قازاق ەلىندە انا ءتىلىمىز كۇش العان كەزدە وتكەلى وتىرعان سايلاۋ رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ شابىنا شوق تۇسىرۋدە. Realpolitik قورىنىڭ پرەزيدەنتى اسكەري عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ەكسپەرتى ۆلاديمير پروحۆاتيلوۆتىڭ قالامىنان شىققان سونداي «قازاقستانداعى ورىس ءتىلى مەن ورىستارعا سوقتىعۋشىلىق نەگە اپارىپ سوقتىرادى//ك چەمۋ پريۆەدۋت ناپادكي نا رۋسسكي يازىك ي رۋسسكيح ۆ كازاحستانە؟» اتتى شۋلى ماقالاسى جاريالاندى.

ەكىنشى تاۋلى قاراباق سوعىسىنا دەيىنگى ارالىقتا 2015-2019 جج. ارالىعىندا ازەربايجانعا قاتىستى اۋزىنا كەلگەندى ايتقان ءام فانتاستيكالىق بولجامدار جاساعان ۆلاديمير پروحۆاتيلوۆتىڭ جانىنا بىزدەگى پارلامەنت سايلاۋىندا قازاق ءتىلىنىڭ كۇش الۋى باتادى ەكەن. ونى اۆتور «قازاقستانداعى 2021 جىلدىڭ 10 قاڭتارى قارساڭىنداعى پارلامەنت سايلاۋىنا بەل شەشە كىرىسۋشىلىك ورىس ءتىلى مەن ورىس تىلدىلەرگە قارسى شىققان بوي كورسەتۋشىلىكتەن باستاۋ الدى.

وسى ورىس تىلىنە قارسى ناۋقاندى «جاس الاش» گازەتى قازاق گۋمانيتارلىق-زاڭ يننوۆاتسيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرى ايىپحان مۇحاماديەۆتىڭ 13 قازاندا شىققان ماقالاسىمەن باستاپ بەردى. وندا اۆتور پارلامەنتتە ورىس ءتىلى قازاق تىلىمەن تەڭ دارەجەدە قولدانىلادى دەپ اشىق نارازىلىق بىلدىرەدى. «يزدەۆاتەلستۆو ناد كازاحسكيم يازىكوم» دەپ اتالعان ماقالا اۆتورى مۇحاماديەۆتىڭ جازۋىنشا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى زاڭنامالىق ءىس-ارەكەتىن تەك مەملەكەتتىك تىلدە – قازاق تىلىندە جۇرگىزۋگە مىندەتتى بولۋى كەرەك ەكەن» دەپ بۇكىل ۇلتقا كۇل شاشا ءبىر كوسىلگەن ساراپشى.

20 قازانداعى پاۆلودارداعى شەرۋگە ءبىر شۇيلىگىپ، ودان ارى: «25 قازاندا «ادىرنا» جۋرنالى «2030 جىلعا قاراي ورىستىڭ ۇلەسى 10 پايىزعا ازايادى» اتتى ماقالا جاريالادى. وندا 2019 جىلعى رەسپۋبليكادان باسقا ەلگە كوشكەندەردىڭ ستاتيستيكاسى كەلتىرىلگەن. قازاقستاننان كەتكەن 45 مىڭ ادامنىڭ 31 مىڭى (90%) – ورىستار، ۋكرايندار جانە بەلورۋستار ەكەن.

قازاقستاننان كەتىپ جاتقاندار نەگىزىنەن ورىستار، ۋكرايندار جانە بەلورۋستار بولىپ تابىلادى» دەپ سلاۆيانداردىڭ سانىنىڭ ازايۋىنا بارماعىن تىستەي قاپالانادى.

قىراعى اۆتوردىڭ نازارىنان «قايسار» كومانداسىندا باس باپكەر ستويچو ملادەنوۆ تاراپىنان ورىن العان تىلدىك كيكىلجىڭ مەن ەكولوگيالىق بەلسەندى سالتانات ءتاشىموۆانىڭ سوققىعا جىعىلۋى دا تىس قالماعان. 

