جاقىندا عانا كەيبiر اقپارات قۇرالدارى قىزىلجاردا وسىدان 200 جىل بۇرىن بوي كوتەرگەن مەشiت عيماراتىنىڭ ساۋناعا اينالعانىن ايتىپ، دابىل قاعىپ ەدi. اقپارات كوزدەرiنiڭ حابارلاۋىنشا، ەسكi مەشiتتiڭ ورنىن ساتىپ العان كاسiپكەر جىن-ويناققا اينالدىرعان كورiنەدi.

جاقىندا عانا كەيبiر اقپارات قۇرالدارى قىزىلجاردا وسىدان 200 جىل بۇرىن بوي كوتەرگەن مەشiت عيماراتىنىڭ ساۋناعا اينالعانىن ايتىپ، دابىل قاعىپ ەدi. اقپارات كوزدەرiنiڭ حابارلاۋىنشا، ەسكi مەشiتتiڭ ورنىن ساتىپ العان كاسiپكەر جىن-ويناققا اينالدىرعان كورiنەدi.

البەتتە، تەلەارنادان تاراتىلعان بۇل جاڭالىق تالايدىڭ اشۋ-ىزاسىن كەلتىرگەن. ءتىپتى كونە زاماننان بىزگە جەتكەن اللانىڭ ءۇيىن بۇزدى دەگەندە ورە تۇرەگەلمەگەن مۇسىلمان جوق شىعار، ءسىرا. كەيبىر اقپارات كوزدەرى جەرگىلىكتى باسشىلاردىڭ سالعىرتتىعىنان ەكى عاسىردان استام تاريحى بار مەشىت مەملەكەتتىڭ قاراۋىنسىز قالعانىن ايتتى. ال تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، كەزىندە بۇل مەشىتتى سالۋعا رۇقساتتى ەكاتەرينا پاتشايىم بەرگەن ەكەن. قۇرىلىسى 13 جىلعا سوزىلعان عيباداتحانا رەسمي تۇردە 1795 جىلى اشىلىپتى. مەشىت قۇرىلىسىن ءوز موينىنا العان كوپەستىڭ قۇرمەتىنە «قاسىمحان مەشىتى» دەپ اتالعان. بىراق يسلام ءدىنىن مويىنداماعان كەڭەستىك كەزەڭدە مەشىت ورنى تەمەكى فابريكاسىنا، ودان سوڭ بالىق زاۋىتىنا دا اينالىپ سالا بەرگەن ەكەن. ءبىز كوپتىڭ كوڭىلىن كۇپتى ەتكەن بۇل ماسەلەنىڭ جاي-جاپسارىن انىقتاۋ ءۇشىن كەزىندە «پەتروپاۆل اتاۋىن قىزىلجارعا كوشىرەيىك» دەپ دەپۋتاتتىق ساۋال جاساعان جاراسباي سