ءبورىلى – سەمەي قالاسىنان سەكسەن شاقىرىمدا ورنالاسقان ەلدى مەكەن. زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆ تۋعان جەر. ونداعى م. اۋەزوۆ مۋزەيىنىڭ الدىنداعى توبەدە «مۇڭلى قوڭىر تۋعان انام، تۋعان جەرىم ءبورىلى» دەگەن جازۋ ۇلكەن تاسقا قاشالعان. 1943 جىلى مۇحاڭ قاتتى قامىعىپ وتىرىپ ايتقان وسى سوزدەردى جانىنان ءبىر ەلى قالماي ەرگەن ادال شاكىرتى قايىم مۇحامەتحانوۆ قويىن داپتەرىنە تۇسىرگەن ەكەن.

مۇڭلى قوڭىر... نەگە؟ اۋەز اتا نەمەرەلەرى اراسىنان بالا مۇحتار قارا ءتۇستى، قوڭىر بولۋىمەن ەرەكشەلەنگەن، اۋىلداستارى ونى «قوڭىر» دەپ اتاعان. تۋعان جەرى دە قوڭىر ەدى. ءبورىلى اۋماعىن قوڭىر بوياۋعا بوياعان – قالىڭ وسكەن قاراعان. سول قوڭىر جىڭعىلدى قاسقىر تاسالاپ، ءورىپ جۇرگەن، سونان جەر «ءبورىلى» اتالعان. «مۇڭلى» ءسوزىنىڭ ءمانىسى تومەندەگى اڭگىمەدە باياندالماقشى.

مۇحاڭ تۋعان جەرى شىڭعىستاۋعا 1926 جىلدان سوڭ ءجيى قاتىناي الماعان. ءدالدىسىن ايتساق، ءۇش-اق رەت قانا (1943, 1945 جانە 1957 جىلدارى) ات باسىن تىرەگەن. اعا ۇرپاقتىڭ ەسىندە ساقتالعانى، حاباردار بولعانى – وسى ساپارلار. كەيىنگى ەكى ساپاردىڭ ەرەكشەلىگى – ولار شىعارماشىلىق ەمەس، مۇحاڭنىڭ رەسپۋبليكا كولەمىندە اتالىپ وتكەن ابايدىڭ 100 جىلدىق جانە ءوزىنىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى كەلگەندىگى ەدى. ول كۇندەر، ارينە، ۇنەمى كوپشىلىك قاۋىم ورتاسىندا وتكەن بولاتىن.

تومەندە جازۋشىنىڭ شىڭعىستاۋعا 1943 جىلعى ساپارىن ءسوز ەتپەكپىز. سەنسەڭىز، 1927-1943 جىلدار ارالىعى – ۇزاق ءۇزىلىس. ۇلى سۋرەتكەردىڭ تۋعان جەرى شىڭعىستاۋ وڭىرىنە 17 جىل بويى تابانى تيمەگەن!

نەگە؟ نە سەبەپتى؟ الدىمەن جالپى تاريحي احۋالعا توقتالايىق.

«1930 جىلى جاز ايىندا، – دەپ ەسىنە الادى مۇحاڭنىڭ جەرلەسى نىعمەت ماعاۋياۇلى دەگەن ازامات، – سەمەيگە وقۋعا كەتكەنىمدە حالىق قولىندا مال دەگەنىڭ بارشىلىق ەدى. ءبىر جىلدان كەيىن اۋىلعا قايتا ورالسام، قولدا مال تۇگىل، ۇرەرگە يت تە قالماپتى. ...حالىق ەلدەن بەزىپ، ءار تاراپقا جاياۋ كەتسە، كەيبىرەۋى تاۋ ءىشىن پانا ەتتى، مۇنى «باندا» دەپ اتادى. بوسقىندار ىشىندە مەنى دە ۇستاپ اكەپ، گپۋ-گە تاپسىردى. وسىناۋ لاڭدى باسقارىپ، ۇيىمداستىرۋشى – ابزال قاراسارتوۆ بولاتىن-دى. ول – وسى كەزدە گپۋ باستىعى» (ن. ماعاۋياۇلى. شاكارىم قاجىنى كوردىم // جۇلدىز. -1993. №4).

