سەرىك اقسۇڭقاردىڭ «كوكەيىمدە - كۇلتەگىننىڭ جازۋى» جىر جيناعىنداعى رۋح تابيعاتى

«... كوز جۇمىلسا — كوك ءتاڭىردى كورەم كەپ، 

كوكتە جۇرگەم. 

كورگەن ەمەن تومەندەپ. 

"قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ" دەي-تۇعىن

جىردان تۋعام —

ونە - بويىم ولەڭ بوپ!..» 

سەرىك اقسۇڭقار،«ەپوس جىرى»(ب. ز. د. II مىڭجىلدىق) ولەڭىنەن.

ءيا، ول تومەندەپ كورمەگەن... دالانىڭ دارا داۋىلپازىنا، الاشتىڭ اقيىعىنا، اقسۇڭقاردىڭ سەرىگىنە بيىكتىك، رۋح بيىكتىگى و باستان بۇيىرمىس - تى! قالىبى - قۇيعان قۇرىشتاي، قارىمى - قايقى قىلىشتاي قاس - ساقى قاعان جىردىڭ قامال بۇزار قاھارمانىن، جىگەرى مەن قانى قامقابىنا، جۇرەگى مەن جانى قالقانىنا، جىرىنىڭ جەبەسى مەن جاعى قارۋىنا اينالعان اردا اقىننىڭ ورەلى دە ومىرشەڭ ولەڭدەرىن ءسوز ەتپەكپىز ءبىز بۇگىن. ادامزاتتان اسىپ تۋعان اقىنداردىڭ اسىلى مەن اقىعىن الاش بالاسىنا تانىستىرۋدى ماقسات تۇتىپ، شارتاراپتاعى شايىرلاردىڭ شاھقار شىعارمالارىن شاشاۋ شىعارماي، ەسكىسىن ەلەپ، ەستىسىن ەكشەپ، ەڭ ەرەندەرىن «قازاق ادەبيەتى» باسىلىمىنىڭ تۇراقتى ايدارىنا اينالعان «الەم ادەبيەتى. الپاۋىت اقىندار» توپتاماسىندا جاريالاپ ءجۇرمىز. ۇلى ەسىمدەرى ۇلتتاردىڭ ۇرانى بولعان فرانسۋا ۆيون، رۋبەن داريو، شاندور پەتەفيدەي باتىستىڭ بارىستارىن ەمەس، ءومىرى - ولەڭ، ولەڭى - ونەگە اتتار نيشاپۋري مەن ءال - ماارريدەي ازيانىڭ ارىستارىن ەمەس، ۇلتىمىزدىڭ ۇجدان جىرىن ۇلىقتاعان ۇلىن، ارۋاقتى ارىستانىن بۇگىنگى باياندا رۋح تابيعاتى تاراپىنان تانۋعا تالپىنباقپىز.

 الدىمەن «رۋح» ۇعىمىنىڭ عىلىمداعى ءھام ءداستۇرلى دىندەردەگى ءمان - ماعىناسىن شاما - شارقىمىزشا تارقاتىپ كورەلىك.

 فيلوسوفيا عىلىمى بىلاي دەيدى:«رۋح — ءسوزدىڭ كەڭ ماعىناسىندا قاراستىرىلسا، مىنسىزدىكپەن(يدەالنىي) پارا-پار ۇعىم، دۇرىسى، مۇنى ءدۇنياۋي باستاۋلاردان(ماتەريالنوە ناچالو) دەربەس پايىمداعان; كەلتە قايىرعاندا، ويلاۋ، سارالاۋ ۇعىمدارىمەن بىردەي. ءارتۇرلى فيلوسوفيالىق اعىمداردىڭ وكىلدەرى سۋبەكتيۆتى(دەربەس)  رۋحتى(سۋبەكت، تۇلعا، جەكە) ءبولىپ قاراستىرادى دا، ونى ۇلىقتاۋ(ابسوليۋتتەندىرۋ) سۋبەكتيۆتى يدەاليزمگە باستايدى، ال وبەكتيۆتى(جالپى اقيقي) رۋحتىڭ(ادام اقىلىنان تىسقارى جانە ودان بولەك قويىلىپ، دەربەس قۇدىرەتتى كۇش رەتىندە قۇپيالاندىرىلعان تانىم) بىرىنشىلىگىن(بيىكتىگىن) مويىنداۋ وبەكتيۆتى يدەاليزمگە اكەلەدى...»

«رۋح» اتتى ولەڭىندە سەرىك اقسۇڭقار مىنا جولدارىمەن جوعارىداعى تەرميندەرگە تولى قاساڭ قاعيدانىڭ تۇششىمدى تۇجىرىمداماسىن جاساپ بەرگەندەي:

«... كۇڭىرەنىپ، ۇمىتپەن، كۇدىكپەنەن، 

تەك سول ءۇشىن عانا ءومىر ءسۇرىپ كەلەم: 

ولەڭ دەگەن جوق مىنا دۇنيەدە، 

قۇبىلىس بار قۇدىرەتتى — رۋح دەگەن...»

 ەكى جارىم مىڭ جىل بۇرىن  عۇمىر كەشكەن ەجەلگى ناتۋرفيلوسوفتار رۋحتى «ادام بويىندا(كەيدە جانۋارلاردا) ۇنەمى قوزعالىستا بولاتىن، كوزگە كورىنبەيتىن ومىرلىك قۋات» كۇيىندە كەسكىندەگەن جانە اكسيوماعا بەرگىسىز تۇجىرىمدى ايقىنداي ءتۇسۋ ءۇشىن پاراللەليزم مەن انتيتەزاعا جۇگىنىپ وتىرعان.

«سايتان مەن بۇگىن پەرىشتە كەلدى جەكپە - جەك، 

ياسساۋي شىقتى قىلۋەتتەن: "—قاپى كەتپە!" - دەپ. 

قالماقتى شاپقان قازاقتىڭ باھادۇرىندەي، 

مەن تۇرمىن ءماز بوپ، نە دەگەن عاجاپ — جەكپە-جەك! 

 

بەكزات - كىم؟ 

قۇل - كىم؟ 

تىرەلدى ءبارى تەككە كەپ. 

ءاليحان مەنەن ەلتايلار كەلدى بەتپە-بەت; 

ەرلەرىم ەندى جەر قۇشسا، قازاق ۇلىسىن، 

عالامعا مازاق قىلادى وسى جەكپە-جەك! 

 

بولمىسى — بولەك، ءبىتىمى، قانى، تەك — بولەك، -

بەيىمبەت پەنەن مىرقىمباي كەلدى بەتپە-بەت; 

دۇربەلەڭدە وسى تاعى ەسەم كەتسە تەكسىزگە، 

دۇنيەدەن تەككە كەتكەنىم شىعار، - تەككە كەپ! 

 

كوك ءبورى كەلدى كوك يتپەن بۇگىن جەكپە-جەك، 

"و، تۇرىك جۇرتى! مەنى ەندى تاستاپ كەتپە!" - دەپ. 

كۇڭكىلدى قويشى، كوزىمە كورىن — بەتپە-بەت! 

تىعىلۋ كەتتى — تىعىرىق جەتتى! 

جەكپە-جەك! 

كەككە — كەك!» 

س. اقسۇڭقار،«جەكپە-جەك». 

اقىننىڭ بۇل ولەڭىن تۇتاس ۇسىنىپ، شەندەستىرۋ ارقىلى رۋح ۇستەمدىگىن انىق بەينەلەگەن سۋرەتتى وقىرمانعا كەسەك قالپىندا كورسەتىپ، سۋرەتكەر ىزدەنىسىنىڭ ىلكىدەگى ىلىمدەرمەن توننىڭ ىشكى باۋىنداي بىرىگىپ جاتقاندىعىنا كوزىن جەتكىزگىمىز كەلگەن. قاراما - قايشى ۇعىمداردىڭ بەتپە-بەت كەلىپ، ءتۇپتىڭ تۇبىندە، ىرىلىكتىڭ مىسى باسىپ، ۇساقتىڭ ۇنتاقتالا ءتۇسۋىن، قاشان،قايدا  بولماسىن، زۇلىمدىقتان ىزگىلىكتىڭ مەرەيى ۇستەم بولاتىندىعىن بايقايمىز بۇل ولەڭنەن.

اتالمىش داۋىردەگى رۋح تۋرالى تۇسىنىكتەردىڭ تاعى ءبىر تامسىلىندە:«... ەجەلگى فيلوسوفيا رۋحتى ەڭ ۇلىق ۇعىمدار بەلسەندىلىگىنىڭ(ارەكەتتەرىنىڭ) تالابى جانە ناتيجەسى رەتىندە قاراستىرادى(مىسالى، اريستوتەل ءۇشىن بۇل پاراساتتى پايىمداۋ، يا، تۇجىرىمنان تۇششىنۋ). دەگەنمەن رۋح تەك قانا تۇيسىكپەن تانىلاتىن، سانادان بيىك تۇرعان(اقىلدان تىسقارى) باستاۋ دەپ قابىلدانعان(پلوتين)..،» - دەگەن انىقتاما ايتىلادى(«فيلوسوفسكي سلوۆار»، موسكۆا، "پوليتيزدات", 1991 گ.).

«كۇن شىعىپ كۇلىپ، دۇنيە كوزىن جاڭا اشقان. 

نوسەرلەپ جاتىر قارا اسپان; 

تۇرىكتىڭ ارىن قورعاعان قىزعىش قۇستايىن، 

رۋحتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇر عوي... "ماناستان"...». 

س. اقسۇڭقار،«ماناستى قايتا وقىعاندا».

 مۇنداعى اردىڭ قورعانى بولعان قىزعىش قۇسقا تەڭەلىپ، «ماناستاعى» رۋحتىڭ سونداي سۇيىشپەنشىلىكپەن سومدالۋى «ماناس» ەپوسىنىڭ ميراسقورى قىرعىز داۋلەتىنىڭ عانا ەمەس، ءيىسى تۇركى پەرزەنتىنىڭ  رۋحىن قوزعاپ، دەلەبەسىن قوزدىرارى انىق.«رۋح ءيىسى» دەمەكشى، سەرىك اقسۇڭقاردىڭ بىرقاتار جىرلارىندا بۇل ۇعىم سانالى تۇردە ءداستۇرلى فالسافالىق ساناتقا قوسىلىپ، سالتانات قۇرادى. مىسالى: 

«جۇرەك — اۋرۋ، ميعۇلا ويدا — مي ءىشى. 

دۇنيەنىڭ قايدا جۇپار ءيىسى؟» 

نەمەسە: 

 

«جۇرەك — اۋرۋ، ميعۇلا ويدا — مي ءىشى. 

مىنا دۇنيە — يۋدانىڭ ءسۇيىسى! 

مەن دە دارعا ءوز ەركىممەن بارار ەم، 

بەسىكتەگى نەمەرەمنىڭ ءيىسى-اي!

قايران، وسى پەرىشتەنىڭ ءيىسى...»

س.اقسۇڭقار،«يۋدانىڭ ءسۇيىسى».

حريستيان دىنىندەگى رۋحتىڭ ءتۇسىندىرىلۋى يسلامداعىدان مۇلدە بولەك ەكەندىگىن بىلەمىز. حريستيانداردىڭ كوپشىلىگى قاسيەتتى رۋحقا سەنىپ، ونىڭ تاڭىرلىك باستاۋىنا دا، ۇشەمنىڭ(ترويتسا) ءبىر بولىگى ەكەندىگىنە دە شاك كەلتىرمەيدى. قىسقا قايىرساق، قاسيەتتى رۋحتى قۇداي دەپ تانيدى... بۇل يسلام دىنىنە مۇلدە جات، تەرىس تۇسىنىك، اللاعا سەرىك قوسۋ(شيرك). قۇراندا رۋح ۇعىمى جيىرما ءبىر ءتۇرلى سيپاتتا اتالادى. بۇل الدىمەن اللانىڭ تۋىندىسى بولىپ تابىلاتىن رۋح تۋراسىندا ايتىلعان جانە ونىڭ حاق تابيعاتى جاراتۋشىنىڭ وزىنە عانا ءمالىم. وسى تۇستا شايىر سوزىنە قۇلاق تۇرەلىك: 

«اق قاعازدى كورسەم كوزگە تولار مۇڭ، 

مەن دە وڭدىرماي شيمايلاعان بولارمىن؟! 

كوكتەن تۋسكەن ءتورت كىتاپ بار، ال، قالعان

كۇللى كىتاپ كوشىرمەسى سولاردىڭ. 

 

جۇرمەيدى وعان، پەندەم، سەنىڭ تالقىڭ دا، 

قارا دا وتىر اپتاپ قويىپ التىنعا; 

ۇشەۋىنە قولى تيسە پەندەنىڭ، 

قۇران عانا —

كوكتەن تۇسكەن قالپىندا! 

 

ادامزاتقا ءيىپ ءبىر، 

ماحاببات پەن عادىلەتتى ءسۇيىپ قۇر، —

كوكتەن تۇسكەن ءتورت كىتاپتىڭ ىشىنە

ءتورت قۇبىلا قالاي عانا سىيىپ تۇر؟!. 

 

وقىپ سونى راحاتقا بولەنگەن، 

ءبىر ايىرمام بىرەۋلەردەن ولەرمەن، —

ءتورت كىتاپتى قالاي تۇسىنگەنىمدى، 

ايتىپ شىققان اداممىن مەن —

ولەڭمەن...» 

س. اقسۇڭقار،«ءتورت كىتاپ».

جاراتۋشى اللا ايتادى: «ولار سەنەن رۋح تۋرالى سۇرايدى. سەن ولارعا: "رۋح — مەنىڭ جاساعان يەمنىڭ امىرىنەن. سەندەرگە از عانا ءبىلىم بۇيىرمىس بولعان", -دەپ ايت.»(قۇران، 17:85).

رۋحتى دا، بار تىرشىلىكتى دە امىرىمەن اكەلگەن اللانىڭ، بار مەن جوقتى بايلانىستىرىپ، عايىپ پەن عاجايىپتى قۇلدارىنا كورسەتكەن اللانىڭ، جاھانداردى دا، جاندى مەن جانسىزدى دا جاراتقان اللانىڭ سانسىز سيپاتىنىڭ ءبىرى — ينسان - ي - كاميل... ول جايلى دا اقىنىمىز قالام تارتقان ەكەن... 

سەرىك اقىن ءبىر تۇستا:

«اۋليە دە ەمەسپىن، كورەگەن دە، 

تۋدىم تاعدىر - تالانى بولەك ەلدە. 

تۇسىمدە ينسان - ي - كاميل ايان بەرىپ، 

ءيلھام نۇرى شۋاققا بولەگەندە،» - دەپ تەبىرەنسە،  جىردىڭ تۇيىنىندە: 

«بەۋ، اقسۇڭقار، قويشى،  ەندى الاسۇرما، 

الاسۇرىپ ءبىر جاققا باراسىڭ با؟ 

ءيلھام نۇرى ساۋىلداپ تۇر عوي ساعان، 

باقي مەنەن ءفانيدىڭ اراسىندا،» - دەپ، ءوزىن - ءوزى پەندەگە ءتان مىنەز اتاۋلىنىڭ كوركەمى - سابىرعا شاقىرادى، تاكاپپارلىقتى تارك ەتىپ، مۇسىلىمگە - لايىق، اللاعا - ۇنامدى ۇستامدىلىق پەن ۇلاعاتتى ۇلگى تانىتادى.

يسلامدا پەرىشتەلەر رۋحاني جاراتىلىس بولعاندىقتان، ولاردى رۋح  دەپ تە اتايدى. جەبىرەيىل پەرىشتە اللانىڭ ءامىرىن مۇحاممەد پايعامبارعا(وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن!) جەتكىزۋشى ايان پەرىشتەسى بولعان سەبەپتى، قۇراندا ار - رۋح(رۋح، 19:17), رۋح ال - كۋدۋس(قاسيەت رۋحى، يا، قاسيەتتى رۋح، 2:87; 253,  5:110;  16:102 سۇرەلەرىن قاراڭىز!) جانە ار - رۋح ال - امين(سەنىمگە لايىقتى رۋح، 26:193 سۇرەگە ءۇڭىلىڭىز!) دەپ اتالادى. عايسانىڭ(يسا ا. س.) جاراتىلىسى كەرەمەت بولىپ، ونىڭ اناسى حازرەتى ماريامعا اللا تاعالا جەبىرەيىل پەرىشتەنى جىبەرىپ، عاجايىپتىڭ بولاتىندىعىنان حاباردار ەتكەندىكتەن، اللانىڭ پارمەنىمەن قاسيەتتى رۋحتىڭ ايانىن راستاپ دۇنيەگە كەلگەن عايسانى(ا. س.) قۇراندا رۋحۋن مينحۋ(ودان كەلگەن رۋح، 4:171 سۇرەگە نازار اۋدارىڭىز!) دەپ تە اتايدى. پايعامبارىمىزعا(وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن!) قۇران جەبىرەيىل پەرىشتە(ع. س.) ارقىلى تۇسىرىلگەندىكتەن، قۇراننىڭ رۋحان مين امرينا(قۇران، 42:52) دەگەن  اتاۋى دا بار. ءبىز بۇل قاسيەتتى دۇنيەلەردى تىلگە تيەك ەتىپ، رۋحتىڭ پەرىشتەلىك كورىنىسىنە(سيپاتىن) كوز جەتكىزدىك. ەندىگى كەزەك شايىردا:

«ءبىر سۇمدىققا تاپ بولدى-اۋ، بەيىشتەگى ەل، 

ءتاڭىرى ايتسا، تاۋ-تاس تا تەگىستەلەر. 

ايعاي سالعان اللانىڭ داۋىسىنان، 

اتىپ تۇردى ۇيىقتاعان پەرىشتەلەر! 

 

كوزدەرىندە كۇماندى سۇراقتارى، 

پەرىشتەلەر شۋلاپ ءجۇر شۇباپ ءبارى: 

قايدا قاشىپ كەتتى ەكەن قاپيادا، 

ادام مەنەن حاۋا قىز جۇماقتاعى؟!.» 

اقىن سەرىك اقسۇڭقار وزىنە كوتەرە الماس ارتىق جۇك قويعان با؟ جوق، ارينە! قاسيەتتى قۇراندا بار اقيقي دۇنيەنى قازاقتىڭ قارا ولەڭىنە ۇيلەستىرىپ، دىنىمىزدەگى دوگمامەن(قالىپتاسقان اقيقي ۇستانىممەن) ۇندەستىك تاپقان امالى - ادال، يمانى - كامىل اقىن جۇرەگىنە العىستان باسقا ءسوزدىڭ باسى ارتىق! 

«... كەلدى ۇشىپ پەرىشتەنىڭ ءبارى، مىنە، 

ۇندەمەي قالدى قاتىپ: "امىرىڭە —

ءازىرمىز! نە ايتاسىز؟" - دەگەن ويمەن، 

قارادى قاسيەتتى تاڭىرىنە، "-دەيدى اقىن وسى ولەڭنىڭ ورتا تۇسىندا. بۇل جولداردان دا جىر جامپوزىنىڭ اللانىڭ امىرىنە مويىنسۇنعان پەرىشتەلەردىڭ ھاس ماحابباتىن سۋرەتتەپ قانا قويماي، ءوزىنىڭ دە حاققا يلانعان يماندىلىعىن، ساف سۇيىشپەنشىلىگىن جەتكىزگەن جاۋھار جانىنىڭ جاراسىمدى ءجۇزىن تانىدىق.

 1972 جىلى جازىلعان ادەبيەتتانۋشى عالىم ر. پلەتنيوۆتىڭ ورىستىڭ عاجاپ اقىنى ن. س. گۋميليوۆ شىعارماشىلىعى جايلى "ن. س. گۋميليوۆ(1886-1921): س وتكرىتىم زابرالوم" اتتى ماقالاسىندا مىناداي جولدار بار:«گۋميليوۆ، باسقا دا باھادۇرلەر سەكىلدى، ادامدار اراسىنداعى جالقى بولدى. ول قۇدايعا قاتتى سەنگەنىمەن، قايعىسى كوپ ەدى. بۇل سەزىمى مەن ىشكى پايىمىن اقىن قاراپايىم عانا جەتكىزە العان: 

"قۇداي بار، بار جاھان! جاسايتىن ماڭگى ەرتەڭ! 

سۇرەڭسىز عۇمىرى ادامنىڭ ءھام كەلتە!" 

البەتتە، گۋميليوۆ ءۇشىن جۇبانىشتىڭ ۇلكەنى، جاۋىنگەرلىك رۋحتىڭ ءۇن بەرۋى، ءتىل قاتۋى مەن ناقتى وقىرماننىڭ، يا، تىڭدارماننىڭ جان سۇلۋلىعى بولاتىن.»

 دال وسى سۇڭعىلا دا سۇلۋ سيپاتتامانى سەرىك اقسۇڭقاردىڭ جىرلارىنداعى جالقىلىق جايى مەن جاۋىنگەرلىك رۋحتىڭ بەينەلەنۋىنە قاتىستى ايتقان با دەرسىز... 

«كوكىرەگىم تولعان — كەك. 

شارشاعان ءبىر دارۋىشتەيمىن جولدان كەپ. 

اتيللا ايعاي سالادى ىلعي تۇسىمدە: 

"ادامزاتقا مەن دە يە بولعام!، - دەپ -

سەن بە؟! 

شارۋاڭ بىتكەندەي..." 

عۇمىر بويى تەك وسى ءۇندى كۇتكەندەي، - 

ولەڭ جازام، سوندا شوشىپ ويانىپ، 

قولدان باسقا تۇك كەلمەي! 

 

كيىز ۇيدەن كىرىپ كەلسەم، 

بەتون ۇيگە ءۇش اتتاپ،

داۋىس سالدى ۇماي انام قۇشاقتاپ;

اتيللانىڭ ارۋاعى ءجۇر ەدى،

ونى-داعى كەتكەن ەكەن پىشاقتاپ!..»

بۇدان اسقاق جاۋىنگەرلىك رۋحتىڭ كورىنىسى بولار ما؟!ياكي، گەپتيلمەن سۋارعان جاڭاارقانىڭ جۋسانىنداي جۋساپ تۇسكەن جۇدەۋ جۇرەگى جىرتىلا ىشقىنعان جالقى اقىننىڭ ازاسىنان ارتىق ازاپ بار ما؟! ءوز باسىم بولاشاق جىلنامالاردا قالار جىرلاردىڭ، جان جاراسىن جالاپ جازعان شايىردىڭ تۇزدى تەرىنىڭ تامعان كەسكىندەمەسىن ءھام ۇزدىكتىرىپ بارىپ، ءۇزىلىپ تۇسكەن كوز جاسىنىڭ سۋرەتىن كورىپ تۇرمىن بۇل شۋماقتاردان.

سەرىك اقسۇڭقاردىڭ «ەدىگە جىرى» اتتى وسى ولەڭى بىلايشا جالعاسىن تاۋىپتى: 

«قارالى —

ارۋاق ءولىپ بارادى!!! 

بوساعادا وڭشەڭ وڭەز كۇلىپ تۇر —

اۋزىنان مۇڭكىپ اراعى! 

كوك بورىدەن قالعان عادەت بار ءالى، 

تىلمەن جالاپ جۇرەكتەگى جارانى، —

ۇلىپ! 

كەزەم —

دالانى!!! 

كۇللى جىرىم — كوك تۇركىدەي — قارالى: 

عالام تۇگىل، قازاق ەستىمەگەن سوڭ، 

جەردى تاستاپ! 

ەلدى!! 

بالا-شاعانى، —

كوك ءتاڭىرى-اۋ، ساعان جونەپ بارادى! 

وتكەن تاريح، كەلەسى، —

سالت اتتى مەن جاياۋلاردىڭ ەگەسى! 

ءتاڭىرى عانا تۇسىنەتىن ولەڭدى

وزگە تىلگە ءتارجىمالا دەمەشى; 

ەۆتۋشەنكو دەسە اۋىسقان ەل — ەسى —

تانىماسا — تانىماسىن مەنى وسى: 

كرەملدە جۇرگەنىمدى ايتام با، 

ەسىمدى الىپ ەدىگەنىڭ ەلەسى؟!»

بۇل جولداردى عانا ەمەس، ولەڭدى تۇتاستاي جۇك تۇسكەن  جۇيكەنىڭ، جىك تۇسكەن جۇرەكتىڭ ايقايى دەپ تانىعان ءجون، ءسىرا... 

«ستامبۇل مەن دوسپامبەت» اتتى جىرىندا اقىن:

«... ۋاي، دوسپامبەت، 

كوك تۇرىكتىڭ كۇركىرى! 

مىناۋ زامان نەگە وسىنشا كۇلكىلى؟ 

و دۇنيەدەن سەنى ىزدەگەن مىنا ەلدى، 

كۇتىپ الىپ، سويلەسسەڭشى ءبىر كۇنى؟!» - دەپ تولعايدى. ال: 

«ء"بىزدىڭ ەردى ايت... "

ايتپاي-اق قوي، بىلەم مەن، 

بوزداق — ءبارى، تىعىرىققا تىرەلگەن، 

جيىرما ءۇش جاسار فەتيھ مەھمەت سۇلتاندى ايت، —

كونستانتينوپولدى —

ستامبۇل عىپ جىبەرگەن،» - دەپ باستالاتىن «مەحمەت سۇلتان» ولەڭىندە، اقىن الاشتىڭ عانا ەمەس، بارشا تۇركى الەمىنىڭ، كۇللى مۇسىلمان بالاسىنىڭ باھادۇرلەرىنىڭ ەرەن ەرلىكتەرىنە باس ءيىپ، جاۋىنگەرلىك رۋحقا تاعزىم ەتۋدى مۇرات تۇتقانداي. اللادان باسقا قۇدايدىڭ جوقتىعىنا، مۇحاممەدتىڭ ونىڭ ەلشىسى(وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن!) كۇمان كەلتىرمەيتىن سەرىك اقسۇڭقارداي اردا اقىننىڭ "كوك ءتاڭىر"," ۇماي انا", "كوك ءبورى" سياقتى بابا دىنىمىزدەن، اتا دىلىمىزدەن قالعان انا تىلىمىزدەگى تۇسىنىكتەردى جىرلارىندا ءجيى قولدانىپ، تۇراقتى تىركەستەردىڭ تۇزدىعىنا اينالدىرۋىنان "كۇپىرلىك" ىزدەۋ ورىنسىز ءارى دايەكسىز بوس اڭگىمە بولماق. بۇل — بابالاردىڭ نانىم-سەنىمىنە قۇرمەت ءھام تۇرمىس-تىرشىلىگىن تاتىمدى تانىتۋ ماقساتىنداعى پوەتيكالىق بەينەلەۋ! وزگە كۇڭكىل - قۇر كۇڭكىل، سىلدىر سۇڭقىل... تىرناق استىندا جوق كىردى ىزدەۋ عانا!

سەرىك اقسۇڭقاردىڭ «مەن»(م. ماعاۋيننىڭ اۋەنىمەن) اتتى ولەڭىنىڭ ءتۇيىنى جوعارىداعى پىكىرىمنىڭ دالەلى ىسپەتتى:

«... الاش-اي! 

الا قۇيىن زامانعا ەردىم، 

عاجايىپ تىلسىم سىرلى عالام كوردىم. 

قالام مەن قاعازىنان باسقا تۇك جوق، 

كوردىم مەن قارەكەتىن قالامگەردىڭ; 

ازالى الاشاپقىن جۇرتتا تۋىپ، 

قاراپتان قاراپ سوعان الاڭ بولدىم. 

پەرىشتە ەم، 

اقىرىندا — ارام بولدىم، 

وي باسىپ، وسى كۇنگە امان كەلدىم. 

اربالعان ايداھارعا ادامدايىن، 

الدىنان ءوتتىم نەبىر ماڭماڭكەردىڭ; 

... ءتانىمدى — جەر الادى، 

جانىمدى — اللا، 

سۋىرىپ جۇرەگىمدى ساعان بەردىم...»

بۇل ولەڭدەگى وتانشىلدىق، ۇلشىلدىق رۋحى «ارعىماق-پەگاس» ولەڭىنىڭ دە تۇپكى فابۋلاسىنا، نەگىزگى مازمۇن مايەگىنە اينالعان ەكەن: 

«... قارا بۇلتتى جارىپ، قارا شاڭىراعىما كەپ ءتۇستىم، 

جاسىنمەن جانىپ دالانى. 

كوك ءتاڭىردى بەتكە اپ، كوككە ۇشتىم!.. 

ارتىمدا، بىراق، الاشىم قالىپ بارادى...»

ۇلتىن سۇيگەن ۇلدارىنىڭ قادىرىنە كەي-كەيدە(تىپتى، كوبىنە-كوپ!) جەتە بەرمەيتىن حالقىمىزدىڭ كەرتارتپا، كەمشىن تۇستارىن دا قىراعىلىقپەن بايقاپ، ءجىتى اڭعاراتىن اقىن، ازاماتتىق نامىستى قامشىلاپ ءوتىپ، ادامي رۋحتى ءدۇر سىلكىندىرىپ تۇرادى. مىسالى:

«ەل نادان بولسا، ەر — قاراڭ، 

وتقا ايدار ۇلدى بوققا ايداپ وتكەن كەر زامان: 

نەمىستەن تۋساڭ — فريدريح نيتسشە، 

ەۆرەيدەن تۋساڭ — يسحاق رابين بولار بوزداق ەڭ، 

قازاقتان تۋدىڭ، قايتەيىن، قايران، بەكزادام!»

«پوەزيا پاتشالىعى» اتتى تولعاۋىندا: 

«... بۇل ەلدەن مەن تۋعان جۇرت باسقا، مۇلدەم، 

قايدا ولجاس ءبىزدى وياتقان اسقاق ۇنمەن؟!.

عازالدى وزەگىمنەن ءورىپ شىققان،

بازارعا اۋىناتا باستادىم مەن.

 

بۇ جۇرتتان مەن تۋعان ەل، مۇلدە، بولەك،

ماعجانداي قانات قاعىپ كۇنگە كەنەت، —

كەرەمەت عۇن ەلىنىڭ سىيقىرىمەن،

كەتەيىن مۇنى دا جىر، گۇلگە بولەپ!

بۇ جۇرتتان مەن تۋعان ەل، مۇلدە، بولەك..،» - دەپ شامىرقانا، شامدانا شىرقاعان شايىر، كەلەسى ءبىر جىرىندا:

«...ءبىرجان سالدى بايلاپ تاستاپ،

پوشتابايعا قامشى ۇستاتقان دالانىڭ،

شاراناسى مەن دەگەن.

وسى جۇرتتا قالامىن،

نە كورسەم دە كورەم وسى ەلمەنەن..،» - دەپ، اشىنسا دا، ازا بويى قازا بولسا دا، الاشپەن ءبىر بولاتىندىعىن، قايعىسى مەن قاسىرەتى قالىڭ قازاعىن تاستاپ كەتە المايتىندىعىن شەرلەنسە دە شەگەلەپ ايتادى.

 «... قازاققا ءتان قايناعان كەك، 

قارا اسپانمەن قاتار كەپ: 

كوزىن اشسا — بايماعانبەت، 

كوزىن جۇمسا — ماحامبەت..،»  - دەيدى قازاقى قوعامنىڭ قور كۇيىنە كۇيىپ-پىسكەن سورى قالىڭ اقىن جۇرەگى! مۇندا دا شەندەستىرە شەرتكەن شەر، زۇلىمدىق پەرىسى مەن ىزگىلىك پەرىشتەسىنىڭ بىتىسپەس مايدانى، مۇڭى جىرىنا اينالسا دا الاسارمايتىن اقىننىڭ ارى مەن رۋح راۋانى...

 اقىن رۋحىنىڭ كەرەمەت كورىنىستەرى سەرىك اقسۇڭقاردىڭ تۋىندىلارىنان ۇدايى بوي كورسەتىپ، وقىرماندى، يا، تىڭدارماندى ءتانتى ەتپەي قويمايدى.«يۋننا موريتس» اتتى ارناۋىندا ارۋاقتى ەر: 

«... تۇركىستان تۇر —

بوز جۋساندى بوز دالام، 

مەنىڭ تۇران — رۋحىمدى قوزعاعان. 

ءبىر جۇباتسا، سەنى ءتاڭىر جۇباتار، 

يۋننا موريتس، —

(بوز ىنگەندەي بوزداعان)..،» -دەپ، ءوز رۋحىن وتانىنىڭ رۋحىنان نارلەندىرىپ، ۋكراينادا تۋىلىپ، رەسەيدە ازا تۇتىپ، اڭىراپ جۇرگەن اقىن اپاسىمەن رۋح راۋانىمەن بولىسەدى.

«اسقاق-اسقاق شىققان كەزدە ۇلت ءۇنى، 

قايتا شىعىپ شىڭىراۋدان دۇركىرى، —

جاپوندارداي — (سامۋرايىن كوكسەگەن!),

اقىندارىن ىزدەيدى الاش ءبىر كۇنى..،» - دەپ، قاسىم مەن مۇقاعاليداي تاعدىرلى دا تولاعاي تۇلعالى اعالارىنىڭ عانا ەمەس، بارشا الاش اقىندارىنىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتايدى اقىن اقسۇڭقار...ۇزىلمەگەن ۇلپىلدەك ءۇمىتىن ۇكىلەپ قويادى!

 بابالار رۋحىنا باس يگەن ءباھادۇر جۇرەك ءبىر تولعاۋىندا:

«... سوندا قالدى كىسىلىكتىڭ باستاۋى، 

بىلمەيتۇعىن بەكزاتتىقتان باسقانى. 

قانداي تەرەڭ شالكيىزدىڭ جىرىنداي، 

قابات-قابات ادامزاتتىق استارى..،» - دەي كەلە، كەلەسى ءبىر "كۇلدىر دە كۇلدىر كىسىنەتىپ، كۇرەڭدى مىنەر كۇندى" اڭساعان اقجارما جىرىندا: 

«... ۇندەمەيدى، تەك ىشىنەن تىنادى ول، 

قازىنانىڭ ءۇستى، تاۋ-تاس، قۇبا جول. 

عاسىرلاردىڭ كومبەسىنەن، كەرەكسە، 

قازتۋعانىن سۋىرىپ اپ شىعادى ول!.،» - دەپ، ۇلتىنىڭ رۋحىنىڭ ولمەگەندىگىنە كۋادۇرلىك قىلىپ، ەرتەڭىنە، ەلىنىڭ ەسىل دە ەركە ەرلەرىنە — اقىندارىنا ماراپاتىن ەمەس، ماحابباتىن ميراس ەتەتىندىگىنە سەلكەۋسىز سەنىم بىلدىرەدى.

 «وزگەگە، كوڭىلىم، تويارسىڭ، 

ولەڭدى قايتىپ قويارسىڭ؟ 

ونى ايتقاندا تولعانىپ، 

ىشتەگى دەرتتى جويارسىڭ،» - دەيدى حاكىم اباي. 

 

«... ءولىمنىڭ زاڭى: "كون!" - دەگەن، 

شەجىرە جىر عىپ باياندار: 

ءبارى دە — ءولدى، 

ولمەگەن —

رۋبايلار، 

ومار حايامدار..،» - دەيدى اقسۇڭقاردىڭ سەرىگى. بۇل تۇستا دا قۇنانبايۇلى ايتقان: 

«... ءولدى دەۋگە بولا ما، ويلاڭدارشى، 

ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان!» - دەگەن دانىشپاندىقپەن ۇندەسىپ جاتىر سەرىك اقسۇڭقاردىڭ ومىرشەڭ ولەڭى.

«...ۋاقىتتىڭ داۋىلىن سەزىنەم مەن دە،

ماڭگىلىك دەگەن بەكەر عوي.

دىلدەر تۇگىلى، كەزى كەلگەندە —

تىلدەر دە ولەدى ەكەن عوي!

 

زامانا داۋىلى!

سۇڭقىلداپ ءۇنى

قانشا جان ءولدى؟ ءتۇس بىلەم...

سان وتەرسىڭ-اۋ بۇرقىلداپ ءالى

بۇل جۇمىر جەردىڭ ۇستىنەن.

 

"جاھانگەرىم!" - دەپ مالىمدەدىم،

وسىلىپ سۇم وي دىلىمە،

"تۇگىم جوق بۇلدار، ءبارىن بەرەمىن،

تيمەشى انا تىلىمە..." 

 

ەسىگىڭدى اشپا ەسىرە كۇشتەرگە، 

جالماۋىز كۇشتەرگە جات ءۇنى. 

زارەم ۇشادى ەسىمە تۇسكەندە

لاتىننىڭ سوڭعى اقىنى...»

مىنە ناعىز اقىندىق رۋح! شىرىلداپ ايتقان شىندىق تا، الاڭى مەن اقيقاتى استاسقان اردىڭ ءۇنى دە وسى!

انا ءتىلىنىڭ كەلەشەگىنە، ۇلتتىق بولمىستىڭ بولاشاعىنا الاڭداعان اقىننىڭ جۇيرىك جۇرەگى ءجۇز مىڭ مارتە جۇلقي سوعىپ، جازيرا كەۋدەسى جارىلا جىرلايدى الاشتىڭ اڭسارىن...

 اقىننىڭ «ابىل» اتتى جىرىنا نازار اۋدارايىق: 

«الاشىڭنىڭ ابىلى — سەن، 

قانداسىڭ —

قابىل سالعان ماڭدايىڭا تاڭباسىن! 

ازا جىرىم كۇڭىرەنىپ، 

سەنى ىزدەپ، 

ارۋاعىڭمەن قوسا كوكتە سامعاسىن! 

 

قارعا - قۇزعىن — 

جەمتىگىنە باس سالعان، 

قارقىلداسىن قۇتى قاشىپ، ساسقاننان.

سەن دە — سۇڭقار،

مەن دە — سۇڭقار، ەكەۋىمىز،

الاشتى ىزدەپ، ساڭقىلدايىق اسپاننان!

 

قالاي عانا ۇمىتارمىن سول كۇندى،

قالاي باسام وزەكتەگى ءورتىمدى؟

ءبىر جاتىردا بىرگە جاتقان قۇلىنىن،

قالاي قابىل ءداتى بارىپ ءولتىردى؟!»

اقىننىڭ وسىناۋ تراگيزمگە تولى، جان جىلاتار جىرىنىڭ زاڭدى جالعاسى «قابىل» اتتى ولەڭى بولسا كەرەك-ءتى:

«... جۇرەگىمدە ساۋال مەنەن نالا كوپ، 

قوسا سونى جەرلەپ قايتتىم مولاعا. 

كىسى ولتىرگەن قابىل دەگەن قارابەت —

ادامزاتتىڭ ارعى اتاسى بولا ما؟! 

 

ەل كوزىنەن شۋاق ىزدەپ سابىلدىم، 

ەندىگى بۇل قارەكەتىم كەش، بىلەم: 

جازىقسىزدان جان تاپسىرعان ابىلدىڭ

كىندىگىنەن تۇياق جوق دەپ ەستىپ ەم...»

رۋحتى اقىندى نالىتقان تاريحتي تراگەديالار «ءازازىل كەلگەن كەزدە» دەگەن كۇردەلى ولەڭىندە دە كەڭ قامتىلىپ، ادام ساناسىن سان-ساققا سابىلتادى، جۇرەگىن جۇيتكىتىپ، جانىن جاي تاپتىرمايدى. اللادان ادامعا اردا جەتكەن ءباھادۇر، بەكزات بولمىستى ءبۇتىن رۋح بولسا، ءبىر بولماشى مۇڭعا دا، قارالى قاسىرەتكە دە بوي بەرمەيدى! قىڭبايتىن دا، سىنبايتىن دا مىقتى سول... ادام رۋحى!

 «... ادامنىڭ ەتى ءتاتتى — قۇس ەتىندەي، 

قانىن دا ۋىستاپ اپ، - ىشەتىندەي; 

ءبىر كۇنى جەردەن ءمادى شىعا كەلىپ، 

سالبىراپ كوكتەن يسا تۇسەتىندەي!

 

و، جۇرەك!

اساۋ جۇرەك، بۇلقىن كەلىپ،

جۇلىنىڭ ۇزىلەردەي جۇلقىن كەلىپ!

قياعا قىران ۇشسا ماعۇمۇرلانىپ،

جاپالاق جالباڭداسا، كۇلكىڭ كەلىپ؟!

 

قۇزعىننىڭ جايپاپ كەتكەن جۇرتىن كورىپ،

و، جۇرەك، جۇلقىن كەلىپ، بۇلقىن كەلىپ;

...دۇنيەگە شىر-شىر ەتىپ جىلاپ كەپ ەم،

داريعا - اي، كەتىپ بارام كۇلكىم كەلىپ؟!.»

وسى شۋماقتارداعى شىعانداعان رۋح كورىنىسى، شايىردىڭ «ناعاشى جۇرت»(ماداق جىرى) اتتى ولەڭىندە اللانىڭ ۋاحدانيات(جالعىز،ءبىر بولۋ) سيپاتىن انىقتاپ ايتىپ، بىرلىگىن ءھام بىرەگەيلىگىن تولقىمالى كوڭىل جازعانعا تاعى ءبىر ەسكەرتىپ، جاراتقاننىڭ سۋبۋتي سيپاتتارىنىڭ(اللا تاعالانىڭ ىسىنە قاتىستى سيپاتتار!) ءبىرى — ءباسير(بارىن كورۋشى!) كۇيىن كوركەم بەينەلەۋگە ۇلاسقان ەكەن: 

«... اللادان باسقا ءتاڭىرى جوق! 

سونىكى — جاھان، 

ءجاننات — بۇل! 

جاساعان يەم عالامعا، كىرپىگىن قاقپاي قاراپ تۇر!»

وسىلاي ءتۇيىن تۇيگەن سەرىك اقىن، جانىنا جاقىن باۋىرىنا ارناعان جولداۋىندا:

«تاڭىرىمەن تۇيىسپەي جولدارى، 

دارۆين تۇگىلى، كارل ماركس تە سورلادى. 

مايمىلدان ادام شىعاردى، بىراق، ول-داعى

ينسان - ي - كاميل* بولمادى،» - دەيدى.

 

سەرىك اقسۇڭقار،«مەيىرحان اقداۋلەتكە».

* ينسان - ي - كاميل — كەمەل ادام(س.ا.).

  بۇل ولەڭىمەن رۋحتاس تاعى ءبىر كەرەمەت جىرىندا اقىن: 

«تۇراندى ايتساڭ، سول جۇرتتان

تۇرا قاشىپ قۇرت-قىبىر، 

قۇراندى ايتساڭ — قولتىقتان

قۇداي سۇيەر ۇلتتى بۇل. 

 

عاجاپ كۇنىم — ازات كۇن، 

ءتاڭىرى بەرگەي وت-قۋات. 

ابايى بار قازاقتىڭ،

اقىماعى كوپ بىراق!.،» - دەپ  نالىسا،«پرومەتەي الاۋىندا»:

«...زاماندارىم! ادامدارىڭ

نايزاعايشا شاتىرلاپ،

اريستوتەل...ابايلارىڭ، —

ۆۋلكان قۇساپ لاپىلداپ!

 

وتتىڭدەر-اۋ، شۇكىر، حالىق،

ءسونۋ دەگەن ساعان — جات،

پرومەتەيدىڭ الاۋى عوي —

بۇكىل تاريح، ادامزات!» - دەپ، كەرىسىنشە، شۇكىرشىلىك ەتىپ، اللادان جەتكەن ادام رۋحىنىڭ اسقاقتىعىنا ءشۇباسىز قارايدى...

ابايدى ايتساق — الاشتى ايتقانىمىز، الاشتى ايتساق — ابايدى ايتقانىمىز! بۇل دا زاڭدىلىققا اينالعان اقيقات! قازاقتىڭ قاسىرەتىن دە، قاسيەتىن دە اشىق ايتىپ، باعا جەتپەس مول مۇرا قالدىرعان حاكىم  ابايدىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە ءجۇز جىلدان ارتىق ۋاقىت وتسە دە ۇلتىمىزدىڭ مۇڭدار كۇيى كۇيزەلىستەن شىققانى شامالى (كەيدە جەر باۋىرلاپ، اڭىراپ تۇرىپ جىلاعامىز كەلەتىنى دە جاسىرىن ەمەس!)...

سەرىك اقسۇڭقاردىڭ مىنا ولەڭى وسى ايتىلعان ءسوزىمىزدىڭ ايعاعىنداي: 

«قان بازار — قازاق اتىرابى. 

الماي كورىڭىز: 

شۇرشىتكە — توپىراق ساتىلادى، 

ۇندىسكە — ماڭداي تەرىمىز! 

 

ساتامىز! 

حاقىڭ بولماسىن! 

اي - حوي، ازاتتىعىم: 

اقش-قا — اتوم بومباسىن، 

ورىسقا — 

قازاق ءتىلىن! 

 

قايدا الگى ۇلتتىق تابىس؟! 

نە دەپ بارام؟ 

ءبىر كيلو ۇلتتىق ۇيات! 

ءبىر كيلو ۇلتتىق نامىس —

كەرەك ماعان!!!»

تەبىرەنبەي، تولقىماي وقىپ كورىڭىز... مۇمكىن ەمەس! اقىننىڭ ءوز داۋىسىمەن وقىعانىن تىڭداساڭىز، ءتىپتى عاجاپ كۇي كەشەسىز... 

رۋحتىڭ جادىسى دەگەن ۇلىق ۇعىم بار... عالىمدار مۇنى گەنەتيكا مەن بيولوگيا عىلىمدارىندا "گەنەتيكالىق كود" دەپ اتاسا، پسيحولوگيا مەن پسيحواناليزدە "قاننىڭ ءۇن قاتۋى"(زوۆ كروۆي) سياقتى دايەكتەمە بەرىپ جاتادى. دەگەنمەن رۋحتىڭ جادىسى كەيىنگى ەكى تۇسىنىككە قاراعاندا، الدەقايدا اۋقىمدى ۇعىم بولسا كەرەك. مەنىڭ بۇل تۋراسىندا ءسوز قوزعاۋىمنىڭ سەبەبى دە سەرىك اقسۇڭقاردىڭ تۋىندىلارىنداعى رۋح جادىسىنىڭ جاسامپاز كەسكىن - كەلبەتىنە توقتالۋدان تۋىنداعان وي ەدى.

