اردابەك سولداتباي. ءبىر قازاق
وتكىر ورالمان ەمەس، قازاق بولعىسى كەلەدى
ول ءبىزدىڭ اۋىلدا تۇراتىن. الماتىنىڭ ىرگەسى، اۋىل دەگەن اتى، ايتپەسە بولاشاقتا قالانىڭ ورتالىعى بولاتىن جەر. بايبەسىكتەگى جۇرت ءبىرىن ءبىرى جاقسى بىلەدى. ءبىز دە اۋىلداس بولعان سوڭ تانىستىق. اۋىلداعى جالعىز كوشەنىڭ بويىندا وتىرمىز. اڭگىمەدەن اڭگىمە شىعىپ ۇلتتاردىڭ ەرەكشەلىگىن ءسوز ەتتىك. «وزبەكتەردى اسا ۇناتپايمىن، جىلپوس حالىق قوي» دەپ ءبىر قويدىم. «نون، نون دەپ نان سۇراعاننان باسقانى بىلمەيدى» دەپ جالدامالى قۇرىلىسشىلاردى مەڭزەپ تاعى ۇستەمەلەدىم. «باۋىرىم، مەن دە وزبەكپىن عوي». «قوي، سەن قازاق ەمەسسىڭ بە، اتىڭ وتكىر ەمەس پە، قازاقشاعا دا سۋدايسىڭ؟» دەيمىن تاڭىرقاپ. «جوق، وزبەكپىن. نۇكىستە قازاقشا وقىدىم، كورشى-قولاڭ قازاق. الماتىدا جۇرگەنىمە دە 8 جىلداي بولدى. بۇرىن ماۋسىمدىق جۇمىس ىزدەپ كەلىپ-كەتىپ جۇرسەم، قازىر وتباسىمدى اكەلدىم، قىزدارىم وسىندا مەكتەپتە وقيدى، ايەلىم قازاق، بىراق ازاماتتىق الا الماي ءجۇرمىن. ماعان وزبەك بولعاندىقتان ورالمان ستاتۋسىن بەرمەيدى» دەدى.
وتكىر ورالمان ەمەس، قازاق بولعىسى كەلەدى
ول ءبىزدىڭ اۋىلدا تۇراتىن. الماتىنىڭ ىرگەسى، اۋىل دەگەن اتى، ايتپەسە بولاشاقتا قالانىڭ ورتالىعى بولاتىن جەر. بايبەسىكتەگى جۇرت ءبىرىن ءبىرى جاقسى بىلەدى. ءبىز دە اۋىلداس بولعان سوڭ تانىستىق. اۋىلداعى جالعىز كوشەنىڭ بويىندا وتىرمىز. اڭگىمەدەن اڭگىمە شىعىپ ۇلتتاردىڭ ەرەكشەلىگىن ءسوز ەتتىك. «وزبەكتەردى اسا ۇناتپايمىن، جىلپوس حالىق قوي» دەپ ءبىر قويدىم. «نون، نون دەپ نان سۇراعاننان باسقانى بىلمەيدى» دەپ جالدامالى قۇرىلىسشىلاردى مەڭزەپ تاعى ۇستەمەلەدىم. «باۋىرىم، مەن دە وزبەكپىن عوي». «قوي، سەن قازاق ەمەسسىڭ بە، اتىڭ وتكىر ەمەس پە، قازاقشاعا دا سۋدايسىڭ؟» دەيمىن تاڭىرقاپ. «جوق، وزبەكپىن. نۇكىستە قازاقشا وقىدىم، كورشى-قولاڭ قازاق. الماتىدا جۇرگەنىمە دە 8 جىلداي بولدى. بۇرىن ماۋسىمدىق جۇمىس ىزدەپ كەلىپ-كەتىپ جۇرسەم، قازىر وتباسىمدى اكەلدىم، قىزدارىم وسىندا مەكتەپتە وقيدى، ايەلىم قازاق، بىراق ازاماتتىق الا الماي ءجۇرمىن. ماعان وزبەك بولعاندىقتان ورالمان ستاتۋسىن بەرمەيدى» دەدى.
كەيىن قالانىڭ باسقا شاعىن اۋدانىنا كوشىپ كەتتى، بىراق حابارلاسىپ تۇرامىز. سوڭعى كەزدەسكەنىمىزدە «نۇكىسكە بارىپ قايتايىن دەپ ءجۇرمىن. سەنىمەن ۇلت جايىندا اڭگىمەلەسكەن سايىن قاتتى ويلانامىن. اكەمىز كەڭەس ۇكىمەتىنە بەرىلگەن ادام بولدى. قىزمەتىنە ادال. باسقادا شارۋاسى جوق. اكەم بىزگە ەشتەمە ايتقان ەمەس، بىراق اكەمنەن كەيىن 4 ايدان سوڭ دۇنيە سالعان ءىنىسى قايتىس بولارىنىڭ الدىندا بالالارىنا «ءبىزدىڭ ارعى جاعىمىز قازاق، كەزىندە وزبەك بولىپ ءماجبۇرلى تۇردە جازىپ جىبەرگەن. تەكتەرىڭدى ۇمىتپاڭدار» دەپتى. ءوزىنىڭ ءبىراز نارسە جيىپ-تەرگەنى، جازىپ جۇرگەندەرى بار ەكەنىن ايتىپتى. اۋلەتىمىزدە وقىپ-توقىعان زيالىلارىمىز از، ول كىسىنىڭ ايتقانىن ءالى ەسكەرمەپپىز. وقىماعانىما وكىنەمىن. تەكسىز دەگەن جامان ءسوز ەكەن عوي. تەگىمدى تاپقىم كەلەدى. نەگىزى ءالىم رۋىنان سەكىلدىمىز مەنىڭ ويىمشا. اعامنىڭ جازىپ قالدىرعاندارى جوعالىپ كەتپەگەن بولسا وسىندا الىپ كەلىپ الماتىداعى كوپ بىلەتىن شەجىرەشى ۇلكەندەرگە، عالىمدارعا كورسەتىپ تەگىمدى تاپسام دەگەن ارمانىم بار» دەدى.
جوعالعان تەك. قانشاما قازاق. تەگىن ىزدەمەي جۇرگەنى قانشاما. ويتكەنى ولاردى ءبىز ىزدەمەيمىز. ءبىز دەگەنىم - قازاق. ول دا - قازاق... بىراق بۇلار دا ءبىر كۇنى تەگىن تابار. انىقتار. قازاقپىن دەر، سوندا كەۋدەسىنەن كەرى يتەرەر مە ەكەنبىز! ءوزىمىز ونسىز دا ازبىز. بىراق ءبارىبىر يتەرەمىز-اۋ... اناۋ ءبىر كەزدەرى دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمتاستىعى توراعاسىنىڭ (توراعا - نۇرسۇلتان نازارباەۆ) ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشەۆ دەگەن «ورالمانداردى ۇرعانىم بار» دەپ بۇكىل ەلدى باسىنىپ، جۇرتتى دۇرلىكتىرىپ ەدى. شىنىن ايتسام، تولقۇجات الىپ، قازاقيا ازاماتى اتانعان مەنىڭ دە «ورالمان» دەگەن تەرمينگە تۇكىرگەنىم بار. بىراق ورالمان اتانا الماي جۇرگەندەردى ويلاسام...
ال سودان بەرى تالعاتتىڭ دا ءۇنى شىقپايتىن بولىپتى. كوپ كورىنبەيدى. «اڭداماي سويلەگەن - اۋىرماي ولەدى» دەگەن عوي. سول ءسوز ءۇشىن جۇرتتان قانشاما لاعىنەت ەستىدى ول.
قايىرشىنىڭ قويىن باعۋ
«ە، ولار قايىرشىلار عوي». ەشبىرەۋى ەشكىمنەن قايىر-ساداقا سۇراماسا دا ورەسىز بىرەۋلەر ولاردى سولاي اتايتىن. سۇرانا بەرەدى دەيتىن. سۇراپ جۇرگەنى تىستەگەننىڭ اۋىزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا كەتىپ جۇرگەن كۆوتا عوي. جيىرما جىلدان بەرى جىر بولىپ كەلە جاتقان، ءوزى دە جەمقورلىققا بەلشەدەن باتقان قوعامدا بىرەۋلەردىڭ «قالتا قامپايتارىنا» اينالعان كۆوتا. ول جايلى تالاي ايتىلدى. ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز ەمەس. قازىرگى كەيىپكەرىمىز - قىتايدان كوشىپ كەلگەن قانداسىمىزعا قاتىسى بولعان سوڭ ايتىپ جاتىرمىز.
بىرنەشە جىل بۇرىن كوشىپ كەلگەن ونى دا «قايىرشى» دەستى اۋەلدە اقسۋات جاقتاعى كەيبىر اعايىن. ماردىمسىز كۆوتا باسىنا تارتسا اياعىنا جەتپەگەن سوڭ مالدىلارعا جالدانىپ جايلاۋعا باردى. مالدىڭ بابىن، جايىلىمنىڭ ءجونىن بىلەدى. ىسكە مىعىم، بىراق ونى ءبارى كەم كورەدى. قايىرشى سانايدى. ويتكەنى، ول مالشىلاردان مايىن اعىزىپ العان كوك ءسۇتتى سۇرايدى. بۇرىن يتكە قۇياتىن. ەندى كوك سۇتكە كوزىن ساتقان «بايقۇسقا» بەرەدى. بالا-شاعاما ايران-قۇرت بولسىن دەيدى ەكەن. «ءوي، يتكە بەرمەڭدەر، الگى كىم سۇراپ ءجۇر ەدى عوي، سوعان بەرىڭدەر» دەسەتىن بولدى مالشىلار. اناۋ كوك ءسۇتىن بەرىپ تۇرعان وزىندەي قويشىنىڭ ءوزىن كەم سانايتىنىن بىلەدى. ەشتەمە دەمەيدى. ايەلى يت باسىنا توگىلگەن كوك ءسۇتتى اشىتىپ، ىركىت قىلىپ، قايناتىپ قۇرت قىلىپ، تۇزداپ، بارماقتاي قىلىپ دومالاقتاپ كەپتىرىپ ءجۇردى. كۇزدە ەل جايلاۋدان تۇسەردە اناۋ كەپتىرىپ قاپقا سالىپ قويعان ءبىر ميلليون دانا قۇرتتى كولىك جالداپ سەمەيگە اپارىپ اربىرەۋىن 3 تەڭگەدەن كوتەرمە باعامەن وتكىزىپ كەلدى. ءسويتىپ اۋادان اقشا جاساپ الدى. كەلەر جىلى دا جايلاۋعا شىقتى. ەندى ءوزىنىڭ دە الدىندا ازىن-اۋلاق مال ءبىتتى. مالشىلار بۇرىنعىداي كەم ساناماسا دا كوك ءسۇتىن بەرەدى. ولار ءسۇتتى اقشاعا اينالدىرۋدى بىلسە دە مويىندارى جار بەرمەيدى. «وسى-اق بايىسىنشى» دەيدى. ال ءۇشىنشى جىلى ول مالشى جالدادى. الگى كوك ءسۇتىن بەرەتىن قويشىلار قازىر سونىڭ قويىن باعىپ ءجۇر. باسقالارداي ەمەس مالدىڭ جايىن بىلەتىن، مالشىلاردىڭ مۇڭىن تۇسىنەتىن جاقسى قوجايىن. بىراق ءبارىبىر ونى «قايىرشى» دەيدى. وتكەن شاقپەن ايتادى. «ءوي، ونى قويشى، كۇنى كەشە «قايىرشى» بولاتىن، قۇتىرىپ الدى عوي» دەسەدى. ال ءوزى «قايىرشىنىڭ» قويىن باعىپ كەتىپ بارادى...
مالدىڭ جايى دەمەكشى، جاقىندا بىرەۋمەن ساپارلاس بولدىم. كاسىپكەر ەكەن. «ءىسىم ءجۇرىپ تۇر. مەيرامحانالارعا قويدى تۇتاستاي ءۇيتىپ بەرەمىن. تويشىل حالىقپىز عوي، تاپسىرىس كوپ تۇسەدى. ءبىز ءۇشىن قويدىڭ نەعۇرلىم ۇلكەن بولعانى جاقسى. قۇن سۇيەدى. تالدىقورعان جاققا ايىنا ءبىر بارىپ تاڭداپ ءجۇرىپ ءىرى دەگەندەرىنەن 12 قوي الىپ قايتامىن. ماشينام سونشا عانا كوتەرەدى. سوڭعى ەكى رەت بارعانىمدا 12 ەمەس، 7 قويدان اكەلدىم. سول عانا سىيدى. تالدىقورعان جاقتا قىتايدان كوشىپ كەلگەن اعايىندار مالدى كوپ ۇستايدى. سولاردان الىپ ءجۇرمىن. مالدىڭ جايىن ءبىر بىلسە سولار بىلەدى ەكەن. قويلارى تايىنشاداي. «ويباي-اۋ، مىنانى قالاي وسىرگەنسىڭدەر؟» دەسەم، كۇلەدى. مالمەن بىرگە ءورىپ، مالمەن بىرگە جۋساعان ادام عانا ونى تۇسىنەدى دەيدى. ورىستىڭ شوشقا باققانىناداي قىلىپ قويدى قوراعا قاماپ قويىپ قانشا جەمدەسەڭ دە ەركىن جايىلىپ جۇرگەن قويعا ەش جەتكىزە الماسىڭ انىق. ىسكەرلىكتەرىنە، ەڭبەكقورلىقتارىنا ءتانتىمىن» دەدى.
تەك الماتىنىڭ «باراحولكاسى» مەن «التىن ورداسىن» عانا ەمەس، بۇكىل ەلدەگى بازارلار مەن جيھاز دۇكەندەرىن ارزان جانە ساپالى جيھازبەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان تاعى دا سول ورالمان دەپ ات قويعان اعايىندارىڭىز ەكەنىن بىلەتىن بە ەدىڭىز؟ بۇرىن ورىستار ءبالسىنىپ بالەن كۇن جاسايتىن تاپسىرىسىڭىزدى بۇلار قازىر ءبىر-اق كۇندە ءبىتىرىپ بەرەتىنىن بىلەسىز بە؟ بىلمەسەڭىز، جاساعان بۇيىمىن اسپانداعى باعاعا ساتاتىن الماتىداعى جيھاز فابريكالارىنىڭ ولارمەن باسەكەلەسە الماي جابىلىپ قالعانىنان دا حابارسىز بولعانىڭىز. ال، اعايىندار ۇكىمەتتەن ءبىر تيىن سۇراماستان شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى، باسەكەلەستىكتى دامىتىپ جاتىر.
«ءوز ەلىنە ءوزى قوناق بولعىسى كەلەتىن ورالمانداردىڭ ويلاعانى نە؟» دەپ ماقالا جازىپ جۇرگەن باش گازەت «ەگەمەن قازاقستانداعى» ورىنباسار سەيفوللا شايىنعازى سول ەڭبەكشىل جانداردى بىلمەيدى عوي. جوق، بىلەدى، بىلمەگەن بولادى... «ەگەمەننىڭ زامى» ەت جەمەيدى، ۇيىندە جيھازى جوق دەپ ويلامايمىن.
ءبولىپ بيلەۋ
دۇنيەدەگى ۇلتىن تۇگەندەپ، اعايىننىڭ باسىن قوسىپ جاتقان ءۇش جۇرتتىڭ ءبىرىمىز دەپ بيلىگىمىزدىڭ بۋى بۇرقىرايدى. سول جاقسىلىقتى بىلىڭدەر، ايتقانىمىزعا كونىڭدەر، دەموكراتپىز دەپ داۋرىقپاڭدار، ەلىڭ قالاي بولسا بوركىڭ سولاي بولسىن، ءبىزدىڭ ورىسىمىزبەن سەن دە باۋىر بول، ءبىزدىڭ ورىس تىلىمىزدە سەن دە سويلە دەيدى. ەلگە ەلدى قوسىپ جاتىرمىز دەيدى دە ءبىر قازاقتى «جەرگىلىكتى» جانە «ورالمان» دەپ ەكشەپ قويادى. ورالمان... ءتىفا-ءتىفا! ءتىلىم تاسقا، قازاقتىڭ باي ءتىلىن ويىنا كەلگەنىنشە «ويناتا بەرەتىن» دانىشپان تەرمينشىلەرىمىز امان بولسا، «ورالمان»، «قىلتيما» (بالكون) سەكىلدى تالاي ءسوزدى تۋار كۇشەنىپ. تاريحىن بىزدەن گورى تەرەڭنەن تارقاتاتىن ەۆرەيلەر مەن ءتىلى حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەن نەمىستەر الگى بيلىك ايتقان ءۇش جۇرتتىڭ ەكەۋى. بىراق ولار باسىن قوسىپ جاتقان اعايىندارىنا «ورالمان» دەپ ات قويىپ، ايدار تاقپايدى ەكەن. تەرمينشىلەر ولاردا دا بار. بىراق ولار ات قويىپ، ايدار تاعۋ ءبولىنۋدىڭ باسى ەكەنىن بىلەدى. سوندىقتان جالپىعا ورتاق، حالىقارالىق تەرمين - رەپاتريانت دەگەن ءسوزدى قولدانادى. ازاماتتىق العان سوڭ ول تەرمين كوشىپ كەلگەن اعايىنعا ءارى قاراي تاڭىلمايدى. ەلدىڭ تولىققاندى ازاماتى بولعان سوڭ وزگەدەن ەرەكشەلەنىپ، بەلگىلى ءبىر اتاۋمەن كۇن كەشۋدى شەتتەن كەلگەن قانداستار دا ءجون كورمەيدى. ەشبىر مۇقتاجدىق جوق. ءبىر - ەۆرەي. ءبىر - نەمىس. بىراق، ءبىر قازاق ەمەس. قازاقستانداعى حالىقتىڭ وننان بىرىنە «ورالمان» دەگەن اتاۋ بەرىلگەن.
بىرەۋمەن تانىساسىڭ، تۋعان جەرىڭدى سۇرايدى، ايتاسىڭ، «ە، ورالمان ەكەنسىڭ عوي» دەيدى. ول تاۋىقباسقا ورالمان ەمەس ەكەنىڭدى، بالەن جىلدان بەرى وسى ەلدىڭ ازاماتى ەكەنىڭدى، كادىمگى قازاق ەكەنىڭدى، ورالمان دەگەن ۋاقىتشا ستاتۋس ەكەنىن دالەلدەپ كور. كوشىپ كەلدىڭ بە، كەلدىڭ. بولدى، ورالمانسىڭ دەيدى.
تاۋەلسىز 20 جىلدا ەلگە اعىلعان قازاقتىڭ سانى الدەقاشان 1 ميلليوننان اسىپ كەتتى. ماسەلەن، 1992 جىلى ەلگە قونىس اۋدارعاندا ءبىزدىڭ وتباسىمىزدا 5 جان بولسا، قازىر اللاعا شۇكىر، اكەمىزدىڭ ءۇرىم-بۇتاعى ءوسىپ، اۋلەتىمىزدە 15 ادام بولدىق.
«جاڭاوزەندەگى وقيعاعا ورالماندار كىنالى» دەگەن ەدى تيمۋر قۇلىبەاۆ. باس پروكۋراتۋرانىڭ تەرگەۋ-تەكسەرۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرى دە بەلگىلى بولىپ جاتىر. ەشقانداي ورالماننىڭ، ياعني شەتتەن كەلگەن قازاقتىڭ بۇعان قاتىسى بولماي شىقتى. ال بىراق تيمۋر قۇلىباەۆ قارالاعان قانداستارىنان كەشىرىم سۇراۋعا اسىعار ەمەس.
جالپى قازاقتى ءبولۋ كىمگە كەرەك؟ بيلىككە. بولىنگەندى ءبورى جەيتىنىن بىزدەن گورى سولار جاقسى بىلەدى. ويتكەنى، ءوزى قاندىاۋىز. كەشەگى كەڭەس اتتى كوممۋنيستىڭ جەمتىكتەسى. كيەلى كوكبورىنىڭ جۇرناعى دا جوق بويىندا. سوندىقتان جۇرتىن ءبورىلى بايراقتىڭ استىنا بىرىكتىرۋدىڭ ورنىنا، ءبولىپ الىپ يتتەي تالايدى. رۋشىلدىق دەرتىن اسقىندىرا تۇسەدى. «بەۋ، اداي دەگەن مىقتى حالىق. رۋحى بيىك، ەشكىمگە باس يمەيتىن اساۋ، ورمىنەزدى جۇرت. اناۋ-مىناۋعا كونە بەرمەيدى». ادايدى ءوستىپ الالاپ قويدىق. اقىرى جاڭاوزەندە جارعا جىقتىق. قان توگىلدى. ادايدى باسۋ ءۇشىن ارعىن مەن الباننىڭ جىگىتتەرىن اپاردى-مىس. جۇرت سولاي گۋلەپ ءجۇر. ويتكەنى ولار «ەلدەن ەرەكشە ورمىنەزدى» ادايلاردى ۇناتپايدى. ال شىنتۋايتىندا، ادايدىڭ باسقا قازاقتان ەش ايىرماسى جوق. قانى ءبىر، جانى ءبىر قازاق. ولاردى باس يمەس بۇلىكشى قىلىپ ءبولىپ كورسەتۋ بيلىككە، بيلىككە تالاسىپ جۇرگەن وزگە دە كۇشتەرگە كەرەك. شاپتان ءتۇرتىپ، اراعا وت تاستاپ وتىرۋ ءۇشىن قاجەت.
ۇلتتىڭ يممۋنيتەتى
اۋىزىڭىز ۇشىنعان شىعار. اس ءىشىپ وتىرىپ اۋىزى-باسىن شالا ءسۇرتىپ اسىعىس-ۇسىگىس دالاعا شىققان ادام ۇشىنىپ جاتادى. اسىرەسە، بالالاردا ءجيى بولادى. ەلەۋسىز ۇشىق كەيدە قوتىرعا اينالىپ، ادامنىڭ سۇيكىمىن كەتىرىپ تۇرادى. ءتىپتى ۇشىنىپ ولگەندەر دە از ەمەس. ال ۇشىققا قارسى انتيۆيرۋستى ادام اعزاسى ءوزى ءبولىپ شىعاراتىنىن كوبىمىز بىلە بەرمەيمىز. مىسالى، قانشا تازا جۇرسەڭىز دە قۇلاعىڭىزعا قۇلىق جينالادى. ول قۇلىق دەگەن قۇلاقتىڭ ىشىنە سىرتتان ەنگەن ءتۇرلى ميكروبقا قارسى اعزادان ءبولىنىپ شىققان انتيميكروبتار. ۇشىنا قالعان ساتتە قۇلاقتان قۇلىعىڭىزدى الىپ جاعا قويساڭىز بىردەن جازىلادى. ۇشىق ول دا ميكروب. اۋىزدىڭ اينالاسىندا قالعان تاماق قالدىقتارىنا قونىپ، ەدەل-جەدەل اعزاعا سىڭە قوياتىن ءوسىمتال ميكروبتار.
ۇلت تا تۇتاس ءبىر اعزا سەكىلدى. ال وسى الىپ اعزانىڭ تۇتاستىعىنا، ياعني ۇلتتىڭ بىرلىگىنە - ءتىلى، ءدىنى، ءدىلى، سالت-داستۇرىنە كەسىرى تيەتىن نارسەنىڭ ءبارى زياندى ميكروب، ۆيرۋس. ماسەلەن، ورىستار مول شوعىرلانعان سولتۇستىكتە قازاق ءتىلىنىڭ ءحالى مۇشكىل ەدى. ۇلتتاردىڭ ارا سالماعى مەملەكەت تۇتاستىعىنا كەرى اسەر ەتەتىندەي ۇشىنىپ تۇرعان. ءدال وسى وڭىرلەرگە كەلىپ قونىستاعان موڭعوليا قازاقتارى انتيۆيرۋس سەكىلدى بولدى. ورىسشا بىلمەيتىن ورالمان بالالار ءۇشىن مەكتەپتەردە قازاق سىنىپتارى اشىلدى، كەيىن قازاق مەكتەپتەرىنە اينالدى. قازاق تىلىنە سۇرانىس ارتتى، كوشەدە، دۇكەندە، ءولىم-تويدا جۇرت قازاقشا سويلەي باستادى. گازەت-جۋرنالدار، وقۋ ورىندارى مەن اۋرۋحانالار، قىزمەت كورسەتۋ ورىندارىنا جۇمىسقا تۇرعان كوشىپ كەلگەن اعايىن قازاق ءتىلىن دە دامىتۋعا زور ۇلەس قوستى. ءوز ءتىلىن ءوز ەلىندە وگەيسىتپەۋگە تىرىستى. ۇلتتىڭ يممۋنيتەتىنە اينالدى.
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قايبىر كۇنى «ورالماندار ەلگە ەشقانداي ەڭبەك سىڭىرگەن جوق» دەپ كەسىپ ايتىپ ەدى. ەلى سەنگەن ەلباسى بىردەمەنى ءبىلىپ ايتاتىن شىعار دەپ ءوزىمىزدى ىڭعايسىز سەزىندىك. 20 جىلدا مەن نە ىستەدىم؟ قازاق قوعامىنىڭ دامۋىنا قانداي ۇلەس قوستىم دەپ ويلاندىم. ەڭبەككە ارالاسقالى حالىقتىڭ كوزى ءھام قۇلاعىنا اينالعان اقپارات قۇرالىندا ىستەپ كەلەمىن. ورىسى باسىم بولىپ، قازاق ءتىلى قالتارىستا قالىپ جۇرگەن وڭىردە ۇلتتىڭ رۋحاني جوعىن تۇگەندەۋ ءۇشىن قولىمنان كەلگەنشە، ورەم جەتكەنشە ەڭبەكتەنىپپىن. ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ جۇرگەن سالا بولعاندىقتان جۋرناليستيكادا قىزمەت ەتەتىن زامانداستارىمدى جاقسى بىلەمىن. ويشا ساناپ ەدىم جاڭىلىسا بەردىم. سوسىن ءتىزىمىن جاسادىم. بۇلار ءتورتىنشى بيلىك اتانعان رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق اقپارات قۇرالدارىندا ىستەپ جۇرگەن موڭعوليادان، قىتايدان، وزبەكستاننان، رەسەيدەن، تۇركيادان ورالعان اعايىندار. كۇندەلىكتى تەلە-راديو ەفيرىن، سايت، گازەت بەتتەرىن اقپاراتتارمەن تولتىرىپ، مەحناتتى شارۋانى ارقالاپ جۇرگەن ازاماتتار. ۇلتقا قارسى كەز كەلگەن نارسەمەن ىمىراسىز كۇرەسىپ، قازاق ءتىلى ءۇشىن شىر-پىر بولاتىن دا وسىلار. ەل بىرلىگىن، ۇلت تۇتاستىعىن، ءدىن قارىنداستىڭ اماندىعىن ايتاتىن ازاماتتار. ءبىز تىزىمگە كۇندەلىكتى ماقالا جازىپ، اقپارات قۇرالدارىندا ىستەپ جۇرگەندەردى جانە ءوزىمىز بىلە العانداردى عانا ەنگىزدىك. شىن مانىندە بۇلار ەكى-ءۇش ەسە كوپ ەكەنى داۋسىز. ال ەگەر وزگە سالادا ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ورالعان اعايىننىڭ ءتىزىمىن جاسار بولساق قازاقستان حالقىنىڭ جۇمىسقا جارامدى ازاماتتارىنىڭ ونننان ءبىرىن ءتىزىپ شىققان بولار ەدىك. ال، ەلباسى ولار ەڭبەك سىڭرىگەن جوق دەيدى. قالاي سەنەسىڭ ەندى بيلىككە.
