ءومىر-وزەن! قامشىنىڭ سابىنداي، بەس كۇندىك ءومىردىڭ ءمانى نەدە؟ عۇمىر كەشۋدە ەڭ باستى سەبەپ قانداي؟ بۇنداي  سۇراقتار ادام بالاسىن تۋعاننان، سانالىق قابىلەتتىڭ اشىلعان ساتىنەن باستاپ تولعاندىراتىنى ءمالىم. ءومىردى اركىم وزىنشە ءتۇسىنىپ، قابىلدايتىنى دا ءسوزسىز. الايدا، «ءومىر» اتتى كىتاپتىڭ سوڭعى پاراعى جابىلعانشا، ادام-زاتتىڭ كورىنىسى ونىڭ ءتىرى بولۋىندا، بار بولۋىندا، كەۋدەدەگى جۇرەكتىڭ دۇرسىلدەپ سوعىپ تۇرۋىندا. مىنە، بۇل ءومىردىڭ زاڭى. ال، وسى عۇمىردى   باقىتتى جانە باياندى كەشۋدە قانداي قاعيدالارعا سۇيەنگەن ابزال؟ ادام-زاتتىڭ ومىرلىك ۇستانىمىنا اينالا الاتىن قاسيەتتى دە قۇدىرەتتى ءومىر ءپالساپاسى ءجايلى تولعانساق...

ءومىر ءسۇرۋ ەتيكاسى - ادام ەكولوگياسى، مادەنيەتىمەن تىعىز بايلانىستى. ال مادەنيەت ءوز كەزەگىندە سالت-ءداستۇر، ءتالىم-تاربيە، وسيەت-ونەگە، ىرىم-تىيىم مەن ءدىن مەن تىلگە، قورشاعان ورتا سىندى كوپتەگەن ۇعىمدارمەن  تىكەلەي بايلانىستى.

ءتالىم-تاربيەنىڭ نەگىزگى العىشارتى - قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جەكە ينديۆيدتىڭ الەۋمەتتىك، كۇندەلىكتى ومىرلىك تاجىريبەنى مەڭگەرۋى، ونىڭ جان- جاقتى ۇيلەسىمدى ءمورالدى جانە فيزيكالىق دامۋى. ادام بولمىسىنىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋى ماسەلەسىنىڭ سان عاسىرلىق تاريحى بار، جانە بۇل باعىتتا ەرەن ەڭبەك ەتكەن دە، ەڭبەك ەتۋشىلەردە جەتكىلىكتى. وسىنداي استارلى، ءتۇپسىز تەرەڭ، تىلسىم تۇڭعيىق ۇعىمنىڭ ءمانىن اشاتىن ءبىزدىڭ اقيقاتىمىز بار. ساندار، ناقتى عىلىمدار الەمىندە، ءبىر زاتتىڭ اتىن كورسەتەتىن، ونىڭ ءرولىن انىقتايتىن فورمۋلا بولادى جانە دە ول نە تالقىلانۋعا نە وزگەرتۋگە جاتپايتىن،  بىرقالىپتى ەرەجە. وسى ەرەجە  ىسپەتتەس ادەبيەت الەمىندە، ءبىلىم مەن ءدىننىڭ ساباقتاستىعى كورىنىسىندە، ۇلكەن تۇيەنىڭ وركەشىندەي، الىپ ءپىلدىڭ كولەمىندەي پاراساتتى ناقىلدار قالدىرىپ كەتكەن، ىزگىلىكتى ءبىلىم جولىنىڭ اسىل مۇراسى اتانعان «حاكىم اباي» ءبىزدىڭ بۇگىنگى اقيقاتىمىز!

