نۇرعالي ءجۇسىپباي. «اق پاتشا» اينالعان قارا تۇنەك كولەڭكەم
سايىن دالا ءاز-ناۋرىزدىڭ جىلى دەمىمەن كەرىلە سوزىلىپ ويانا باستادى...
***
ال مەن بولسام جەلتوقساندا وياندىم. ىزعاردان. راحمان دا راقىم اللانىڭ اتىمەن قايتا ءتىرىلتتى مەنى ىزعار، قايتا ءتىرىلدىم «بىسمىللامەن».
سودان بەرى مىنە، جيىرما بەس جەلتوقسان ءوتىپتى...
***
ەس بىلە باستاعاننان سوڭىمنان قالمايتىن بولدى ول.
قۋانسام، ول دا مەندەي قۋانۋدى شىعاردى، جىلاسام قۇددى وزىمدەي جىلايدى. ءبىر كۇنى تاعى دا سوڭىمنان ءۇنسىز ىلەسىپ كەلە جاتقانىن بايقادىم. كوز قىرىمەن قاراپ كويامىن، توقتاسام، ول دا توقتايدى. سەكىرسەم سەكىرەدى. ءبىراز ءجۇردىم دە، ارتىما جالت بۇرىلىپ:
«سەن كىمسىڭ؟»-دەدىم، شاپ بەرىپ.
«مەن سەنىڭ ەڭ ادال دوسىڭمىن، عۇمىرىم ساعان، سەنىڭ جارقىن بولاشاعىڭا ارنالماق، بار بولساڭ مەن دە بارمىن، جوق بولساڭ مەن دە جوق، اكەڭ دە مەن، شەشەڭ دە، سەنىڭ قامقورىڭمىن»-دەدى كولەڭكەم جىميا قولىڭ ۇسىندى. بۇل ونىڭ سەرتى ەدى.
وسىلايشا ونىمەن رەسمي تۇردە تانىسقانىمىزعا دا، قاتەلەسپەسەم، جيىرما جىلداي بولىپتى.
سايىن دالا ءاز-ناۋرىزدىڭ جىلى دەمىمەن كەرىلە سوزىلىپ ويانا باستادى...
***
ال مەن بولسام جەلتوقساندا وياندىم. ىزعاردان. راحمان دا راقىم اللانىڭ اتىمەن قايتا ءتىرىلتتى مەنى ىزعار، قايتا ءتىرىلدىم «بىسمىللامەن».
سودان بەرى مىنە، جيىرما بەس جەلتوقسان ءوتىپتى...
***
ەس بىلە باستاعاننان سوڭىمنان قالمايتىن بولدى ول.
قۋانسام، ول دا مەندەي قۋانۋدى شىعاردى، جىلاسام قۇددى وزىمدەي جىلايدى. ءبىر كۇنى تاعى دا سوڭىمنان ءۇنسىز ىلەسىپ كەلە جاتقانىن بايقادىم. كوز قىرىمەن قاراپ كويامىن، توقتاسام، ول دا توقتايدى. سەكىرسەم سەكىرەدى. ءبىراز ءجۇردىم دە، ارتىما جالت بۇرىلىپ:
«سەن كىمسىڭ؟»-دەدىم، شاپ بەرىپ.
«مەن سەنىڭ ەڭ ادال دوسىڭمىن، عۇمىرىم ساعان، سەنىڭ جارقىن بولاشاعىڭا ارنالماق، بار بولساڭ مەن دە بارمىن، جوق بولساڭ مەن دە جوق، اكەڭ دە مەن، شەشەڭ دە، سەنىڭ قامقورىڭمىن»-دەدى كولەڭكەم جىميا قولىڭ ۇسىندى. بۇل ونىڭ سەرتى ەدى.
وسىلايشا ونىمەن رەسمي تۇردە تانىسقانىمىزعا دا، قاتەلەسپەسەم، جيىرما جىلداي بولىپتى.