مىنە، اقپارات قۇرالىندا ىستەپ جۇرگەن تاريحي وتانىنا ورالعان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمى. باسىم بولىگى وقۋدى وسىندا بىتىرگەن جاستار.
1. اباي ماۋقاراۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست
2. ايبەك قوبداباي، «قازاقستان» ارناسى
3. ايبەك قۇرمەت، «يسلام مادەنيەتىن مەن ءبىلىمىن قولداۋ قورىنىڭ» ستۋدياسىندا جەتەكشى
4. ايدوس جۇقانۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست
5. ايجان قۋاش، «استانا» تەلەارناسىنىڭ قاراعاندىداعى ءتىلشىسى
6. اينۇر قۋاتقىزى، «بايتەرەك» ءباسپاسوز ورتالىعى
7. اينۇر توقتارحان، «ارتا-ەكىباستۇز» ارناسى
8. اقەدىل تويشان، «دالا مەن قالا» گازەتى
9. اقسۇڭقار اقىنبابا، تاۋەلسىز جۋرناليست
10. التاي سۇلتان، تاۋەلسىز جۋرناليست
11. التىنتوعىس قايسارۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست
12. امانبەك زاڭدىباي، تاۋەلسىز جۋرناليست
13. امانگەلدى قۇرمەت، «قازاق» راديوسى اقپارات-باعدارلامالار ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى
14. امانتاي تويشىباي، «نامىس.كز» سايتى
15. انناس باعدات، ونەر اكادەمياسىنىڭ وقىتۋشىسى، تاۋەلسىز جۋرناليست
16. ارگەنتينا جانىبەك، «حابار» ارناسى
17. اردابەك سولداتباي، «ماسا.كز» سايتىنىڭ رەداكتورى
18. ارداق زۇلحاجاپ، قاراعاندى وبلىستىق تەلەارناسى
19. ارداق نۇرعازى، «الماتى اقشامى» گازەتى
20. ارمان بۇعىباي، تاۋەلسىز جۋرناليست
21. ارمانگۇل توقتامۇرات، «استانا» تەلەارناسى
22. ارميابەك ساعىندىق، تاۋەلسىز جۋرناليست
23. ارشىن نۇرباقىت، تاۋەلسىز جۋرناليست
24. اۋىت مۇقيبەكۇلى، «قازاق ەنتسيكلوپەدياسى» اق
25. احات ءاشۋۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست
26. ءابۋ-اسقار مەكەشۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست
27. ءادىل قۇماربەك، قاراعاندى تەلەارناسى
28. ءاليا ءجاميتوۆا، «قازاقستان-اتىراۋ» وبلىستىق تەلەارناسىنىڭ جاڭالىقتار ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى
29. ءالىمجان ءاشىمۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست
30. اسەمگۇل مۇحيت، پاۆلودار وبلىستىق تەلەارناسى
31. باقىتبەك ءبامىش، تاۋەلسىز جۋرناليست، الماتى
32. باقىتبەك حاميت، «ايماق ايناسى» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ باس رەداكتورى، پاۆلودار
33. باقىتگۇل اباي، «سارباز» گازەتى
34. باقىتجول كاكەش، «قازاقپارات» اگەنتتىگى
35. باۋىرجان باباجان، «اقتوبە» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى
36. باۋىرجان قاراعىزۇلى، «كىتاپ پاتشالىعى» جۋرنالى
37. بەيبىت توقتارباي، «حالىق ءسوزى» گازەتى، جاۋاپتى حاتشى
38. بەيبىتگۇل كامەتيا، حرومتاۋ اۋداندىق گازەتىنىڭ ءتىلشىسى، اقتوبە وبلىسى
39. بەيسەن سۇلتان، تاۋەلسىز جۋرناليست
40. بەكبولات ساۋىرباي، پاۆلودار وبلىستىق راديوسى
41. بەكەن قايرات، «نامىس» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى
42. بەكتۇرعان لاقاديل، تاۋەلسىز جۋرناليست
43. بەردىبەك حابايۇلى، پمو-نىڭ جۋرنالى
44. بولات جانايحان، تاۋەلسىز جۋرناليست
45. بولاتبەك بايانحانۋلى، «قازاقستان» ارناسى
46. بۇلبۇل اداي، تاۋەلسىز جۋرناليست
47. بۇركىت نۇراسىل، «حالىق ءسوزى» گازەتى، ساياسات ءبولىمىنىڭ رەداكتورى
48. ءبىلال قۋانىش، «انا ءتىلى" گازەتى
49. گۇلجاينا تۇگەلباي، پاۆلودار وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتى
50. گۇلجانار امانتايقىزى، «ۇلت بولمىسى» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى
51. گۇلميرا ەسجانوۆا، اتىراۋ وبلىستىق راديوسىنىڭ ءجۋرناليسى
52. گۇلشەكەر قۋانبايقىزى، "حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعى" اق ("بولاشاق") ءباسپاسوز جەتەكشىسى، اسىل ارنا تەلەارناسى - جۋرناليست، "اينالايىن" باعدارلاماسىنىڭ رەداكتورى
53. عابيت بوكەنباي، «استانا» ارناسىنىڭ پاۆلودارداعى ءتىلشىسى
54. عالىم قاليبەك، تاۋەلسىز جۋرناليست
55. داعجان بەدەۋبايۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست، الماتى
56. دالەلحان ابدىحالىقۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست، اقسۋ قالاسى، پاۆلودار وبلىسى
57. داۋلەتبەك بايتۇرسىن، «دا! قازاقستان» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى
58. دينارا سۇگىرباەۆا، «نا ستراجە» گازەتى
59. دوسان بايمولدا، تاۋەلسىز جۋرناليست
60. دۋمان قازەز، باتىس قازاقستان وبلىسى، تاسقالا اۋداندىق گازەتىنىڭ باس رەداكتورى
61. ەرباقىت امانتاي، تاۋەلسىز جۋرناليست، پەتروپاۆل
62. ەربولات باياتۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست، كوكشەتاۋ
63. ەرعازى ايتمۇحامەتۇلى، «قازاقستان-زامان» گازەتى
64. ەرعالي باقاش، «ءوزىن ءوزى تانۋ» جۋرنالى
65. ەرەنعايىپ قۋاتايۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست، الماتى
66. ەرجان جاۋباي، تاۋەلسىز جۋرناليست
67. ەرجان قالىمباي، «حابار» ارناسىندا ىستەگەن، تۇركيادا وقۋدا
68. ەرجانار اشەيحان، «قازاقستان» ارناسى
69. ەركەجان كۇنتۋعانقىزى، «وقۋشىلار سارايىنىڭ» ءباسپاسوز حاتشىسى
70. ەركىن قۋاتايۇلى، «تۇركىستان» گازەتىنىڭ ءفوتوتىلشىسى
71. ەرقانات كوپجاسار، «قازاقستان» ارناسى، «كەش جارىق» باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى
72. ەرتاي وسەرحان، «نا ستراجە» گازەتى
73. ەسەنبەك ساناتۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست، پاۆلودار
74. ەسەنگۇل كاپقىزى، «مىنبەر.كز» سايتىنىڭ رەداكتورى
75. جاناتبەك تولەۋبەك، ستۆ-نىڭ ءتىلشىسى
76. جانبولات سانياز، كوكشەتاۋ ءىىد ءباسپاسوز قىزمەتى
77. جانبولات سەرىكباي، «استانا» تەلەارناسى
78. جاندوس بادەل، «كازبين» اقپارات اگەنتتىگى جەتەكشىسى
79. جاندوس جۇكەلۇلى، «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتى
80. جاندوس ماقشىناي، «ىسكەرلەر راديوسى»، استانا
81. جاراس كەمەلجان، «دات» گازەتى
82. جارقىن جۇپارحانۇلى، پەتروپاۆل-قازاقستان تەلەارناسى
83. جارقىن سالەنۇلى، «جاس قازاق» گازەتى
84. جارقىنبەك امانتاي، پاۆلودار وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتى
85. ءجادي شاكەن، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتى
86. جانىبەك امانگەلدى، باس پروكۋراتۋرا جۋرنالىنىڭ رەداكتورى
87. جۇقامىر شوكە، «تاسجارعان» گازەتى
88. جۇمامۇرات ءشامشى، تاۋەلسىز جۋرناليست
89. جۇكەل قامايۇلى، «ءبىلىم شاپاعاتى» جۋرنالى
90. زاڭعار ساناي، «استانا» تەلەارناسىنىڭ قوستانايداعى ءتىلشىسى