قۋاتتى جىرلارىمەن قۇلاقتىڭ قۇرىشىن قاندىرار، جاناردىڭ نۇرىن جاندىرار اقىننىڭ شىعارماشىلىعىندا اتى اتالماعان ارۋاقتى بابالار كەمدە-كەم! بارلىعىنا توقتالىپ، ءبىر ماقالادا قامتۋ مۇمكىن دە ەمەس... سوندىقتان شابىتى شالقار شايىردىڭ جىر جيناعىنىڭ ەسىم-سويىنا اينالعان كۇلتەگىن بابامىزعا قاتىستى ەكى-ءۇش ولەڭىنە عانا ۇڭىلمەكپىز. 

«... اقىندار كرەمل دەپ... ەزىپ كەتكەن —

كەزىندە قۇدىرەتىن سەزىپ كوكتەن، —

بەتكە الىپ كۇلتەگىننىڭ بالبال تاسىن، 

ول ەلدەن بەتىن باسىپ بەزىپ كەتكەن... 

 

"الاشىم — التىن وردا جۇرتىم ەدى..." 

دەپ سوندا كۇنگە قاراپ كۇركىرەدى! 

... تەمىرحان* ءتىلىن تاۋىپ اكەلمەسە، 

مۇلدە، ونىڭ ورالماۋى مۇمكىن ەدى...» 

*تەمىرحان — ت. مەدەتبەك.

ولەڭ ءوزى ءۇشىن ءوزى ايتىپ تۇر ءبارىن... ەشقانداي مازمۇن تارقاتۋدىڭ كەرەگى جوق تىپتەن! 

ارقالى اقىننىڭ مىنا جاۋھارىنا جانارلارىمىزدى سۋسىنداتىپ كورەلىك:

«جانىن جاسىنعا جانىعان جۇرت ەدىك. 

كوشىن ۇزاتىپ تۇرعان شال —

اقتامبەردى دەيتىن اسىل-دى. 

ءتۇبىم — كۇلتەگىن. 

توڭىرەگىم — ءبىرجان سال. 

قانىم — قاسىم-دى...»

رۋحىنىڭ جادىسى بيىك جان عانا، ارۋاقتى اقىن عانا ايتا الاتىن ءسوز اسىلى بۇل، بىلەم! جاقۇتتاي قۇنى تۇسپەيتىن، بابا بولمىسقا، اتا قونىسقا رۋحتىڭ راۋانىن ۇستەيتىن اقىننىڭ الاۋ جىرلارى ءماديدىڭ كىسەنىن شەشىپ، مودەنىڭ كىسەسىن تاعىنىپ جاتادى... بەۋ، شىركىن!

عۇمىرى قىسقا بولعان، قازاقتىڭ اياۋلى ۇلدارىنىڭ ءبىرى، اندەرىمەن، جىرلارىمەن ءالى دە ءتىرى تابىلدى دوسىموۆ كەزىندە  سەرىك اقىننىڭ «ءومىر دەگەن — كۇندى اينالۋ» اتتى ولەڭىنە ءان جازعان ەدى... سول ماڭگىلىك جارىق جۇلدىزدى،  تىرشىلىكتىڭ ءتىرى الاۋىن اينالىپ... كۇلتەگىن بابامىز بارادى! ءبارىمىز دە بارامىز... ءبىر كۇنى!

«مۇرتىمىز كوككە شانشىلىپ، 

تاۋسىلىپ، 

وزەك اشىلىپ، 

سويلەيىكشى ءبىر! 

تاڭىرگە عانا باس ءيىپ، 

دويلەيىكشى — ءدۇر! 

 

جەرگە كەپ شانشىلماسىن مۇرت ءومىرى، 

ۇلتىڭنىڭ بۇلتتان دا ءارى ءجۇر كوڭىلى. 

الاشتىڭ ءوزى — جەردە، 

ءتاڭىرى — كوكتە، 

ارادا ءوزىڭدى ەرتكەن كۇلتەگىنى! 

 

ءور جاققا ءورۋ دە — سىن، 

ءولۋ دە — سىن، 

بەكزات ۇل — شاڭىراقتىڭ تورىندەسىڭ. 

كوكتەگى تاڭىرىدەن باسقا تۇك تە، 

قۇيتتاي بوپ كوزىمىزگە كورىنبەسىن. 

 

ءشىريدى بۇ دۇنيە جوق تا قۇنى، 

شىرىمەس نە بار دەيسىڭ وتتان ۇلى؟! 

مۇڭكىمەي، اقىلداپ ءبىر لەبىز ايتتىق، 

ەستىپ تۇر ونى دا اناۋ كوك ءتاڭىرى. 

 

قاراماي ارقا، 

التاي تاۋ ەلىنە، 

ادامزات اربالماي تۇر ماۋەلىگە. 

سول قۇرتتىڭ سالىپ كەتكەن بار دۋمانى، 

قورقىتتىڭ جەتپەيدى ءبىر اۋەنىنە! 

 

اسپاننان كۇن اۋعاندا، 

اي قاراسىن —

اق سۇتتەي جارىق قىلىپ اينالاسىن. 

اشقاندا، اۋزىمىزدان كۇن كورىنىپ، 

الاشتى اپپاق ساۋلە ايمالاسىن. 

 

عۇن ەدىك كۇننەن تۋعان ءوزىمىز دە، 

ەستىلگەن كوك ءتاڭىردىڭ ءسوزى بىزگە. 

كۇنىكەي قىزدان باسقا كۇن استىنان، 

ءتىرى جان كورىنبەي تۇر كوزىمىزگە!»

بۇگىنگى بايانىمىزدىڭ ءتۇيىنى... 2020 جىلعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اباي اتىنداعى ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعىنا سەرىك اقسۇڭقار سىندى سايىپقىران اقىننىڭ «كوكەيىمدە — كۇلتەگىننىڭ جازۋى» اتتى جىر  جيناعى ابدەن لايىقتى ەرەن ەڭبەك دەپ بىلەمىز! 

ءسوز سوڭىندا رۋحتى اقىنعا ساتتىلىك تىلەپ، ءبىر شۋماق ارناماقپىز... 

سوناردا سان تۇلەتكەن سارشا، سۇڭقار، 

سوراڭعا جالقى بىتكەن داراق ەدىڭ.

وزىڭدەي بولا المايدى بارشا تۇلپار،

كوزىندەي تولاعايدىڭ، دارا بەگىم!

 

جىرلارىڭ — كۇن كۇركىرى تۇزدەن وتكەن، 

داۋىلپاز، داۋىلداتقان دالا كوگىن، 

بىلگە مەن كۇلتەگىننەن بىزگە جەتكەن

بۋمىننىڭ بىتىگىسىڭ، قاراكوگىم!

ەرجان الاشتۋعان

Abai.kz