قازاقستان اگرارلىق الەۋەتتى ەل بولسا دا، ونى كانادا سەكىلدى اگرارلىق ەلگە جاتقىزا المايمىز. وعان قانشا جىل كەرەك ەكەنىن ءبىر اللا بىلەر. سەبەبى، ىشكى جالپى ءونىمنىڭ بولماشى مولشەرىن عانا قۇرايتىن اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن وڭدەۋ سالاسى ماردىمسىز.
ەلدىڭ اۋىل شارۋاسىندا قانداي جاعداي قالىپتاسىپ وتىر؟ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ الەۋەتى سانالاتىن باستى وبەكت - جەر مەن كاپيتال، ونىڭ سۋبەكتىسى سانالاتىن ديقان مەن مالشىلاردىڭ قولىنان سۋسىپ كەتكەلى 20 جىل بولىپ قالدى. بۇل سالاداعى قۇنارلى جەر مەن باستى اگرارلىق جابدىقتار مەملەكەت پەن ساناۋلى بايلاردىڭ قولىندا. قالىپتاسقان بۇل جاعداي، مەملەكەتتىڭ اۋىلشارۋاشىلىق ساياسات كورپەسىن اتالعان باستى  «سۋبەكتىلەر» پايداسىنا شەشىپ قويعان. جەر مەن تىرلىشىلك كوزىنەن ايىرىلعان بۇقارا وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىنداعىداي قالاعا بوستى.

قازاقستان اگرارلىق الەۋەتتى ەل بولسا دا، ونى كانادا سەكىلدى اگرارلىق ەلگە جاتقىزا المايمىز. وعان قانشا جىل كەرەك ەكەنىن ءبىر اللا بىلەر. سەبەبى، ىشكى جالپى ءونىمنىڭ بولماشى مولشەرىن عانا قۇرايتىن اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن وڭدەۋ سالاسى ماردىمسىز.
ەلدىڭ اۋىل شارۋاسىندا قانداي جاعداي قالىپتاسىپ وتىر؟ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ الەۋەتى سانالاتىن باستى وبەكت - جەر مەن كاپيتال، ونىڭ سۋبەكتىسى سانالاتىن ديقان مەن مالشىلاردىڭ قولىنان سۋسىپ كەتكەلى 20 جىل بولىپ قالدى. بۇل سالاداعى قۇنارلى جەر مەن باستى اگرارلىق جابدىقتار مەملەكەت پەن ساناۋلى بايلاردىڭ قولىندا. قالىپتاسقان بۇل جاعداي، مەملەكەتتىڭ اۋىلشارۋاشىلىق ساياسات كورپەسىن اتالعان باستى  «سۋبەكتىلەر» پايداسىنا شەشىپ قويعان. جەر مەن تىرلىشىلك كوزىنەن ايىرىلعان بۇقارا وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىنداعىداي قالاعا بوستى.
مۇنداي جاعدايدا اۋىلدىق مەكەندەردە شاعىن جانە ورتا بيزنەس دامىتۋ مۇمكىن بولماي وتىر، باستى ينۆەستيتسيالىق قاۋقار «كاپيتاليستەر» مەن مەملەكەتتىك حولدينگتەردەن اۋىسپايدى. ال، ولار نە جۇمىس بەرمەيدى، نە پايدامەن بولىسپەيدى. مەملەكەتتىك تاراپتان بولىپ جاتقان اۋىلشارۋاشىلىعىن ينۆەستيتسيالاۋ، يندۋستريالاندىرۋ ساياساتىنىڭ اۋقىمىندا جۇرگىزىلگەندىكتەن، مالدى اسىلداندىرۋ، جەر وڭدەۋ سالاسىنا ليزينگپەن جابدىق بەرۋ جاعىنىڭ ءبارى دە ورنىققان، قالىپتاسقان، ساتىلعان، قولدى بولعان ءىرى كاسىپ سۋبەكتىلەرى مەن قىلشىق قولدى قوجايىنداردىڭ سەرىكتەستىگىنىڭ پايداسىندا. قولىندا كەپىل زاتى جوق ءارى كوتەرەم شارۋالى فەرمەرلەر مەن اۋىل تۇرعىندارىنا بانك تاراپىنان نەسيە الۋ قيامەت-قايىم ءارى ونى وتەۋ مۇمكىن ەمەس. ءسويتىپ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قولىنا اقشا ءتۇسىرۋ اسا كۇردەلى ماسەلەگە اينالىپ وتىرعاندا، اۋىلشارۋاشىلىعى داميدى دەگەن ءۇمىت اۋىلدىقتاردىڭ ءوزىن بىلاي قويعاندا، جوعارعى بيلىكتەگىلەردە دە جوق.