ەندى م. اۋەزوۆتىڭ 1943 جىلعى ساپارىن بايانداۋعا كوشەيىك. ول جايىندا قايىم اعا مۇحامەتحانوۆتىڭ ءوزىنىڭ «ۇلى ۇستاز، قامقور اعا» اتتى ەستەلىك ماقالاسىندا تولىمدى تۇردە جازعانى بار (ق. مۇحامەتحانوۆ. ۇلى ۇستاز، قامقور اعا // اباي. -2004. №2).

«1943 جىلى فەۆرالدىڭ اياعىندا جازۋشىلاردىڭ ءۇشىنشى پلەنۋمىنا كەلدىم، – دەيدى قايىم اعا. – پلەنۋمنان كەيىن ءبىراز ۋاقىت مۇحاڭنىڭ ۇيىندە بولدىم. «اباي» رومانىنىڭ ەكىنشى كىتابىن جازۋعا كىرىسكەن ەكەن. كوپ اڭگىمە ايتا كەلىپ، مۇحاڭ:

– ەلگە بارماعانىما ون جەتى جىل بولدى، جاز شىققان سوڭ، امانشىلىق بولسا، ەلگە بارىپ قايتام، – دەدى». مىنە، مۇحاڭ شىڭعىستاۋ وڭىرىنە شاكەرىممەن سوڭعى رەت جولىعىسقان 1926 جىلدان سوڭ كەلە الماعان، ونى ءوز اۋزىنان ەستىپ وتىرمىز (شىنى كەرەك، ۇلى جازۋشى 1939 جىلدىڭ جاز ايىندا اباي اۋدانىنا كەلگەن. اۋدانداعى مەكتەپ وقۋشىلارى مەن مۇعالىمدەرمەن كەزدەسىپ، العاش رەت مەكتەپتىڭ جانىنان «اباي ۇرپاقتارى» اتتى قولجازبا جۋرنال اشۋعا ۇيىتقى بولىپتى. بۇل ساپار جايىندا وزگەدەي دەرەك جوق).

ءسويتىپ، مۇحاڭ 1943 جىلدىڭ شىلدە ايىنىڭ ورتاسىندا ۇزاق 17 جىل كورە الماي، قۇسا بولعان تۋعان جەرگە ساعىنىپ كەلىپ، ءبىر اي بويى ارمانسىز ارالاعان. بۇل جولى ساپارعا تازا شىعارماشىلىق ماقساتپەن شىققانى ايان. قاسىنا جازۋشىلاردان ەسماعامبەت ىسمايلوۆ، ساپارعالي بەگاليندى جانە پولوتسكي دەگەن كينورەجيسسەر مەن باقي ۋرمانچە دەگەن سۋرەتشىنى ەرتكەن ەكەن. ءبىر ايلىق ساپار ماقساتىن مايدانداعى ءىنى-شاكىرتى مالىك عابدۋللينگە جازعان حاتى تولىقتاي اشادى: «...قىس بويى، وسى شاققا شەيىن دە كوپ جۇمىس ىستەپ ەم. قالادان شىقپاي، كولحوزدى دا كوپتەن كورە المادىم. سوندىقتان ءبىر جاعى دەمالىس، ءبىر جاعى ءجۇرىس اباي اۋدانىنا جۇرەيىن دەپ وتىرمىن. جولداستارىم جاقسى – ەسماعامبەت پەن ساپارعالي بەگالين. اۆگۋستىڭ 15-ىندە قايتىپ كەلەمىز. بۇل بارىستا روماننىڭ ەكىنشى كىتابىنا كەرەك پەيزاج، كورىنىستەر، تابيعات ەرەكشەلىگى سياقتى بوياۋلاردى، اسىرەسە، ايىرىقشا جيا قايتپاقپىن. بۇرىن رومان جازباي جۇرگەندە ءوز اۋدانىم، جالپى ءبىلىپ جۇرگەنىم جەتكىلىكتى سياقتى ەدى. ارناپ، قاداعالاپ سۋرەتتەۋگە كىرگەن دەگەندە قايتا قاراپ، سول جيدەباي، تۇيەوركەشتەردى قايتادان كورىپ الۋ سياقتى الماق ماعلۇماتتارىم بار».

سونىمەن، الماتىدان شىققان جولاۋشىلاردى قايىم اعا اياگوز قالاسىندا توسىپ العان. ءبىر توپ بولعان جولاۋشىلار اياگوز بەن قاراۋىل اراسىنداعى بىرنەشە ەلدى مەكەن – كولحوزدارعا اسىقپاي ايالداپ، اۋدان ورتالىعى قاراۋىلعا جەتەدى. وسىندا مۇحاڭ ەكى-ءۇش كۇن دەم الىپ، تىنىعىپ العاندى ءجون كورەدى. ونان سوڭ جولاۋشى توپ تاعى ەل ارالاۋعا شىعىپ، بۇل جولى باقاناس جايلاۋىنا باعىت الادى. وسى مەزەتتى قاكەڭ بىلاي دەپ ەسىنە الادى: «اقبايتال اسۋىنان اسىپ، شىڭعىستىڭ سىرتىنا شىققانىمىزدا مۇحاڭ كوڭىلدەنىپ:

– مىنە، ابايدىڭ ناعىز ءوز قونىسىنا، ءوز جايلاۋىنا جاڭا جەتتىك، – دەپ اباي اۋىلىنىڭ كەڭ جايلاۋىن اڭگىمە ەتتى». ۇلى جازۋشىنىڭ وسىناۋ حوش كوڭىلىنەن، باقاناس جەرىنە ساعىنىشى وزگەشە ەكەنى سەزىلسە كەرەك-ءتى.

قاراۋىل سەلوسىنىڭ تۇرعىنى، قازىر كوزى ءتىرى ماناتاي تولعانبايۇلى ءوزىنىڭ «اكەم تۋرالى اڭگىمە» اتتى ەستەلىگىندە بىلاي دەپ دەرەك بەرەدى: «ەلگە كەلگەن سوڭ، قاسىنا اكەم بالتاقاي مەن قابىش كارىمقۇلۇلىن ەرتىپ الىپ، شىڭعىس تاۋىنىڭ باۋىر، سىرتىن تۇگەل ارالاپ، ابايدىڭ قىستاۋ ەتكەن مەكەنى، جاز جايلاۋى، كۇز كۇزەۋى، ءورىس-قونىسىن ارالاعان، ساي-سالانىڭ ءبىرىن قالدىرماي ءسۇزىپ وتكەن».

ساپار ءبىر ايعا سوزىلعان دەدىك. ونىڭ ەڭ سوڭىندا مۇحاڭ تۋعان جەرى بورىلىگە كەلەدى. بۇل كۇندەرى قاسىندا جالعىز سەرىگى – قايىم مۇحامەتحانوۆ قانا قالعان ەكەن. سول كەزدەگى اباي اۋدانىنداعى جالعىز كولىك – ءبىر جۇك ماشينەسىنە ءمىنىپ، مۇحاڭ ەكەۋى قاسقابۇلاق اۋىل كەڭەسى اۋقىمىنداعى تازابەك دەگەن اۋىلعا ءتۇسىپ قالادى. باسقارما توراعاسى ساقالۇلى يساتاي (جوكەڭ ىشىندەگى ناز رۋىنان) دەگەن كىسىلىكتى كىسى قويىن سويىپ، تۇستىك بەرەدى.  تۇستىكتەن سوڭ، مۇحاڭ ءبورىلى-ارالتوبە-تىشقانعا بارعىسى كەلەتىنىن ايتىپ، ەكەۋمىزگە ەكى ات جانە ءبىر اتشى ەرتۋىن سۇرادى توراعادان دەيدى قايىم اعا.

توراعا قاراۋىلدىق كەنجەتىلەۋ دولانبەكۇلى دەگەن ازاماتتى قوسادى، وسىمەن، ءۇش اتتىلى بورىلىگە بەت قويادى. مىنە، وسى ساتتەن مانادان كوڭىلى شالقىعان مۇحاڭنىڭ ەڭسەسىن اۋىر ۇنسىزدىك باسقان كورىنەدى. قاراجىرىقتاعى بەيىت، بىرەر قورا ورنىنا ءبىراز اينالىپ، جولاۋشىلار بورىلىگە جەتەدى.

«بۇل ورىنعا مەنىڭ ءبىرىنشى كەلۋىم ەدى، – دەيدى قاكەڭ. – بورىلىدە ءبىر جان، ءبىر مال ۇشىراسپادى. مۇحاڭنىڭ قىستاۋى اڭعاي-ساڭعاي. ەسىك-تەرەزەسى اشىق، سىلاعى تۇسكەن. كورىكسىز-اق! مۇحتار بۇرىنعىدان دا تۇنجىراپ، ءتۇسى قارا بارقىن تارتىپ، ەرىنى كوگەرىپ، اتتان ءتۇستى». ءۇش جولاۋشى ءۇي-جايدىڭ ىشىنە كىرىپ، ماڭايدى تۇگەل ارالاپ، مارقۇمداردىڭ باسىنا قۇران-دۇعا وقيدى. «مۇحاڭ ەكىنشى توبەدەگى ارىنبەك، اعزام قورالارىن سىرتىنان اينالىپ شىقتى، – دەپ جازادى قايىم. – بۇل قورالار ماڭى تولعان قابىرلەر ەكەن. «بۇل جامانشىلىق جىلى اشتان ولگەندەر قابىرى بولسا كەرەك» – دەدى مۇحاڭ».

كوردىڭىز بە، ىعى-جىعى ەل قونعان، مىڭعىرعان مال ورگەن قۇتتى قونىستا، اتتەڭ دۇنيە، قۇلاي باستاعان تام-قورا مەن ماڭى تولعان قابىرلەردەن وزگە دانەڭە دە قالماعان! مۇنى كورگەن مۇحاڭنىڭ كوڭىلى مۇزداپ، جۇرەگى سىزداماۋى مۇمكىن بە؟!... جاڭاعى سوزىندە «جامانشىلىق جىلى» دەپ الاپات اشتىققا مەڭزەگەنى ايتپاساق تا تۇسىنىكتى. ءبورىلىنى مەكەن ەتكەن قوجا اۋىلى تۇرعىندارى قۋعىن-سۇرگىندى قۇنانباي ۇرپاقتارىنان كەم كورمەگەن، بىردەي بولىسكەن. وعان 1931 جىلعى شىڭعىستاۋ كوتەرىلىسى كەزىندە كوممۋنيست ولجاباي شالاباەۆتى قوجاحانوۆ قارابالا دەگەن وسى اۋىلدىڭ تۋماسى ولتىرگەنى دە بالە بولىپ جابىسقانىن ايتا وتىرايىق. توقتاي قالىڭىز،  «اباي جولى» ەپوپەياسىنان اۋەز اتا سىرت قالعان. نەگە؟ اباي مەن اۋەز سىر ءبولىسىپ، قاتتى ارالاسقان، ءبىر-ءبىرىن جاقىن تۇتقان جاندار عوي! مۇحاڭ مۇنى جاقسى بىلە تۇرا، ءبورىلى اۋىلىن اينالىپ وتكەن. مۇنىڭ دا سەبەبى جاڭاعى جايتتەردە سياقتى.

ءبورىلىنىڭ قاڭىراپ، بوس قالعانى – شىڭعىستاۋ وڭىرىندە مۇحاڭنىڭ تۋىسى عانا ەمەس، بىرگە وسكەن اياۋلى دوستارى، ورتەڭدە قالعان بىرەر ءتۇپ شيدەي عانا بولىپ، مۇلدە سيرەپ-سەلدىرەدى دەگەن ءسوز (اشتىقتىڭ، ساياسي رەپرەسسيانىڭ جازىقسىز قۇرباندارى رۋحىنا باس ءيىپ، تاعزىم ەتەيىك، اعايىن!).

مىنەكي، وسى ايتىلعاندار جازۋشىنىڭ نە سەبەپتەن شىڭعىستاۋعا ۇزاق جىلدار كەلمەگەن حالىنە، ماسەلەن، سەگىز جىل بۇرىن، ياعني 1935 جىلى سەمەيگە كەلىپ تۇرىپ، اباي اۋدانىنا سوقپاي كەتكەن جايىنا ساۋلەسىن تۇسىرەدى.

1943 جىلعى ءبىر ايعا سوزىلعان ساپاردا بولعان تاعى ءبىر كەزدەسۋ مىناۋ. م. اۋەزوۆ اباي، شاكەرىم جايلاۋىنىڭ شەتى كورىنگەندە شات-شادىمان بولعانىن الگىدە ايتقانبىز. كەڭ جايلاۋ توسىندە ورنالاسقان «باقاناس» كولحوزىندا مۇحاڭ كونەنىڭ كوزى ءبيبى ومارقىزىن (شاكەرىم جاقىن ارالاسقان عىلىمباي دەگەن زامانداسىنىڭ ايەلى) كەزدەستىرگەن ەكەن. ۇمىتىلىپ قالسا كەرەك، بۇل كەزدەسۋ قايىمنىڭ جازباسىندا جوق. سوندىقتان كەزدەسۋ جايىن ءبيبى اجەيدىڭ ءوز اۋزىنان ەستيىك:

«عىلىمباي توپجانۇلى مەن شاكەرىم ءبىر-بىرىمەن سەنىمدى ادامدار بولدى. كۇيەۋىم 1942 جىلى سوعىستان قايتپادى. بەس بالامەن اۋىر حالدە قالعان مەن مۇقىر اۋىلىندا سيىر ساۋىپ ءجۇردىم. 1943 جىلى مۇحتار اۋەزوۆ، قايىم مۇحامەتحانوۆ، قابىش كارىمقۇلوۆ ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ، كوڭىل ايتتى دا، شاكەرىم اندەرىن ايتقىزىپ، قولجازبالارىن سۇرادى. كوپ قاعازدى جاستىق ىشىنە بۋىپ تىگىپ قويعان ەدىم. اكەپ بەردىم. ءوزىم دە ءتىنتۋ جۇرە مە دەپ قاۋىپتەنۋشى ەدىم. مۇحاڭ ەكىگە ءبولىپ، ءبىر بۋماسىن الىپ: «مىنانى ماعان بەر» – دەپ، ەكىنشى بۋمانى وزىمە بەرىپ: «مىنادان ايىرىلىپ قالما، كەرەك بولادى» – دەدى. كەتەرىندە قول ساعاتىن ەسكەرتكىش رەتىندە ۇسىنىپ، كەيىن شاي-شاقپىت تا بەرىپ جىبەرەمىن»، – دەدى».

كوردىڭىز بە، ۇلى جازۋشى «ايىرىلىپ قالما، كەرەك بولادى» دەگەن، بۇل كورەگەندىك ەمەس پە. دەمەك، مۇحاڭ شاكەرىمنىڭ ەرتە مە، كەش پە اقتالارىنا كامىل سەنگەن. ءبيبى اجەيدىڭ ەستەلىگى وسىنىڭ ايعاعى بولۋىمەن دە قۇندى.

رەتى كەلگەن سوڭ، ءبيبى ەسىمدى كەلەسى ۇلكەن كىسىنى دە تانىستىرا كەتەيىن. ءمىناش ارحامقىزى «ۇلى ادامنىڭ ۇلىلىعى» اتتى ماقالاسىندا «ابايدىڭ 100 جىلدىق تويى كەزىندە مۇحتار اعا، بالتاقاي اعا جانە اكەم ءارحام مەنىڭ ۇيىمە كىرىپ كەلدى» دەيدى. «ولار پاۆلودار قالاسىنان كەلىپ جەتكەن ءبيبى اجەيگە (كاكىتايدىڭ كىشى بايبىشەسى) سالەمدەسۋگە كىرگەن ەكەن. مۇحاڭنىڭ تۇسىنە دە ءجيى كىرەتىن اياۋلى دوسى داكۋ – دانيال كاكىتايۇلى (1897-1945) وسى ءبيبى اجەيدىڭ باۋىرىندا وسكەن-تۇعىن. سەمەيگە جاستاي وقۋعا بارعاندا اجەم قاسىندا ايلاپ، اپتالاپ جاتىپ، بارلىق قاجەتىن اپەرىپ وتىرىپتى. داكۋ اعامەن قاتار جۇرەتىن مۇحتار اعا دا بۇل «قامقورلىقتان» قۇر قالماي، اجەمە ءوز اناسىنداي ەركەلەپ ءوسىپتى دەيدى ءمىناش. بىراق گۋلاگ-تىڭ تۇزاعىنا ىلىككەن داكۋدىڭ ءولى-ءتىرىسى بەلگىسىز بولاتىن. سوندىقتان اجەي: «مۇحتار-اۋ، داكۋىم قايدا، داكۋىم!» دەپ زارلاپ جىلاي جونەلگەن ەكەن. مەن «اجە-اجە، قويىڭىز!» دەپ قۇشاعىن ايىرايىن دەسەم، مۇحتار اعانىڭ دا كوزىنەن ىستىق جاس مولدىرەپ، توگىلىپ تۇر ەكەن، تەز كەيىن سەرپىلىپ كەتتىم» دەيدى ەستەلىكتىڭ يەسى.