91. كاۋسار ىلەسكەنقىزى، «قازاقستان» تەلەارناسى
92. كەرىم ەلەمەس، «بالدىرعان» جۋرنالى
93. كولتاي كالەلحانۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست، پاۆلودار
94. كۇنسۇلتان وتارباي، «سپورت» گازەتى
95. قالباي ءادىل، «زاڭ» گازەتى رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى
96. قاناعات قۇرمەتۇلى، «ارقا اجارى» گازەتى، كوكشەتاۋ
97. قارلىعاش حاشىم، پمۋ-ءدىڭ «بىلىك» گازەتىنىڭ رەداكتورى
98. قويشىبەك مۇباراك، تاۋەلسىز جۋرناليست
99. قۋاندىق شاماحايۇلى، تاۋەلسىز ءھام حالىقارالىق جۋرناليست
100. قۇرالاي پيونەر، «كتك» ارناسى
101. قۇتماعامبەت قونىسباي، «ايقىن» گازەتى
102. قىدىربەك قيىسحانۇلى، «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى، قوستاناي
103. قىزىرحان شاكىرت، پاۆلودار وبلىستىق راديوسى
104. قىمبات توقتامۇرات، «استانا اقشامى» گازەتى
105. قىمبات شۇعايىپ، «قوستاناي-تۆ» ارناسى
106. ليزا شەكەن، قتج عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى باسپا ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى، تاۋەلسىز جۋرناليست
107. مايگۇل سۇلتان، تاۋەلسىز جۋرناليست
108. مارا كەلەس، «قازاقستان ايەلدەرى» جۋرنالى
109. مارات ۋاتحانۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست، الماتى
110. ماحاببات كامەسحان، پاۆلودار وبلىستىق راديوسىنىڭ باس رەداكتورى
111. مەيرامبەك قىزىر، پاۆلودار وبلىسى، ماي اۋدانى «شامشىراق» گازەتى
112. مەيىرجان اۋەلحان، تاۋەلسىز جۋرناليست
113. مۇقاش قوجاحمەت، «قازاق راديوسى»
114. مۇرات الماسبەكۇلى، تاۋەلسىز جۋرناليست
115. مۇرات جەتەكباي، «مۇنايلى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى
116. مۇرات شايماران، قازۇۋ جۋرفاكتىڭ وقىتۋشىسى، تاۋەلسىز جۋرناليست
117. مۇرتازا بۇلۇتاي، تاۋەلسىز جۋرناليست
118. مۇسا مۇحامەت، پاۆلودار وبلىسى، جەلەزينكا اۋدانى «تۋعان ولكە» گازەتىنىڭ رەداكتورى
119. مۇحتار حولداربەك "قازاقپارات" اگەنتتىگى، ءفوتوتىلشى
120. ناعىز قاپشىقباي، «قازاقستان» ارناسى
121. نۇربەك ءتۇسىپحان، "الماتى" ارناسى
122. نۇربەك حالىم، «زاڭ» گازەتى
123. نۇرعايىم ساياحات، تاۋەلسىز جۋرناليست، پاۆلودار
124. نۇرجاينا شودىر، پاۆلودار وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتى
125. نۇرجانات قابدولۇلى، اقتوبە قالالىق «ريكا» تەلەارناسىنىڭ باعدارلاما جۇرگىزۋشىسى
126. نۇرلان گەرويحان، تاۋەلسىز جۋرناليست
127. نۇرلان قابداي، «حابار» ارناسى
128. نۇرلان وقاۇلى، «حابار» ارناسى
129. نۇرتاي لاحان، «ازاتتىق» راديوسى
130. ولجاس كەرەي، «قازاقستان» ارناسىنىڭ شقو-داعى ءتىلشىسى
131. وڭالتاي قۋاندىق، «1 ارنا ەۋرازيا» ارناسى
132. ورالباي كامەتيا، تاۋەلسىز جۋرناليست، اقتوبە
133. ءومىرجان ابدىحالىق، «اباي.كز» سايتىنىڭ رەداكتورى
134. رايا ءمىناپ، كارىم ءماسىموۆتىڭ رەسمي سايتى
135. ريزابەك نۇسىپبەك، «قازاقپارات» اگەنتتىگى
136. رينات سۇلەيمەنوۆ، سپورت ءجۋرناليسى، پاۆلودار
137. ساعىندىق رزاحمەتوۆ، ماڭعىستاۋ
138. ساياگۇل جارىلقاسىن، «قازاقپارات» اگەنتتىگى
139. سەيىل قۇمار، تاۋەلسىز جۋرناليست
140. سەرجان زاكەرۇلى، «حابار» ارناسى
141. سەرىك بوقان، تاۋەلسىز جۋرناليست
142. سەرىك جولداسبەكوۆ، «نا ستراجە» گازەتى، ءفوتوتىلشى
143. سەرىك نۇعىمان، «بالدىرعان» جۋرنالى
144. سەرىكگۇل سۇلتانقاجى، "استانا اقشامى" گازەتى
145. تاستانبەك جۇماحانۇلى، " قازتۋدەي" اگەنتتىگى
146. توقتارالى تاڭجارىقۇلى، «دالا مەن قالا» گازەتى
147. تولەمىرزا بالتاباەۆ، شىمكەنتتە شىعاتىن «ءتورتىنشى بيلىك» گازەتىنىڭ قۇرىلتايشىسى
148. تىلەكگۇل ەسداۋلەت، "ەل" گازەتى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى
149. تىلەۋبەردى ساحابا، ەكىباستۇز قالالىق تەلەارنا ءتىلشىسى
150. ۇلاربەك دالەيۇلى، «ءتورتىنشى بيلىك» گازەتى
151. ۇلاربەك نۇرعالىمۇلى، «نامىس» جۋرنالى
152. ۇشقىن سەيىدراحمان، ەۇۋ-ءنىڭ وقىتۋشىسى، تاۋەلسىز جۋرناليست
153. ىقىلاس وجاي، ەۇۋ جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىندە وقىتۋشى، تاۋەلسىز جۋرناليست
154. ىرىسبەك دابەي، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى
كەشىرىم سۇرايتىندار كوپ
الگى ەل گازەتى دەيتىن «ەگەمەن قازاقستاندا» كوشىپ كەلگەن اعايىندى قارالايتىن ماقالاداعى كوپ جايتقا جاۋاپ بەرگەن سەكىلدىمىز. ول كىسى «وارلماندار وڭتۇستىككە قۇمار، سولتۇستىكتەگى ورىستانعان وڭىرلەرگە بارمايدى، قيىندىقتان قاشادى» دەگەن بولاتىن. ول ءسوزى شىلعي وتىرىك ەكەنىن مىنا تىزىمگە-اق قاراپ بىلە الدىڭىزدار. توقسان پايىزدان استامى سولتۇستىكتەگى ءتىل مايدانىننىڭ وتىندە جۇرگەن ازاماتتار. شىنىن ايتقاندا، تاۋەلسىزدىك العان سوڭ باستالعان بەيبىت كوشتىڭ باسىندا بولعان موڭعوليا قازاقتارى وڭتۇستىك وڭىرلەرگە سۇيرەسەڭ دە بارمايتىن ەدى. بىرىنشىدەن شالعاي جەر، ەكىنشىدەن وزگەشە مەنتاليتەت، ال سارىارقا مەن التايدىڭ اراسى جاقىن، اۋا رايى دا ۇقساس. سوندىقتان العاشقى كوشىپ كەلگەن اعايىندار تۇتاستاي سولتۇستىككە قونىستاندى. ونى س.شايىنعازى دا بىلەدى. بىلە تۇرا ارانداتۋ ءۇشىن بىلمەگەنسىدى. ورىنباساردىڭ ويىنا كەلگەنىن باسا بەرەتىن اعا گازەتتەگى الگى ماقالادا ايتىلاتىن وڭتۇستىكتەگى 4 وبلىسقا شوعىرلانىپ جاتقان قازاقتاردى سولتۇستىككە ايداپ اپارا المايسىڭ. ويتكەنى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ولاردىڭ اتا مەكەنى. ءبىر كەزدە سول اتاجۇرتتان ايرىلىپ، شەكارا سىزىعىنىڭ ار جاعىندا قالىپ قويعان جاندار ولار. سونى دا بىلمەيتىندەي سەيفوللا اعامىز ساۋاتسىز ەمەس شىعار. دەگەنمەن، ءبىر قىزىق جايت بار: اۆتور كوبىنەسە وڭتۇستىك ءوڭىر مەن ماڭعىستاۋ جۇرتىنا ورالعان اعايىنعا وكپە ارتا سويلەيدى. ال وعان قارسى ورە تۇرەگەلىپ، قوعامدىق پىكىردىڭ كورىگىن قىزدىرعان سولتۇستىك-شىعىستى قونىستانعان موڭعوليا مەن قىتايدان كەلگەن اعايىندار بولدى. بۇل دا كوپ جايتتان حابار بەرسە كەرەك. سولاردىڭ ءبىرى اۋىت اعام نازالانىپ ولەڭ جازىپ، ونى وقىعان ساۋىت اعاسى ىنىسىنەن كەشىرىم سۇرادى. ءسويتىپ «ەگەمەننىڭ» رەداكتورى داۋ وسىمەن ءبىتتى دەگەندەي ەمەۋىرىن ءبىلدىردى. ولاي كەشىرىم سۇراي سالۋدى قابىل-حوش كورمەيدى قازاق. ەلدى قارالاعان ەتەكتەي ماقالاعا ورىن تابىلعاندا، كىشىرەيىپ كەشىرىم سۇراۋعا ورىن تابىلمادى گازەتتەن. بىراق، قازاقتان تىزەرلەپ تۇرىپ كەشىرىم سۇرايتىندار از ەمەس. ول كۇنگە دە جەتەرمىز. كەشىرەرمىز... كەڭپەيىل حالىقپىز عوي...