ءتىپتى، اۋىلدىق ۇساق، ورتا شارۋاشىلىقتاردىڭ ەل ەكونوميكاسىن وركەندەتۋدى بىلاي قويعاندا، ءوزىن ءوزى الەۋمەتتىك تۇرعىدان قامتي الاتىن سالاعا جاتقىزۋ مۇمكىن بولماي وتىر. ناتيجەسىندە اۋىل زەينەتاقى مەن مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى ەسەبىنەن عانا كۇن كورىپ وتىر. بۇل جاعداي اۋىلدىقتار ەسەبىنەن  مەملەكەتكە قاراعان مۇسالداتتىق توپتىڭ قاتارىن مولايتا تۇسۋدە. باس كوتەرەتىن جاستار جاعى قالاعا شۇبىرىپ، ونداعى باسپاناسىزدار مەن جۇمىسسىزدار، قىلمىسكەرلەر، جەزوكشەلەر «اسكەرىنىڭ» قاتارىن تولتىرۋدا.
ال، ەڭ بولماسا، ءوز مالىنىڭ ەسەبىنەن كۇن كورۋگە مۇقتاج اۋىل جۇرتىنىڭ بۇگىندە سۋ مەن ورىسكە زارۋلىگى وزەكتى ماسەلەگە اينالعان. اۋىلدىق جارامدى جەردىڭ بارلىعى بايلار مەن لاۋازىمدىلاردىڭ قوسالقى شارۋاشىلىعىنا اينالدى. ودان قالعانى ءتۇرلى جەر قويناۋىن قوپاراتىن ونەركاسىپتەردىڭ مەنشىگىنە ءوتتى.
قىسقاسى، مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ وتىرعان اۋىلشارۋاشىلىعىنا دەگەن قامقورلىق تەك قانا مۇسالداتتىق توپقا دەگەن  «ساداقا» تۇرىندەگى سيپاتتان ارىلا الماي وتىرسا، كەرىسىنشە، «جەكەشەلەنىپ»، قالىپتاسقان ساناۋلى ىرىلەنگەن كومپانيالار مەن حولدينگتەرگە يندۋستريالاندىرۋشى وبەكت رەتىندە قاراۋ كوزقاراسى بار. ەندەشە، قازاقستاننىڭ اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگى اۋىل شارۋاسىن دامىتۋمەن ەمەس، يندۋستريالاندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزۋشى ورگانعا اينالعان، ال ونىڭ اۋىل تۇرعىندارى ەسەبىنەن ازىق ءوندىرۋدى دامىتۋ جونىندەگى قۇجاتى دا جوق، بولسا، ءبارى قاعاز جۇزىندە. بۇل مينيسترلىك اۋەلدەن-اق، كولحوز-سوۆحوزدى، شارۋاشىلىقتاردى تاراتۋمەن شۇعىلداندى، اۋىلدىقتار سونىڭ كەسىرىنەن مالدان دا، جەردەن دە قاعىلدى. ەندى باياعى قىزىل يمپەريا جاساعان ءىستى قايتادان قولعا الىپ، سەرىكتەستىكتەردى قۇرماسا، جاعداي اۋىر!
اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تاعدىرى ەلدى زەينەتاقىمەن قامتيتىن حالىقتى الەۋمەتتىك جانە ەڭبەكپەن قامتۋ مينيسترلىگىنىڭ قولىنا وتكىزىلگەن. سول سەبەپتى دە اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگىن شارۋاشىلىقتى دامىتۋشى، ۇيلەستىرۋشى مەمەلكەتتىك ورگان رەتىندە قاراستىرۋعا تىپتەن بولمايدى. بۇل - جۇيەلى دە تىڭعىلىقتى ساياساتتىڭ جالعاسى ەمەس، زورلاپ، جاساندى تۇردە ءارى كورنەكى يدەولوگياعا نەگىزدەلگەن ساياسي تەحنولوگيانىڭ سالدارى. سوندىقتان بۇل «يندۋستريالاندىرۋ ساياساتىن» ەلدەگى ودان باسقا تاعى ءبىر يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترلىگى قينالماي-اق قوسىپ جۇرگىزە الادى، سونىڭ قۇرامىنا كوميتەت رەتىندە وتكىزە سالۋ كەرەك. بۇل مينيسترلىكتىڭ اۋىلدىڭ قاراپايىم فەرمەرلەرى مەن ديقاندارىنا، شارۋالارىنا قاتىسى جوق، ول تەك قانا اۋىلشارۋاشىلىعى ەسەبىنەن بايىعان شونجارلار مەن الىپ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا قاتىستى.
ال، اگرارلىق الەۋەتتى ەلگە قازىر نە كەرەك بولىپ وتىر؟ اۋىلدىق مەكەندەردەگى الەۋمەتتىك ءالجۋاز توپقا اينالعان حالىقتىڭ 40 پايىزىن ۇساق، شاعىن شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىنە اينالدىرۋ ساياساتى كەرەك! «ەگەمەن ەلدىڭ اۋىلى» دەيتىن ساياسات قاجەت-اق. اۋىلعا كاسىپ پەن پايدانىڭ كوزى رەتىندە قارايتىن اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگى ەمەس، ونىڭ الەۋمەتتىك مۇقتاجىمەن تىكەلەي اينالىساتىن اۋىل مينيسترلىگى قاجەت. ول مينيسترلىك ەڭ اۋەلى حالىقتىڭ تەڭ جارتىسى اسا اۋىر كۇيدە  تۇرىپ جاتقان اۋىلدىق تۇرمىستى اۋەلگى كەزەكتە  قالپىنا كەلتىرەتىن، كەلەسى كەزەكتە اۋىلشارۋاشىلىق باعىتتاعى ۇساق، ورتاشا كاسىپ پەن ءوندىرىستى قۇرىپ، دامىتۋعا سەپتىك ەتەرلىك مىندەتتى اتقارار ەدى.
ن.نازارباەۆتىڭ بيىلعى جولداۋىندا ەستى جيعىزار مىناداي سويلەمدەر بار:
«ءۇشىنشى. وڭىرلەردى دامىتۋ ماسەلەسى.
قۋاتتى قازاقستان دەگەنىمىز - بۇل ەڭ اۋەلى وڭىرلەردىڭ قۋاتتىلىعى بولىپ سانالادى».
