بۇل پوستتى وقىپ، مەنى بالاعاتتاپ، پرەزيدەنتىمىز سياقتى سوگىپ-سوگىپ تاستايتىندارىڭدى بىلەم. سوندا دا جازدىم. بەكبولاتشا قولداۋ دا، قارعاۋ دا ءوز ەرىكتەرىڭدە.

قىرعىزستان بويىنشا ساراپشى ەمەسپىن. ەل بىلەتىن گەوگرافيالىق ورنالاسۋى، ەكونوميكا جانە ساياسي مالىمەتتەردى عانا بىلەمىن. ۇساق-تۇيەك قوي سول.

جالپى ورتالىق ازيا مىقتى رەفورماعا اۋاداي ءزارۋ عوي. بەس ەلدى الىپ قاراساق تا، ماسەلەلەر ءبىر. جەمقورلىق، جۇمىسسىزدىق، باسپانا ماسەلەسى، ساپاسىز مەديتسينا مەن ناشار ەكونوميكا، تومەنگى جالاقى. بەسەۋى جەتىستىككە جەتكەندەرىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىر-بىرىمەن سالىستىرىپ، حالقىن سوعان سەندىرىپ الەك. ال شىنايى وركەندەگەن ەۋروپا مەن وزگە دە داڭقتى ەلدەر الدىندا كەدەيلىكتىڭ شاڭىنا قاقالىپ ولەدى.

قىرعىزستاندا باقانداي ءۇش بىردەي رەۆوليۋتسيا بولدى. كەشەگىنى دە قوسا سالايىن. سول رەۆوليۋتسيالاردان كەيىن قانداي وزگەرىستەر ورىن الدى؟

مىسالى ورتالىق ازياداعى پرەمەر-مينيسترلاردىڭ اۋىسۋىن الىپ قارايىق. ۇكىمەتباسى جالپى ەلدەگى ەكونوميكالىق، ساياسي باعدارلامالاردىڭ اتقارىلۋىنا تىكەلەي جاۋاپتى. 30 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاندا 11, وزبەكستاندا 5, تۇركىمەنستاندا 1, تاجىكستاندا 8, قىرعىزستاندا 31 پرەمەر مينيستر اۋىسىپتى. 31 پرەمەر! سوندا ءار 11 اي سايىن ءبىر پرەمەردان كەلەدى. قولعاپشا اۋىستىردى دەگەن وسى بولسا كەرەك. مەنىڭ ويىمشا بۇل تىم كوپ. ويتكەنى پرەمەر اۋىسقان سايىن بۇرىنعى رەفورمالار مەن باعدارلامالاردىڭ ساپالى ىسكە اسۋى ماسەلەسى تۋىندايدى. ءتىپتى اسپاي قالۋى دا مۇمكىن. سوندىقتان پرەمەردى نە وزبەكستان سەكىلدى 5-6 جىلدا ءبىر اۋىستىرۋ كەرەك (ورتا ەسەپپەن، ميرزيەەۆ ەڭ ۇزاق وتىردى) نە مۇلدە تۇركىمەنستان سياقتى ونى جويىپ، ءوزىڭ پرەزيدەنت-پرەمەر بولۋ كەرەكسىڭ(قالجىڭ ارينە). ايتەۋىر سوندا باعدارلامالار ىسكە اساتىنىن كورەسىڭ دەگەنىم عوي. شالا بولسا دا ەلىڭە بىردەمە جاساپ كەتەسىڭ. قىرعىزستان پرەمەرلەردى ورىندىققا وتىرعىزىپ ۇلگەرمەي، تۇرعىزىپ جىبەرىپ، كەلەسىن اكەلە جاتادى. بۇل جەردە ۇكىمەتتىڭ ساپاسى مەن جۇمىسى جايلى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق شىعار. قازاقستان دا كوپ اۋىستىردى. ءۇش جىل سايىن بىرەۋدەن، مەنىڭ ويىمشا بۇل كوپ.

قىرعىزستاندا ءۇش بىردەي توڭكەرىس بولدى. بارلىعىندا دەرلىك "جەمقورلىقتى جويۋ" ۇرانى ايتىلدى. ياعني ەلدى قۇرتقان جەمقورلىق دەيدى. وتە دۇرىس. بىراق سول رەۆوليۋتسيالاردان كەيىن جەمقورلىق ازايىپ كەتتى ما؟ مىسالى گرۋزيا 2003 جىلى الەمدە كوررۋپتسيا بويىنشا 123-ورىندى يەمدەندى. جەمقورلىققا باتقان سورلى ەل ەدى. ال 2019 جىلى كوررۋپتسيا بويىنشا 44-ورىن الدى. مىنە، توڭكەرىس شىنايى ناتيجە بەرگەن ەل. سااكاشۆيلي 2003-تە شىنايى يدەيامەن كەلىپ، توڭكەرىس جاسادى. ياعني بيلىكتى اۋىستىرعان سوڭ نە ىستەيتىنىن، ءار قادامىن انىق بىلگەن.

2003 جىلى توڭكەرىسكە دەيىن قىرعىزستان كوررۋپتسيا بويىنشا الەمدە 118-ورىندا تۇردى. 2005 جىلى اقاەۆتى اتتان قۇلاتقان ساتتە قىرعىزستان الەمدە كوررۋپتسيا بويىنشا 130-ورىندا بولدى. 2010 جىلى باكيەۆتىڭ باعى تايىپ، كەلەسى توڭكەرىس بولعاندا قىرعىزستان كوررۋپتسيا بويىنشا الەمدە قانشاسىنشى ورىندا بولعانىن تاپپادىم، بىراق شامامەن 130-145 ورىندا تۇرعان بولار. 2020 جىلى 126-ورىندا تۇر. ياعني ولار جەمقورلىقتى جويماق تۇگەلى، توڭكەرىسكە دەيىنگى كورسەتكىشكە جەتكەن جوق. «جەمقورلىقتى جويۋ» ۇرانى حالىقتى الاڭعا شىعارۋدىڭ ءبىر جولى عانا بولدى ما دەپ قالامىن. گرۋزياداعى سىندى ناتيجە بولمادى.

قىرعىزستاندا توڭكەرىس ءۇشىن توڭكەرىس جاسالاتىن سياقتى كورىنەدى كەيدە. قىرعىز حالقى رۋحتى، نامىستى. بىراق ناقتى ليدەر، تۋرا باعدارلاما جوق سياقتى. سول سەبەپتى دە ناتيجە جوق-اۋ. كلاندار تارتىسىندا قاراپايىم حالىق زارداپ شەگەتىنى جامان. پرەزيدەنت وڭتۇستىكتەن بولسا، سولتۇستىك الىپ تاستاپ، سولتۇستىكتەن بولسا، وڭتۇستىك توڭكەرىپ تاستاي بەرمەي، مىقتى ءبىر ليدەر، مىقتى باعدارلامامەن كەلسە، قىرعىز ەلى داميتىن ەدى. باۋىرلاس ەلگە ءوسۋ مەن دامۋ تىلەيمىن. تاعى دا ساياسي ويىننىڭ قۇربانى بولىپ كەتپەسە ەكەن دەگەن تىلەك.

پىسى: ءبىز كوررۋپتسيا بويىنشا الەمدە 113-ورىندا تۇرمىز. جاعدايىمىز ءماز ەمەس.

اسحات قاسەنعاليدىڭ جازباسى

Abai.kz