ەر جەتكەن سوڭ دا مەنىڭ ەڭ ادال دوسىم، ەڭ جاقىنىم، ارقا سۇيەرىم دە سول بولدى. تۇرسا مەن ءۇشىن تۇراتىن، جۇرسەم ىلەسىپ سوڭىمنان جۇرەتىن. ونىڭ وسى ادالدىعىنا ءىشىم جىلىپ ءجۇرۋشى ەدى. ءبىر ناندى ءوزىم جەسەم، ءبىر ناندى سوعان بەرۋشى ەم. سۋدى قالاي ءبولىپ ىشسەم، قۋانىشىمدى دا، قايعىمدى دا ءدال سولاي تۋرا وزىمەن ءبولىسۋشى ەم. شاڭىراق كوتەرىپ، اتا بولعانىمدى دا سونىڭ ارقاسى دەپ ءبىلۋشى ەم. ءتانتى ەدىم عوي، ءتانتى ەدى ەدىك قوي. سول سەبەپتى، وعان دەگەن قۇرمەتپەن سول جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن ۇلدارىمنىڭ بارلىعىنا دا ونىڭ ەسىمىن بەرىپ ەم.
***
ادال دوسىم، سىرلاسىم دا، مۇڭداسىم دا، ءوزىم قويعان ۇلدارىمنىڭ اتتارى سونىمەنەن اتتاس بولعاننان سوڭ، سول ۇلداردىڭ بارلىعى دا سوعان قاراپ بوي ءتۇزدى، ۇلعايا تۇسكەن تۇنەگىنە قاراپ وي ءتۇزدى.
ۇلدارىمنىڭ وسكەنىن، ولاردىڭ قالاي ونگەنىن، كەيبىرىنىڭ جۇمباق كۇيدە ولگەنىن، الدامشى ۋاقىتتىڭ قالاي جىلدام وتكەنىن ساعان قاراپ ءبىلۋشى ەم، مەنىڭ «ادال» كولەڭكەم.
***
باستاپقىدا، كۇننەن بولسىن، ايدان بولسىن ءبارى-ءبىر، ايتەۋىر قاراما الدەقانداي جارىق تۇسە قالسا كولەڭكەم وزىنەن-ءوزى ۇلعايىپ، قوقيلانىپ، اياق استىنان ءجۇرىسى ماڭعازدانىپ، ەرەكشە پاڭدانۋدى شىعاراتىن بولدى. سىرتتاي قاراپ تۇرىپ تاڭ بولۋشى ەدىم. كولەڭكەمنىڭ بۇل قىلىعىڭا ءمان بەرمەي، جان-جاققا الىپ قاشقان ويلارمەنەن «ەركەلىك» دەپ، ۇندمەۋشى ەم.
ۋاقىت وتە كولەڭكەمنىڭ وسى ءبىر قىلىعى ادەتكە اينالىپ، ادەتى كەسەل بوپ بويى مەنەن ويىن بيلەپ، بۇرىڭعىداي تۇرسام تۇرۋىن، وتىرسام وتىرۋىن، جاتسام جاتۋىن، باياعى ادالدىق سەزىمىمەن سوڭىمنان ەرۋىدى كۇرت توقتاتتى ءبىر كۇنى.
***
العا قاراي ادىمداپ ءجۇرىپ كەلەم. كەنەت، ادەتتەگىدەي، كولەڭكەممەن ەمەس، جالعىز كەلە جاتقانىمدى سەزىندىم. ارتىما بۇرىلىپ قاراسام، كولەڭكەم اناداي جەردە قولىن قالتاسىنا سالىپ، ارتىمنان مەنى سىناي قاراپ تۇر ەكەن.
«نەگە توقتاپ قالدىڭ، كەتتىك، ءجۇر» دەدىم، قولىمدى بۇلعاپ وعان.
بەزىرەيىپ، ەكى قولىن كەۋدەسىنە قاۋسىردى دا، جەرگە شىرت تۇكىردى.
«اسىعىسپىز، جۇرسەيشى» دەگەنىم سول-ەكەن، ويدا جوقتا، قاراپتان-قاراپ تۇرىپ «اقىرما!» دەپ باج ەتە قالدى تاكاپپارلانا كىجىنىپ.
