دەپۋتات سايلاۋىنا دا ەكى-ءۇش كۇن قالدى. وسى ساياسي ناۋقان باستالعاننان بەرى دەپۋتاتتىقتان ۇمىتكەر پارتيالاردىڭ مۇشەلەرى قالا مەن دالاعا، وي مەن قىرعا شاپقىلاپ جۇرتپەن كەزدەسىپ جاتىر. ناسيحاتتاۋشىلارى دا ولاردان قالىسپاي جان ۇشىرىپ، ۇنپاراقتارىن تاراتىپ، كوشە-كوشە، ايالداما جانە ءار ءۇيدىڭ قاقپاسى مەن ەسىگىنە جاپسىرىپ الەك. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەمەكشى، ۇنپاراقتىڭ كوكەسىن نۇر-وتاندىقتار ايانباي كورسەتىپ كەلەدى. كەيدە اسپاننان قاپالاقتاپ ۇنپاراقتار جاۋىپ جاتىرما دەپ قالاسىڭ؟! شاپقىلاماي قايتسىن، بۇل دودا – پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتىق مانداتتى كوبىرەك يەلەۋ ءۇشىن بار كۇشىن، بار مۇمكىندىگىن پايدالاناتىن ءسات، وراي عوي. 

ءاربىر ۇمىتكەردىڭ جادىندا ءوز پارتياسىنىڭ سايلاۋ الدى باعدارلاماسى مىقتاپ ساقتالعان. باعدارلامادا 30 جىلدان بەرى قوردالانىپ قالعان الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق پروبلامالار، ءتىل جانە جەر تاعدىرى تاعىسىن-تاعىلار تايعا باسقان تاڭباداي جازىلىپتى. وعان قوسا ءار پارتيانىڭ ۇمىتكەرلەرى بويىنداعى بار قابىلەتىن كورسەتكىسى كەلىپ، ءتىلى جەتكەنىنشە ۋادەسىن ءۇيىپ-توگىپ جاتىر. بۇل پارتيالار كەشە نە بۇگىن قۇرىلعان جوق قوي (كەيبىر پارتيالار اتىن وزگەرتكەنى بولماسا), ءبارى بۇرىنننان بار پارتيالار. وسىنداي ساياسي ناۋقان كەزىندە اتىن ەستىپ، ءتۇرىن كورىپ قالماساڭ، باسقا كەزدە ءىزىم-عايىپ جوق بولىپ كەتەتىندەرى تاعى بار. وسىنى ويلاعاندا، ءبىرۋىس حالقى بار قازاقستانعا وسىنشاما كوپ پارتيانىڭ نە قاجەتى بەر دەيسىڭ. انا امەريكا سەكىلدى كۇشتى ەكى پارتيا بولسا، سونىڭ ءوزى بىزگە جەتەر ەدى دەپ ارماندايسىڭ دا قوياسىڭ.   

بيلىكتىڭ پارتياسى بولعاندىقتان بولار، جۇرتقا «نۇر-وتان» پارتياسى جاقسى تانىس. حالىقتان العىس پەن قارعىستى كوپ الىپ جاتاتىن دا وسى پارتيا. شىنى كەرەك، «نۇر-وتان» بيلىكتىڭ پارتياسى بولعاندىقتان حالىق بۇل پارتياعا كوپ ءۇمىت ارتادى. بۇل پارتيا مەملەكەتتىڭ، حالىقتىڭ بار اۋىرتپالىعىن  كوتەرۋگە مىندەتتى دەپ سانايدى. ويتكەنى، ەلباسى، پرەزدەنتتەن تارتىپ، مينستر، سوت، پروكۋرور، وبلىس، اۋدان، اۋىل اكىمى جانە مەكتەپ ديرەكتورى مەن اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرىنە دەيىن وسى پارتيانىڭ مۇشەسى. سوندىقتان حالىق الەمەتتىك، ەكونوميكالىق، قۇقىقتىق جانە باسپانا، ۋچاسكەلىك جەر ت.ب. ماسەلەسى تۋرالى ءجيى ارىز ايتىپ، كومەك سۇرايتىنى سودان. بىرەۋىنىڭ ءوتىنىشى ورىندالىپ العىسىن ايتىپ جاتسا، ەكىنشىسىنىڭ ارىزى شەشىلمەي قارعاپ-سىلەپ جاتاتىنى دا راس. پارلامەتتە قازىر وتىرعانداردىڭ دا دەنى وسى پارتيانىڭ مۇشەلەرى عوي. دەمەك، قازاقستاندا «نۇر-وتانسىز» تىنىس الۋدىڭ ءوزى وتە قيىن. ونى وزىڭىزدە ءبىلىپ، سەزىپ جۇرگەن بولارسىز.

پارتيالاردىڭ ىشىندە نەسىن ايتاسىڭ، «نۇر-وتان» وزىنە وتە سەنىمدى، سەنىمدى بولماي قايتسىن تىزگىن-شىلبىر مەن بيشىك ءوز قولىندا. اۋەل دەسەڭ، وسى جولعى دەپۋتاتتىق سايلاۋدا 76 پايىز مانداتتى ءبىز الامىز دەگەن بولجامىن دا جۇرتقا ايتىپ ۇلگىردى. مەن بىردەڭە بىلسەم، بۇل پارتيا حالىققا ەمەس، وزىنە بەك سەنەتىن سەكىلدى. سەبەبىن جوعارىدا ايتتىم، سوندا دا ايتا كەتەيىن، ارتىق بولماس. قازىر بيلىكتە وتىرعانداردىڭ ءبارى بولماسا دا 96 پايىزى «نۇر-وتاننىڭ» سەنىمدى مۇشەلەرى عوي. مەملەكەت بيۋدجەتىنەن جالاقى الىپ، بالا-شاعالارىن اسىراپ وتىرعان دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەردى دە وسىنىڭ قاتارىنا قوسۋعا بولادى. سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنىڭ دەنى مەكتەپتەردە بولاتىنىن ويلاساڭ، بۇل جولعى سايلاۋدا دا «نۇر-وتاننىڭ» كۇنى وڭىنان، ايى سولىنان تۋعالى تۇر. 

ال قالعان پارتيالارعا كەلسەك، ولار دا ارى-بەرى شاپقىلاپ، مەملەكەتتىڭ سايلاۋعا بولگەن قارجىسىن «نۇر-وتانمەن» جاعالاسىپ (سىرت كوزگە قازاقستان كوپ پارتيالى ەل ەكەنىن كورسەتۋ مەن دەموكراتيالىق جولمەن سايلاۋ بولىپ جاتىر دەۋ ءۇشىن عانا), جالاۋىن جەلبىرەتىپ، ارلى-بەرلى شاپقىلاپ ساياسي قويىلىمدا تاماشا ونەر كورسەتكەندەرى ءۇشىن «نۇر-وتاننان» قالعان مانداتتى كوڭىل جىقپاس ءۇشىن اناعان-مىناعان ازدى-كوپتى ءبولىپ بەرىپ رازى قىلاتىنى ءسوزسىز. بيىلعى 10 قاڭتاردا بولاتىن دەپۋتاتتىق سايلاۋعا ۇمىتكەر پارتيالاردىڭ اراسىندا اقىن، جازۋشى جانە جۋرانليستەردىڭ قاتارى كوپ سەكىلدى. ۇگىت-ناسيقاتتىڭ الدىنعى قاتارىندا حالىققا كوبىرەك كورىنىپ جۇرگەندەر دە وسىلار. ءبىر جاعىنان اتى-ءجونى جۇرتقا بەلگىلى قازاق ءتىلدى قالامگەرلەر مەن جۋرناليستەردىڭ جۇرگەنىنە حالىقتىڭ ءىشى جىلىپ، قۋاناتىنى انىق. وسىلار پارلامەتتكە بارسا ەل، جەر، ءتىل، ۇلت تاعدىرىنا الاڭداپ، ءسوزىن سويلەيتىن شىعار دەپ ويلايدى. ارينە، بۇل بۋىننىڭ بارعانىن مەن دە قالايمىن. بىراق پارلامەنت كرەسلوسىنىڭ كەز كەلگەن دەپۋتاتتى مۇلگىتىپ، قالعىتىپ، ۇيىقتاتىپ قوياتىن سيقىرلى تاياعىن ويلاساڭ، بۇلاردان دا كۇدەرىڭدى ۇزە باستايسىڭ. بىراق ءۇمىتسىز شايتان عانا عوي...   

كەيبىر قوعام بەلسەندىلەرى «سايلاۋعا بويكوت جاريالايمىز» دەسە، كەربىرەۋى «سايلاۋعا قارسىمىز»، «سايلاۋعا بارمايمىز» دەپ جاتىر. ونى ەلەپ-ەسكەرىپ وتىرعان بيلىك جوق. ءبارىبىر سايلاۋ وتكىزىلەدى، سايلاۋعا بارماعانداردىڭ داۋىسى اۆتوماتتى تۇردە بولىسكە سالىناتىن شىعار، وعان قازىر بولجام ايتۋ قيىن. ءسىزدىڭ سايلاۋعا بارعانىڭىز، بارماعانىڭىز ولارعا ماڭىزدى ەمەس. ايتتىڭ نە، ايتپادىڭ نە ءبارىبىر «نۇر-وتان» ءوز دەگەنىنە جەتپەي قويمايدى، ءتىپتى، ءوز مەجەسىنەن اسىرىپ جىبەرۋى دە بەك مۇمكىن. سەبەبى، بۇل بيلىك ۇزاق جاساۋدى بەك قالايدى. سول ءۇشىن «نۇر-وتان» بيلىككە سۇيەنەدى، ال بيلىك «نۇر-وتانعا» سۇيەنەدى.  بەينە قۇس سەكىلدى قاناتىن قاتار قاعىپ، سامعاي بەرۋدى كىم قالامايلى دەيسىڭ؟! ءيا، ءومىر ءسۇرسىن، سامعاي بەرسىن، وعان قارسىلىعىمىز جوق. بىراق مەملەكەتكە، حالىققا، اسىرەسە مەملەكەت قۇرۋشى قازاق حالقىنا جانىن سالا، ادال قىزمەت ەتۋ كەرەك قوي؟! شىنى كەرەك، بەكەر وبالى نە نۇر-وتاندىقتار 30 جىلدان بەرى ۋادە بەرۋدەن ءبىر جالىققان ەمەس. ونىڭ قانشاسى ورىندالىپ، قانشاسى ورىندالماي ايتىلعان جەردە قالىپ قويعانىن بىلايعى جۇرت جاقسى بىلەدى.

بۇل سايلاۋ ناۋقانىنا «نۇر-وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەك اتسالىسىپ، ءوزى الدىڭعى ساپتا ءجۇر. بارعان جەرىندە «نۇر-وتان» ەندى مەملەكەت ءۇشىن، حالىق ءۇشىن ادال قىزمەت ىستەۋگە دايىن دەگەن سەكىلدى جىلى سوزدەرىن ايتۋدان ءبىر تانباي كەلەدى. ماسەلەن، «2025 جىلعا قاراي اۋىل شارۋاشىلىعىندا 500 مىڭداي ادام جۇمىسپەن قامتىلادى. اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ كولەمى 1,3 ەسە، ەڭبەك ونىمدىلىگى 2,5 ەسە ارتىپ، وڭدەلگەن ءونىمنىڭ ۇلەسى 70%-كە جەتەدى، ەكسپورت 2 ەسە كوبەيەدى. مۇنىڭ ءبارى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، دەپ مالىمدەدى. «نۇر-وتان» پارتياسىنىڭ رەسپۋبليكالىق سايلاۋالدى شتابى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا بارعاندا وسىلاي دەپتى.

«تاياۋداعى 5 جىلدا «نۇر-وتان» جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالار مەن فەرمەرلىك شارۋاشىلىقتار قۇرۋ ەسەبىنەن اۋىل شارۋاشىلىعىندا 500 مىڭداي ادامدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتىن قويىپ وتىر. اۋىلدا كووپەراتسيانى ىنتالاندىرۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن فورۆاردتىق ساتىپ الۋدى كەڭەيتۋ، زاماناۋي تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەندىرۋ بويىنشا شارالار قابىلدانادى»، – دەدى سايلاۋالدى شتاب جەتەكشىسى باۋىرجان بايبەك.

ونىڭ ايتۋىنشا، بۇعان قوسا وڭىردە 65 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋ، مىڭ شاقىرىمنان استام اۆتوجول سالۋ جانە جوندەۋ، 142 اۋىلدىڭ 115 مىڭ تۇرعىنىن ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، الەۋمەتتىك مۇقتاج ازاماتتارعا ارناپ 2,5 مىڭ پاتەر سالۋ، 1,6 ملن-نان استام شارشى مەتر تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋ دا جوسپارعا ەنگەن. ءارى «ديپلوممەن – اۋىلعا» باعدارلاماسى جاس ماماندارعا تۇرعىن ءۇي الۋعا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بولىنەدى. «بارشا بالاعا – تەڭ مۇمكىندىك» قاعيداتى بويىنشا «نۇر-وتان» پارتياسى بارلىق كوللەدج بەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا، سونداي-اق 70% مەكتەپ پەن مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى ەنگىزۋدى  قامتاماسىز ەتەدى. اسىراۋشىسىنان ايرىلعان بالالار ءبىر مەزگىلدە مۇگەدەكتىگى جانە اسىراۋشىسىنان ايرىلۋى بويىنشا 2 جاردەماقى الا الادى.

وقىپ وتىرساڭ «نۇر-وتاننىڭ» الداعى جورپارى مەن ىستەيتىن، اتقاراتىن مىندەتى جامان ەمەس. كەيدە پەندەشىلىكپەن وسى جوبالاردى بۇرىن نەگە قولعا الماعان، نەگە ىسكە اسىرماعان دەپ ايتاتىنىمىز ول راس. وعان وزدەرىن وپپوزيتسيا ساناپ جۇرگەن پارتيالار دا ونىڭ ءبىر جاعىنان شىعىسىپ، كومەكتەسەتىنى دە وتىرىك ەمەس. پارتيالاردىڭ باعدارلاماسىنا قاراپ وتىرساڭىز بىرىنەن-ءبىرى وزىپ تۇر. وسىنىڭ الدىنداعى، ودان بۇرىنعى جىلدارداعى سايلاۋلاردا دا پارتيالار حالىققا ءدال وسىنداي بولماسا دا اجەپ-ءتاۋىر ۋادەلەرىن بەرىپ كەتكەن بولاتىن. پارلامەنتتىڭ كرەسلوسىنا وتىرعاننان كەيىن جادىن جوعالتىپ، ۋادەسىن ۇمىتىپ كەتكەندەر كوپ بولدى عوي. اندا-ساندا جامان ءتۇس كورىپ، ۇيقىسىنان شوشىپ ويانعاندا، ماڭىرايتىنى بولماسا...                                                          

بۇرىنعى، قازىرگى پارلامەنتە وتىرعانداردىڭ اراسىندا دا قاۋساعان شال-كىمپىرلەردىڭ قاتارى كوپ بولدى عوي، ونىڭ نەسىن جاسىرامىز. ال وسى جولعى سايلاۋ ناۋقانىنا قاتىسقان پارتيالارىنىڭ الدىندا جاستار مەن ورتا جاستاردىڭ قاتارى كوپ سەكىلدى. بۇعان قاراپ، ساياساتقا ۇمتىلعان جاستاردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلە جاتقانىنا ىشتەي قۋاناسىڭ، ءبىر جاعىنان جاستاردى پارتيانىڭ ۇگىت-ناسيحاتىنا جۇگىرتىپ قويىپ، جەمە-جەمىنە كەلگەندە تاعى دا پارلامەنتتىڭ كرەسلوسىنا شال مەن كەمپىرلەر جايعاسىپ جۇرمەي مە دەگەن كۇدىكتە جوق ەمەس؟! 

قالاي بولعاندا دا، وسى جولى دوداعا ءتۇسىپ جاتقان پارتيالاردىڭ وكىلدەرى بارارى انىق. بۇل «ساياسي ناۋقان» باسقا ەمەس، ەل تاعدىرىنا تىكەلەي قاتىستى «ناۋقاننىڭ كۋاسى» بولۋى كەرەك. پارلەمەنت ەگەر مىقتى، قارىمدى، ءبىلىمدى دەپۋتاتتارمەن جاساقتالسا، وندا كونستيتۋتسياعا ەلەۋلى وزگەرىستەر ەنگىزىپ، وركەنيەتتى ەلدەردەگى سەكىلدى بيلىكتىڭ كەز كەلگەن وكىلىن الدىنا دەدەكتەتىپ اكەلىپ، ەسەپ الىپ ايتقانىن ىستەتەر ەدى.

ءبىز تەك «وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا جەتەمىز» دەپ اۋىزبەن وراق ورىپ كەلەمىز، شىن مانىسىنە كەلگەندە، مىنا جۇرىسىمىزبەن ەشقانداي وركەنيەتتى ەلدىڭ قاتارىندا بولماق تۇرماق، ماڭىنا دا جولاي الماسپىز. كىم ەلىنىڭ دامىعانىن، گۇلدەنگەنىن، حالقىنىڭ تۇرمىسىنىڭ جاقسارعانىن قالامايدى دەيسىز، ءبارىمىز قالايمىز، ءبارىمىز ارماندايمىز. ەندى ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ ەلگە قىزمەت ەتەتىن كەز كەلدى. جەكە مۇددەنى ويلاۋدى ەندى قويۋ كەرەك، تەك مەملەكەتتىڭ، حالىقتىڭ مۇددەسىن ويلاڭىزدار؟! ءوز باسىم، مىنا ءبىر سارىندى، ءجۇرىسى مەن ءىسى ماندىمايتىن بيلىكتىڭ تىرلىگىن ۇناتپايمىن. ءبىز ۇلتتىق مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋىمىز كەرەك، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ وزىق تاجىريبەسىن، تەحنولوگياسىن قابىلداپ، وسى زامانعى قارۋ جاراقپەن قارۋلانعان ارميامەن كۇشتى ەلگە اينالۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، شىعىس پەن باتىستاعى ەكى الىپ يمپەريانىڭ ورتاسىندا «شىبىن» بولىپ قالماسىمىزعا كىم كەپىل؟! كەشەگى ازەربايجان مەن ارمەنيانىڭ قاراباق سوعىسىنان كوپ نارسەنى اڭعارعان شىعارسىزدار، ازەربايجان تۇركيانىڭ وسى زامانعى وزىق قارۋى دروننىڭ ارقاسىندا ارمەنيانى تىزە بۇكتىردى. مىنا زاماندا سەنىڭ حالقىڭنىڭ از-كوبىڭدە ەمەس، سەنىڭ كۇشتى ەل، ءالسىز ەل ەكەنىڭە تىكەلەي بايلانىستى. ءالسىز ەل بولساڭ، كىم كورىنگەن قوقاڭداپ، قىر كورسەتەدى. ال كۇشتى ەل بولساڭ سەنەن سەسكەنەدى، سەنىمەنەن ساناسادى. 

قۇمەرتتى ۇمىتكەرلەر، وسى جولعى سايلاۋدا پرلامەتكە قايسى پارتيادان كوپ بارسىن، از بارسىن ءبارىبىر باراتىندارىڭىز انىق. سوندىقتان ويلانىڭىزدار، مەملەكەت پەن ۇلتقا قاتىستى ماسەلەنى شەشپەي، وعان باس قاتىرماي كرەسلودا بوسقا كۇن وتكىزىپ، مەملەكەتتىڭ اقشاسىن الا بەرۋدى قويىڭىزدار؟! ەشقانداي سيقىرلى تاياققا ماس بولماڭىزدار! ءبارىمىزدىڭ وتىرعان كەمەمىز بىرەۋ، ول – تاۋەلسىز قازاقستان. سول ءۇشىن وسى كەمەمىزدىڭ مىقتى بولۋى مەن امان ءجۇرۋى كوشباسشى مەن سىزدەر جانە بىزدەرگە تىكەلەي بايلانىستى. ول ءۇشىن بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىن جاقىنداتىپ، ەلدىڭ دامۋى مەن گۇلدەنۋىنە، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسارۋىنا بارىنشا كۇش سالۋلارىڭىز كەرەك!

ءالىمجان ءاشىمۇلى،

تاۋەلسىز جۋرناليست

Abai.kz