حاكىم ابايدى تانىمايتىن كىشى جوق، قادىرلەپ-باعالامايتىن ۇلكەن جوق. ماسەلەن، بۇل ومىردە قازىنالى عۇمىر كەشۋ ءۇشىن دانىشپان ابايدىڭ ايتقان ناقتى وسيەتى، ەرەجەسى بار  ول - «ءۇش ءسۇيۋ»!  ادام بالاسىنىڭ ءومىر اتتى اللانىڭ سىناعىنان ءوتۋ ءۇشىن ارنالعان،  تاپجىلتپاي، بۇرمالانباي ورىندالۋعا ءتيىس، كوزى اشىق، ءاربىر سانالى ءتىرى جانعا،  قاراپايىم تۇسىنىكتى تىلدە جازىلعان اسىل مۇرا.  بۇگىندە ابايدىڭ اسىل مۇراسى تەك قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى الەمىنەن باستاپ، سوناۋ جەر شارىنىڭ قيىر قىرتىسىندا پانالاعان ءار-ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، بارلىق ادامزاتتىڭ ورتاق قۇندىلىعىنا اينالدى. سەبەبى، قانداي ۇلت بولسا دا، عالىم بولسا دا، قانداي دا ءبىر پەندە بولسىن  بارلىعىنىڭ وي استىنداعى تولعاتىپ، مازالايتىنى – ادام بولمىسى، ءومىر ءپالساپاسى جايلى. ارينە، بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەن عالىمدار از ەمەس جانە بۇل ۇلكەن ۇعىمنىڭ سىرىن، «مەيىرىمدى انانىڭ بالاسىنىڭ  قامىن ويلاپ تاماقتاندىرۋ ماقساتىندا، جەمىستىڭ سىرتىن پىشاقپەن اشىپ-تازالاپ بەرگەندەي»، ادام-زات تاريحىندا دۇرىس، پايدالى ءارى ىزگىلىكتى جولمەن ءجۇرۋدىڭ ءمانىن تالقىلاپ  بەرگەن دانىشپاندار جەتەرلىك.  الايدا، ابايدى قازىرگى تاڭدا حاكىم اباي ەتكەن، اباي دەگىزگەن دانىشپاننىڭ ءوز ەرەن ەڭبەگى، سەبەبى ادام بالاسىنىڭ جاراتىلىسىنان باستاپ سوڭعى دەمىنىڭ ساتىنە دەيىن، اۋزىن اشىپ «ءبيسميللاھ» دەگىزىپ، ءبىرىنشىسىن تاۋبەگە، ەكىنشىسىن شۇكىرشىلىككە شاقىرىپ، سول زاماننىڭ قيىن-قىستاۋ سوققىلارىنا قاراماستان، جۇرەكتەن جۇرەككە ەرەكشە وزىندىك وبرازبەن، ستيلمەن، كەيدە جىلاتىپ، كەيدە كۇلدىرتىپ ناعىز پسيحولوگيالىق ءادىستىڭ مامانى بولىپ، ەجەلگى جانە كەيىنگى فيلوسوفتاردىڭ قايسى ءبىرى بولسا دا،  سولاردان  ايقىندالىپ، ۇشقىندالىپ، عالىمدار قوعامىنىڭ وكىلدەرىنەن اسىپ كەتپەسە كەم تۇسپەگەنى ءدوپ، مىنە وسىلايشا اباي دەر كەزىندە ءوزىنىڭ اللادان الىپ وتىرعان حاق ساۋلەلى ءبىلىمىن وتە دارىندى جەتكىزە بىلگەنى ءۇشىن، ءبىز ابايدى حاكىم دەپ تانيمىز!

ادەبيەتتى شىن سۇيگەن ءاربىر قالامگەرلەر، اسىرەسە ابايدىڭ زور يدەيالارىنىڭ مازمۇنىن كەيىنگى ۇرپاققا تانىتىپ، جەتكىزىپ جۇرگەن عالىمدار شۇكىرشىلىك، ونىڭ ىشىندە ءتىپتى تەك اباي ءىلىمىن دارىپتەگەن ابايتانۋشىلار دا بار. بۇل عالىمداردىڭ اتقارىپ، ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ەڭبەكتەرى باعالى-قازىنالى ساندىقتاي. وسى رەتتە كەشە ەمەس، بۇگىن ەمەس، سوناۋ مەكتەپ قابىرعاسىن اتتاپ، ەڭ العاش رەت ابايدىڭ ولەڭىن جاتتاعان ساتتەن باستاپ، كوكىرەگىندەگى  جاستىق شاقتىڭ وتىمەن، قايسار مىنەزدى، پالۋان باتىرداي كۇش –جىگەرلى، جايناعان قارا دومالاق  كوزىمەن،  لاپىلداعان وت بولىپ ادەبيەت اتتى الەمگە قوش كەلىپ، ءسىز بەن ءبىزدىڭ ارامىزداعى حاكىم ابايدىڭ ىزگىلىكتى مۇراسىن جەتكىزۋشى كوپىر بولىپ جۇرگەن  اكادەميك، پروفەسسور عاريفوللا ەسىم ۇستاز تۋرالى ءسوز قوزعاماۋ ابايدىڭ  دانالىعىن مويىنداماۋمەن تەڭبە-تەڭ!

ءبارىن ايتتا ءبىرىن ايت، العاشقى ەڭبەك، ەسسەلەرىمەن ادەبي قاۋىم مەن وقىرمانداردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارا بىلگەن جازۋشى، عالىم، قوعام قايراتكەرى، قانشاما جىلدار بويى ۇزدىكسىز ءبىر سالادا قىزمەت جاساپ كەلەدى. سانالى عۇمىرىندا كۇنى-ءتۇنى زەرتتەپ، وڭىندە دە تۇسىندە دە باعالاپ، سارالاپ، سول جۇكتى ارقالاپ، اسىرەسە مۇرانى اتادان بالاعا جەتكىزۋ جولىندا تەر توگىپ، قالامى ۇشتالىپ  جىل سايىن كىتاپ جازىپ، قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنىندە ءبىلىم وردالارىندا جاس ۇرپاققا ءدارىس وقىپ جۇرگەن، سونىمەن قاتار حالقىنا جانى اشىپ، جۇرەگى ءاربىر قازاققا تارتىپ الەۋمەتتىك  ومىرگە دە بەلسەندى ارالاسىپ جۇرگەن، ابايدىڭ جولىن جالعاۋشى، ابايتانۋشى عاريفوللا ەسىم ەڭ الدىمەن ۇلاعاتتى ۇستاز.

جاڭا قازاق تاريحىندا، جاڭا عاسىرداعى زاماناۋي ادەبيەت الەمىنىڭ، قازاق جاس بۋىن عالىمدارىنىڭ باعىنا وراي  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭعىرۋ ساياساتىنىڭ وشپەس وزەكتى  بىر ءرولى رەتىندە عاريفوللا ەسىمنىڭ ورنى ەرەكشە. «اعاسى باردىڭ جاعاسى بار» - دەمەكشى، عىلىم جولىنداعى بارلىق كىشىسى-ۇلكەنى بولسىن، تيان-شان الىپتاي تاۋدىڭ شىڭىنداي، ارقا سۇيەر ۇلگى-ونەگە الاتىن، ءبىلىم جولىنداعى اعامىزدىڭ بولعانى بىزگە ابىروي، سەبەبى بەرەر اقىلى، قالدىرار ەڭبەگى ءالى ءتۇبى جوق قۇدىقتاي. ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە، ۇستازدىڭ ومىرلىك ۇستانىمى رەتىندە قالىپتاسقان  پرينتسيپتەرىمەن تانىستىرساق.

بويىنا رۋحاني مادەنيەت دارىعان عالىمنىڭ  ەڭبەكتەرىنە ۇڭىلسەڭىز ۇنەمى ادام-زاتتىڭ ادام رەتىندە قالىپتاسۋى، عاسىرلار بويى اتا-بابا مۇرالارى، حالىق تاجىريبەسى،  رۋحاني-ءدىني ويانۋ سىندى  يگى ماسەلەلەر قوزعالاتىنىن بايقايسىز. ءوز تاراپىنان اكادەميك،  قاعاز بەتىندە كورىنىس تاپقان ويىن جەتكىزۋمەن شەكتەلمەي،  قاراپايىم پەندە رەتىندە ەڭبەككە، الەۋمەتتىك ءماندى قىزمەتكە، قوعامدىق ومىرگە ارالاسىپ، ادامدار قاتىناسى، كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى ءجوندى-سانالى ءومىر سۇرۋگە باعىتتالعان ترانسفورماتسيالىق يدەيالارىمەن قاتار، وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋ ماسەلەسىنە ۇلكەن كوڭىل بولەدى، سوندىقتان، ءاربىر تۇلعانىڭ ءوزىنىڭ سانا-سەزىمىن، كوزقاراسىن، رۋحاني-ءدىني جانە ساياسي دۇنيەتانىمىن ۇزدىكسىز ءبىلىم مەن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا جەتىلدىرىپ وتىرۋ كەرەكتىگىن ناسيحاتتايدى. وسى ورايدا ۇستازدىڭ «ايقىن» گازەتىنە جاريالانعان «جاڭا ءسوز» اتتى ماقالاسى جوعارىدا ايتىلعان سوزدەرىمىزدىڭ دالەلى. نەگە دەسەڭىز، جاڭا زاماننىڭ  باستاۋىندا قوعام الدىندا قويىلعان نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى - حالقىمىزدىڭ رۋحاني داستۇرلەرىن كەڭىنەن دارىپتەپ، جان-جاقتى دامىعان ينديۆيدتەردى قالىپتاستىرۋ. سونىمەن قاتار  حالقىن قاستەرلەيتىن، ءوز ەلىنە ادال، ءبىلىمدى، سانالى، رۋحاني قۇندىلىقتاردى بويىنا تولىق سىڭىرگەن،  قوعامدا دا،  جەكە ومىرىندە دە  ءوز ورنىن تابا بىلەتىن ادامدى تاربيەلەۋگە باعىتتاپ قانا قويماي، بۇل ماسەلەدە شەشىمى بار، ءار قازاقتىڭ قولىنان كەلەتىن جولدى نۇسقاپ كورسەتەدى. بۇل جولدى ابايتانۋشى عالىم، ەرەكشە تانىمنىڭ وكىلى رەتىندە، قازاقتىڭ داڭقتى جازۋشىسى، عۇلاما عالىمى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ وسيەتىنىڭ شوعىرلانعان مىقتى كونتسەنتراتتى  سۋبستانتسيالىق فورماسىن «عۇلاما-نامە» - اتتى كەرەمەت تريلوگيا كىتابىندا اتاپ كورسەتەدى. اۆتوردىڭ بۇل كىتابىندا ۇزاق جىلدار بويى تاپجىلماي ەڭبەك ەتىپ، ابايتانۋدا ۇلكەن ۇلەسىن قوسقان توم-توم شىعارمالارىنىڭ جيىنتىعى دەسە بولادى. كىتاپ بەتتەرىندە، ءسىز ءار زاماننىڭ، ءار كەزەڭنىڭ ساليقالى-سالماقتى قايتالانباس شوق جۇلدىز وكىلدەرىنىڭ سالعان سارا جولىمەن تانىساسىز.

«قۇمارلىق-ءبىرىنشى كەسە، ويىن-كۇلكى-ەكىنشى كەسە، لياززاتتانۋ-ءۇشىنشى كەسە، جىندىلىق-ءتورتىنشى كەسە» - دەپ،  پەندەنىڭ ءبىر يىعىندا وتىراتىن  شايتاننىڭ ادام ساناسىمەن  كۇرەسىن وسىنداي ءسوز جەتپەس اسەرلى ەتىپ جەتكىزگەن اتاقتى ويشىل دانامىز اناحارسيس سكيفسكيدىڭ ەڭبەگىمەن كىتاپتىڭ العاشقى بەتى باستالادى. كىتاپ جەلىسى حرونولوگيالىق قاتارىمەن بارلىق ۋاقىت شەڭبەرىندە سۋىماس ءىزىن قالدىرىپ كەتكەن اتا-بابالارىمىزدىڭ قۇندىلىقتارىمەن تانىستىرادى، بۇنداي  اقىلدىلىق اكادەميكتىڭ تاپقىرلىعىن كورسەتەدى، سەبەبى  كەمەڭگەر مۇحتارمەن تانىسقان ادام، ونىڭ ۇستازىمەن تانىسقىسى كەلەتىندىگى انىق. شاكارىمدى تانىعان ادام، شاكارىمنىڭ «ءۇش انىعىنىڭ» سەبەبى بولىپ، ەۆريكا سىيلاعان  دانىشپانىمەن تانىسادى. حاكىم ابايدى ءپىر تۇتقان جان، ابايدىڭ ارعى تەگىن، مانيفەستىن بىلگىسى كەلەدى. مىنە وسىلايشا، ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ، ارقاۋ بولىپ، جەتى اتادان ءبىر-بىرىنە دارىعان تالانت يەلەرى ءار كەزەڭدە ۇلگى بولىپ رۋحاني ساباقتاستىقتىڭ ۇزدىك ءداستۇرىن كورسەتتى. سوندىقتان، ءتىپتى  پلاتوننىڭ ءوزى «پروتاگور» اتتى ەڭبەگىندە اناحارسيستى «جەتى عۇلامانىڭ» ءبىرى دەپ ەسەپتەگەن ويشىلدان كىتاپ مازمۇنىمەن تانىسۋ باستالادى.

