قازاق ءتىلى سوڭعى 20 جىل ىشىندە ەڭ وزەكتى ماسەلە رەتىندە قوعام نازارىنان تىس قالىپ كورگەن ەمەس. ول تۋرالى ءباسپاسوز از جازعان جوق، ءتۇرلى كونفەرەنتسيالار مەن جيىنداردا از ايتىلعان جوق. بۇل ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە ءتىل ماماندارى عانا ەمەس، جۋرناليستەر، عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، دەپۋتاتتار، ءتۇرلى رانگاداعى شەنەۋنىكتەر قاتىستى. مول ەكونوميكالىق رەسۋرس جۇمىلدىرىلدى. اكىمشىلىك پارمەن ىسكە قوسىلدى. ءتۇرلى اكتسيالار ۇيىمداستىرىلدى. باعدارلامالار بىرنەشە دۇركىن قايتا قابىلدانىپ، قازاقشا ءىس جۇرگىزۋگە تولىق كوشەتىن مەرزىمدەر قايتا بەكىتىلدى.

اقىرى بۇقارا رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ اشۋلى پىكىرىن دە ەستىدى. مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قىرۋار اقشا ءبولىنىپ، بارلىق بۋىندارداعى تىلگە قاتىسى بارلار سىلكىلەنىپ، وقۋلىقتار قايتا جازىلدى. ءتىلدى وقىتاتىن ساعاتتار كولەمى ۇلعايتىلدى.

وسىدان كەيىن دە قازاق تىلىندە العا باسۋ بولعان جوق. مەكەمەلەردىڭ، كاسiپورىندار كەڭسەلەرiنiڭ ماڭدايشالارىنداعى اتاۋلار، كوشەدەگi بەزەندiرۋلەر مەن جارنامالار ءالى گرامماتيكالىق قاتەلەرگە تۇنىپ تۇر. قازاق باسپاسوزىندە دە ستيلدىك قاتەلەر ءورىپ ءجۇر. تەلەديدار ارقىلى سۇحبات بەرۋشىلەردىڭ سوزدەرىندەگى نورمادان اۋىتقۋ 80 %-دان 100%-عا دەيىنگى كولەمدە ۇشىراسادى. ەكى تىلدە ءىس جۇرگىزۋ اسقىنعان فورمالى ۇلگى تاۋىپ الدى: ەسەپتەر مەن حاتتامالار ورىس تىلىندە جاسالىپ، سونان كەيىن، تەك كورسەتۋ ءۇشىن عانا قازاقشاعا اۋدارىلىپ، پاپكاعا سالىنىپ قويىلاتىن بولدى.

* * *

قازاق ءتىلى سوڭعى 20 جىل ىشىندە ەڭ وزەكتى ماسەلە رەتىندە قوعام نازارىنان تىس قالىپ كورگەن ەمەس. ول تۋرالى ءباسپاسوز از جازعان جوق، ءتۇرلى كونفەرەنتسيالار مەن جيىنداردا از ايتىلعان جوق. بۇل ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە ءتىل ماماندارى عانا ەمەس، جۋرناليستەر، عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، دەپۋتاتتار، ءتۇرلى رانگاداعى شەنەۋنىكتەر قاتىستى. مول ەكونوميكالىق رەسۋرس جۇمىلدىرىلدى. اكىمشىلىك پارمەن ىسكە قوسىلدى. ءتۇرلى اكتسيالار ۇيىمداستىرىلدى. باعدارلامالار بىرنەشە دۇركىن قايتا قابىلدانىپ، قازاقشا ءىس جۇرگىزۋگە تولىق كوشەتىن مەرزىمدەر قايتا بەكىتىلدى.

اقىرى بۇقارا رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ اشۋلى پىكىرىن دە ەستىدى. مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قىرۋار اقشا ءبولىنىپ، بارلىق بۋىندارداعى تىلگە قاتىسى بارلار سىلكىلەنىپ، وقۋلىقتار قايتا جازىلدى. ءتىلدى وقىتاتىن ساعاتتار كولەمى ۇلعايتىلدى.

وسىدان كەيىن دە قازاق تىلىندە العا باسۋ بولعان جوق. مەكەمەلەردىڭ، كاسiپورىندار كەڭسەلەرiنiڭ ماڭدايشالارىنداعى اتاۋلار، كوشەدەگi بەزەندiرۋلەر مەن جارنامالار ءالى گرامماتيكالىق قاتەلەرگە تۇنىپ تۇر. قازاق باسپاسوزىندە دە ستيلدىك قاتەلەر ءورىپ ءجۇر. تەلەديدار ارقىلى سۇحبات بەرۋشىلەردىڭ سوزدەرىندەگى نورمادان اۋىتقۋ 80 %-دان 100%-عا دەيىنگى كولەمدە ۇشىراسادى. ەكى تىلدە ءىس جۇرگىزۋ اسقىنعان فورمالى ۇلگى تاۋىپ الدى: ەسەپتەر مەن حاتتامالار ورىس تىلىندە جاسالىپ، سونان كەيىن، تەك كورسەتۋ ءۇشىن عانا قازاقشاعا اۋدارىلىپ، پاپكاعا سالىنىپ قويىلاتىن بولدى.

* * *

ءتىل جانە ونى مەڭگەرۋ تۋرالى ءسوز بولعاندا الدىمەن ءتىل نورمالارى جانە ولار جازىلعان وقۋلىقتار ويعا تۇسەدى. ويتكەنى، وقۋلىقتا ءتىل تۋرالى ومىرلىك پراكتيكادا دالەلدەنگەن، ۋاقىت سىنىنان وتكەن، بۇلتارتپاس تەوريالاردىڭ جيىنتىعى قامتىلۋى جانە ولاردىڭ ءبىلىم الۋ جولىنا تۇسكەن جاس ۇرپاققا ءدال جانە تۇسىنىكتى تىلمەن جەتكىزىلگەن حرەستوماتيالىق نۇسقاسى ۇسىنىلۋى ءتيىس. سولاي ەكەنى راس بولسا، وقۋلىقتار ارقىلى عانا ءتىلدىڭ قازىرگىسى مەن كەلەشەگىن كوز الدىعا ەلەستەتۋگە بولادى.

ال قازاق ءتىلىنىڭ وقۋلىقتارىندا ۇشىراساتىن قاتەلەردى كورسەڭىز ەشبىر ەلدە، ەش ۋاقىتتا بولماعان، قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن ناعىز نونسەنس وسى دەگەن بولار ەدىڭىز. لينگۆيستىك كاتەگوريالاردى تەرىس ءتۇسىندىرۋ، سنتاكسيستىك تۇرعىدان دۇرىس قۇرىلماعان سويلەمدەر، تەرىس تاريبەگە قۇرىلعان ءماتىن، اقپاراتتىق فۋنكتسيا اتقارا المايتىن مىسالدار 5-سىنىپ وقۋلىعىنىڭ ءبىرىنشى بەتىنەن 9-سىنىپ وقۋلىعىنىڭ سوڭعى بەتىنە دەيىن ءۇزىلىسسىز ورىن العان. بەس وقۋلىقتى تۇگەل اقتارعاندا، ونىڭ ىشىنەن «شىركىن، قازاق ءتىلى» دەگىزەتىن بەس ابزاتس تابىلمايدى، كەرىسىنشە، وقۋشىنى مەزى ەتەتىن، ويىن بۇلدىرلاتاتىن، ونى كەۋدەسىنەن كەرى يتەرەتىن فاكتورلار تۇنىپ تۇر.

قازاق سەمانتيكاسى وسىنداي ورەسكەل قويىرتپاققا اينالعاندىقتان مەكتەپتى انا تىلىندە بىتىرگەن ادامنىڭ ءوزى دۇرىس سويلەي المايتىن احۋال قالىپتاسقان. ەندى وسى شارۋاعا قاتىستى ادامداردى پرەزيدەنت قالاي ساباسا دا نەمەسە ءبارىن قۋىپ جىبەرىپ، ورنىنا جاڭا ادامداردى اكەلىپ، اقشانى ءۇيىپ بەرىپ، تاپسىرمانى ءوزى بەرىپ، ورىندالۋىن ءوزى قاداعالاسا دا، قازاق ءتىلىنىڭ كوشى العا جىلجىمايتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر.

نەگە؟

بۇل قازاق ءتىلىن وقىتۋ ۇدەرىسىن بۇزىپ جىبەرەتىن ديۆەرسيالىق ارەكەت شىعار؟ جوق. ديۆەرسيانى جەكە ادام نەمەسە ادامدار توبى جاسايدى. ال بۇل جەردە ءبىز وسى سالاعا قاتىسى بار ادامداردىڭ ءبارىنىڭ قولتاڭباسىن كورىپ وتىرمىز.

بۇل قۇبىلىستى جالپى ادام فاكتورىمەن تۇسىندىرۋگە بولمايدى. ويتكەنى، بۇل شارالارعا كاسىپقوي كۇشتەردىڭ ءبارى قاتىستى. اۆتورلاردىڭ قولىنان شىققان جازبالاردى باسپا رەداكتورلارى، سونان كەيىن ساراپشىلار، سونان كەيىن «وقۋلىق» ورتالىعىندا وتىرعاندار، مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى، ءمينيستردىڭ ءوزى مەن ورىنباسارلارى قارادى. ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل بىلىمدەرى ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى، مەملەكەتتىك ءتىل كوميتەتىنىڭ عىلىمي جانە جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى، قر پرەزيدەنتى اپپاراتىنىڭ ءتىل مەن ءبىلىم بەرۋگە قاتىسى بار لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەرى دە بۇدان قالىس قالعان جوق.

بۇل قۇبىلىستى ۋاقىت فاكتورىمەن دە تۇسىندىرۋگە بولمايدى. ويتكەنى، قازاق ءتىلى وقۋلىقتارىنىڭ كۇيى بۇدان ون جىل بۇرىن دا، جارتى عاسىر بۇرىن دا سولاي بولعان. بۇل - عاسىر بويى سوزىلىپ كەلە جاتقان دەرت. بۇدان بىلايعى كەزەڭدە دە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەننەن كەيىن جاقسارادى دەپ كۇتتىرەتىن، ۇمىتتەندىرەتىن ساۋلە جوق

بۇل قۇبىلىستى ساياسي-اكىمشىلىك، دەموگرافيالىق، ەكونوميكالىق، قۇقىقتىق  فاكتورلارمەن دە تۇسىندىرۋگە بولمايدى. ويتكەنى، بۇعان دەيىنگى كەزەڭدە قازاق ءتىلى ءۇشىن اتالعان باعىتتارداعى جاعدايلاردىڭ ءبارى جاسالدى: ساياسي شارالار جۇرگىزىلدى، دەموگرافيالىق احۋال قازاقتاردىڭ پايداسىنا وزگەردى، قاراجات جەتكىلىكتى ءبولىندى، قازاق تىلىنە زاڭدى مەملەكەتتىك مارتەبە بەرىلدى.

كەز كەلگەن كەمشىلىكتى جويۋعا، قاتەنى تۇزەۋگە بولادى. ال قازاق ءتىلىنىڭ اينالاسىندا شوعىرلانعان كەلەڭسىزدىكتەر قاز قالپىندا، تۇراقتى قالىپ وتىر.

نەگە؟

نەگە ەكەنى - بۇل قۇبىلىستىڭ تۇپكىلىكتى سەبەبى باسقا.

