قاڭتاردىڭ 15-ىنەن كەيىن، ارينە، 16-سى. ءازىل ءۇشىن ايتىپ وتىرعان جوقپىز، راسىندا سولاي ەمەس پە؟ سونداي-اق، 15-ىنەن كەيىن ءماجىلىس سايلاۋىنىڭ ناتيجەسى تۋرالى العاشقى اقپاراتتار دا تاراي باستايدى. 16 قاڭتاردىڭ ءبىز ءۇشىن نەگىزگى ءمانى دە وسىندا. 16 قاڭتاردا جاڭاوزەن وقيعاسىنا دا اي تولادى.

قاڭتاردىڭ 15-ىنەن كەيىن، ارينە، 16-سى. ءازىل ءۇشىن ايتىپ وتىرعان جوقپىز، راسىندا سولاي ەمەس پە؟ سونداي-اق، 15-ىنەن كەيىن ءماجىلىس سايلاۋىنىڭ ناتيجەسى تۋرالى العاشقى اقپاراتتار دا تاراي باستايدى. 16 قاڭتاردىڭ ءبىز ءۇشىن نەگىزگى ءمانى دە وسىندا. 16 قاڭتاردا جاڭاوزەن وقيعاسىنا دا اي تولادى.

ساياسات تاقىرىبىندا سايرايتىن اقسارايدىڭ «بۇلبۇلى» ەرتىسباەۆتىڭ ەمەۋرىنىندەگى سوزگە سۇيەنسەك، سايلاۋدا «نۇر وتان» ادەتتەگىدەي باس بايگەنى جەڭىپ الاتىن كورىنەدى. 2007 جىلى پارلامەنتتىڭ ءبىر پارتيالى بولۋىن جاقتاپ، جاعى تالعانشا جالپىلداپ سويلەگەن ەرتىسباەۆ ەندى ەكى پارتيالى زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ جاعىنا شىعىپ قويىپتى. ەرتىسباەۆ ەن تاققان ەكىنشى پارتيا - «اق جول» پارتياسى بولىپ وتىر. ياعني، «نۇر وتاننان» ارتىلعان ماجىلىستەگى ورىنتاقتار «اقجولدىقتارعا» تيمەك. سولاي بولارىنا وسى جولداردىڭ اۆتورى دا كۇماندانبايدى. ءتىپتى «ازات» جسدپ مۇشەلەرىنىڭ ءبىرلى-جارىمى دا ماجىلىستەن توبە كورسەتۋى مۇمكىن. سەبەبى، وسك ءۇيتىپ-ءبۇيتىپ قولايسىز ۇمىتكەر، «وتان» پارتياسىنىڭ قاتارىندا ءجۇرىپ پارلامەنتكە بارعان، ودان تارتە تەۋىپ شىعىپ كەتكەن بولات ءابىلوۆتى الاستادى. قانداي دا ءبىر ىمىراعا كەلىپ، ىرىققا كونۋى قيىن «قىز» - گۇلجان ەرعاليەۆانى دا ەپتەپ ۇمىتكەرلەردىڭ ەسەبىنەن ايىردى. ەندەشە، «اسا مارتەبەلى دەموكراتيا اعزامنىڭ» قۇرمەتى ءۇشىن «ازاتتان» ايتقانعا يلىگە الاتىن بىرەۋدىڭ ماجىلىسكە ءوتۋى ىقتيمال. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن «نۇر وتان» مىرزالىق تانىتسا، «پاتريوتتار» مەن «كوممۋنيستردىڭ» دە ساياسي پارتيالاردىڭ «ءسانىن» كەلتىرىپ، زاڭ شىعارۋشى ورگاننان تابىلۋى عاجاپ ەمەس. بۇنىڭ ءبارى ازىرگە بولجام عانا. ەرتىسباەۆ ەكەۋمىزدىڭ بولجامىمىز دەسەك تە بولادى. بولجامنىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن 15-ىنەن ەرتەڭگى كۇن ايگىلەيتىن بولادى. نەگە دەسەڭىز، ءبىزدىڭ قوعام ەرتىسباەۆتاردىڭ «ەرتەگىسىنە» ەلىتپەيتىن ەرەكشە مىنەز تاۋىپ كەلەدى. سوندىقتان، ناقتى بىردەڭە دەي قويۋ قازىر وڭاي شارۋا ەمەس. ايتكەنمەن دە، ەكى رەت جوعارعى كەڭەسىن، ەكى رەت ءماجىلىسىن مەرزىمىنەن بۇرىن تاراتىپ جىبەرگەن ەل بيلىگىنىڭ قۇزىرىندا قول قۋسىرىپ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىمىزدى ەسكەرسەك، بەسىنشى شاقىرىلىمداعى ءماجىلىستىڭ بەرەكەلى ءىس تىندىرىپ، بەلگىلەنگەن مەجەسىنە جەتەر-جەتپەسىنە كۇمان بىلدىرەمىز. ال بۇل بولجامعا جاتپايدى. بۇل - كوزىمىز كورىپ، كوڭىلىمىز اينىعان جايتتاردىڭ جيىنتىعى. مىنە، الدىمىزدا سايلاۋالدى ناۋقانعا قاتىسقان ساياسي پارتيالاردىڭ باعدارلامالارى جاتىر. تانىس باعدارلامالار. «نۇر وتاندىكى» «نۇر وتاننىڭ» نۇرسىز كەزىندە جاسالعان باعدارلامالار. تەك جىلدارى، سيپىرلارى  اۋىسقان. 2017 جىلعا قاراي قازاقستان قارقىندى دامىپ كەتەدى ەكەن. سول قارقىندى دامۋعا دايىن بولۋىمىز كەرەك ەكەن. «نۇر و»-نىڭ باعدارلاماسىنداعى «نۇرلى» جول وسى عانا. ونىڭ ءوزى «2012 جىلدىڭ جەلتوقسانى - اقىرزامان» دەگەنگە ساياتىن ساۋەگەيلەردىڭ ساۋەسى سياقتى قورقىنىش شاقىرادى. سەبەبى، ءتورتىنشى ءماجىلىسىمىز دە، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ەل ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى دامىپ كەتۋىنە بايلانىستى مەرزىمىنەن بۇرىن تاراعان ەدى عوي.

- ەلىمىزدە يندۋستراليزاتسيالاۋ ءىسى قارقىن الدى. كەيىنگى ەكى جىلدا جۇمىس جاساپ باستاعان 350 كاسىپورىن ەكونوميكامىزعا قازىردىڭ وزىندە ىقپال ەتۋدە. جانە بۇل ءوزى ءبۇتىن ەلىمىز بەن ءاربىر ازاماتىمىز ءۇشىن ۇلكەن شارۋا بولعالى تۇر. دەپۋتاتتار «وسىناۋ يگىلىكتى يگەرۋ ءۇشىن پارلامەنتكە جاڭا زاڭدار قابىلدايتىن جاڭا ادامدار قاجەت» دەدى. مەن بۇنداي تالاپتى كەرى قايتارا المادىم، - دەگەن-ءدى نازارباەۆ ريان اگەنتتىگىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن شاعىن سۇحباتىندا.

2017 جىلعا جەتپەي ماجىلىسشىلەرمىز ادەتتەگىدەي تەگەۋرىندى تالاپ ءبىلدىرىپ «ويباي، ءبىزدى تارات!» دەسە، «تىلالعىش» پرەزيدەنت تاعى دا سولاردىڭ ىعىنا جىعىلۋى ىقتيمال.

«پاتريوتتار» اتانعانىمەن پارقى «نۇروتاندىق» عاني قاسىموۆتىڭ پارتياسى دا بۇرىنعىسىن قايتالاعان. «پاتريوتتار پارتياسىنىڭ باعدارلاماسىندا پرەزيدەنتتىك ستراتەگيالىق باعىتتىڭ باسىمدىقتارى انىق بايقالادى. پاتريوتتار تۇعىرناماسىنىڭ كوپتەگەن ەرەجەلەرى جالپىلاما مالىمدەمەلەر مەن پارتيانىڭ جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن ادالدىعى تۋرالى پايىمداۋلاردان قۇرالعان» دەپ جازادى پورتالىمىزدىڭ اۆتورى ازامات قىرىقباەۆ «ساياسي پارتيالاردىڭ سايلاۋالدى باعدارلامالارىنا شولۋ» اتتى ماقالاسىندا (http://old.abai.kz/content/azamat-kyrykbaev-sayasi-partiyalardyn-sailaualdy-bagdarlamalaryna-sholu). ءبىزدىڭ بۇعان الىپ-قوسارىمىز كەم.

جسدپ كاسىپورىنداردىڭ ءبارىن مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ كەرەك دەيدى. دۇرىس. ءجون-اق. الايدا مۇلىكتى مەمەلەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ قانشالىقتى مۇمكىن؟ ول جاعىنا «ازاتتىقتار» اسا باس قاتىرا قويماپتى. ايتەۋىر، كوپكە ۇناۋ كەرەك، ەلدى ەلەڭ ەتكىزۋ كەرەك.

«اقجولدىقتار» ۇلت پاتريوتتارىمەن بىرنەشە رەت كەزدەسىپ، مەموراندۋمدارعا قول قويعانىمەن ۇلت تىلەگىن، ۇلت اڭسارىن باعدارلامالارىنا ەنگىزبەپتى. مىنە، ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز دا، بار پارتيانىڭ باعدارلاماسىنان ىزدەگەنىمىز دە - وسى: ۇلت تىلەگى، ۇلت اڭسارى. ۇلتتىق ماسەلەلەر. ۇلت الدىندا بەتى قىزارمايتىن پارتيالارىمىز، بىراق، «ۇيالماعان ءانشى بولادىنىڭ» كەرىن كەلتىرىپ ۇلىپ ءان سالىپ ءجۇر. انەكدوت تىڭداڭىز:

وتاعاسى مەكتەپتە وقيتىن ۇلىنىڭ كۇندەلىگىن تەكسەرىپ وتىر دەيدى. قاراسا، كۇندەلىك تولى ەكى. ماتەماتيكا - ەكى، دەنە تاربيەسى - ەكى، گەوگرافيا - ەكى، تۇگەل  ەكى، تەك ءان ساباعىنان عانا بەس. سوندا كۇيىپ كەتكەن اكەسى بالاسىنا:

- ءاي، جارىم ەس، ساباقتىڭ ءبارى ەكى، نەسىنە جەتىسىپ ءان سالىپ ءجۇرسىڭ؟! - دەگەن ەكەن.

سول كىسى ايتقانداي، بالدىر-باتپاق باعدارلامالارىنا قاراماي، پارتيالارىمىز سورعالاتىپ ءان سالۋدا. عاني قاسىموۆ، جامبىل احمەتبەكوۆ جۋرناليستەردىڭ ساۋالىنا اندەتىپ جاۋاپ بەرسە، داريعا نازارباەۆا بارلىق ارنالاردى ماحاببات پەن سۇيىسپەنشىلىكتى دارىپتەيتىن وپەرالىق انگە قويىلعان بەينەبايانىمەن جاۋلاپ الدى.

ال ەلىمىزدە جاڭا جىلدىڭ العاشقى اپتاسىندا-اق 6 مىڭنان اسا ءسابي دۇنيەگە كەلدى. رەسپۋبليكالىق دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋ ورتالىعىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى تاراتقان اقپاراتقا سۇيەنسەك، بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلعى وسى كەزبەن سالىستىرعاندا 10 پايىزعا ارتىق كورىنەدى. شىلدەحانا وڭتۇستىك قازاقستان، قوستاناي جانە الماتى وبلىستارىنداعى وتباسىلاردىڭ تۇڭلىگىن جەلپىنتىپ جاتىر. ياعني، سابيلەر اتالعان وڭىرلەردە كوبىرەك دۇنيەگە كەلگەنگە ۇقسايدى. شارانالاردىڭ «ءانى» قازاقتىڭ شاڭىراعىندا شىرقالىپ جاتقانىن جانە ءىشىمىز سەزەدى. نەگە دەسەڭىز، وڭتۇستىك قازاقستان مەن الماتى وبلىسىنداعى باسىم ۇلت - جەر مەن ەل يەسى قازاق ۇلتى. قوستاناي دا تاراپ كەتكەن تورعاي مەن  تاريحي وتانىنا ورالىپ قونىستانعان اعايىنداردىڭ ەسەبىنەن قازاقىلانىپ قالدى. دەمەك، قوستانايدا  قونىس تويلارى شىلدەحانا، بەسىكتويلارعا ۇلاسۋدا دەپ بەك سەنىممەن ايتا الامىز.

سوڭعى 3-4 جىلدا قازاقستانداعى تابيعي ءوسىم جىل سايىن 300 مىڭعا ارتىپ وتىرعان كورىنەدى. ءتاۋبا! جامان ەمەس. وسى العان بەتتەن توقتاماي، قۇرساق كوتەرۋگە قابىلەتتى كەلىنشەكتەر تولعاتىپ، بەسىك تەربەتە بەرسە، 2020 جىلعا قاراي قازاقستان حالقى 20 ملندى القىمدايدى دەيتىن بولجامدار بار. 2009 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا 16 ملن.-نان اسىپ، ءوز جەرىندە باسىم ۇلتقا اينالعان (65 پايىز) قازاق ەندى ءبىر ەكى-ءۇش جىلدا مەملەكەت ىشىندەگى سالماعىن بايقاتا تۇسەتىن بولادى. قازاقتىڭ كوبەيۋى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ دە كوبەيۋىنە اكەلىپ سوعاتىنان ەسكەرتىپ وتكەنىمىز ابزال. ويتكەنى، بۇگىنگى قازاق جارتىلاي قالالىق ۇلتقا اينالدى. ال قالالاردا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ قاراسى از. بالاباقشا جەتىسپەيدى. اۋرۋحانا، ەمحانا ازدىق ەتۋدە. باسپانا قىمبات. جەر ساتىلىپ كەتكەن. تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاستار تابىستى ەڭبەك رەسۋرستارىنان شەتقاقپاي كورۋدە. جۇمىسشى كۇشىن، مامانداردى قايتا دايارلايتىن كاسىپتىك-تەحنيكالىق كوللەدجدەر مەن ۋچيليششەلەر جوقتىڭ قاسى. تىزە بەرسەك، ماسەلە كوپ.

ەندەشە، بيلىك پارتياسى، بيلىكتىڭ بيلىگىندەگى وزگە دە پارتيالار «2017 جىلى قازاقستاننىڭ كۇش-قۋاتى ارتىپ، قابىنداپ كەتەدى» دەپ قايداعى وتىرىكتى سوقپاي، قاراسى مولايىپ كەلە جاتقان قازاق شارۋاسىمەن اينالىسۋى قاجەت. باسىم ۇلت بار تاراپتا دا باسىمدىق تانىتادى. بيلىك الدىمەن وسىنى ەسكەرۋى كەرەك.

قازاقستان پارلامەنتى ءوز تاريحىندا ەكى مىڭعا جۋىق زاڭ قابىلداپتى. ول زاڭداردىڭ اراسىندا مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مازمۇنى تەرەڭ زاڭداردىڭ بار ەكەندىگىن جوققا شىعارۋ قاتە. اسىرەسە، تاۋەلسىزدىك تۋرالى دەكلاراتسيانى، كورشى ەلدەرمەن شەكارانى دەليميتاتسيالاۋ تۋرالى ماقۇلدانعان قۇجاتتاردى، ت.ب. بارىنەن جوعارى قويامىز. ايتكەنمەن دە، وزدەرى «قالتالى پارلامەنت»، «سۋپەرقالتالى پارلامەنت» اتاعان زاڭ شىعارۋشى ورگانعا قارجىلىق توپتاردىڭ لوببيستەرى سۇعىنىپ، مۇددەلەرگە مۇلتىكسىز قىزمەت ەتەتىن زاڭدار  كوبەيگەن سوڭ  جۇرتتىڭ پارلامەنت پەن «قالاۋلىلارعا» قۇرمەتى مۇلدەم كەمىپ كەتتى. قازىرگى قازاق حالقى قوعامعا، قوعامدىق ساناعا سىلكىنىس اكەلەتىن پارمەندى زاڭداردىڭ قابىلدانۋىن كۇتەدى. ول - مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ. ول -  تاريحي اتاۋىن تاسقا باستىرىپ قويىپ جاتقان جەر سۋىمىزدىڭ، ەلدى مەكەندەرىمىزدىڭ وتارشىلدىققا كەتكەن ەسەسىن قايتاراتىن ونوماستيكا تۋرالى زاڭ. ول - ءورىستىلدى باق-تىڭ بايلىعىن ەسەلەۋدەن تانبايتىن جارناما تۋرالى زاڭ. ول - يمپەريالىق وتارلاۋ ساياساتىنىڭ زاردابىن جويۋ تۋرالى زاڭ. ول...

وسى ارادان توقتايىق. ەندىگىسىن ويلى وقىرمان قوسسىن. ءتۇيىن رەتىندە ايتارىمىز: ۇلتتىڭ دامىپ، جاڭا ساپاعا وتۋىنە ىقپال تۋدىراتىن زاڭداردى قابىلداي الماسا، بەسىنشى ءماجىلىستى ەلباسى ەمەس، ەلدىڭ ءوزى جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ بارىپ مەرزىمىنەن بۇرىن تاراتىپ جىبەرەدى.

ءيا، ءبارى دە قاڭتاردىڭ 15-ىنەن كەيىن باستالادى. ۇكىمەت باسشىسى اۋىسادى. ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ قۇرامى جاڭارادى. اكىمدەردىڭ اراسىندا دا اۋىس-ءتۇيىستىڭ بولاتىنى داۋسىز. قۇلىباەۆتىڭ «قۇرىق سالدىرماي» شىعۋىنا قاراعاندا «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ تاراۋى  مۇمكىن. باتىستاعى وپپوزيتسيانىڭ قاتارى جاڭا «تۇلعالارمەن» تولىعىپ قالۋى دا كادىك. باسقا دا باس قاتىراتىن جايتتاردىڭ كۇن تارتىبىنە  شىعا كەلۋى عاجاپ ەمەس. مىسالى، 16 قاڭتاردا اي تولاتىن جاڭاوزەن وقيعاسىن كىم كۇتىپ ءجۇردى دەيسىز؟.. قىسقاسى، 15 قاڭتار كۇنى سايلاۋ وتەدى، الايدا، ساياسات سالقىنداپ، ساباسىنا تۇسەدى دەۋگە باتىلىمىز جەتپەي وتىر.

«اباي-اقپارات»