ەرتە زاماننان قازاقتىڭ ۇلتىق مۋزىكالىق اسپاپتارى پايدا بولعالى، سول اسپاپتاردى جاسايتىن، قايتا وڭدەيتىن جانە جەتىلدىرۋشى ىستەرمەن شۇعىلداناتىن ۇستا شەبەرلەرى ءومىر ءسۇردى. سونداي عاجايىپ ۇستا شەبەرلەرىنىڭ ءبىرى ءحىح عاسىردىڭ سوڭىنا قاراي ومىرگە كەلگەن قامار قاسىموۆ ەدى. [1].

ق. قاسىموۆ 1893 جىلى قازاننىڭ 5-كۇنى پاۆلودار وبلىسى باياناۋىل اۋدانىنداعى مويىلدى جەرىندە (ۆوروشيلوۆ اتىنداعى كولحوز) ورتا شارۋا مۇسىلمانوۆتار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ق. قاسىموۆتىڭ بالا كەزىندە اناسى كۇلسىم ەرتە دۇنيە سالىپ، اكەسى قاسىمنىڭ قولىندا تاربەلەنەدى. ول 1912 جىلدان ۇستالىق جولمەن اينالىسا باستايدى. الدىمەن ۇيدە حالىقتىڭ مۋزىكالىق اسپابى دومبىرانى جاسايتىن قولونەرشىدەن باستاپ، سودان سوڭ اعاشتان ءۇي ساندىقتارى مەن ىدىستار ت.ب. زاتتاردى بەزەندىرۋشى ۇستا بولعان. 1919 جىلى م. وماروۆامەن شاڭىراق قۇرادى، بىراق كەلىنشەگى 1927 جىلى ومىردەن وزىپ، ب. ماۋكەەۆاعا ۇيلەنەدى، ءۇش بالا تاربيەلەپ، ەل قاتارلى ءومىر سۇرە باستايدى.

ق. قاسىموۆ الدىمەن سەلودا (1928ج.), سوسىن «ەكىباستۇز» سوۆحوزىنداعى ۇستالار شەبەرحاناسىندا (1931ج.) اعاش ۇستاسى بولىپ جۇمىس جاساپ جۇرگەن كەزىندە ەكىنشى كەلىنشەگى (1931-1932 جج.) بالالارىمەن، ونىڭ ارتىنشا اكەسى قايتىس (1932ج.) بولىپ، ول قىرعىز كسر-ىنىڭ ۇزگەن قالاسىنا كوشىپ كەتەدى. قىرعىز ەلىندەگى «كيرگيزتورگا» دەگەن دۇكەندە كاسسيرشى، سوسىن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءسىرداريا اۋدانىنداعى №2 زاۆود دۇكەنىنىڭ مەڭگەرۋشىسى (1933ج.) بولىپ جۇمىس ىستەيدى. 1934 جىلى ق. قاسىموۆ جۇمىس ىزدەپ ءسىبىر ولكەسىندەگى «كالچۋگين زاۆودىنا» بارىپ قايتادى. كوپ ۇزاماي الماتىعا كەلىپ ونەرپازداردىڭ رەسپۋبليكالىق ءبىرىنشى سىلەتىنە قاتىسادى، مۇنداي شەبەر ماماندى سول مەزەتتە-اق جامبىل اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنا شەبەر-بريگادير رەتىندە جۇمىسقا قابىلدايدى. وسى جىلى ومىرلىك جارى جازيپا احمەدوۆاعا كەزىگىپ وتباسىن قۇرادى. 1937 جىلدان قازاقتىڭ حالىق اسپاپتارىن جەتىلدىرۋ ءىسىنىڭ اعا-شەبەرى بولعان ق. قاسىموۆتى 1943 جىلى «ۇلتتىق وركەستر» قۇرامىنا ءارتىس رەتىندە بەكىتەدى. [2].