سەلك ەتە قالدىم. سويلەگەن سايىن گۇرىلدەگەن داۋىسى باسىمىراق شىقتى كولەڭكەمنىڭ. بۇل مىنەزىن العاش كورىپ تاڭ قالىپ مەن تۇرمىن:
«ەي، بيشارا!» دەدى اقىرىپ، اقىرعان سايىن كولەڭكەم ىرىلەنە كورىندى: «سەن ءوزىڭدى كىممىن دەپ ءجۇرسىن؟ كوزىڭدى اشىپ قارا! بۇدان بىلاي سەن ماعان تابىناسىڭ! مەن ءجۇر دەسەم، جۇرەسىڭ، بول دەسەم بولاسىڭ، ءول دەسەم ولەسىڭ! بۇدان بىلاي زاڭعارىڭ دا مەنمىن، تابىنار قۇدايىڭ دا مەن، بيىگىڭ دە مەن، بيلىگىڭ دە مىنا مەنمىن! ەندى جول باستايتىن سەن ەمەس، مىنا مەن بولام!» دەدى بۇيىرا.
«ءاي... سەن... قۇداي دا ەمەس، زاڭعار دا ەمەس، پايعامبار دا ەمەسسىڭ عوي، سەن بار بولعانى مەنىڭ كولەڭكەم عاناسىڭ» دەدىم سوزدەرىمدى ناقتالاپ.
«توپاس!» دەدى باقىرىپ، «ەلدىڭ بارشا زياىلسىن تىڭداساي، نادان! اق پاتشاڭ دا مەن، دانىشپان دا مەن، پايعامبار دا!».
«ءاي...» دەپ، نە ايتارىمدى بىلمەي ساسقالاپ تۇردىم دا، تۇسىندىرمەك بوپ: «ماعان ءتۇسىپ تۇرعان مىناۋ جارىق قوي سەنى الىپتاي عىپ سەزىندىرىپ تۇرعان، جارىق سونسە سەن دە وشەسىڭ» دەدىم باپپەنەن.
«جوق!» دەدى، كۇرت توقتاتىپ ءسوزىمدى، «بۇدان بىلاي جارىق دەگەنىڭ دە، نۇر دەگەنىڭ دە مىنا مەن بولام» دەدى كوكىرەك قاعىپ.
رايىنان قايتارماق بوپ، «قايداعى نۇر؟ قايداعى پايعامبار؟ ويلانساڭشى» دەي بەرگەنىم سول ەدى، اقىرىپ جىبەردى تۇكىرىگىن بەتىمە شاشىراتىپ. اقىرعانداعى ايتقانى «ويلانبا!» مە ەدى، «ويناما!» مە ەدى، ايتەۋىر، جاڭعىرىقتان ناقتى ەستىپ، ءدال تۇسىنە المادىم.
ءسويتتى دە سول كۇنى مەنى تارك ەتتى وزىمنەن شىققان جالعىزىم، جالماۋىزىم، ءوزىن قۇداي ساناعان كولەڭكە-پەرعاۋىنىم...
الەمنىڭ قاق ورتاسىندا قاسقايعان قاراباس مەن تۇرمىن.
جاڭا عانا وزىمە اقىرىپ تۇرعان كولەڭكەم تۇنەگىن الەمگە جايىپ جىبەرگەندەي.
***
كولەڭكەم سول كەتكەننەن، تاكاپپار باسىن كەرى بۇرىپ قايتا ورالمادى.
كوپ ۇزاماي-اق، وتارلاپ ايدالعان مال سەكىلدى ادامداردىڭ دا سول تۇنەككە تۇمەندى لەكپەن تومەندەپ كىرىپ، «نۇرلانىپ» كوككە كوتەرىلىپ جاتقانىن دا ەستىپ ءجۇردىم. قارا بولسا دا اق، تۇنەك بولسا دا نۇرلى. كولەڭكە بولسا دا پاتشا. اق پاتشا. سىرقات پاتشا.
***
وسىدان جيىرما بەس جىل بۇرىنعى جەلتوقساندا قايتا ءتىرىلدىم مەن. وتكەن جەلتوقساندا قايتا وياندىم، قايتا ويلاندىم. قايتا كەزدەستىم كولەڭكەممەن...
