«انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا-بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ» دەپ باۋىرجان مومىشۇلى ايتقانداي، ۇلتتىق ءتىلىمىزدىڭ ۇمىتىلۋىنا جول بەرمەي، دامۋىنا جاعداي جاساپ، كەيىنگى ۇرپاققا مۇرا ەتىپ قالدىرۋ - باستى مىندەتىمىز. قاسيەتتى ءتىلدى ساقتاپ، جاس ۇرپاقتىڭ انا تىلىنە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمىن وياتۋ قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. مەملەكەتتەر مەن حالىقتاردىڭ تىعىز قارىم-قاتىناسى اسەرىنەن ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني بايلانىس ارتۋدا. بۇل كەزەڭ جالپى قوعام ىشىندەگى وزگەرىستەرمەن قاتار، مادەني جانە تىلدىك ەرەكشەلىكتەردىڭ دە وزگەرۋىن تالاپ ەتەدى. وسى جەردە قانداي بولماسىن مەملەكەتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ادامدارىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە نەگىزدەلەدى. ياعني، ادامنىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋداعى العىشارتتارى مەكتەپتەر مەن مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردەن باستالادى. دەمەك، ۇلتتىق نىشانىمىزدىڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى – انا ءتىلىمىز دە وسى فاكتورمەن تىعىز بايلانىستى.

«انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا-بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ» دەپ باۋىرجان مومىشۇلى ايتقانداي، ۇلتتىق ءتىلىمىزدىڭ ۇمىتىلۋىنا جول بەرمەي، دامۋىنا جاعداي جاساپ، كەيىنگى ۇرپاققا مۇرا ەتىپ قالدىرۋ - باستى مىندەتىمىز. قاسيەتتى ءتىلدى ساقتاپ، جاس ۇرپاقتىڭ انا تىلىنە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمىن وياتۋ قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. مەملەكەتتەر مەن حالىقتاردىڭ تىعىز قارىم-قاتىناسى اسەرىنەن ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني بايلانىس ارتۋدا. بۇل كەزەڭ جالپى قوعام ىشىندەگى وزگەرىستەرمەن قاتار، مادەني جانە تىلدىك ەرەكشەلىكتەردىڭ دە وزگەرۋىن تالاپ ەتەدى. وسى جەردە قانداي بولماسىن مەملەكەتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ادامدارىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە نەگىزدەلەدى. ياعني، ادامنىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋداعى العىشارتتارى مەكتەپتەر مەن مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردەن باستالادى. دەمەك، ۇلتتىق نىشانىمىزدىڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى – انا ءتىلىمىز دە وسى فاكتورمەن تىعىز بايلانىستى.
سوڭعى جىلدارى وبلىسىمىزدا مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردىڭ ساندىق ءوسىمى بايقالادى. ورىس ءتىلدى حالقى باسىم وسكەمەن، كۋرچاتوۆ، ريددەر قالالارى مەن گلۋبوكوە اۋدانىندا قازاق تىلىندە تاربيەلەپ، ءبىلىم بەرەتىن بالاباقشالار مەن توپتار اشىلدى. بۇگىندە وبلىستاعى 108 بالاباقشانىڭ 32-ءسى قازاق تىلىندە تاربيەلەپ، 767 ورتا مەكتەپتىڭ 384-ءى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەدى. بۇل، ءبىلىم وشاقتارىنىڭ ساندىق ءوسىمى، ال، ولاردىڭ ساپالىق دەڭگەيى قانداي؟ بۇل ماسەلە وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ نازارىنان تىس قالعان ەمەس. وبلىستاعى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەرگە جۇرگىزىلگەن تالداۋ ولاردىڭ بارلىعىندا جاعدايدىڭ بىركەلكى ەمەستىگىن كورسەتىپ وتىر. قازاق تىلىندە وقىتىپ، تاربيەلەيتىن بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى اۋىلدىق جەرلەردە ورنالاسقاندىقتان ولاردىڭ ءبارىنىڭ دە دەرلىك احۋالى جاقسى دەپ ايتۋعا كەلمەس. ءجىتى زەردەلەپ، ۇڭىلە قاراساق باسى اشىلماعان پروبلەمالارى جەتىپ جاتىر. قازاق تىلىندە وقىتاتىن وقۋلىقتار مەن تانىمدىق ادەبيەتتەردىڭ ازدىعى، پەداگوگ-مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىنىڭ تومەندىگى، ولاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تىلدىك ورتانى قالىپتاستىرۋدا بىرقاتار كەرەعارلىقتار تۋعىزۋدا.
مەملەكەتتىك تىلدە وقىتىپ، تاربيە بەرەتىن مەكەمەلەردىڭ ساپاسى جوعارى بولسا ءوز بالاسىنا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرگىسى كەلەتىن باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ دە سانى كوبەيەر مە ەدى؟ بۇگىندە وبلىستاعى ورتا مەكتەپتەر مەن گيمنازيالاردا قازاق تىلىندە 270 ورىس جانە 354 باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ بالالارى ءبىلىم الۋدا.
سونداي-اق، تىلدىك ورتانىڭ قالىپتاسۋىندا وتباسىنىڭ دا ماڭىزى جوعارى. پەداگوگ-ماماننىڭ قولىنان قازاق تىلىندە سويلەپ شىققان قازاقتىڭ بالاسى ۇيىنە كەلگەندەگى اتا-اناسىنىڭ شۇلدىرلەگەن ورىسشاسىنان سوڭ بۇرىنعى قالپىنا قايتا تۇسەدى. بالالارىن قازاق بالاباقشاسىنا بەرگەن جاس جانۇيالاردىڭ تۇرمىستىق قولدانىسىندا ورىس ءتىلى باسىمىراق. ارينە بۇل جەردە ءتىلدى بىلەسىڭ، ءتىلدى بىلمەيسىڭ دەپ قازاق جاستارىن كەمسىتۋ، نە ءبولۋ تۋرالى وي جوق. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز - قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋ، انا ءتىلىمىزدى دامىتىپ، مارتەبەسىن كوتەرۋ.
قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن اتا-انا ءوز بالاسىمەن نەگە قازاقشا سويلەسپەسكە؟ سويلەسۋ ارقىلى انا ءتىلىن ۇيرەنبەسكە! بۇگىندە انا تىلىندە مادەنيەتتى سويلەيتىن قازاق جاستارى بارشىلىق. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە قازاق ءتىلدى ءبىلىم وردالارىنىڭ كوبەيگەندىگىنىڭ ناتيجەسى بولار.
قازاق تىلىندە ءبىلىم الىپ، قازاقشا تاربيەلەنگەن ۇرپاق سانى جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا وبلىس مەكتەپتەرىندەگى وقۋشىلاردىڭ 54 پايىزى مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم الىپ جاتىر. وبلىستىڭ قالالىق جەرلەرىندە 30 مىڭ بالا مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم الۋدا. بۇدان جاقىن بولاشاقتا قالا حالقىنىڭ سانىن قازاق ءتىلدى 30 مىڭ جاس ۇرپاقتىڭ تولتىراتىنىن بولجاۋعا بولادى.
ستاتيستيكالىق مالىمەت-تەرگە سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى وبلىستاعى حالىقتىڭ نەگىزگى ءوسىمىن قازاق ۇلتى بەرىپ وتىر. وتكەن عاسىردىڭ 90-شى جىلدارىنان باستاۋ العان كوشى-قون ءۇردىسى بۇگىن دە جالعاسىن تابۋدا. جۇمىس، وقۋ ىزدەگەن اۋىل جاستارى ءوندىرىستى ورتالىقتارعا كەلۋدە. الداعى بىرەر جىلداعى حالىقتىڭ مەحانيكالىق قوزعالىسىن زەردەلەسەك، 20 مەن 35 جاستاعى كوشۋگە دايىن حالىقتىڭ 60 پايىزىن قازاق ۇلتى قۇرايدى. بۇل ءۇردىس جاقىن بولاشاقتا وبلىستىڭ ءوندىرىستى ايماقتارىنداعى مەملەكەتتىك تىلدە وقىتىپ، تاربيەلەيتىن ءبىلىم وشاقتارىنا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋىنا اكەپ تىرەيدى. اتالعان ماسەلە قازاق تىلىندە وقىتىپ، تاربيەلەيتىن مەكەمەلەرى از وسكەمەن، سەمەي، ريددەر، كۋرچاتوۆ قالالارى مەن گلۋبوكوە، زىريان، شەمونايحا اۋداندارىندا بىرقاتار پروبلەمالارعا اينالۋى مۇمكىن.