تاريحتا جازۋ مادەنيەتىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان، «كۇلتەگىن» جىرىنىڭ يەسى يوللىعتەگىن تۋرالى ەڭ باستى اقپاراتتارمەن سۋسىندالاسىز. يوللىعتەگىن كەز-كەلگەن جاۋدى تىزە بۇكتىرىپ، مويىنداتقىزعان ەر تۇرىكتىڭ ەرلىگىن مويىندايسىز. سول يوللىعتەگىن ءداۋىرى تۇرمىستىق قابىلەتتىڭ دامىپ، ومىرلىك تاجىريبە بايىپ، سانا-سەزىممەن قولونەردىڭ بارلىق قىرلارى وركەندەگەن سانالى ۋاقىت بولىپ ەسەپتەلەدى. توبەسىندە ءتاڭىرىن جارىلقاۋدى، استىندا نەسىبەسىنە شۇكىرشىلىك ەتۋدى ۇمىتپاعان دارا تۇلعا، البەتتە بارلىق تۇركى حالقىنىڭ، تۇگەل تۇركى زامانىنىڭ زاڭعار عۇلاماسى ەكەنى زاڭدى.

ەرتەدە قورقىت دەگەن ەر بولىپتى...  اڭىز- سول ۋاقىتتا، سول كەزەڭدە حالىقتىڭ مۇقتاجدىعىنان تۋعان ءۇمىت، ياكي «عۇمىر، ءومىر، قۇت»- حالىقتىڭ كوكەيكەستى ساۋالدارىنىڭ ءبىرى بولعان.  قورقىت اتا تۇركى ءداۋىرىنىڭ ناعىز «حيكمەت ءىلىمىن» قالىپتاستىرۋشىسى دەسەك ارتىق ەتپەس. تابيعاتقا جان بىتىرگەن، ءومىردىڭ وشپەس فورماسىن تاپقان، ونەردى ورگە الىپ شىققان بابامىز قورقىتتىڭ ەرەكشە سيپاتىنىڭ ايناسىن تەك «عۇلاما-نامە» كىتابىندا اشىلعان.

ءبىز مادەنيەت دەگەندە ەكى ۇعىمدى بىلەمىز بىرىنشىدەن، ءال-فارابي ايتقانداي، ادام – «حايۋاني ماداني»، ياعني ادام مادەنيەتتى جان. «مادەنيەت – مەدينا» قالا، ياكي مادەنيەت دەگەن. ەكىنشىدەن، باتىستىق ىلىمدە مادەنيەت تۋرالى انىقتامالارى وتە كوپ، بىراق سولاردىڭ ىشىندە نەگىزگىسى «مادەنيەت» جەردى وڭدەۋگە قاتىستى ايتىلادى. وسى تۇستا ءبىر تۇسىنىككە كەلۋگە بولادى، ول مادەنيەت ادامنىڭ ءىس-قارەكەتىنە قاتىستى، ادام ءىس-قارەكەتى ارقىلى ءتۇرلى ناتيجەلەرگە كەلەدى، ولار زاتتىڭ، نە رۋحاني تەگى ادامنىڭ ءىس-قارەكەتىنە قاتىستى، بىراق  باتىستىق جانە اراب مادەنيەتىندەگى مادەنيەت ۇعىمى ماعىناسى جاعىنان الساق، تەگى باتىستىڭ مادەنيەت «كۋلتۋرا» دەپ اتايمىز. مۇسىلمانداردىڭ تۇركىلىك ءۇردىسىن مادەنيەت دەپ اتاساق، وندا ەكى ۇعىمدى قاتار قولدانۋعا بولادى ەكەن. الايدا، مادەنيەت دەگەن ۇعىم كۋلتۋرا دەگەن ۇعىمنان ەرتەرەكتە پايدا بولدى جانە مادەنيەت كۋلتۋرادان بيىگىرەك بولىپ ەسەپتەلەتىن كەڭ اۋقىمدى تۇسىنىك. بۇل تۇسىنىكتى ومىرگە اكەلگەن، ءپالساپانىڭ نەگىزىن قالاۋشى، مەتافيزيكا، اريفمەتيكا، استرونوميا سالالارىنىڭ ءۇزدىڭ عۇلاماسى ءال-ءفارابيدىڭ تىلسىم دۇنيەسىنە عاريفوللا ەسىم شەبەر ءتۇسىندىرىپ بەرەدى.

تۇركى الەمى ءۇشىن قوجا احمەت ياسساۋي جانە ءجۇسىپ بالاساعۇن ەكەۋى اجىراماس ساباقتاستىقپەن جانە ۇقسامايتىن ەرەكشە ۇندەرىمەن تانىمال  ەكى تاقۋا. سەبەبى، «دانالىق كىتاپ» جانە «قۇتتى بىلىك» شىعارمالارى تاقۋالىقتىڭ ەڭ تازا، ەڭ ءمولدىر فورمالارىنا شاقىرادى. ياسساۋي-شاريعات، ماريفات، تاعريفات، حاقيقات دەپ قازىناعا بەت بۇرسا، بالاساعۇن- ادىلەت، قۇت، اقىل جانە قاناعات دەپ قۇت ءبىلىمدى يگەرۋگە شاقىرادى. ەكى دانىشپان عۇلامالىقتىڭ شەگى – تاقۋالىق دەپ تانىپ، بيلىكتىڭ ءار سالاداعى فورماسىنا، ءار فورماداعى كورىنىسىنە ادىلەتتىلىكتى ناسيحاتتايدى.

وسىنداي باي تاريحىمىز بار، اسىلدىڭ سىنىعى اتا-بابالارمىز جانە ولاردىڭ وسيەتى بار، ءبىز باقىتتى حالىقپىز. اتا-بابالارىمىزدىڭ بۇلاقتاي ساف تازا بىلىمدەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ، ىزگىلىكتىڭ ءىزىن جالعاستىرىپ ودان ءارى وركەندەتۋ زاڭدىلىق.  بۇنداي باق، اباي، شاكارىم، مۇحتارعا بۇيىرىپتى. ءۇش اسقار تاۋىمىز ادام بالاسىن قۇندىلىقتار ارقىلى كەمەلدەنۋگە، مادەني داعدىلاردى يگەرۋگە، جاۋاپكەرشىلىگى مول، ايتقان سوزدە تۇراتىن جانە ادىلدىك جولىمەن جۇرەتىن دانا  حالىق تاربيەلەۋ جولىندا كوپ ەڭبەك ەتكەن. حاكىم اباي، دانىشپان شاكارىم، كەمەڭگەر مۇحتار - كىتاپتىڭ توردەگى قوناقتارى.

ادامزات ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى بەلگىلەرى — ونىڭ سانا-سەزىمى، جاۋاپكەرشىلىگى، قادىر-قاسيەتى، دارالىعى دەپ تانىپ، وسى قاسيەتتەردى يگەرىپ، ۇرپاققا جەتكىزۋ جولىندا عاريفوللا ۇستاز بارلىق كۇشىن جۇمسايدى. شاكىرتتەرىنىڭ الدىندا ۇنەمى «مەنىڭ جولىم – اباي جولى» دەپ ايتۋدان جالىققان ەمەس. پروفەسسوردىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى وتە  باي، جانە ابايتانۋ جولىنداعى «عۇلاما-نامە» سوڭعى كىتاپ ەمەس ەكەنى ايدان انىق، اعايدىڭ اباي تۋرالى ەڭبەكتەرى بىرىنەن-ءبىرى وتكەن مول قازىنا، سەبەبى ابايدى سونشالىقتى جان-جۇرەگىمەن زەرتتەپ، تانىپ، ءاربىر ءسوزىنىڭ استارلى اقيقاتىن ىزدەپ، ونىڭ ءتۇپ ماعىناسىن اشىپ، ءاربىر ءۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن زەيىن قويىپ، اراب-پارسى سوزدىكتەرىنەن اۋدارىپ، ەل بىلمەيتىن اقپاراتتارمەن ءبولىسىپ، كەرەك دەسەڭىز اباي ومىرىنە قاتىستى بارلىق قالىڭ جۇرتتى، تۇلعالاردى ارالاپ-سۇحباتتاسىپ مالىمەت الىپ، كەيىن تۇسىنىكتى تىلدە ورتاعا سالادى.

ۇستاز اباي ءفالساپاسىنىڭ، تۇڭعيىق مۇحيتتىڭ كوپىرى رەتىندە، بىزگە اللادان عاريفوللا ەسىم تۇلعاسىندا بەرىلگەن قۇندىلىق جانە سىي، اعايدىڭ شابىتى قانشاما جىلدار بويى تاسىماسا كەمىگەن ەمەس، سوندىقتان بارلىق ءبىلىمىن ءشولىمىز قانعانشا سۋسىنداپ الۋ كەرەكپىز، ويتكەنى ۇستاز حاكىم اباي دۇنيەتانىمىن قاراپايىم حالىققا قارا تىلمەن جەتكىزۋشىلەر كەمدە كەم، ەڭ باستى قۇندىلىق ول- اباي وسيەتىن اعايدىڭ تىلىمەن وقىعان كەزدە، ءار ادامنىڭ ساناسى ترانسفورماتسياعا تۇسەدى، ياعني ەشكىمنىڭ كوڭىلى قايتارىلمايدى، ەشكىمنىڭ ءبىلىم قورجىنى كوبەيمەسە ازايمايدى. ءبىزدىڭ اعايدىڭ ەرەكشەلىگى ونىڭ قاسيەتتەرى مەن ءىس-ارەكەتتەرى، جانە وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىنىڭ كورىنىسى شىعارماشىلىق جولى ارقىلى انىقتالادى ياعني وزىندىك سارا جولى، قۇندىلىقتار دۇنيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ونىڭ دۇنيەتانىم ىقپالىنىڭ اسەرىنە تىكەلەي بايلانىستى.  سوندىقتان، ءبىزدىڭ ۇستاز حاكىم اباي ءتىلىنىڭ سوزدىگى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. اباي ايتقانداي:   «ادام ءومىرىنىڭ ماقساتى – كەمەلدەنۋ مەن جەتىلۋ» دەمەكشى، وسى جولدا ايانباي، ءومىردىڭ سوقپاقتارىنا توزە بىلگەن، سۇيىكتى ءىسىن تاستاماي امانات ەتىپ جۇرگەن ۇستازىمىز جاس بريلليانت ۇرپاقتاردى ىزگىلىكتى بىلىمگە، ساۋاتتى ومىرگە، نۇرلى اقىلعا، جىلى جۇرەككە، ىستىق قايراتتى بولۋعا شاقىرادى.

ابايدى ءار مۇشەل جاستا وقىپ، ءوز ءومىرىن تارازىعا سالىپ ساراپتاپ، اللانىڭ الدىنا ءزامزام سۋى ىسپەتتەس، تاۋدان سىلدىرلاپ اققان ءموپ-ءمولدىر بۇلاق كوزىندەي، جانارى گۋىلدەپ اعىپ جاتقان سارقىراماداي بولىپ تۇرۋعا ۇمتىلدىرادى.  «عۇلاما-نامە» -جۇرەگى اللا سودان كەيىن ەلىم، جەرىم دەپ سوعاتىن بارلىق جاننىڭ قۇندى كىتاپتار سورەسىنىڭ تورىنەن ورىن الاتىنى حاق!

بيىل اباي قۇنانبايۇلىنىڭ تۋعانىنا 175 جىل. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ باستاماسىمەن بۇل مەرەيلى توي  جان-جاقتى مادەني ءىس-شارالارمەن  دۇبىرلەتىپ وتۋدە. سونداي مادەني-رۋحاني شارالاردىڭ ءبىرى، قورىتىندىسى رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اباي اتىنداعى ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعىن بەرۋ.

لەۆ گۋميلەۆ اتىنداعى ۇستازدار قاۋىمى جانە جاس بۋىن ستۋدەنتتەر القاسى اكادەميك، پروفەسسور، ابايتانۋشى عاريفوللا ەسىم ۇستازدىڭ «عۇلاما-نامە» اتتى قۇندى تريلوگيا كىتابىن مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنا وتىرىپ تولىق لايىقتى دەپ سانايمىز!

قادىرلى ۇستاز، قالامىڭىز ۇشتالىپ ءالى دە «اباي» اتتى الەمنىڭ قىر-سىرىن اشاتىنىڭىزعا ءبىز سەنىمدىمىز!

راۋان كەمەرباي،                                                 

لەۆ گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ اعا وقىتۋشىسى، PhD دوكتورى.

گۇلنارا نايزاباەۆا،

«مادەنيەتتانۋ» ماماندىعىنىڭ 2 كۋرس دوكتورانتى.

Abai.kz