سالتانات الىمقۇلوۆا، «ار-اي»

سالتانات الىمقۇلوۆا، «ار-اي»

دەۆالۆاتسيا وتاندىق ەكونوميكانىڭ باستى سالالارىن ايتپاعاندا  ەلىمىزگە  سىرتتان اكەلىنەتىن ەكسپورتتىق ونىمدەردىڭ باعاسىنا دا جويقىن سوققى بەردى.  اسىرەسە، كوك قاعازدىڭ قۇنى كوتەرىلگەن كۇنى  «شەتتەن كەلەتىن ءدارى-دارمەكتىڭ  باعاسى نە بولار ەكەن؟» دەپ الاڭداعانبىز. ابىروي بولعاندا  مۇندايدا دەر كەزىندە كومەككە كەلەتىن جەرگىلىكتى بيلىك، ادەتىنشە حالىققا باسۋ ايتىپ، سابىرلىققا شاقىرعان. جەر-جەرلەردە  شابارماندارىن ەرتكەن   شەنەۋنىكتەر ساۋدا-ساتتىق ورىندارىنا قوسا، دارىحانالارعا دا باس سۇعىپ جاعدايدى باقىلاۋىنا الدى.  الايدا  بيلىك قانشا جەردەن قاداعالاسا دا،  كوك قاعاز قۇنىنىڭ كوتەرىلۋىن جەكە  باس پايدالارىنا شەشكەن ءبىرسىپىرا فارماتسەۆتيكالىق كومپانيالار  امالىن تاۋىپ شەتتەن كەلەتىن ءدارى-دارمەك ونىمدەرىن بىلاي قويعاندا، «ءا دەگەندە» وتاندىق دارىلەرگە دە كەرەگىنشە الىپ-قوسىپ، حالىقتى الداپ-سوقتى. بۇل ءوز كەزەگىندە تۇتىنۋشىلاردىڭ ىشتەي نارازىلىعىن دا تۋدىرىپ ءجۇر. جاقىندا  دال وسى ءدارى-دارمەككە قاتىستى جوعارىدان جەتكەن ءبىر جىلى حاباردى قۇلاعىمىز شالىپ قالدى.

تاياۋدا وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى، فارماتسەۆتيكالىق باقىلاۋ (فارمباقىلاۋ) كوميتەتى، فارماتسەۆتيكالىق قىزمەتتى قولداۋ جانە دامىتۋ اسسوتسياتسياسىنىڭ وبلىستىق فيليالى باسشىلارى ورتاق مەموراندۋمعا قول قويدى. مەموراندۋمعا سايكەس، جىل بويى ءدارى-دارمەك باعاسى كوتەرىلمەۋى كەرەك. بۇل تەك وتاندىق ءدارى-دارمەككە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە شەتتەن كەلەتىن فارماتسەۆتيكالىق ونىمدەرگە دە قاتىستى. وندىرىستىك ەمەس شىعىنداردى تومەندەتۋ ءدارى-دارمەك باعاسىن تۇراقتى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋعا مۇمكىندىك تۋدىرىپ وتىرعان ۇقسايدى. مەموراندۋم مەرزىمى ءبىر جىل. قوعامدا الەۋمەتتىك جاعىنان قورعالماعان جانە از قامتىلعان  توپتار ءۇشىن دە   تانىمال پرەپاراتتاردىڭ باعاسى تۇراقتى كۇيىندە قالماق. ال ءبازبىر فارماتسەۆتەر شەتتەن كەلەتىن ءدارى دارمەكتىڭ بىزدەگى ارتىق قورى بىتكەن كەزدە باعا قايتادان كوتەرىلەدى  دەگەن ءۋاجدى العا تارتادى. بىراق وزىمىزدەن شىعاتىن وتاندىق دارىلەردىڭ باعاسى سول قالپىندا ساقتالىپ قالادى دەيدى.

اتالمىش حابار قۇلاعىمىزعا جەتكەن كۇننىڭ ەرتەسىنە-اق  قالامىزداعى حالىق ءجيى باس سۇعاتىن بەلگىلى ءدارىحانالاردىڭ بىرىنە («امير ي د») كەزدەيسوق باس سۇققان ەدىك. ءدارىحاناشى بىزگە 286-عا تارتا  دارى-دارمەكتىڭ ءتىزىمىن كورسەتىپ، تامىز ايىنا دەيىن جوعارىداعى دارىلەردىڭ باعاسىنىڭ كوتەرىلمەيتىندىگىن جەتكىزدى. ەندى بىرقاتار دارىحانالارداعى  فارماتسەۆتەر دەۆالۆاتسيا كەلگەندە شاماسى ۇزاق ۇيقىعا كەتىپ، ەندى ويانعان بولۋلارى كەرەك، ساتىپ تۇرعان ءدارىسىنىڭ باعاسىن ءاب-ساتتە ۇمىتىپ، «ەشتەڭە بىلمەيمىز» دەپ ات-توندارىن الا قاشقان كۇيى ويلاماعان جەردەن مەڭىرەۋ بولا قالدى.

داعدارىس ۇرەيىنەن ابدەن دىڭكىلەگەن جۇرتتى اقپان ايىندا كەلگەن دەۆالۆاتسيا دەگەن ءداۋ دە ءبىراز ابىگەرگە سالدى. سوندىقتان «ءتايت» دەپ وتىراتىن قۇزىرلى ورگاننىڭ قۇرىعى كەرەك-اق. دەگەنمەن، جوعارىداعى كەيبىر فارماتسەۆتەردىڭ  ءسوزى  راسقا اينالىپ، شەتتەن كەلەتىن دارىلەردىڭ قورى تاۋسىلعان كۇنى، باعا باعىنباي كەتسە، باسقاسىن قويشى تار توسەككە تاڭىلعانداردىڭ جاعدايى قالاي بولار ەكەن؟ ال ولارعا شەت مەملەكەتتىڭ جەتەكشى فارماتسەپتيكالىق  كومپانيالارىنان كەلەتىن دارىلەر بولماسا، وزىمىزدەن شىعاتىن وتاندىق دارىلەردىڭ كومەكتەسە قويۋى نەعايبىل-اۋ....

وبلىس اكىمياتىندا

تارازدا ءتاتتى عانا قىمبات

سالتانات الىمقۇلوۆا، «ار-اي»

داعدارىس دەگەن داقپىرتتان  ۇرەيلەنىپ وتىرعان جۇرتتى  كۇتپەگەن جەردەن  كوتەرىلگەن دوللار دەگەن دۋايپاتتىڭ باعاسى  ءتاپ-ءتاۋىر-اق دۇرلىكتىردى. الايدا بەيكۇنا تەڭگەنىڭ قۇلدىراعان كۇنىنىڭ ەرتەسىنە-اق، قالامىزداعى بىرنەشە ساۋدا-ساتتىق نۇكتەلەرىنە باس سۇعىپ،  بارلاپ شىققان بىرقاتار باسشىلار ازىق-تۇلىك پەن وزگە دە تاۋار باعالارىنىڭ   تۇراقتىلىعىن  كورىپ كوڭىلدەرىن دەمدەدى.   وسىنداي ويدا جوقتاعى اھۋالعا وراي وتكەن  اپتانىڭ سوڭىندا  وبلىس اكىمى ءبورىباي جەكسەمبين    ءبىر توپ كاسىپكەرلەر مەن جەرگىلىكتى جانە اۋماقتىق ورگانداردىڭ باسشىلارىن جيىپ كەزدەسۋ وتكىزدى. بۇل باسقوسۋ دەۆالۆاتسياعا بايلانىستى، تۇتىنۋ نارىعىنداعى باعانى ودان ارى تۇراقتاندىرۋعا ارنالدى.