* * *

دۇنيەجۇزىلىك تاريحتا قوعامداردىڭ ءتۇرلى پارامەترلەر بويىنشا جىكتەلۋى بولىپ جاتادى. سولاردىڭ ىشىندە حالىقتاردىڭ دىنگە قاتىسى جاعىنان نەمەسە ەكونوميكالىق-فورماتسيالىق سيپاتتامالارى جاعىنان جىكتەلۋى باسىم كورىنىس بەرەدى. جىكتەلگەن قوعامدار اراسىندا قاقتىعىستاردىڭ بولىپ تۇرۋى زاڭدىلىققا اينالعان.

وركەنيەتتەر اراسىنداعى قاقتىعىس ماسەلەسىن كەڭىنەن زەرتتەگەن فيلوسوفتاردىڭ ءبىرى س.حانتينگتوننىڭ وركەنيەتتەردىڭ ومىرىلۋى (ور.: تسيۆيليزاتسيوننىي رازلوم) تەورياسى بويىنشا ومىرىلۋ سىزىعىنىڭ ءبىر جاعىندا لاتىن جانە گەرمان توبىنداعى تىلدەردە جاسالعان، ادام ەركىندىگىن العا شىعاراتىن قۇندىلىقتاردى ۇستاناتىن، كاتوليتسيزمنىڭ اينالاسىنا توپتاسقان وركەنيەتتەر، ەكىنشى جاعىندا - پراۆوسلاۆيە جانە مۇسىلمان دىندەرىن ۇستاناتىن، ادام قۇقىعىن تولىق مويىندامايتىن ەلدەر تۇر. قازىرگى گەوساسي كەڭىستىكتە بولىپ جاتقان قاقتىعىستار، نەگىزىنەن، وسى ومىرىلۋ سىزىعىنىڭ ەكى جاعىنداعى قوعامدار اراسىنداعى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەن تۋىنداپ وتىر.

امەريكالىق زەرتتەۋشى ە.توففلەر دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ جاعىنان ەكىگە ءبولىپ قاراستىردى. ول بىلاي جازدى: اگرارلىق قوعام ادامدارى «بۇرىنعى اتالارى سياقتى ءومىر سۇرەدى. بۇلار وتكەننىڭ ادامدارى،.. دامىعان ونەركاسىپتى ەلدەردە تۇراتىندار زاماناۋي ءومىر سۇرەدى. ولار قازىرگى كۇننىڭ ادامدارى».

ومىرىلۋ ءبىر ەلدىڭ ءوز ىشىندە دە بولىپ جاتادى. وعان رەسەي زيالىلارىنىڭ باتىسشىلدار جانە سلاۆيانوفيلدەر بولىپ اتالعان ەكى پاراديگمانىڭ اينالاسىنا جىكتەلۋى مىسال بولا الادى. س.حانتيگتوننىڭ سيپاتتاۋى بويىنشا «قىرعي قاباق سوعىستان كەيىن باتىسشىلدار مەن سلاۆيانوفيلدەر اراسىنداعى كلاسسيكالىق كۇرەس قايتا جاندانىپ، رەسەي قايتادان «جىرتىلعان ەلگە» اينالىپ وتىر».

قازىرگى قازاقتىڭ رۋحاني الەمىندە بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا ۇستانىمىندا وركەنيەتتەر اراسىنداعى انتاگونيزمنىڭ سالدارى بولىپ تابىلاتىن عالامدىق تاريحي قاقتىعىستاردىڭ تۇيىقتالعان ءبىر بۋىنى رەتىندە قاراۋ كەرەك. عالامدىق جانە ەلىشىلىك جىكتەلۋدىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى مەن ءوتۋ ۇدەرىسىندە وزىندىك ۇقساستىقتار مەن ەرەكشەلىكتەر بار.

قازىر كوپتەگەن ەلدەردە اگرارلىق ۋكلادتان يندۋستريالىق ۋكلادقا اۋىسۋ كەزەڭىندە ۇلتتىڭ ىشتەي ومىرىلۋ قۇبىلىسى بولىپ جاتىر. ە.توففلەردىڭ سارالاۋىنا سالساق، ونەركاسىپتى قالالاردا تۇراتىن قازاقتار «قازىرگى كۇنمەن»، ال اۋىل تۇرعىندارى «وتكەنمەن» ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندار بولىپ شىعادى. قازاقتىڭ «رۋحاني ومىرىلۋى» ۇلتتىڭ ءوز ىشىندە، الەۋمەتتىك قونىستانۋ جانە تىلدىك بەلگىلەرىنە قاراي بولىپ وتىر. بۇل جىكتەلۋدىڭ وركەنيەتتىك، ءدىني، فيلوسوفيالىق-پاراديگمالىق جىكتەلۋلەرگە قاراعاندا زاردابى اۋىر بولىپ وتىر.

ومىرىلۋ سىزىعىنىڭ ءبىر جاعىندا اۋىلداردا تۇراتىن قازاقتىلدى قازاق الەمى, ەكىنشى جاعىندا قالالاردا ورنىققان ءورىستىلدى قازاق الەمى پايدا بولدى. وركەنيەت ساتىسىنىڭ ءتۇرلى باسپالداقتارىندا جايعاسۋىنا وراي، ولاردىڭ ينتەللەكتۋالدى دامۋ دەڭگەيلەرى ءار كەلكى، تيىسىنشە، مادەنيەتتەرى دە باسقا. ەكى توپ ەلەۋلى ساياسي قۇبىلىستارعا تۇرلىشە كوزقاراستار ۇستانادى. ولاردىڭ ءىرى ساياسي قايراتكەرلەردىڭ قىزمەتىنە، مادەنيەتكە، تىلگە، قوعامنىڭ كەلەشەگىنە، ۇلت قاتىناستارىنا، حالىقارالىق ساياسات ۆەكتورلارىنا قاتىستى تۇرعىلارى دا وزگەشە. ءار توپ ءوزىنىڭ ويكۋمەنا كەڭىستىگىندەگى ومىرلىك تاجىريبەسىنەن قورىتىندى شىعارادى. ويلاۋ ستيلدەرى دە ءار ءتۇرلى باستاۋلاردان الىنعان سەمانتيكالىق جۇيەنىڭ مازمۇنىمەن  انىقتالادى. بىلايشا ايتقاندا، ءبىر قازاق ۇلتىنىڭ ىشىندە ەكى مارگينالدىق توپتان تۇراتىن، ەكى تىلدە سويلەيتىن، دۇنيەتانىمدارى بولەك، ەكى الەمدى قۇرايتىن، ەكى مادەنيەت جاساپ وتىرعان، ەكى «ۇلت» ءومىر ءسۇرىپ وتىر.

ەكى الەم وكىلدەرىنىڭ بەتكە ۇستار قۇندىلىق باعدارلارى، دۇنيەنى كورۋى، تانۋى باسقا بولعاندىقتان، ولار ءبىر قۇبىلىستى ءار قايسىسى ءوز قىرىنان كورەدى، ءبىر سۇراققا كەرەعار ەكى ءتۇرلى جاۋاپ بەرەدى، ءبىر ماسەلە تۋرالى قابىلدايتىن شەشىمدەرى دە باسقا. ەكى الەم ادامدارىنىڭ تالعامدارى دا ۇيلەسپەيدى، تىڭدايتىن اۋەندەرى، ايتاتىن اندەرى دە باسقا. بەلگىلى ءبىر اۋقىمدى ماسەلەنى شەشۋگە كەلگەندە ويلاۋ ستيلىندەگى جانە دۇنيەتانىمداعى الشاقتىق ولاردى بارريكادانىڭ قاراما-قارسى جاقتارىنا توپتاسۋعا يتەرمەلەيدى. مۇنىڭ ارتى رۋحاني ايالارداعى ماسەلەلەردىڭ ءبارىنىڭ شەشىم تاپپاي، اياعى بىتپەس داۋعا ۇلاسىپ كەتۋ جاعدايىنا تىرەلىپ وتىر.

بىرىنە ءبىرى مامبەت جانە ماڭگۇرت دەپ سايقىمازاق ات قويىپ العان ەكى الەم ادامدارىنىڭ اراسىندا وزەكتى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە باسپاسوزدە بىتىسپەس ايتىستار ءجۇرىپ جاتادى، ونىڭ ارتى شەپتەسۋلەرگە دە ۇلاسىپ جاتادى.

اڭعال بالاشا قاتەلەسەتىن قازاق لينگۆيستەرىنىڭ ءتىل حاقىندا ايتىپ جۇرگەن سوزدەرى مەن قىلىپ جۇرگەن قىلىقتارىنىڭ ءبارى ۇدەرىستى: «ءتىل تۋرالى زاڭ وزگەرسە»، «ءبارىن بيلىك جاساپ بەرسە» دەگەن سياقتى،.. ءتىلدىڭ رۋحاني دۇنيە ەلەمەنتى ەكەنىمەن ساناسپاعان اكادەميكتەر ونى رۋحاني ومىردەگىنىڭ بارىمەن، اسىرەسە مادەنيەتپەن تىعىز بايلانىستا قاراستىرمادى. ادامداردىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە تىرىسپاۋىنىڭ استارىندا قازاقتىلدى مادەنيەتتىڭ وزىنە تارتۋ كۇشىنىڭ جەتپەي جاتقانى، قازاقتىلدى كونتەنتتىڭ ساپاسىزدىعى جاتقانىن اڭعارمادى.

ەللين داۋىرىندە ريمدىكتەر گرەكتەرمەن، ورتا عاسىرلاردا جاپوندار قىتايلارمەن جاقسى تۇسىنىسكەن. مۇنىڭ سەبەبىن بەلگىلى شىعىس زەرتتەۋشىسى ن.ي.كونراد بىلاي تۇسىندىرەدى: ول ادامداردىڭ "ەكى ءتىلدى بىلگەندىگىنەن ەمەس، ەكى حالىقتىڭ دا سول كەزدە ينتەللەكتۋالدىق دامۋدىڭ ءبىر باسپالداعىندا تۇرعانىنان، ولاردىڭ مادەنيەتتەرىنىڭ ءبىر بولعانىنان,.. جانە ويدىڭ مازمۇنىنداعى ۇقساستىق، سەمانتيكالىق جۇيەنىڭ بىرلىگى ونى بەينەلەۋدەگى فورمانىڭ ءار تۇرلىلىگىنە قاراماستان ءتىلدىڭ بىرلىگىنە باستاپ اكەلگەن».

مىنەكي، گرەكتەر مەن يتاليالىقتار، جاپوندار مەن قىتايلار، اعىلشىندار مەن فرانتسۋزدار،.. ءبىرىن ءبىرى جاقسى تۇسىنگەندە، ءورىستىلدى قازاق پەن قازقتىلدى قازاق تۇسىنىسپەيدى. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ماڭگۇرتتەر مەن مامبەتتەر ينتەللەكتۋالدى دامۋدىڭ ءتۇرلى باسپالداقتارىندا تۇر، ولاردىڭ مادەنيەتتەرى باسقا، ولاردىڭ ويلارىنىڭ مازمۇنى مەن سەمانتيكالىق جۇيەلەرى ۇيلەسپەيدى. انكلاۆ جاعدايىنداعى اۋىل مادەنيەتى تۇتاس قوعام ءۇشىن رۋحاني قۇندىلىق بولا المادى. رۋحاني ومىرىلۋ سىزىعىنىڭ ەكى جاعىندا قالۋدىڭ سالدارى وسىدان كورىنىس بەرەدى.

ۇلتتىق ەكىدايلىق قازىرگى قازاقستان قوعامىنىڭ رۋحاني دامۋى بارىسىنداعى اسا كۇردەلى الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق ماسەلەگە اينالىپ وتىر.

ەكى توپتىڭ وكىلدەرى دە ۇلتتىق بىرلىك يدەياسىن جاقسى تۇسىنەدى، وعان تىرىسادى دا. وتانشىلدىق سەزىمدەردەن كەندە ەمەس. ەل، جەر، ۇرپاق قامى تەكتەس قۇندىلىقتار ەكەۋىنە بىردەي. ۇلتتىڭ، قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ كەلەشەگىنە قاتىستى ەكى توپ ادامدارىنىڭ دا نيەتتەرى ىزگى، ماقساتتارى بيىك، قۇلشىنىستارى قۇپتارلىق. سولاي بولسا دا، اراداعى رۋحاني تۇسىنىسپەستىكتىڭ سالدارى ولاردى دامۋدىڭ بەلگىلى ءبىر باعىتتىق ماسەلەلەرىن شەشۋ بارىسىندا ماڭىز الارلىق قاقتىعىستارعا سوقتىقتىرىپ وتىر.

ءبىر توپتىڭ ەكىنشىسىنىڭ تۇراعىنا قارسى ەموتسيالىق بۇرقىلداۋىنىڭ ءبارى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەن تۋىنداعان. ال تۇسىنىسپەۋشىلىكتىڭ توركىنى ولاردىڭ دۇنيەنى تانۋ ادىستەرىنىڭ جانە ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيلەرىنىڭ ءار كەلكىلىگىنە بايلانىستى.

* * *

ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىز ءومىر ءسۇرۋىنىڭ 20 جىلدىق تاجىريبەسى قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ ماسەلەلەرى تەك قازاقتىلدى قاۋىمنىڭ كۇشىمەن شەشىلمەيتىنىن كورسەتتى. ءتىلدىڭ مەملەكەتتiك بولۋى نەمەسە بولا الماۋى وعان قاتىستى ورىستiلدiلەردىڭ ۇستاناتىن تۇرعىسى مەن ارەكەتىنىڭ باعىتىنا تۋرا بايلانىستى. ورىستىلدىلەر ماسەلەنىڭ مانىنە بەلسەندى ارالاسۋى، قۇبىلىستىڭ تەرەڭدە جاتقان سەبەپتەرىن ىزدەۋى، تابۋى، تابىلعان دايەكتى باعىتتاردى قولداۋى جانە ءتۇيىننىڭ تۇپكىلىكتى شەشىلۋىنە سەلبەسۋى كەرەك. ورىستiلدi قازاقتار ءتىل ۇيرەنۋشى سۋبەكت رولىندە بولۋىمەن قازاق تiلiن سوزىلعان تىعىرىقتان شىعارىپ الا الاتىن ماڭىزدى كۇش رەتىندە كورىنە ءبىلۋى كەرەك.

اقيقاتتىڭ ەكەۋ بولمايتىنى بەلگىلى. ولاي بولسا، اۋىلدىڭ قازاقتىلدى  قازاعى مەن قالانىڭ ءورىستىلدى قازاعىنىڭ ۇستاناتىن تۇرعىلارىنىڭ بىرەۋىنىكى دۇرىس ەكىنشىسىنىكى تەرىس.

ادامزات تاريحى ەكشەپ شىعارعان، ۋاقىت سىنىنان وتكەن، دۇنيەجۇزىن جايلاعان ادام اتاۋلى ساناساتىن، داۋعا تۇسپەيتىن اكسيومالار بار. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى مىنالار: ءالسىزدى كۇشتى جىعادى; شاباننان جۇيرىك وزادى; جەڭىلدى اۋىر باسادى; رەگرەستى پروگرەسس جەڭەدى. وسى سارىنمەن سارالاي قاراساق، اگرارلى قوعامنان يندۋستريالى قوعام جوعارى تۇر. اۋىل ءار قاشان ارتتا، قالا ءار قاشان الدا. سوندىقتان اۋىل قالانىڭ سوڭىنان ەرەدى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ بارلىق ەلدەرىندە، تاريحتىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە سولاي بولعان، قازىر دە سولاي، بۇدان كەيىن دە سولاي بولا بەرەدى. تاريحي اقيقات  - وسى.

«اباي-اقپارات»