ورالمان ءسوزى كەمسىتۋ ءۇشىن دە كەرەك
جالپى، اۋەلدەن ايتقانىمىزداي، «ورالمان» تەرمينى بىرىنشىدەن قازاقتى ءبولۋ ءۇشىن كەرەك بولسا، كەلەسى ماڭىزدى مىندەتى كوشىپ كەلگەن قازاقتى كەمسىتۋ قۇرالى بولۋى ەدى. ونى دا قاراپايىم لوگيكامەن ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە بولادى. العاشقى لەكتە كوبىنەسە موڭعوليا قازاقتارى كوشىپ كەلە باستاعانىن ايتتىق. جەرگىلىكتى حالىق، اسىرەسە ورىستار قىمس ەتسە «مونگول» دەيتىن. ولاردىڭ ءبارىن مالشى، قويشى سانايتىن. تۇسىنىكتەرى سولاي بولاتىن. شەتەلدەن كەلگەن قازاقتاردى تەك جۇمىس كۇشى دەپ باعالاۋ الپىسىنشى جىلدارى قىتايدان كوشىپ كەلگەن اعايىندارعا قاتىستى قالىپتاسقان تۇسىنىك بولسا كەرەك.
راس، ول كەزدە قىتايدان كوشىپ كەلگەن اعايىندار شىنىمەن دە قارىزدىڭ ورنىنا كەلگەن جۇمىس كۇشى بولاتىن. ەكەۋىن دە قىلىشىنان قان تامعان كوممۋنيستەر باسقارىپ تۇرعان ءبىر ەلدەن ەكىنشىسىنە ۇدەرە كوشكەنىمەن جاعدايلارى نەشىك بولاتىنىن اعايىندار بىلەتىن. بىراق حرۋششەۆ كەلگەن سوڭ سالقىنداپ كەتكەن ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي قارىم-قاتىناس سوڭى قارىزىمدى قايتار دەگەن جانالقىمعا جەتتى. قىتاي كوممۋنيستەرى كەڭەس وداعىنىڭ الدىندا بەلشەدەن قارىز ەدى. بەرەتىن اقشا جوق. حالىق اش، كەدەي. بىراق سانى كوپ. جۇمىس كۇشىن ال دەدى. ال وداقتى ەتپەن قامتاماسىز ەتىپ تۇرعان قازاقستاندا مال جايىن بىلەتىن ادام از قالىپ ەدى. اشتىقتان، قۋعىن-سۇرگىننەن، اتىڭ وشكىر سوعىستان امان قالعان از قازاق جالماۋىزداي جالماڭداعان ايداھاردىڭ كومەيىن ەتپەن بىتەپ ۇلگەرمەي جاتىر ەدى. حرۋششەۆ تا قارسى بولمادى. ءبىراز دايىندىق جۇمىستارىنان سوڭ ەكى-ءۇش كۇن شەكارا اشىلىپ، قولدارىنا «سوۆەت گراجدانى» دەگەن تولقۇجات بەرىلگەن ءبىر قاۋىم ەل بەرگى بەتكە وتە شىقتى. كەلدى دە الدىندا كوشۋگە ۇگىت جۇرگىزىلگەن كەزدە ايتىلعانداي «ءبىر كراندى بۇراساڭ ءسۇت اعاتىن، ەكىنشىسىن بۇراساڭ ماي اعاتىن» جۇماققا ەمەس، يەن قىستاۋ، ەن جايلاۋدا مالدىڭ سوڭىنا ءتۇستى. ارالارىندا وقىپ-توقىعان، ءتۇرلى ماماندىق يەلەرى بولسا دا مال باعۋعا ءماجبۇر بولدى. تىرپ ەتە المادى.
تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە باستالعان كوشپەن كەلگەن قازاقتاردى دا ۇكىمەت سولاي پايدالانباقشى بولدى. ويتكەنى، باسقا تاجىريبەلەرى جوق ەدى. اڭىراپ جەتكەن اعايىندى تۇگەلدەي مال سوڭىنا سالدى. مەنىڭ اعام مۇحيت جاقسىلىقۇلى كوشىپ كەلەرگە دەيىن موڭعوليادا ءبىر ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولسا، كوشىپ كەلگەن سوڭ باياناۋىلدا بىرەر جىل قوي باقتى. بۇل ءبىر عانا مىسال. مۇندايلار مىڭداپ سانالادى. الايدا، بۇل قازاقتار قايدا كەلگەنىن بىلەتىن. تاۋەلسىز ەلگە كەلگەن. ولاردى وتار-وتارىمەن ەكى اياقتى قاسقىرلاردىڭ كومەيىنە كەتىپ جاتقان كەڭەستىك بۋدان - يتقۇيرىق اق قويدىڭ جايى ەمەس، وزدەرىنەن باسقا ەشكىمگە كەرەكسىز بولىپ قالعان قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى كوبىرەك ويلاندىراتىن. ونىڭ ۇستىنە اۋىلدا جۇمىس كۇشىن پايدالاناتىنداي ەشتەمە قالماي تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتكەن. ەندى كوشىپ كەلگەن اعايىندار قىزمەتتەرگە تۇرا باستادى. قابىلەت-قارىمدارى، ءبىلىم-دارىندارى جەتكەندەر بەدەلگە يە بولا باستادى. بىراق ولاردى «مونگول» دەپ كەمسىتەتىن. سونى ايتىپ تۇرعان ماڭگۇرت ەرەكشە ءلاززات الاتىن. سول ءسوز ءۇشىن تالاي شەكە جارىلىپ، تالاي تۇمسىق بۇزىلدى. ول كەزدە «ورالمان» دەگەن تەرمين ءالى جوق بولاتىن. ءبىرتىن-ءبىرتىن ەلىمىزگە دۇنيەنىڭ بار تۇكپىرىنەن اعايىندار اعىلا باستادى. ەندى ولاردى جەكەلەپ «قىتاي»، «موڭعول»، «اۋعان»، «قالپاق»، «وزبەك»، «تۇرىك» دەپ كەمسىتۋ قيىنعا اينالدى. تولقۇجاتىن كورمەي ايىرا المايسىڭ. ءبارى دە ورىسشا بىلمەيدى. ورتاق بەلگىلەرى سول. ەندى ولارعا ورتاق اتاۋ كەرەك ەدى. ول اتاۋ كوشىپ كەلگەن اعايىندارعا زاڭدىق تۇرعىدا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن دە كەرەك ەدى. بىراق ۆەلوسيپەد ويلاپ تابۋدىڭ دا قاجەتى شامالى بولاتىن. رەپاتريانت دەگەن تەرمين، سوزدىك نورما بار. جوق، قازاقتى كەمسىتۋگە ول ءسوز جارامايدى. جاڭا ءسوز كەرەك. تابىلدى. جۇمباق ءسوز. ورالمان. ورالماندار. الدە، ورالماڭدار! «ڭ»-عا ءتىلى كەلمەيتىن بيلىكتەگى ءورىستىلدى قازاقتار مۇمكىن كەلمەڭدەر، ورالماڭدار دەگەن شىعار. ايتەۋىر جۇمباق. نەگە ورالمان، نەگە ورالعان، ورالۋشى ەمەس؟!
بولدى، داۋ وسىمەن توقتاۋى ءتيىس. ورالمان دەگەن ءسوز نە قولدانىستان مۇلدەم الىنىپ تاستالۋى كەرەك نەمەسە «ورالمان» دەگەن ستاتۋس كوشىپ كەلىپ ۇكىمەتتەن كۆوتا الۋعا جانە ازاماتتىققا ءوتىنىش تاپسىرعان ادامعا عانا قاراتا ايتىلۋى شارت. ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى اتانعان كۇننەن باستاپ ول ادام «ورالمان» ستاتۋسىن ءارى قاراي جەكە باسىنىڭ مۇددەسىنە پايدالاناتىن بولسا، زاڭعا تارتىلۋى كەرەك. سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى اتانعان ادامعا قاراتا «ورالمان» دەپ سويلەۋ دە زاڭ بۇزۋ، جەكە ادامدى كەمسىتۋ دەپ سانالسىن. مىنە، وسى ماسەلەنى قوعام بولىپ كوتەرىپ، زاڭدى تۇرعىدا بەكىتىپ الماي قازاقتىڭ بىرلىگىنە سىزات تۇسە بەرمەك. قازاق ءوزىن ءوزى ەشقاشان كەمسىتپەسىن!
ماسكامىزدى شەشەيىكشى...