ەڭ سوراقىسى قازاق زيالىلارىنىڭ ۇلتشىلارعا قوي دەمەي ولارعا جاقتاسۋى جاقسى ىرىم ەمەس ەكەن. بۇل تۋرالى اۆتور: «2020 جىلدىڭ باسىندا ورىس ءتىلىن تۇرە قۋشىلاردىڭ قاتارىنا قازاقستان زيالىلارىنىڭ ءبىر بولىگى كەلىپ قوسىلدى. ساۋىردە «قازاق ءۇنى» گازەتى قازاق ءتىلىن قولداۋ ءۇشىن قول جينادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ارنالعان اشىق حاتقا 700-دەن استام ادام قول قويسا، ونىڭ ىشىندە «جازۋشىلار دۋلات يسابەكوۆ، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، حالىق ءارتىسى ءاسانالى ءاشىموۆ، اكادەميك تورەگەلدى شارمانوۆ (تۇپنۇسقادا «امانگەلدى شورمانوۆ» دەپ قاتە جازىلعان) جانە باسقا دا قازاق زيالىلارىنىڭ وكىلدەرى بولدى» دەپ كۇيىنە جازادى. 

كەرەك دەسەڭىز: «ۋبرات يز كونستيتۋتسي رك 2-ي پۋنكت 7-ي ستاتي! پرينيات زاكون و گوسۋدارستۆەننوم يازىكە، وبيازىۆايۋششي ك زنانيۋ گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا» – تاكوۆى ترەبوۆانيا پودپيسانتوۆ ەتوگو پيسما. ناپومنيم، چتو 2-ي پۋنكت 7-ي ستاتي كونستيتۋتسي رك گلاسيت: «ۆ گوسۋدارستۆەننىح ورگانيزاتسياح ي ورگاناح مەستنوگو ساموۋپراۆلەنيا ناراۆنە س كازاحسكيم وفيتسيالنو ۋپوترەبلياەتسيا رۋسسكي يازىك» دەپ تالاپ ەتەۋگە قاقىمىزدا جوق ەكەن.

ەل پرەزيدەنتى ۇلتشىلاردىڭ الدىنا اقتالىپ «انا ءتىلى» سۇحبات بەردى-مىس دەپ ورىس ءتىلىنىڭ باسىنا قارا بۇلتتى ءۇيىرىلتىپ قويادى.

سويتسەك اۆتوردىڭ ارمانى قازاقتار ءوز ەلىندە ازشىلىق بولعان شاق ەكەن: «دەموگرافياعا كەلەر بولساق، قازاقتار قازكسر ءومىر سۇرگەن ۋاقىتتا ۇنەمى ازشىلىقتا بولعان ۇلت بولسا دا، ەگىن ەگۋگە جارمايتىن حالىق از قونىستانعان جەرلەردە تۇبەگەيلى كوپشىلىك بولىپ تابىلدى. مىنە 1970 جىلعى ساناقتا:  قازاقتار – 4161 مىڭ، ورىستار – 5499 مىڭ...» دەپ وتكەندى اڭساي ەگىلە جازادى.  

«ۇلتشىلدار ورىس ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋگە بارىن سالىپ، وسى جولدا نەدەن بولسا تايىنايىن دەپ وتىرعان جوق» دەگەن ساراپشى. ودان ارى ولار وسى جولدا ۇلتارالىق كيكىلجىڭ تۋدىرۋ ءۇشىن نەبىر قۇيتىرقى امالدارعا دەيىن بارۋعا قازىردەن ءازىر دەي كەلە، «ۆەديوتسيا رابوتا، ناپراۆلەننايا نا وبوسترەنيە ناتسيونالنىح پروتيۆورەچي ناكانۋنە پارلامەنتسكيح ۆىبوروۆ ۆ يانۆارە 2021 گودا. پرەدپولاگاەتسيا، چتو ناتسيوناليستيچەسكي ۋگار موجەت پرينەستي ۋسپەح نا ۆىبوراح «دەموكراتيچەسكوي پارتي» جانبولاتا مامايا، ودنوگو يز ليدەروۆ كازاحسكيح ناتسپاتوۆ» دەپ جامبولاتتىڭ تىركەلمەسە دە رەسەي سىرتقى بارلاۋى قاتتى جاسقانىپ وتىرعان بىردەن-ءبىر قازاق ءتىلدى پارتيادان اياعىن تارتا سويلەپ ءبىر جورتاقتاپ الادى.

قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قول سۇققان ماقالا دۇڭعان مەن قازاق اراسىنداعى اقپان وقيعاسى سايلاۋدان كەيىن ءوز جالعاستىعىن تاۋىپ، «ورىستارعا دا بالە بولىپ تابىلمايدى ما؟» دەپ اياقتالادى.

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz