سەكسەن كولى مولدىرەپ، بۋرا­بايداي سۇلۋ ولكەسىمەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ اقىق ولەڭدەرىنە ارقاۋ بولعان ارۋ تابيعاتتىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى كوكىرەگى وياۋ جاندارعا وي سالىپ، تولعاندىرماي قويمايدى. ويتكەنى كەربەزدىگى مەن ءسان-سالتاناتى بايلىقتىڭ ورداسىنا اينالسا دا، ونى باعالاۋ، تازالىعى مەن ەكولوگيالىق ماسەلەسىن شەشۋ جايى كوڭىلدى كونشىتپەيدى.

تيىننان تەڭگە قۇراپ، ءبىر اقشاسىن ەكى ەتپەك بولعان قالتالىلار تۋريستىك كلاستەردىڭ كومەگىمەن ميلليونداعان دوللار پايدا تاپسا دا، تۇبىنە تۇسكەن ءتۇيىر ينە دە كورىنەتىن كولى مەن تۇمسا تابيعاتىنىڭ جاعدايىنا ەش ەلەڭدەر ەمەس. جىل سايىن ميلليونداپ وتالىپ جاتقان اعاشتار، سول اعاشتا تىرلىك كەشكەن اڭ-قۇس پەن وسىمدىكتەر دۇنيەسىنىڭ ورنىنا تۇرعىزىلىپ جاتقان ۆيللالار مەن كوتتەدج ۇيلەر، ساۋىقحانالار مەن كازينولار، كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىنان تۇسكەن سوما الپاۋىت كومپانيالاردىڭ قالتاسىنا سۇڭگىپ جاتىر. بۋرابايداي سۇلۋ ولكەنى تەك اقشانىڭ كوزى دەپ قاراعان بۇل ادامدار ونىڭ ەكولوگياسى مەن تازالىعىن مۇلدەم ەستەن شىعارىپ العان سىڭايلى.

سەكسەن كولى مولدىرەپ، بۋرا­بايداي سۇلۋ ولكەسىمەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ اقىق ولەڭدەرىنە ارقاۋ بولعان ارۋ تابيعاتتىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى كوكىرەگى وياۋ جاندارعا وي سالىپ، تولعاندىرماي قويمايدى. ويتكەنى كەربەزدىگى مەن ءسان-سالتاناتى بايلىقتىڭ ورداسىنا اينالسا دا، ونى باعالاۋ، تازالىعى مەن ەكولوگيالىق ماسەلەسىن شەشۋ جايى كوڭىلدى كونشىتپەيدى.

تيىننان تەڭگە قۇراپ، ءبىر اقشاسىن ەكى ەتپەك بولعان قالتالىلار تۋريستىك كلاستەردىڭ كومەگىمەن ميلليونداعان دوللار پايدا تاپسا دا، تۇبىنە تۇسكەن ءتۇيىر ينە دە كورىنەتىن كولى مەن تۇمسا تابيعاتىنىڭ جاعدايىنا ەش ەلەڭدەر ەمەس. جىل سايىن ميلليونداپ وتالىپ جاتقان اعاشتار، سول اعاشتا تىرلىك كەشكەن اڭ-قۇس پەن وسىمدىكتەر دۇنيەسىنىڭ ورنىنا تۇرعىزىلىپ جاتقان ۆيللالار مەن كوتتەدج ۇيلەر، ساۋىقحانالار مەن كازينولار، كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىنان تۇسكەن سوما الپاۋىت كومپانيالاردىڭ قالتاسىنا سۇڭگىپ جاتىر. بۋرابايداي سۇلۋ ولكەنى تەك اقشانىڭ كوزى دەپ قاراعان بۇل ادامدار ونىڭ ەكولوگياسى مەن تازالىعىن مۇلدەم ەستەن شىعارىپ العان سىڭايلى.

بۇعان بۋرابايعا بارىپ دەم العان ءاربىر ادام كۋا بولىپ جاتىر دەسەك تە قاتەلەسپەگەن بولار ەدىك. قاراجاتى كوبەيگەن سايىن قالتالارى دا تەرەڭدەي تۇسەتىن الپاۋىت كومپانيالاردىڭ قۇرىعى ۇزىن بيلىكتەن دە ەش سەسكەنەتىن تۇرلەرى جوق. ويتكەنى سالى­عىن تولەپ، زاڭعا قارسى ارەكەت ەتپەگەندىكتەن «قۇدا دا تىنىش، قۇداعي دا تىنىش». جالپى، بۋرابايدان مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتىنىڭ قورجىنىنا قانشا قاراجات تۇسەدى؟ وسى ماسەلەلەردى وي ەلەگىنەن وتكىزگەن ءبىز ءتيىستى مەكەمەلەردىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ، لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ پىكىرىن ءبىلۋدى ۇيعاردىق.

شىناربەك باتىرحانوۆ، اقمولا وبلىسىنىڭ تۋريزم جانە سپورت باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى:

- راسىندا دا، بۋرابايداي جەر جانناتىنىڭ بۇگىنگى ءحالى وكىنىشكە قاراي الاڭداتارلىق-اق. ويتكەنى ونىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن وڭالتۋعا بولىنەتىن قا­راجات دەڭگەيى بۋرابايدىڭ جانارىنان اققان جاستى قۇرعاتۋعا دا  جەتپەيدى. سالىستىرا كەلەتىن بولساق، سپورت سالاسىنا بولىنەتىن قاراجات جىلىنا 2 ميلليارد تەڭگە شاماسىندا بولسا، ال ميلليونداپ پايدا تاۋىپ وتىرعان بۋرابايعا بولىنەتىن بيۋدجەت شىعىنى جى­لىنا 15-20 ميلليون تەڭگەنى عانا قۇ­رايدى. ال ودان تۇسەتىن سالىق ءمول­شە­رىن قاراساق، 2005 جىلدارى 100 مىڭ تەڭگەدەن استام سالىق تۇسسە، 2011 جىل­دىڭ قورىتىندىسىمەن جارتى ميلليارد تەڭگە بيۋدجەتتىڭ بۇيىرىنەن ورىن تەپتى.

ەلباسىنىڭ جىل سايىنعى جولداۋلارىندا ەرەكشە اتالىپ وتەتىن تۋريزم سالاسىن دامىتۋ مەن تۋريزم كلاستەرىن وڭتايلاندىرۋ ماسەلەلەرى از جازىلىپ، از جىرلانىپ جاتپاعانىن ەسكەرسەك، ەكونوميكامىزدىڭ تولاعاي تابىستارىن مۇناي­دان بىرنەشە ەسە مولىنان الۋعا مۇمكىندىگى بار جەردى باعالاماي وتىرعانىمىز وكىنىشتى-اق. قالاي دەسەك تە، بۇل ولكەنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى مەن كولدىڭ تازالىعىن قالىپقا كەلتىرۋ وتە كۇردەلى، كۇرمەۋى قيىن ماسەلە بولىپ وتىرعان جايى بار.

باسقارما ماماندارىنىڭ بەرگەن مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، جىل سايىن جاز ايلارىنىڭ وزىندە عانا بۋرابايدا 500 مىڭنان استام ادام دەم الاتىن كورىنەدى. ال ءبىر جىلدا ول ءبىر ميلليونعا جۋىقتاپ قالادى. كەلەتىن «قوناقتاردىڭ» 30 پايىزدان اس­تامى سولتۇستىكتەگى كورشىمىز رەسەيلىكتەر بولسا، نەگىزىنەن، ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى، سونداي-اق 5-6 پايىزى تمد مەن شەتەلدەردەن كەلەتىن كورىنەدى.