ق. قاسىموۆتىڭ باسىنان وتكەن اۋىر كۇندەردى ءبىر ءسات سانادان ءوشىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ول ءوزىنىڭ اسىل قولدارىمەن اسپاپتاردى جاساۋ ارقىلى قايعىلى كۇندەردى ۋاقىتشا ارتتا قالدىرىپ، جىلداپ وتكەن كۇندەرمەن بىرگە ىلەسە ءجۇرىپ ءوتتى. وسىلاي شىعارماشىلىق جۇمىسىنان قول ۇزبەۋى ونى قايتالانباس ونەر يەسىنە جاقىنداتا باستادى.

ارحيۆ دەرەكتەرىنىڭ اراسىنان ق. قاسىموۆتىڭ قايتا وڭدەگەن جانە جاڭادان جاساعان اسپاپتارىنا قاتىستى تابىلعان قۇجاتتار 1948 جىلدان باستالادى. كەزەكتى وتىرىستا ق. قاسىموۆتىڭ حالىق اسپاپتار وركەسترىنە ارنالعان الت-دومبىراسى مەن قوبىزىن جانە سوليستەرگە ارنالعان الت-دومبىراسىن بەلگىلى ونەر قايراتكەرلەرى ج. قالامباەۆ، ج. ەلەبەكوۆ جانە ق. جانتىلەۋوۆ شىعارمالار ورىنداۋ ارقىلى تەكسەرەدى. اتى اتالعان ارتىستەر ي. ەسەنبەرلين باسقارعان كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ قاتارىندا ەدى، ولارمەن قوسا تاعى تىڭداۋشى ءتورت مامان بارلىعى بىرىگىپ ناتيجەسىن قورىتىندىلايدى: «ق. قاسىموۆتىڭ قايتا وڭدەگەن اسپاپتارىنىڭ ساپاسى مەن دىبىسىنىڭ جاقسارا تۇسكەندىگى، ءۇنىنىڭ كۇشەيگەندىگى قازاقتىڭ حالىق اسپاپتارىن كەمەلدەندىرۋدىڭ ۇلكەن جەتىستىگى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرىلگەن وسىنداي اسپاپتاردى ۇلتتىق وركەستر مەن سوليستەرگە قولدانۋدى ۇسىنامىز» دەيدى. ەكى جىلدان سوڭ ق. قاسىموۆ ءۇش ىشەكتى قوبىزدى دايىنداپ اكەلەدى.

بۇل جايىندا 1950 جىلى ناۋرىزدىڭ 3-ءى كۇنى بولعان جينالىستا توراعا ءارى كوركەمدىك جەتەكشى ە. برۋسيلوۆسكي مەن كوميسسيا مۇشەلەرى ب. بايقاداموۆ، ل. شارگورودسكي، ن. تىلەنديەۆ، ق. جانتىلەۋوۆتەر ورتاق ءبىر شەشىمگە كەلەدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا: «قوبىز ساپالى جاسالعان مۋزىكالىق اسپاپ رەتىندە تەمبر جاعىنان وركەسترگە ارنالعان. قازىرگى تاڭدا گ. بايازيتوۆا تابىستى قولدانىپ ءجۇر، سول سەبەپتى مۇنداي قوبىز وركەسترگە تولىقتاي جارامدى جانە تالاپقا ساي كەلەتىنىن مويىنداۋ قاجەت» دەپتى. ءبىر جىل وتكەندە 1951 جىلى ماۋسىمنىڭ 15-ءى كۇنى بولعان جينالىستا ق. قاسىموۆ ءوزى جاساعان جاڭا اسپاپتارى قوبىز بەن باس-قوبىزدى ۇسىنادى. كوركەمدىك كەڭەستىڭ توراعاسى ل. شارگورودسكيمەن بىرگە كەڭەس مۇشەلەرى ج. ەلەبەكوۆ، ش. قاجعاليەۆ، ح. ابۋگاليەۆا ت.ب. قاتىسادى. ولاردىڭ قاتارىندا بولعان قوبىزشى گ. بايازيتوۆا بىلاي دەپ پىكىر ايتادى: «يزگوتوۆلەننىي كوبىز يمەەت نەكوتورىە ۋسوۆەرشەنستۆوۆانيا، چتو ياۆنو ۋلۋچشاەت زۆۋك. كرومە توگو، نا نوۆوم ينسترۋمەنتە زناچيتەلنو ۋدوبنەە يگرات».