بارلىق ەجەتتەس، سىرلاس دوس تا، تۋىس تا وپات بولعان، ىشكى مۇڭىن سىرتقا شىعارا الماعان مۇحاڭداي كىسىڭ كانە. كەيىگەن كەزىندە قاشاندا: «ءپالى! مەن تۇسپەگەن وت بار ما؟!» دەيدى ەكەن.

1997 جىلى ۇلى جازۋشىنىڭ 100-جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا بورىلىدە مۇحتاردىڭ اكەسى مەن اناسى – ومارحان اۋەزۇلى مەن نۇرجامال ابساماتقىزىنا جانە ولارعا ىرگەلەس جەرلەنگەن – قاسىمبەك پەن عاليا احمەتبەكقىزى (عاليا – سەمەي قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى بالتابەك ەرسالىموۆتىڭ اناسى قاپيزانىڭ تۋعان اپكەسى) باسىنا بيىكتىگى 9,2 مەتر، ۇشار باسىندا ايى جارقىراعان ادەمى كەسەنە بوي كوتەرگەنى بەلگىلى.

سابىر ەتسەڭىزدەر،  وسى زيراتتى كوتەرۋ مۇحاڭا ارمان بولعانىن بايانداي كەتەيىن.  ۇلى جازۋشىنىڭ 1957 جىلى 60 جىلدىق مەرەيتويىنا كەلۋ  ساپارى ءۇش كۇنگە عانا سوزىلعان ەدى. بۇل ستاليندىك قاتىگەزدىك ءداۋىرى ءالى دە كۇشىن جويا قويماعان كەزتۇعىن. سودان دا بولار، بيلىك باسىندا جۇرگەن ازاماتتارعا مۇحاڭدى لايىقتى دارەجەدە قارسى الۋعا مۇمكىندىك بولا بەرمەگەن سياقتى. ۇلى جازۋشىنىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ تەڭىزدەي سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنسە دە، جوعارى لاۋازىم يەلەرى ەگىن وراعىن جەلەۋ قىلىپ، سىرعاقتاي بەرگەن ەكەن.

«مۇحاڭ 1957 جىلدىڭ 22 قىركۇيەگىندە، كىشى بەسىندە قاراۋىلعا كەلدى، – دەپ جازادى بورىلىدەگى مۋزەيگە 32 جىل باسشى بولعان بەكەن يساباەۆ، – ... حالىقتىق مەرەكەلىك جيىنمەن جۇزبە-ءجۇز كەزدەسىپ، لەبىز ءبىلدىرىپ، مادەنيەت ۇيىندە اۋدان ونەرپازدارىنىڭ ويىن-ساۋىعىن تاماشالاپ، ءتۇن تۇسە بالتاقاي ۇيىنە كەلدى. كۇتىمىن كوردى. اۋدان باسشىلارى بار، ... جيىنى جەتپىستەي كىسى قوناق بولدى سول ۇيگە. سوندا بالتاشقا اۋدان باسشىلىعى قاراجات ءبولدى دەپ وتىرسىز با؟ جوق، اعايىن!».

سول كۇنى جانە ەرتەڭىندە م.اۋەزوۆ جانە وعان ەرگەن قوناقتاردىڭ باسى-قاسىندا سول كەزدەردە اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى شاكەن سەيسەمباەۆ جالعىز ءجۇرىپ، قولىنان كەلگەن، پارمەنى جەتكەن بار جاعدايدى جاساپ باعادى. بىراق ۇلى جازۋشىنىڭ ەڭ ءزارۋ ماسەلەسى – اكە-اناسىنىڭ باسىنا زيرات كوتەرۋ بۇل جولى دا شەشىلمەگەن كۇيدە قالا بەرەدى.