قۇمىنا اۋناپ، سۋىنا شومىلعانىمەن، قازاقتىڭ جاۋھار تابيعاتىنىڭ تازالىعىن ولار قايتسىن؟! قالدىق زاتتارى شاشىلىپ، تىنىسىڭدى اشاتىن جۇپار اۋانى لاستاپ جاتقانى جانىڭدى اۋىرتادى. بۇل - تەك اقمولالىق اعايىننىڭ ەمەس، تۇتاس ەلىمىزدى، ۇكىمەتتى الاڭداتاتىن ەلەۋلى ماسەلە دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز. ولاي دەيتىنىمىز - كەزىندە بار قازاقتىڭ باسىن قوسقان ۇلى ابىلاي حاننىڭ وزىنە تۇراق بولعان بۋرابايدا تاريحي ورىندار دا جەتىپ ارتىلادى.

كەنەسارى ۇڭگىرىندەگى كەلەڭسىزدىك

تاريحي ورىنداردى تىزبەلەمەي-اق، سونىڭ ىشىندەگى ءبىر اتالماي، كولەڭكەدە قالعان جايدى جاپسارلاي كەتسەك ارتىق بولماس. كەزىندە قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن اق پاتشانىڭ وزىمەن ارپالىسقان سوڭعى حانىمىز - كەنەسارى حاننىڭ ۇڭگىرى تاريحي ورىن. الايدا ونىڭ قازىرگى ۇسقىنى مۇلدە باسقاشا بولىپ وتىر. بولاشاق ۇرپاقتىڭ تاريحي تانىمىن كەڭەيتىپ، پاتريوتتىق-ۇلتجاندىلىق باعىتتا مول ءتالىم-تاربيە بەرۋگە ءتيىس تاريحي ورىن بۇگىندەرى «اششى سۋدى» سەرىك ەتكەن جانداردىڭ ورداسىنا اينالعان.

ۇڭگىردىڭ ءىشىن پانالاعان بۇزاقىلار ءۇڭ­گىرگە اتى-جوندەرىن قاشاپ جازىپ، ونى­مەن قويماي ءىشى-سىرتىن اراق پەن سىرانىڭ شىنىلارىنا تولتىرىپ تاستاعان. كوڭىلگە كىربىڭ تۇسىرەتىن بۇل جايت بيلىك ورىندارىنا وي سالۋى ءتيىس. اۋدان ورتالىعى ششۋچينسك قا­لاسىندا ورنالاسقان ش.ءۋاليحانوۆ اتىن­داعى كادەت جاستارىن، ءتىپتى وقۋشى بالا­لاردى وسى تاريحي ورىندارعا اپارىپ، شەجىرەدەن سىر شەرتەتىن ورىن­داردىڭ ءمان-ماڭىزىمەن تانىستىرساق ولاردىڭ بويىندا پاتريوتتىق، وتانسۇيگىشتىك قا­سيەت­تەر ويانباي ما؟ ارينە، دۇرىس دەيسىز.  بىراق، ءبىر قاراعاندا، ونشا-مۇنشا ماڭىزدى دەپ قارالماعانىمەن، تۇپتەپ كەلگەندە، تۇتاس ۇرپاق  ءۇشىن ءمانى جوعارى ماسەلە ەش ەسكەرۋسىز قالعان.

ويماقتاي وي

جالپى، وسى تۋريزم سالاسى ارقىلى باتىستاعى يسپانيا، يتاليا، نورۆەگيا سياقتى دامىعان ەلدەر وزدەرىنىڭ  بيۋدجەتىنىڭ 50 پايىزدان استا­مىن الىپ وتىرعانى  شىندىق. ءتۇبى ءبىر تۇرىكتەر دە انتالياسىنىڭ اتىن الەمگە پاش ەتتى. ونداعى ەكولوگيالىق جاي بىزدەگىلەرگە ەلەستەمەيتىن دە شىعار. ويلانايىقشى، ءبىز­دىڭ ولاردان قاي جەرىمىز كەم؟!.

ابزال الپىسبايۇلى، كوكشەتاۋ

«الاش ايناسى» گازەتى