، ال ەكىنشىسى مول دۇنيە بەرۋ. بيجان بولسا بۇل سىنداردان سۇرىنبەي ءوتىپ كەلەدى.

بايىرعى قازاق قاۋىمىندا: ادامنىڭ ەڭ جامانى دوسىنا جاماندىق جاسايتىن ادام. ادامنىڭ ەڭ جاقسىسى دۇشپانىنا جاقسىلىق جاساي الاتىن ادام - دەگەن ءسوز بار. وسى رەتتە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ: «جاقسىلىققا-جاقسىلىق - ءار كىسىنىڭ ءىسى، جاماندىققا-جاقسىلىق - ەر كىسىنىڭ ءىسى» - دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزى ويعا ورالادى. ال بيجان وسى جارتى عاسىرلىق ومىرىندە بىردە-ءبىر جولداسىنان، دوسىنان قول ۇزبەگەن، الشاق كەتپەگەن، اجىراماعان، بىردە-ءبىر دوسىن ۇياتقا قالدىرماعان، بىردە-ءبىر دوسىن ساتپاعان، دوستىعىن ساۋدالاماعان، سەرتىنە، ۋادەسىنە بەرىك، كەيدە ونى تۇسىنبەي، «دۇشپانىنداي» ساناپ جۇرگەندەرگە دە جاقسىلىق جاساي الاتىن ازامات.

«كەمشىلىگى جوق ادام - ادام ەمەس» -دەگەن ەكەن باۋىرجان مومىشۇلى. كەز-كەلگەن ادام كەمشىلىكسىز ەمەس. قاراقان باسىنىڭ قامىمەن عانا كەلىپ، سونى تۇسىنبەدىڭ دەپ وكپەلەيتىندەر دە، ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارماي بايبالام سالاتىندار دا، ادەيى جوق جەردەن جاۋ تاۋىپ، ىلىك ىزدەيتىن، اڭىسىن اڭداپ، ەسەپپەن كەلەتىن «اقكوڭىلدىلەر» دە بولادى.

بۇل كۇندەرى بيجان وزىنە جەتەر ماپاقاسى بار ازامات، سوعان قاراماستان كىشىپەيىل. الايدا ءبىزدىڭ كورىپ، تۇسىنگەنىمىز بويىنشا قازىرگى زاماننىڭ بارلارى مەن بايلارىنىڭ وبرازى، ءجۇرىس-تۇرىسى، اينالاسىنا دەگەن كوزقاراسى باسقاشا قالىپتاسقان. از كۇندىك داۋلەتكە ماستانعان سولاردى كورە-كورە سانامىزدا «بۇلار بايلىقتىڭ بالالىق اۋرۋىنان شىعا الماي قالعان ەكەن» - دەگەن پىكىر ورنىققان. ويتكەنى، ەلدىك تە، ەرلىك تە، ورلىك تە، سەرىلىك تە ءبىر بويىنان تابىلاتىن ازاماتتار از. ويدى ويلايتىن، تويىن تويلايتىن، بيلياردى مەن باسقاسىن دا قويمايتىن، قىسقاسى ءوز داۋرەنىن وزىنشە وتكىزىپ، ۇلگىلى ءومىر سۇرەتىندەر دە ارامىزدا كوپ ەمەس. ال بيجان ءىنىمىز باسقاشا. ول وزگەلەردەي شىرەنبەيدى، بىرەۋگە مىندەتسىنبەيدى، مەنى نەگە بىلمەيدى دەپ تە رەنىش بىلدىرمەيدى. ۇستانىمى: «ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول». ءجۇرىس-تۇرىسى ىسكەر ادامدىكى، كوزىندە  - نۇر، جۇزىندە - مەيىرىم، قاراپايىم، قاعىلەز، ءاندى دە سالادى، ءازىلىن دە ايتادى - ورتانىڭ ادامى. الدىڭدى ارشىپ، ارتىڭدى قىمتاپ جۇرەتىن ىنىلەردىڭ بولعانى قانداي جاقسى.

اباي: «ءىسىڭ ءونسىن دەسەڭ، تەتىگىن تاپ!» -دەيدى. بيجان كوركەم ادەبيەتتى، گازەت-جۋرنالداردى وتە كوپ وقيدى. سوندىقتان دا ول زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن الەۋمەتتىك، ساياسي، مادەني-رۋحاني سالالاردىڭ بارىندە دە ەركىن سويلەسىپ پىكىر الاسىپ وتىرادى. ادامدارمەن قارىم-قاتىناستا كورەگەندىك، كورگەندىلىك، سىپايىلىق، ءسوز ساپتاۋىنان بيازىلىق سامالداي ەسىپ تۇرادى. وسىنىڭ ءوزى كەز-كەلگەن ادامدا، اسىرەسە بۇگىنگى باسشىلار مەن قالتالىلاردا بولا بەرمەيتىن مىنەز-قۇلىق. بيجانعا بۇل ءوزى وسكەن ۇيادان، اسىرەسە اكەدەن سىڭگەن مىنەز ەكەندىگى اڭدالادى.

قازاقتار ەجەلدەن ەر-ازاماتتىڭ ورنىن ەرەكشە باعالاعان. «اكەسىنە تارتىپتى، ازامات» دەپ باستالاتىن اڭگىمەلەردىڭ دەنى وتاعاسىنىڭ وتباسىنداعى ورنىن ايقىنداعان. قانىنا تارتپاعان ۇلدى قالجىڭ ارالاستىرىپ، شەشەسىنە تەلىپ قويىپ، اكەسىنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەۋگە تىرىسقان دا قازاق. وسىلايشا حالقىمىز اكەلەردىڭ اتىن اسپانداتىپ كەلدى: ولارعا ارناپ قانشاما جىر شىعاردى، ءان تۋدىردى. بىرىنەن ءبىرى وتەدى. الايدا جىلدار جىلجىپ، زامان وزگەرگەن سايىن اكەلەر دە اسپانداعى قول جەتپەس جۇلدىزدار سەكىلدى ماڭگى ادەمى قالپىندا قالا الماي بارادى: «ادام الاسى ىشىندە، مال الاسى سىرتىندا» دەگەن وسىنداي-اق بولار. قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ قۇرعاق سوزگە اينالا باستاعان زاماندا جىگىتتىڭ جامانى كوبەيىپ، جاقسىسى ازايا باستاعانداي. بىرەن-ساران بولسا دا جالقاۋ، ماسكۇنەم، ۇرى-قارى اتانعان وتاعالارىن كورگەندە، كوڭىل شىركىن جابىرقاپ-اق قالاتىنى شىندىق.ءبىر قىزىعى كوپتەگەن زيالىلار ۇلتىمىزدىڭ رۋحىن كوتەرۋگە شاما-شارقىنشا اتسالىقانىمەن، ولاردان قالعان تۇياقتار اراسىندا اكەلەرىنىڭ اماناتتارىن ورىنداي الماعاندارى دا بارشىلىق. بۇگىندە تۋعان تىلىنەن ايىرىلىپ، ءدۇبارا كۇي كەشىپ جۇرگەن سولاردى كورگەندە، جانىڭ كۇيزەلەدى. ءتىپتى تاۋەلسىزدىك العان، ەگەمەندى ەل بولعان بۇگىنگىدەي زاماندا دا ولار قازاق دەگەن ۇلتتىڭ ۇرپاعى ەكەنىن ماقتان ەتە بەرمەيدى. وكىنىشتى....

ادام بالاسىنىڭ ءومىر جولى بۇرالاڭدارعا تولى سۇرلەۋدەن باستالاتىنى اقيقات، اسپاننان التىن تۇسپەيدى. ەتكەن ەڭبەگىڭنىڭ، كورگەن بەينەتىڭ زەينەتى دە بولادى. «جىگىتتى ەل ماقتاعان - قىز جاقتاعان»، دەپ اباي ايتقانداي، بيجاندى اقتوبە قالاسىنىڭ كوپتەگەن ازاماتتارى، سونىمەن بىرگە ءوزى تۋىپ-وسەن تايسويعان ءوڭىرىنىڭ ازاماتتارى ماقتان تۇتاتىنىنا تالاي كۋا بولعانبىز. بيجان ءۇشىن دە ءوزىنىڭ تۋعان جەرى - قىزىلقوعاسى ءار ۋاقىتتا قىمبات. سوندىقتان دا ول:   «اۋدانىمىنىڭ ىلگەرىلەگەن كوشىندە، تۋعان اۋىل - ءبارى مەنىڭ ەسىمدە» دەيدى. بيجان قايسى بىرەۋلەردەي ءوزىن «قايران ەلى قازاعىنان» بولەكتەگەن دە، بولىنگەن دە ەمەس.  ول ءوز ءتىلىن، ءدىنىن، ءدىلىن وتە جاقسى قۇرمەت تۇتادى. بيجان باسقا بيزنەس وكىلدەرىندەي ەمەس، كۇندەلىكتى گازەت-جۋرنالدار وقۋعا دا ەرەكشە كوڭىل بولەدى، بىرقاتارىن جازدىرىپ الادى. بۇل تۇرعىدان العاندا ونى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ بيزنەستەگى وكىلى دەسەك بولادى. كاسىپكەردىڭ تەك كاسىبىن عانا ەمەس، ۇلتتىڭ رۋحاني بەسىگىن دە ويلاپ جۇرگەنى قانداي جاقسى.

بيجان ەكەۋمىز ءبىر توپىراقتىڭ تۇلەكتەرىمىز. مەن مەكتەپ بىتىرگەندە ول 6 جاسار بالا ەكەن. ءبىر اۋدان كولەمى بولعانىمەن، بۇرىن مەن ونىڭ اتا-اناسىن، اعايىن-تۋىسىن، ءتىپتى ءوزىن دە تانىماۋشى ەدىم. بيجانمەن وسى اقتوبەدە تانىستىم. دالىرەك ايتسام، ول مەنى ىزدەپ، تاۋىپ ءوزى تانىستى. سونان بەرى قاراي قاي جەردە دە، قاي كەزدە دە ءوزىنىڭ ۇستامدىلىعىمەن، سابىرلىلىعىمەن، ىسكەرلىلىگىمەن، قايراتكەرلىگىمەن، قازاقتىڭ جانىن ۇعاتىن ۇلتجاندىلىعىمەن كوزگە ءتۇسىپ، كوڭىل كونشىتىپ جۇرگەن ازامات. ول ءوزى جاقسى كورگەن ءبىز سياقتى ۇلكەندەرگە كىشىكتىك كورسەتىپ، اعالاپ جۇرەدى. كەزىندە اسان قايعى كەيىنگى ۇرپاعىنا: «ارعىماققا ءمىندىم دەپ، ارتقى توپتان اداسپا، كۇنىندە ءوزىم بولدىم دەپ، كەڭ پەيىلگە تالاسپا، ارتىق ءۇشىن ايتىسىپ، دوستارىڭمەن ساناسپا» -دەپ وسيەت ەتكەن ەكەن. وسى ءداستۇر ىزىمەن كەلە جاتقان، جاقسى ءىنى،  بيجانداي  ءوز قولدارى ءوز اۋزىنا جەتكەن، ەشتەڭەگە تارىقپايتىنداي جاعدايى بار ازاماتتارعا اعالىققا جاراۋ دا ءوز قادىرىن بىلگەن ادامعا باقىتتىڭ ءبىرى بولسا كەرەك. امان ءجۇر ابزال ازامات.

التاي تايجانوۆ،
فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ
دوكتورى، پروفەسسور.
«اباي-اقپارات»