بۇل جونىندە جوعارىدا اتى اتالعان ماناتاي بالتاقايۇلى سويلەسىن. «1956 جىلى مۇحاڭ اكەمە حات جازىپ، اكە- شەشەسى جانە اعاسى قاسكەنىڭ باسىنا زيرات تۇرعىزۋدى تاپسىردى» دەيدى قاريا. حاتىندا ولاردىڭ قاي جەردە جاتقانىن، كىمنىڭ قابىرى قالاي ورنالاسقانىن تاپتىشتەپ جازىپ، وسىعان جەرگىلىكتى ماتەريالدى پايدالانۋ كەرەكتىگى، سونى جاساۋعا ات- كولىك، ادامداردى جالداۋعا كەلىسىپ، قاجەتتى قاراجاتتىڭ كولەمىن جازىپ جىبەر دەگەن ەكەن. بالتەكەڭ مۇحاڭنىڭ تاپسىرىسىن ءارحام كاكىتايۇلىمەن اقىلداسىپ، ەكەۋى تەمىر شارباق جاساتىپ، سونىمەن قورشاعان تەز ءارى ارزانعا تۇسەدى دەپ شەشەدى. بىراق بۇعان مۇحاڭ كەلىسپەيدى، قانشا قاراجات كەتسە دە كوتەرەتىندىگىن، زيراتتى      قازاق جولىمەن اقشوقىداعى قۇنەكەڭنىڭ زيراتىنا ۇقساس قىپ، تاۋدىڭ تەكشە تاستارىنان قيۋلاستىرىپ، جىمىن كەلتىرىپ، تەكشەلەپ ءورىپ ساۋلەتتى ەتىپ قالاۋدى قالايدى.

ءجا، مۇحاڭ اماناتى ورىندالدى ما؟ قايداعى؟! مۇنداي قۇرىلىستى سالۋ ءۇشىن مىقتى باستىقتىڭ ءتيىستى نۇسقاۋى كەرەكتىگىن جاقسى تۇسىنگەن بالتەكەڭ سول كەزدەگى اۋداننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى قازي اسانوۆقا كىرىپ، جاعدايدى ايتادى. ول  مۇحاڭ ايتقانىن ورىنداۋعا ۋادە ەتكەن ەكەن. بىراق كۇزگە قاراي باسشىلىق اۋىسىپ، قازيدىڭ ورنىنا شالا ساۋاتتى، ءيىسالماس بىرەۋ كەلەدى. بالتاقاي اعا جاعدايدى ايتۋعا وعان دا كىرگەندە: «مەن ونىڭ جۇمىسىن ورىندايتىنداي، مۇحتارىڭ كىم، ءوزى؟!» دەپ شاقىرايىپتى الگى پاقىرىڭ.

تەك 1997 جىلى عانا مۇحاڭنىڭ ارمانى ورىندالعانىن جاڭا ايتتىق. ولگەنىمىزدى ءتىرىلتىپ، وشكەنىمىزدى جاندىرعان تاۋەلسىزدىك قۇدىرەتىنە قالايشا باس يمەسكە....

قورىتا ايتقاندا، مۇحاڭنىڭ 1943 جىلعى شىڭعىستاۋعا كەلگەنى – شەبەر قۇداي قولداعان، «اباي جولى» ەپوپەياسى ارقىلى قازاق ادەبيەتىنە زور ولجا سالعان تاماشا ساپار بولدى. سونىمەن قاتار، ۇلى سۋرەتكەر قازاق حالقىنىڭ جارىم-جارتىسىن جالماعان الاپات اشتىقتى كوزىنە ەلەستەتكەن ءتىرى ادامى، تىگەرگە ءبىر تۇياعى قالماعان ءبورىلىنى ۇمىتا الماعانى حاق. جانى جابىعىپ، كوڭىلى مۇزداپ وتىرىپ، كۇبىرلەگەن حالدە ايتقان «مۇڭلى قوڭىر تۋعان انام، تۋعان جەرىم ءبورىلى» دەگەن جۇرەكتى جارىپ شىققان كەرەمەت سوزدەر وسىنىڭ ايداي ايعاعى سياقتى.

اسان وماروۆ،

زەرتتەۋشى

Abai.kz