وبلىس باسشىسى ءوز سوزىندە دوڭىز جىلىنىڭ ورتاسىندا باستالعان بۇكىل الەمدى شارپىعان داعدارىستىڭ  ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا دا ءوز اسەرىن تيگىزگەندىگىن، ەلدى داعدارىستان الىپ شىعۋ ءۇشىن «سامۇرىق قازىنا» يگىلىك قورىنان 10 ملرد. اقش دوللارى كولەمىندە قارجى ءبولىنىپ، ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى قابىلداعان باعدارلاماسىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋراسىندا ءسوز ەتتى. سونداي-اق ول، باعدارلامادا كورسەتىلگەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا ۇكىمەتتىڭ  ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسە وتىرىپ، وتاندىق ونىمدەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تەڭگەنىڭ قۇنىن تومەندەتپەۋدى قولعا الۋى،  دەر كەزىندە قابىلدانعان قاجەتتى شارا ەكەندىگىن دە اتاپ ايتتى. ودان ءارى ءبورىباي بيقوجاۇلى باعانى تۇراقتاندىرىپ، جۇمىس ورىندارىن  قىسقارتپاۋ ماقساتىندا  ەڭبەك ۇجىمدارى مەن جۇمىس بەرۋشىلەر اراسىندا مەموراندۋمدار مەن كەلىسىمدەرگە قول قويىلىپ جاتقاندىعىن  تىلگە تيەك ەتە كەلىپ، ەگەر جۇمىس ورىندارى  قىسقارا قالعان جاعدايدا  وبلىستىق بيۋدجەتتەن ءارتۇرلى ماقساتتارعا بولىنگەن 200 ميلليونداي تەڭگە جۇمىسسىزداردى اقىلى قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋعا باعىتتالماق -دەدى. ءسوز اراسىندا، وبلىس باسشىسى  كاسىپكەرلەرگە ءدال وسى ساتتە جەكە باستارىنىڭ مۇددەلەرىنەن  گورى،  جالپاق جۇرتتىڭ دا جاعدايىمەن ساناسىپ  وتىرۋى كەرەك ەكەنىن ەسكەرتتى.

وسىدان سوڭ ءسوز العان وبلىس اكىمىنىڭ  ورىنباسارى  باقىتبەك يماناليەۆ بۇل دەۆالۆاتسيانىڭ استارىندا  حالىقارالىق  مۇددەلەردىڭ بار ەكەندىگىن،سونداي-اق وسى ارقىلى  وتاندىق  ونىمدەردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا، قازاقستاننىڭ  ىشكى جانە سىرتقى نارىقتا  ءوز ۇستانىمدارىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك تۋىپ وتىرعاندىعىن ءسوز ەتتى. دوللار كوتەرىلىسىمەن-اق، باعا تۇراقتىلىعىن   قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بارلىق ساۋدا-ساتتىق  نۇكتەلەرى مەن  ءدارىحانالاردىڭ باقىلاۋعا الىنعاندىعىن  بايان ەتتى. سونداي-اق،  جانار ماي باعاسىنىڭ ازداپ كوتەرىلگەندىگىن دە جاسىرمادى. وبلىس اكىمى ورىنباسارىنىڭ ءسوزىن جالعاستىرعان تاراز قالاسىنىڭ اكىمى ءىلياس تورتاەۆ جوعارىداعىداي تەكسەرۋلەردىڭ ناتيجەسىندە  «تولەباي» بازارىندا  ءبىر ليتر سۇيىق مايدىڭ باعاسى 220 تەڭگەدەن 230 تەڭگەگە، قانتتىڭ ءبىر كەلىسى 120 تەڭگەدەن 125 تەڭگەگە كوتەرىلگەنىن جەتكىزدى. بايانداما بارىسىندا قالا اكىمى حالىققا اسا  قاجەت ازىق-تۇلىكتىڭ، ماسەلەن، ۇن، قانت، سۇيىق ماي، ءسۇت ونىمدەرىنىڭ ارتىق قورى بار ەكەندىگىن ايتىپ ءوتتى.

قانت باعاسىنىڭ  ءوندىرىس ورىندارىندا  بىلتىرعا قاراعاندا 2 تەڭگەگە قىمباتتاۋى  وبلىس اكىمىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى. سەبەبى، وبلىس باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، اقتوبە، اتىراۋ، قاراعاندى قالالارى  قانتتى وزگە وبلىستاردان الدىراتىندىعىنا قاراماستان، بۇل وڭىرلەردەگى قانت باعاسى كۇندىز-ءتۇنى «ءتاتتى» وندىرۋمەن اينالىساتىن  تارازعا قاراعاندا تومەن ەكەن. اتالعان ماسەلەنىڭ  سەبەپ-سالدارىن  انىقتاۋدى،  قارجى پوليتسياسىنا  تاپسىرعان ءبورىباي بيقوجاۇلى ءدال وسى ساتتە باعانى نەگىزسىز كوتەرگەندەردى جاۋاپقا تارتۋ كەرەكتىگىن دە  قۇزىرلى ورىندارعا جۇكتەدى.

جيىن سوڭىندا وبلىس اكىمى ب.جەكسەمبين  كاسىپكەرلەر  تاراپىنان قويىلعان بىرقاتار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، ولاردى تۇتىنۋ نارىعىندا تۇراقتىلىقتى قالىپتاستىرۋعا شاقىردى.