وسى ماقالانى دايىنداۋ بارىسىندا كەيبىر ارىپتەستەرىمە حابارلاسىپ، جوعارىدا تىزىمگە ەنگىزگەن ازاماتتار تۋرالى مالىمەتتەر جىيدىم. - «ونى جاريالاپ نە قىلاسىڭ» - دەدى بىرەۋى، - «جاستارعا زيانىڭ تيەدى، ءبارى دە نان جەپ وتىرعان ورىننان ايىرىلۋدى قالامايدى عوي». - «ويباي-اۋ، قالاي زيانىم تيەدى؟ مەن نە، حالىق جاۋلارىنىڭ ءتىزىمىن جاساپ جاتىر ما ەكەنمىن. ءبارى دە ۇلتىم دەپ جۇرگەن ازاماتتار عوي. قىزمەتكە العان كەزدە جۇمىس بەرۋشى ونىڭ ءومىربايانىنا قارامادى دەيسىڭ بە؟ سەن ەكەۋىمىزسىز-اق مۇنداي ءتىزىمنىڭ تالايى جاسالىپ ءتيىستى ورىنداردا تۇر ەمەس پە. كولەڭكەڭنەن قورىققانىڭ نە سونشاما؟! الدە سەن قايدان كەلگەنىڭدى ايتسام قادىرسىز بولامىن دەيسىڭ بە؟ تۋعان جەرىڭدى ايتۋعا ۇيالساڭ كىم بولعانىڭ!» دەپ اشۋلاندىم.
ءيا، مىنە، بيلىكتىڭ ءبولۋ ساياساتىنىڭ جەمىسى. كەيبىر اعايىندار قايدان كەلگەنىن، كىم ەكەنىن قىزمەتتەستەرىنەن، ارىپتەستەرىنەن،جالپى كوپشىلىكتەن جاسىرعىسى كەلەدى. سويتەدى دە، وزىنە جاراسپايتىن، ۇلتتىق بولمىستى بۇزىپ تۇراتىن ماسكا كيىپ الادى. ءتىلىن بۇراپ ورىسشا شۇلدىرلەيتىندەر دە، تەگىنە ورىستىڭ «وۆ»-«ەۆ» پەن «وۆا»-«ەۆاسىن» قوسىپ العان ساناسىزدار دا از ەمەس. كوزىمىزبەن كورىپ ءجۇرمىز. ۇيلەنۋ ماسەلەسىندە دە شىققان ولكەسىنە قاراپ شەشەتىندەر كوپ. ءبىرىن ءبىرى سۇيسە دە «جاعرافيالارى سايكەسپەي» قوسىلا الماعانداردى دا بىلەمىز. ءبارىنىڭ بەتىندە ماسكا...
تاعى ءبىر ارىپتەس دوسىما، ول ەندى ارقانىڭ تۋماسى، نە جازىپ جاتقانىمدى باستاپ ايتىپ ەدىم اۋەلدە جاقتىرماي قالدى. - «وسى ورالمان دەگەن اڭگىمەنى ءوز باسىم ۇناتپايمىن. ولاي ءبولىنۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ كەلدىڭ بە، قازاق بول. ورالمان بولما. ورالمانمىن دەپ بولىنبە. مۇنداعى جۇرتقا مىندەتسىمە. بۇلار دا وزىڭدەي قازاق. بولە-جارما. نە كورسە دە بىرگە كور» دەدى. ءيا، بۇل ەندى ءجون ءسوز. تولىق قوسىلامىن. ونىڭ بۇل ءسوزدى نەگە ۇناتپايتىنىن دا جاقسى تۇسىنەمىن. ورالمان دەگەن تەرميندى جەكە باس مۇددەسىنە پايدالانىپ قوعامعا مىندەتسۋدىڭ، زاڭسىز پايدا تابۋدىڭ، مەملەكەتتەن ماتەريالدىق كومەك ءوندىرىپ الۋدىڭ، قۇزىرلى مەكەمە قىزمەتكەرلەرىمەن سىبايلاسا وتىرىپ قارجى قارپىپ قالۋدىڭ قۇرالىنا اينالدىرعان قۋلار از ەمەس. جالپى كوپشىلىكتىڭ ءىسىن ءبىر وزىنە تەلىپ «مەن ورالمانمىن، مەن بولماسام ۇيتەر ەدىڭ، بۇيتەر ەدىڭ» دەپ كەۋدەمسوقتىق تانىتىپ، كورىنگەن جەرگە تۇمسىعىن تىعىپ جۇرەتىن سۇمدار دا جەتەدى.
وسىلايشا «ورالمان» دەگەن ءسوز ءبىر قازاقتى ءارتۇرلى قىلىپ كورسەتەتىن ماسكاعا اينالدى. ماسقارالىق ماسكاسىن شەشەيىكشى، اعايىن!
ءۇش ءارىپ جانە ءۇشىنشى كۇش
«شەتتەگى قازاقتار دەموكراتتار عوي» - دەپ باستادى ەرەكەڭ. - باياعىدا تۇركياعا باردىم. قانداستارىمىز قۇشاق جايا قارسى الدى. گۋ-گۋ اڭگىمە. ەندى ەلگى قايتپايسىڭدار ما، وتاندارىڭدا دا سەندەر ىستەيتىن ءىس كوپ دەيمىن». «دۇرىس قوي، بىراق سىزدەردىڭ باسشىلارىڭىز دەموكرات پا، سول جايلى ءماجىلىس قۇرايىقشى» دەيدى. ۇندەي الماي قالدىم. «ءيا، ەلگە باردىق، بارىپ تا جاتىرمىز. بىراق ءبىزدى باستاعان وعلانىمىز مۇستافانى ولتىردىڭدەر ەمەس پە!» دەيدى. «مۇستافانى اۋىزعا الدىڭىزدار، ۇيالىپ وتىرمىن، ماعان سونشاما قۇرمەت كورسەتىپ جاتىرسىزدار. مەن وعان لايىق ەمەس سەكىلدىمىن» دەيمىن قىرىمنان قىسىلىپ. اڭگىمە اۋانىن بايقاپ وتىرمىن، كەزىندە قىزىلداردان قاشىپ ۇدەرە كوشكەن قازاقتار جاقسى، پاتريوت تا، قالىپ قويعان اعايىن - ساتقىن. داستارحاننىڭ اساباسى ماعان ءبىر تىلەك ايتۋدى ۇسىندى. «راس، سىزدەر كوپ قيىندىق كوردىڭىزدەر. ارىپ-اشىپ تۇركياعا دەيىن جەتتىڭىزدەر. ەلدەن اۋا قاشقان ءسىزدىڭ اتالارىڭىزبەن بىرگە مەنىڭ دە اتام قاشىپتى. بىراق شەكارادا وققا ۇشقان. ارىسىنىڭ سۇيەگىن قۇشاقتاپ قالعان اجەمىز بالا-شاعاسىمەن قاشقان جۇرتتان قول ءۇزىپ قالىپ قويىپتى. ايتپەسە، مەن دە سىزدەردىڭ ارالارىڭىزدا وتىرار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن. بىراق ول مەن وتانشىل، ۇلتشىل، پاتريوت ەمەس دەگەن ءسوز ەمەس قوي. مەن دە تۋرا سىزدەر سەكىلدى قازاقتى جان-تانىممەن سۇيەمىن» - دەدىم ءسوز كەزەگى كەلگەندە».
اۋا كوشىپ شەت جايلاعان اعايىننىڭ ءالى دە تاريحي وتانىنداعى قانداستارىنا سەنىمسىزدىكپەن قارايتىنىن جاسىرۋدىڭ قاجەتى جوق. وعان «ءۇش ءارىپ» كىنالى. ءيا، ءيا كگب. «ءۇش ءارىپتىڭ» شىرماۋىنا تۇسكەن قازاقتار ءبىرىن ءبىرى ايامادى. ءناۋبات ەدى عوي «ءۇش ءارىپ». ەشبىر ۇلت پەن ۇلىستىڭ مۇددەسىن ەسكەرمەيتىن، تەك قانا قۇدايسىز مەملەكەتىن عانا قورعايتىن «ءۇش ءارىپتىڭ» قاندى شەڭگەلىنەن ەشكىم قۇتىلعان ەمەس. شەتەل قازاعىن قويىپ وسىنداعى اعايىننىڭ ءوزى ءالى كۇنگە دەيىن بىرەۋدى سىرتىنان «ءوي، وعان سەنىم جوق، «ءۇش ءارىپتىڭ» ادامى عوي» دەپ وتىرادى. بۇگىنگى «ءۇش ءارىپ» بۇرىنعى «ءۇش ءارىپ» ەمەس ەكەنىن ەسكەرمەيدى. بۇگىنگى «ءۇش ءارىپ» اتى ايتىپ تۇرعانداي الدىمەن ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن ويلايدى. ولار كەشەگى جەندەتتەر ەمەس. تاۋەلسىز ەلدىڭ نەگىزىن قالاۋشى ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعايدى. دەمەك، شەتتەگى قانداستاردىڭ دا قاۋىپسىزدىگىن ويلاۋى ءتيىس. ىستەلىپ جاتقان جۇمىس بار دا شىعار، ونى بىلە بەرمەيمىز. الايدا ءبىر بىلەرىمىز، ۇقك-نە قازىر نەگىزىنەن قازاق جاستارى، جانە ومىرلىك كوزقاراستارى تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىندا قالىپتاسقان، ەگەمەن ەلدىڭ ۇلاندارى بارىپ جاتىر. ارالارىندا ۇلتىن شەكسىز سۇيەتىندەرى دە از ەمەس. ءۇمىت بار. ەندەشە، بۇل ورگاننان بۇگىنگى قازاق قورىقپاۋى كەرەك، كەرىسشە ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋعا ءار قازاق ات سالىسسىن. ءار قازاق تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ ءۇشىن ۇقك-ءنىڭ اگەنتى بولسىن.
ءيا، راس. ەرەكەڭ ايتپاقشى، شەتتتەگى قازاقتىڭ ءبارى دەموكرات. ولار بيلىكتىڭ كوپ ىسىمەن كەلىسە بەرمەۋى دە مۇمكىن. ال قازىرگى ءۇش ءارىپ ۇلتتان گورى بيلىكتىڭ قامىن كوبىرەك كۇيتتەپ تۇر. وسى تۇرعىدا قايشىلىقتار تۋىنداپ قالادى. الايدا، ماڭگى بيلىك جوق، حالىق ماڭگى. تەك ءتىلىن، ءدىنىن، سالتىن ساقتاي السا. ونى ساقتاۋ ءۇشىن ۇلتشىلدار كۇشتىك قۇرىلىمدارمەن كۇش بىرىكتىرۋى ءتيىس.
ۇقك دە شەتتەن كەلگەن ءوز قازاقتان قورىقپاۋى كەرەك. ولار ەلگە قۇت بولايىق دەپ كەلدى. ەلدى الاتايداي ءبۇلدىرىپ توڭكەرىس جاساپ جۇت بولايىق دەپ كەلمەدى. ءيا، راس. شەتەلدەن كەلگەن قانداستارىمىز ۇلكەن كۇشكە اينالىپ كەلە جاتقانىن جاسىرا المايمىز. ول كۇشتى بيلىك تە، وپپوزيتسيا دا ءتيىمدى پايدالانا المادى. سوندىقتان ولار ەلدەگى ۇلتشىلدارمەن تىزە قوسىپ جاڭادان قالىپتاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق-دەموكراتيالىق باعىتتاعى ءۇشىنشى كۇشتىڭ قۋاتىن ارتتىرۋدا. ازىرگە بۇل كۇش بيلىككە ۇمتىلمايدى. ورىس ءتىلدى وپپوزيتسياعا دا ىلەسپەيدى. الايدا، تاياۋ بولاشاقتا ءۇشىنشى كۇشتىڭ ىقپالى ارتىپ، بيلىككە ءسوزىن تىڭداتاتىن بولادى. وعان زاماننىڭ ءوزى اكەلە جاتىر.
قاراڭىز، ورىستىڭ اسىرە ۇلتشىلدىعىن ۋشىقتىرىپ جۇرگەن پۋتين تاعى التى جىلعا بيلىككە كەلدى. دەمەك، ەندى بىزدە ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرۋ ءتىپتى قيىنعا اينالا باستايدى. سولتۇستىكتەگى كورشىنىڭ ىقپالى كۇشتى ەكەنىن ەلباسىنىڭ ىمىنان تۇسىندىك ەمەس پە. بيىلعى حالىققا جولداۋىندا «ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرمەڭدەر، ءتىل دەپ قاقساي بەرمەڭدەر» دەۋىنىڭ استارىن ۇقتىق. بىراق قازاق قازاقشا ويلاماي، قازاقشا سويلەمەي، قازاقتىڭ مۇڭىن ايتپاي تۇرا المايدى عوي. ەندى ءتىپتى كۇشەيە تۇسەتىن ورىس شوۆينيزمىنە، باتىستىڭ جالعان قۇندىلىقتارىن جەلەۋ ەتكەن دەموكراتياسىنا، قىتايدىڭ ەكسپانتسياسىنا قارسى قازاقتىڭ ۇلتتىق كۇشتەرى بۇرىنعىدان دا ءجىتى قيمىلداۋى كەرەك. بىرلىك كەرەك. بىرىگەمىز دە. ويتكەنى، الدىمىزدا بار بولۋ نە جوق بولۋ دەگەن ەكى-اق تاڭداۋ بار. سوندىقتان شەتتەگى قازاق بيلىكتىڭ «ورالماڭدار» دەگەنىنە قاراماستان كوشتى توقتاتپاۋى ءتيىس. جەر بەتىندەگى تامۇقتىڭ تالايىن كورگەن كوشپەلى قازاقتى تاعى دا كوش ساقتاپ قالادى. كوش، قازاق، وتانىڭا ورال!
شەتتەن كەلگەن قازاقتاردىڭ وپپوزيتسيانى قولدامايتىن وزىندىك سەبەپتەرى بار. ەڭ باستىسى - وپپوزيتسيانىڭ ورىس تىلدىلىگى. وپپوزيتسيا كوسەمدەرىنىڭ ءوز قازاعىنا وزگە تىلدە سويلەۋى جىلقىعا قاراپ سيىردى شاقىرعانداي «اۋكىم-اۋكىم» دەگەنمەن بىردەي. جىلقىنى قۇراۋلاپ شاقىرۋ كەرەك. الايدا بيلىكقۇمار وپپوزيتسيا جىلقىمىنەزدى قازاقتىڭ ءتىلىن بىلمەيدى. تىلەگىن تۇسىنبەيدى. ەكىنشى ءبىر سەبەپ وپپوزيتسيا جەتەكشىلەرىنىڭ باسىم بولىگىنىڭ وزگە ۇلت وكىلدەرىنەن بولۋى. قازاق ءوز قوعامىن وزگە بىرەۋلەردىڭ وزگەرتىپ بەرگەنىن قالامايدى. كەرەك ەمەس. ءوز قوتىرىمىزدى ءوزىمىز قاسي الامىز. ماسەلەن، وپپوزتسيانىڭ بەت-بەينەسىنە اينالىپ، زاڭسىز ىستەرى ءۇشىن قاماۋعا الىنىپ، «بۇكىل دەموكراتيالىق قوعام» بوستاندىققا شىعارىلۋىن تالاپ ەتىپ جاتقان ۆ.كوزلوۆ، ي.ۆينياۆسكي دەگەندەر كىم سونشاما؟ ءبىرى ءارى كەتسە قازاقتان قاتىن العان شىعار. ەكىنشىسى قازاقتى ادام دەپ تە سانامايدى. وعان ءوزىم كۋامىن.
ەكىمىڭىنشى جىلى پاۆلودار قالاسىنداعى «يربيس» تەلەارناسىنا ءتىلشى بولعانىمدا وسى يگور ۆينياۆسكي باس پروديۋسسەر ەدى. قازاقشا باعدارلاما اشۋ دەگەندى ايتساڭ ەسىڭ دۇرىس پا دەپ بەتىڭە باجىرايىپ قارايتىن. رەكداكتسياداعى اينالدىرعان ەكى-ءۇش قازاق ءتىلدى جۋرناليس ەشقاشان تۇسىرىلىمگە بارمايتىن. وپەراتور بەرمەيتىن. وتىرىپ الىپ ورىستاردىڭ سيۋجەتتەرىن اۋداراتىنبىز. قورلاناتىنبىز. قورلايتىن يگور ۆينياۆسكي. بىزگە ءتىپتى قول بەرىپ امانداسۋعا جيرەنەتىن. باسقاسىن ايتپاعاندا قازاققا كۇيەۋبالا بولعان كوزلوۆ پەن قازاقتىڭ قامىن جەگىش ۆينياۆسكي ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيدى. ەندەشە، قازاق قوعامىنىڭ ماسەلەسىنە ارالاسۋعا ولارعا كىم قۇقىق بەرىپتى. دۇرىس، وتىرسىن قاماقتا. تابالاپ تۇرعان جوقپىن، ءتاۋباسىنا ءتۇسسىن دەيمىن. ءوزى ءجيى قورلاپ جۇرگەن قازاقتار ونى تورعا قاماپ قويعانى ايىپ پا ەكەن. ەندەشە، ولاردى سونشاما قورعاپ، جاقتاپ، بوستاندىققا شىعۋلارىن سۇراپ شۋلاپ جاتقانىمىز قاي ساسقانىمىز!
ورالمان ەمەس، قازاق
ارينە، قازاقتىڭ بىرلىگىن، تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋ ماسەلەسى ءبىر ماقالا اياسىنا سىيماسى انىق. شاعىن ساراپتامامىزدى «ەگەمەن قازاقستانداعى» شىققان ماقالادان كەيىن سايتىمىزدا جۇرگىزىلگەن ساۋلنامانىڭ قورتىندىسىمەن اياقتاعىمىز كەلەدى. وقىرمانعا «ورالمان دەگەن كىم؟» دەپ سۇراق قويعان ەدىك. ەسەپ - 375:51. ناتيجە - ورالمان دەگەن قازاق!
146 (34.27%) ءوزىم
35 (8.22%) جاقىن تۋىسىم
2 (0.47%) سىيلاس قۇدام
7 (1.64%) قۇدايى كورشىم
19 (4.46%) پىكىرلەس ارىپتەسىم
10 (2.35%) ۇلاعاتتى ۇستازىم
2 (0.47%) اياۋلى شاكىرتىم
148 (34.74%) ۇلتجاندى ازاماتتار
51
(11.97%) ولار وڭباعاندار
"ماسا-اقپارات"