الايدا، قىرۋار قارجى ءبولىنىپ، قانشا جىلدان بەرى اۋماقتى دامىتۋ كوميتەتىنىڭ جۇمىس ىستەپ جاتسا دا، وڭىرلەردىڭ قۇلپىراتىن ءتۇرى جوق. ويتكەنى، ونداعى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جۇر ءۇشىن قاراپايىم عانا الەۋمەتتىك ماسەلەنى شەشتىندەي ناقتى شارا جوق! جولداۋدا «...الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم قارقىندى دامۋى قاجەت» دەلىنگەن، بىراق بۇل سويلەم قاشان اۋىلدا تازا سۋ مەن ەڭ بولماسا ازىن-اۋلاق مال جاياتىن مۇمكىندىك اشار ەكەن؟
جولداۋدى وقىعان پرەزيدەنت بولعانمەن، وعان ازىرلەپ بەرگەن سول پارمەندى اتقارۋشى مينيسترلەر ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى.  «ۇكىمەت ەلدى-مەكەندەر شوعىرىن (اگلومەراتسيا) دامىتۋ جونىندە باعدارلاما قابىلداۋى ءتيىس» دەلىنگەن سول قۇجاتتىڭ جوباسىن ازىرلەگەندەر اگلومەراتسيانى قالايشا دامىتۋدى ويلاستىردى ەكەن؟ ەگەر دە كەڭەس وكىمەتى سەكىلدى كولحوز-سوۆحوزدار اشسا، ءبىر ءجون! قازىر ءتىپتى، جاڭادان سالىنعان جۇزدەگەن كيلومەتر تەمىرجولدار مەن تاسجولداردىڭ بويى يەسىز جاپان دالا. ەڭ بولماسا، سونىڭ بويىنداعى بەكەتتەرگە ءۇي سالىپ قونىستانۋعا جۇرتقا پايىزسىز قۇرىلىس ماتەريالىن نەسيەگە بەرە الا ما؟ قالاعا تەنتىرەگەن اۋىل جۇرتىنىڭ  ءوز بەتتەرىمەن كەرى قايتىپ، ورنالاسىپ، كاسىپ ەتۋگە مۇمكىندىك جاساي الا ما؟ سول جۇرتقا جىلىجاي، مال بورداقىلاۋ پۋنكتتەرىن سالىپ ىسكە قوسىپ بەرسە، ءىرى قالالارداعى ازىق باعاسى ءتۇسىپ، جۇمىسسىزدارعا جۇمىس تابىلار ەدى عوي. ۇلانعايىر دالانىڭ بويىنا قان جۇگىرىپ، ەكسپورتتى بىلاي قويعاندا، ەلدىڭ ىشكى بازارى ءوز ازىعىمىزدىڭ ساتىلۋىنا مۇمكىندىك بولماس پا ەدى؟! ەڭ بولماسا «جاڭا اۋىل» باعدارلاماسىن قولعا الساق قايتەر ەدى؟!
جولداۋ «ۇكىمەتكە ءبىر سالالى شاعىن قالالاردى دامىتۋ تۋرالى ارنايى باعدارلاما جاساۋدى تاپسىرامىن» دەيدى. ايتپاقشى، ەلدە 29 مەملەكەتتىك باعدارلاما بولىپ، ناتيجەسى بولماعاسىن، ونى جەتەۋگە دەيىن ازايتىپ ەدىك قوي. ەندى سونى كوبەيتۋگە تاعى كىرىسەمىز بە؟  بولىنگەن اقشا سۋعا سىڭگەندەي قولدى بولىپ جاتسا، ول قالالار وزىنەن ءوزى قالاي دامىماق؟ كەشە عانا جىلۋسىز قالعان كەنتاۋ قالاسى جىلۋ وشاعىن جەكەگە ساتىپ جىبەرگەندىكتەن ايازعا ۇرىنعان جوق پا؟ ياعني، جەرگىلىكتى تىرشىلىك كوزى جەكشەلەنىپ، ونى باقىلايتىن جەرگىلىكتى حالىق بيلىگى بولماعاسىن، بارلىق جەردە اپاتتىڭ قۇلاعى قىلتيا باستادى. قوعامدىق نازار بولماسا، ونى بيلىك باقىلاي ما؟ قاڭىراعان كەڭەستىك ۇيلەردە امالسىز تۇرىپ جاتقان كەشەگى اۋىلدىقتار جايىندا ناقتى نەگە جوبا جوق؟ ەڭ بولماسا، سول شاعىن قالالاردىڭ اينالاسىنا كوكونىس، ازىق ءوندىرۋ  كەشەندەرىن تۇرعىزۋعا بولار ەدى عوي.  