سونىمەن قوسا سۇلتانعاليەۆ پەن بايقاداموۆ ءوز تاراپىنان قولداۋ ءبىلدىرىپ: «اسپاپتىڭ ەكەۋى دە قاجەت» دەگەن ۇسىنىستارىن ايتادى. وسىلاي قوبىز بەن باس-قوبىزدى الۋدىڭ جوسپارى جۇزەگە اسىپتى. [3].

جىلدار بويى ق. قاسىموۆتىڭ قولىنان شىققان مۋزىكالىق اسپاپتار بىرنەشە سىنشىلاردىڭ سىنىنان سۇرىنبەي ءوتىپ، كوڭىلدەرىنەن شىقتى. ەندى ول ۇستالىق شەبەرلىگىن شىڭداۋ جانە تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن ۇلكەن قالالارعا بارعاندىعىن ايقىندايتىن قۇجاتتاردا تابىلدى. 1955 جىلى قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك ۇلتتىق اسپاپتارى وركەسترىنە جاڭا اسپاپتار جاساۋعا قاجەتتى ماتەريالدار دايىنداۋ ءۇشىن تۇركىستانعا (ناۋرىزدىڭ 7-20 كۇندەرى), فرۋنزە قالاسىنا (ماۋسىمنىڭ 17-نەن 22-دەيىن), 1956 جىلى ماسكەۋدەگى (مامىردىڭ 9-25 كۇندەرى) حالىق شىعارماشىلىعى مەن ساندىك-قولدانبالى ونەرگە ارنالعان قىزمەتكەرلەردىڭ جينالىسىنا جانە دە 1958 جىلى «مۋزىكالىق-تاجىريبە شەبەرحاناسىنا» (قاڭتاردىڭ 25-ىنەن، اقپاننىڭ 15-كۇندەرى) بارعاندىعى تۋرالى، سونىمەن قاتار 1959 جىلى مونعوليادان كەلگەندىگى جونىندە قۇجاتتار ساقتالعان. [4]

ق. قاسىموۆقا باسشىلار تاراپىنان بەرگەن وڭ پىكىرلەرىنەن ونىڭ اتقارعان قىزمەتىنە قاتىستى كوپتەگەن تىڭ دەرەكتەر بىلۋگە بولادى. 1957, 1962 جىلدارى فيلارمونيا باسشىلارى بولعان م. بەستىباەۆ، ي. رىك جانە قازاق كسر-نىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ونەر جونىندەگى باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ۆ. پورتنوۆ ت.ب. قورىتىندى پىكىرلەرىنەن ءۇزىندى كەلتىردىك. ءبىر قۇجاتتا: «ۆ كاچەستۆە كونسۋلتانتا پروۆوديل رابوتۋ ۆ وسوكاروۆسكوم مۋزىكالنوم كومبيناتە. سوۆمەستنايا رابوتا كاسىموۆا ك. س درۋگيمي مۋزىكالنىمي دەياتەليامي رەسپۋبليكي پو رەكونسترۋكتسي نارودنىح ينسترۋمەنتوۆ دالا پولوجيتەلنىە رەزۋلتاتى ۆ وتنوشەني زۆۋچانيا نارودنىح ينسترۋمەنتوۆ» دەپتى، كەلەسى قۇجاتتا: «كاك سپەتسياليست ۆ ەتوي وبلاستي كاسىموۆ ك. دوستيگ زناچيتەلنىح ۋسپەحوۆ. تالانتليۆىي رەكونسترۋكتور نارودنىح ينسترۋمەنتوۆ، ون سوزدال رياد رازنوۆيدنوستەي دومبر، ا تاكجە كوبىزى نوۆوگو تيپا. ياۆلياەتسيا يزوبرەتاتەلەم ۋدارنوگو ينسترۋمەنتا-داۋلپاز. رابوتا پو رەكونسترۋكتسي نارودنىح ينسترۋمەنتوۆ، دالا پولوجيتەلنىە رەزۋلتاتى ۆ وتنوشەني ۋسيلەنيا زۆۋچانيا ي وبوگاششەنيا تەمبروۆ وركەسترا. ينسترۋمەنتامي ۋسوۆەرشەنستۆوۆاننىمي كاسىموۆىم پولزۋيۋتسيا پو ۆسەمۋ كازاحستانۋ نە تولكو پروفەسسيونالنىە مۋزىكانتى، نو ي كرۋجكي حۋدوجەستۆەننوي سامودەياتەلنوستي» دەپ باياندالعان.[5].

فيلارمونيادا ۇزاق جىلدار جۇمىس جاساعان قامار قاسىموۆ 1962 جىلى قازاننىڭ 17-كۇنى زەينەتكەرلىك دەمالىسقا شىعادى. قامار قاسىموۆتىڭ ەڭبەگى مەملەكەت تاراپىنان باعالانىپ 1944 جىلى تامىزدىڭ 7-كۇنى حالىق اسپاپتار وركەسترىنىڭ 10 جىلدىعىنا وراي قازاقستاننىڭ مۋزىكالىق ونەرىنە قوسقان زور ۇلەسى ءۇشىن قازاق كسر-ىنىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، 1946 جىلى مامىردىڭ 16-كۇنى كسرو جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعى بويىنشا «1941-1945 ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن، 1947 جىلى جەلتوقساننىڭ 29-كۇنى قازاق كسر-ىنىڭ جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن «قازاق كسر-ىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى» اتاعىمەن جانە قۇرمەت گراموتالارىمەن (09.06.1949ج.; 03.12.1954ج.; 10.12.1955ج.) ماراپاتتالدى.[6].

قامار قاسىموۆ ومىردە جانىنا جاقىن ادامداردى ەرتە جوعالتتى، اتا-اناسى، ايەلدەرى مەن بالالارى از ۋاقىت اراسىندا كوز الدىندا ومىردەن ءوتتى. بىراق سول قيىندىقتاردان قايراتى قاجىماي، ۇستالىق شەبەرلىگىن ۇشتاپ ءومىر بويى ادال ەڭبەك ەتتى. اسپاپتاردى بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى ولاردىڭ تاريحىن جالعاستىردى، ناسيحاتتادى. ءاردايىم ۇلتتىق اسپاپپەن كۇي شەرتىپ نەمەسە ءان ايتقان ادامدى كورگەندە ونىڭ قولىنداعى اسپاپتىڭ جانە سول اسپاپتى جاساعان ۇستانىڭ شەبەرلىك مەكتەبىنىڭ تەرەڭ تاريحىنىڭ ساقتالعاندىعى دەپ تۇسىنەمىز.

قازاق كسر-ىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى قامار كاسىموۆ 1966 جىلى ماۋسىمنىڭ 14-كۇنى قايتىس بولدى. [7].

پايدالانعان دەرەكتەر ءتىزىمى

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق مەملەكەتتىك ءارحيۆى ء(ارى قاراي-قر وما). 90-قور، 5-ءتىز.، 4015-ءىس، 42-پ.;
2. قر وما، 1823-قور، 1-ءتىز. 56-ءىس، 217-پ.; 90-قور، 5-ءتىز.، 4015-ءىس، 41, 65-پپ.;
3. قر وما، 1823-قور، 1-ءتىز.، 80-ءىس، 86-پ.; 1823-قور، 1-ءتىز.، 147-ءىس، 39-پ.; 1823-قور، 1-ءتىز.،163-ءىس، 24-26پپ.;
4. قر وما، 1823-قور، 1-ءتىز.، 223-ءىس، 62, 184-پپ.; 1823-قور، 1-ءتىز.، 244-ءىس، 141-پ.; 1823-قور، 1-ءتىز.، 287-ءىس، 24-پ.; 1823-قور، 1-ءتىز.، 310-ءىس، 397-پ.;
5. قر وما، 90-قور، 5-ءتىز.، 4015-ءىس، 34, 38, 61-پپ.;
6. قر وما، 90-قور، 5-ءتىز.، 4015-ءىس، 32, 40, 62-63 پپ.;
7. قر وما، 90-قور، 5-ءتىز.، 4015-ءىس، 23-پ.

گۇلناز راحمەت

Abai.kz