جاس بۋىن وكىلدەرى كەلەر جىلدارى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قاتارىن تولتىرادى. ولاردىڭ قازاق نە رەسمي تىلدە سويلەۋى بولاشاق مەملەكەتىمىزدىڭ سويلەۋ ءتىلى بولماق. ەلباسىنىڭ جارلىعىنا سايكەس، وتكەن جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ وبلىستىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارى ءىس جۇرگىزۋدى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرگەن بولاتىن. بۇگىندە وبلىستىڭ 9 اۋدان، قالاسى قۇجاتتاردى مەملەكەتتىك تىلدە جونەلتۋدە. جالپى مەملەكەتتىك ورگانداردان مەملەكەتتىك تىلدە شىققان قۇجاتتاردىڭ كورسەتكىشى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 10 پايىزعا ءوستى. قۇجات اينالىمىنىڭ قازاق تىلىندە جۇرگىزىلۋىنە قول سوعىپ، قۋانعانمەن، ونىڭ ار جاعىنا ۇڭىلسەك كەمشىلىكتەردىڭ كوپ ەكەنىن كورەمىز.
وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارمانىڭ جۇرگىزگەن تالداۋ، زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسى بىرقاتار مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇجات اينالىمىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ۇلەس سالماعى تەك اۋدارمانىڭ ارقاسىندا ارتىپ وتىرعانىن كورسەتتى. مەملەكەتتىك ورگاندارداعى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ 76 پايىزىن قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى قۇراعانىمەن، ولاردىڭ 40 پايىزى مەملەكەتتىك تىلدە قۇجات دايىنداي المايدى.
مەملەكەتتىك باسقارۋعا قازاق ءتىلىن ەنگىزۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى قاجەت. وسى ماقساتتا بۇگىنگى كۇنى وبلىستا 7 اۋداندىق، قالالىق جانە ءبىر وبلىستىق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعى قۇرىلىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىر. سونىمەن قاتار وبلىس تۇرعىندارىنىڭ تۇگەلدەي مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىنە جاعداي جاساۋ ماقساتىندا تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارما اۋىلدىق جەرلەردە جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر مەن مەكتەپتەردىڭ جانىنان مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ۇيىرمەلەرىن ۇيىمداستىرۋدا.
جالپى وبلىستاعى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنىڭ جۇرگىزىلۋى ايماقتاعى دەموگرافيالىق جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، جۇزەگە اسىرىلۋدا. حالىقتىڭ كوبەيۋى مەن ازايۋى، كوشىپ-قونۋى قوعامداعى ساياسي-الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق جاعدايعا، ونىڭ شيەلەنىستى نە ورنىقتى بولۋىنا اسەر ەتۋشى باستى قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ونىڭ باعىت-باعدارىن انىقتاپ، احۋالىن تالداپ، جاقىن بولاشاقتاعى جاعدايىن بولجاۋ اۋاداي قاجەت. اسىرەسە، كۇردەلى گەوساياسي تۇرعىسىمەن ەرەكشەلەنەتىن شىعىس قازاقستان وبلىسى ءۇشىن بۇل ماسەلەنىڭ ماڭىزى زور. انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، تۇعىرىنا قوندىرۋ، ۇلتتىق ساياساتتى جۇرگىزۋ ۇلت سانىنىڭ ارتۋىمەن جانە ونىڭ قۇرامىنداعى وزگەرىستەرمەن تىعىز بايلانىستى. قازاق دەموگرافياسىنىڭ احۋالى جاقسارسا، ءتىلىمىزدىڭ دە مارتەبەسى كوتەرىلەرى انىق. كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ءتىلىن انا تىلىندە شىعارىپ، ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولاتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋ - مەملەكەتىمىزدىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى، يگىلىگى مەن گۇلدەنىپ-كوركەيۋى!

ازامات تەمىربەكوۆ،
وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارمانىڭ باس مامانى
«ديدار» وبلىستىق گازەتى (شقو)