لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى پرەزيدەنت ق.توقاەۆ مىرزانىڭ اتىنا ارنايى جازىلعان ءبىر توپ عالىمنىڭ حاتى شىقتى. وعان تبي عالىمدارىنىڭ جاۋابى جاريالاندى. بۇل حاتتىڭ ماقساتى بەلگىلى بولعانىمەن، رەسمي سيپاتى تۇسىنىكسىز بولىپ قالدى...

ەگجەي-تەگجەيلى ويلاستىرىلعان جاۋاپ ەمەس، قالاي بولسا سولاي قۇراستىرا سالۋ، كەمىندە، مەملەكەت باسشىسىن سىيلاماۋ بولىپ تابىلادى. ءبىر ينستيتۋتتىڭ كەشەگى ءبىر توپ ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىنە، عىلىم دوكتورلارى مەن عىلىم كانديداتتارىنا، باس، اعا جانە عىلىمي قىزمەتكەرلەرىنە سول ينستيتۋتتىڭ باسقا ءبىر توبى جاۋاپ جازعانى قىزىق بولدى.

«حاتتا «...ورتاق تۇركى ءالىپبيى» – شارتتى ۇعىم» دەپ ءبىر تۇيگەن. بۇدان ساۋاتسىز، ساياز، قاتە پىكىر بولۋى – مۇمكىن ەمەس. جانە تاعى ءبىر جەرىندە ءا. قايدار «ەشقاشان 28 ارىپتەن تۇراتىن ءالىپبيدى ۇسىنباعان» دەپ قويادى. ءبىزدى تاڭعالدىراتىنى، ينستيتۋت اتىنان وسى ءماتىندى جازىپ وتىرعان ادامدار وزدەرىنە كوپ جىلدار باسشى بولعان اكادەميك اعامىزدىڭ ەڭبەكتەرىنەن مۇلدە بەيحابار بولعانى. ورتاق ءالىپبي جانە سول ورتاق ءالىپبي نەگىزىندە جاسالعان قازاق لاتىن ءالىپبيى تۋرالى ابەكەڭنىڭ ەلۋدەن استام ماقالا، بايانداما، اناليتيكالىق جازبا جانە رەسمي حاتتارى بار ەكەنىن بىلمەگەن بولىپ شىقتى عوي، بۇل ماماندار...

اكادەميكتىڭ ءوزىن سويلەتەيىكشى. جەتى جىل بۇرىنعى ءا.قايداردىڭ ءسوزى: «1993 جىلى «كەمەل ەلگە كەمەل ءالىپبي كەرەك» دەگەن تاقىرىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ اتىنا اشىق حات جازىپ، ول «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ № 52 سانىندا باسىلىمنىڭ ءۇش بەتىندە جاريالانعان ەدى. بۇكىل جۇرتشىلىققا ءمالىم. اشىق حاتتىڭ سوڭىنا تۇركى جۇرتىنا ورتاق ءالىپبيدىڭ 34 تاڭبادان تۇراتىن جوباسى قوسا بەرىلگەن. بۇدان شىعاتىنى تۇركى جۇرتىنا ورتاق ءالىپبيدىڭ ۇلگىسى بۇدان 20 جىل بۇرىن اكەلىنىپ، قالىڭ جۇرتشىلىققا بەلگىلى بولعان. ول قازىر اياق استىنان بەلگىلى بولىپ وتىرعان جايت ەمەس... قازاق الىپبيىنە بايلانىستى ءبىز ازىرلەگەن ۇلگى سول 34 تاڭبانىڭ نەگىزىندە جاسالعان 28 ارىپتەن تۇرادى» («ەگەمەن قازاقستان»، 2013 ج.، 14 اقپان). 2000 جىلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 26 شىلدە كۇنى شىققان سانىندا «جاڭا قازاق ءالىپبيى» اتتى ماقالاسىندا ءابدۋالى تۇعانبايۇلى 28 ارىپتەن تۇراتىن ءالىپبيىن تاعى دا تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ: «بۇل جوبا قابىلدانعان 34 ارىپتەن تۇراتىن ورتاق الىپبيگە سايكەس الىنىپ وتىر. بۇل – بارلىق تۇركى تىلدەرىنە بىردەي قويىلاتىن تالاپ. ودان اۋىتقۋعا بولمايدى» دەپ تۇجىرىمدايدى.

جارايدى، كوپتەگەن (جۇزدەگەن!) بۇلتارتپاس دەرەكتەردى قويا تۇرىپ، ەڭ سوڭعى وسى ورتاق تۇركى الىپبيىنە ناقتى مىسال كەلتىرەيىكشى. 2018 جىلى ستامبۋل قالاسىندا «تۇركى تىلدەرىنىڭ الىپبيلەرى» اتتى حالىقارالىق القالى كونفەرەنتسيا ءوتتى. وعان، قازاقستاننان ونشاقتى ۋنيۆەرسيتەت، عزي، ورتالىقتاردىڭ عالىمدارى بارىپ قاتىستى. ءبىر عانا ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنان ءبىر ەمەس، بەس عالىم بارعانىن بىلەمىز، اتتارىن اتاساق، ولار – ەردەن قاجىبەك، ءالىمحان جۇنىسبەك، زەينەپ بازارباەۆا، ايمان الداش جانە قۇرالاي كۇدەرينوۆا. سول جيىندا تۇركى تەكتەس ەلدەردىڭ عالىمدارى ءبىراۋىزدان «1991 جىلدان بەرى ماماندارعا جاقسى تانىس ءتىلشى-عالىمدار ماقۇلداسىپ، ءبىراۋىزدان قابىلداعان ورتاق تۇركى ءالىپبيى بارشا تۇركى تىلدەرى ءۇشىن وزدەرىنىڭ ۇلتتىق نۇسقالارىن دايىنداعان كەزدە، مۇمكىندىگىنشە، وسى ورتاق تۇركى ءالىپبيىن نەگىزگە الىپ وتىرعانى ءجون» دەگەن جەتى باپتان تۇراتىن قاۋلى-قارار قابىلدانىپ، تايعا تاڭبا باسقانداي (جوعارىدا اتى اتالعان ينستيتۋت عالىمدارىنىڭ دا قولدارى بار، البەتتە) قولدارى قويىلعانىن ەسكەرتسەك جەتكىلىكتى بولار دەيمىز. سوندىقتان، ولارعا ورتاق ءالىپبي شارتتى ۇعىم ەمەس، ناقتى ۇعىم ەكەنىن ءبىلىپ جۇرگەنى دۇرىس.

جاۋاپ حات اۆتورلارى ءبىزدى «گرامماتولوگيالىق جۇمىسپەن شۇعىلدانعان ەمەس» دەپ قويادى... سىناپ وتىرعان حاتقا قول قويعانداردىڭ ىشىندە ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باستى بولىمدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن – گرامماتيكا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، عىلىم دوكتورى ورىناي جۇباەۆا بولعانىن ۇمىتىپ وتىرعان بولۋ كەرەك، نەمەسە گرامماتولوگيادان تەك قانا فونەتيكا مامانى جانە بازالىق ديپلومى بويىنشا وسى تاقىرىپقا مۇلدە ءۇش قايناسا، سورپاسى قوسىلمايتىن قازىرگى ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى انار فازىلجانوۆا حانىم عانا حاباردار ما سوندا؟

حاتتا بۇلار ءالىپبي جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرىپ، ارانداتۋ جۇمىسىن جۇرگىزەدى دەلىنگەن. بۇل ەندى ۇزاق اڭگىمە. سوندىقتان، ءالىپبي جوباسىن كىم قالاي تەجەپ وتىرعانىن اتى-جونىمەن جەكە ماقالا ەتىپ بەرەمىز. شىندىعىنا كەلسەك، بۇل جەردە بىلىق كوپ. ونى ايتساڭ، سەن دە جىلايسىڭ، ءبىز دە جىلايمىز... قازىر ينستيتۋت جوباسى دەپ ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جۇرگەن جوبا – ينستيتۋتتىڭ جوباسى ەمەس. سول جوبانى «ينستيتۋت جوباسى» دەپ پرەزيدەنتكە جولداعاندارى دا، ناعىز، فاكتىلەردى بۇرمالاۋ بولىپ تابىلادى. ينستيتۋت جوباسى 2016 جىلى شىققان كىتاپتا (ق.: «2016») رەسمي تۇردە جاريالانعان (ق.: «395»). بۇل جوبا ءارى ورتاق تۇركى الىپبيىنە كەرەعار ەمەس، ءارى ءا.قايدار نۇسقاسىنا سايكەس جاسالعان ەدى. ياعني اتتاي وتىز جىل ىشىندە ينستيتۋتتىڭ نەگىزگى جوباسى بولعانى داۋ تۋعىزبايدى.

ا.فازىلجانوۆانىڭ الدىندا بولعان ديرەكتورىمىز ە.قاجىبەك تە ءدال وسى ينستيتۋت جوباسىن عانا قولداعان جانە ينستيتۋت اتىنان جوعارى جاققا ۇسىنىپ جۇرگەن جوباسى دا وسى نۇسقا بولدى.

بۇعان ناقتى دالەل كەرەك بولسا، ونى دا كەلتىرە كەتەيىك. بىزدەر ءالى ينستيتۋتتاعى ءالىپبي جۇمىسىنان شەتتەتىلمەي تۇرعان كەزدە، جاڭا ديرەكتورىمىز، كەلە سالىپ، بىردەن عالىمدار كەڭەسى جينالىسىن ۇيىمداستىرعانى ەسىمىزدە. سول جينالىستا جەكە ءوزى كۇن تارتىبىنە ءۇش نۇسقا ۇسىندى. سولاردىڭ ءبىرى – «ينستيتۋت جوباسى»، باسقا ەكەۋى – ورفوتوپ تاراپىنان ۇسىنىلىپ جۇرگەن «جەتىلدىرىلگەن» جوبالار. عالىمدار كەڭەسى چاتىنا جاڭا ديرەكتوردىڭ ءوزى وسى جوبالاردى قويعان سكرينشوتتارىن كورسەڭىز جەتكىلىكتى: ق.: «ا.فازىلجانوۆا»، «ورفوتوپ»، «ورفوتوپ-2» جانە «ين. جوباسى».

سول جيىنعا ينستيتۋتتىڭ كوپ عالىمدارى، اتاپ ايتساق، ا.سالقىنباي، ب.سۇيەرقۇل، ب.قاپالبەك، ق.ايداربەك، و.جۇباەۆا، ە.قاجىبەك، ءا.جۇنىسبەك، م.تاۋبالديەۆ ت.ب. «قاتىسا المادى». جانە سول جيىننان كەيىن ا.فازىلجانوۆا ينستيتۋت جوباسىنىڭ ورنىنا وزىمەن بىرگە نۇر-سۇلتان قالاسىنان كوشىپ كەلگەن ورفوتوپ ءوز جوباسىن «ينستيتۋت جوباسى» دەپ اتاي باستادى. بۇعان نە دەيسىزدەر؟

ينستيتۋتتىڭ عىلىمي نەگىزى ابدەن پىسىقتالعان جوباسىن قولداۋشى عالىمدار.

file:///C:/Users/user/Desktop/%D2%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%80.pdf

Abai.kz