...بوراعان وققا ۇشىپ، قىرىلىپ جاتتىم. قانسىراپ جاتىپ، تۇلا بويدان جان كەتەردە اۋىرسىنۋ سەزىمى بولمايدى ەكەن، اتقانى ازداي، ەندى ساعىمدى سىندارماق بوپ سوققىعا جىققان كىم ەكەن دەپ، قان-جوسا قاباقتىڭ استىنان كوز سالدىم. سويتسەم، جەندەتىم كاۋىر ەمەس، باسقا ەمەس، تۋرا وزىمە ۇقساعان ءوزىمنىڭ باياعى كولەڭكەم...
اقىرىپ تۇرىپ «اتاڭانالەت!» دەپ لاعىنەتتەۋگە دە قيمادىم... جانعا باتاتىنى وسى...
سول ساتتە وزىمە-ءوزىم الدانعانىما نالىپ، جەردەگى جوق ادىلەتتى جاراتقاننىڭ وزىنەن سۇراپ، وققا ۇشىپ، تاياققا جىعىلىپ، تەپكىلەنگەن نامىس بويعا ەرەكشە كۇش بەرىپ جىعىلعان ورىنىمنان اتىپ تۇردىم: «اللام-اۋ، اللا!» دەپ...
«ءولدى» دەدى. «ولتىردىك، ۇندەرىن وشىردىك» دەدى. بەك قاتەلەستىڭ، سەنىم ارتقان كولەڭكەم.
***
جۇزىمدەگى سوققىنىڭ ءىزى قايتار ەمەس. ايناعا قاراۋعا دا قورقاسىن. قورقىتاتىنى ادىرايعان جارانىڭ جازىلماعان اۋزى ەمەس، جارىلعان قاباق تا ەمەس، اينا بەتىنەن كولەڭكەمدى كورىپ قالۋ ىقتيمالى. ءبىتتى.
***
بەۋ بيلىك، بەۋ كولەڭكەم، ەسىڭدە مە؟ جيىرما جىل بۇرىن وسىدان، ءبىز - ءبىز، دەسە، ءبىز ەدىك. تىلەۋلەس ەدىك، ءبىر ەدىك. ءىرى ەدىك ءھام ءتىرى ەدىك. رۋحىمىزبەن كوك اسپاندى تىرەپ تۇرعان ءدۇر ەدىك...
«داۋىس بەر» دەدىڭ، بەردىك، «سوڭىمنان ەر» دەدىڭ، ەردىك. سالىقتى سالدىڭ. بەردىك. الدىڭ. اتامىن دەدىڭ، (اتاڭانالەت) اتتىڭ.
.... ءسوز وسىمەن ءتامام، ساتتىڭ.
***
ءاز-ناۋرىز دا كەلىپ قالدى. جىلى دەمى سەزىلەدى. بۇل مەيرام ساياسي ميتينگى ەمەس، حالىقتىڭ شىنايى ديدارلاسۋ مەرەكەسى بولسا دا جەلتوقساندا كورىنگەن كولەڭكەمنىڭ شوقپارلىلارى دا، تىمىسكىلەگىش يتتىلەرى دە، يتتەرى دە، يتتەكتىلەرى دە، دالىرەك ايتساق تەكسىزدەرى دە، ءبىر جاقتى سويلەيتىن حابارشىلارى مەن وسەكشىلەرى دە تاعى دا ساقاتاداي ساي تۇر الدەنەدەن ەلەڭدەپ.
تاعى دا «ات» دەسە، اتپاق، «شاپ» دەسە شاپپاق، «قاپ» دەسە، قاپپاق.
تاريحىمىزدا تۇڭعىش رەت ءاز-ناۋرىز توتەنشە جاعدايدىڭ «ماقامىمەن» تويلانباق.
***
ءاز-ناۋرىز ويانىپ كەلەدى. مەن ويلانىپ كەلەمىن. ىلەسكەن كولەڭكەم تاعى جوق. ويمەنەن ءوزىمدى تۇزەتسەم، كولەڭكەم دە تۇزەلمەك.
تۇزەلۋ كەرەك، تۇزەتۋ كەرەك.
***
جاڭا-كۇن ۇياسىنان ويانىپ كەلەدى كەرىلىپ...
"اباي-اقپارات"