مىنە، وسى جايلار جولداۋدا بىلايشا كورىنىس تاپقان: «جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋدى جەتىلدىرىپ، بارشا جەرگىلىكتى دامۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە ازاماتتاردىڭ قاتىسۋىن كەڭەيتۋ اسا ماڭىزدى. بيىلعى 1 شىلدەگە دەيىن ۇكىمەت جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى  جوباسىن  جاساپ ءبىتىرۋى ءتيىس». الايدا، ونى بەكىتەتىن زاڭ جوباسىنا حالىق قاتىسپاسا، كەشەگى دەپۋتات بولىپ تاعايىندالعان شەنەۋنىكتەر حالىقتىڭ ءوزىن ءوزى باسقارۋىنا مۇرسات بەرمەك پە؟!
جولداۋدا ەلدىڭ ءاپايتوس دالاسىن يگەرەتىن وراسان جوبا تۋرالى ايتىلىپ وتىر: «ۆاجنوە زناچەنيە يمەەت زاۆەرشەنيە سترويتەلستۆا  كازاحستانسكوگو ۋچاستكا مەجدۋنارودنوگو اۆتوموبيلنوگو كوريدورا «زاپادنايا ەۆروپا - زاپادنىي كيتاي». ەتو دەيستۆيتەلنو نارودنايا سترويكا ۆەكا. گدە ەششە زا تري گودا بىلو پوستروەنو 2700 كم. كاچەستۆەننوي اۆتوموبيلنوي دوروگي؟ مى دولجنى ۆ سلەدۋيۋششەم گودۋ ەتۋ رابوتۋ زاكونچيت.
ۆاجنو پريستۋپيت ك سترويتەلستۆۋ دۆۋح نوۆىح جەلەزنودوروجنىح ليني - جەزكازگان-بەينەۋ پروتياجەننوستيۋ 1200 كيلومەتروۆ ي اركالىك-شۋباركول.
ەتي پروەكتى پريدادۋت موششنىي يمپۋلس رازۆيتيۋ جەزگازگان - اركالىكسكوگو رەگيونا».  بىراق الەمدە جول سالعاندا، ونىڭ بويىنا حالىقتى قونىستاندىرۋ ساياساتى قوسا جوسپارلانادى، ينفراقۇرىلىم قوسا جۇرەدى. بىزدە بۇل جونىندە ءازىر ارەكەت بايقالمايدى. ەندەشە، ول سونى سالىپ بەرگەن بۇرالقىلارعا ازىرلەپ جاتقان ينفراقۇرىلىمىمىز ەمەس پە؟!
جولداۋدا: «دەسياتوە. رازۆيتيە سەلسكوگو حوزيايستۆا.
اگرارنىي سەكتور كازاحستانا وبلاداەت بولشيمي ەكسپورتنىمي ۆوزموجنوستيامي ي ۆىسوكيم پوتەنتسيالوم دليا ۆنەدرەنيا يننوۆاتسي.
پوترەبنوست ۆ پرودوۆولستۆي س كاجدىم گودوم ۆ ميرە بۋدەت ۆوزراستات. ەتۋ ۆوزموجنوست نام ۋپۋسكات نەلزيا» - دەلىنەدى. ال، سونى وندىرەتىن حالىق تۋراسىندا ويلاندىق پا؟ الدە ول شارۋامەن تەك قانا كەكىرەيگەن اۋدان، وبلىس اكىمدەرى مەن سولاردىڭ جاقىن-جۋىقتارى عانا «اينالىسا ما»؟
مىنە، وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن دە، الگى ەل قازىناسىن ءراسۋا ەتەتىن ورگانداردى قىسقارتىپ، تىكەلەي حالىقتىڭ مۇقتاجىمەن اينالىساتىن اۋىل مينيسترلىگى قۇرىلسىن! ول اۋىلدىق ۇجىمدىق شارۋاشىلىقتار مەن وندىرىستەردى سالىپ، قۇرىپ، قالىپتاستىرىپ، ابدەن جۇرگەن كەزدە عانا سول اۋىلدىقتارعا ساتۋدى قولعا السىن. الگى جولداۋدى جۇزەگە اسىراتىن بىردەن ءبىر تەتىك - وسى! الدە حالىقتىڭ 40 پايىزىن قامتىعان سالا ءۇشىن ءبىر مينيسترلىك اشۋ قولدان كەلمەي مە؟
«اباي-اقپارات»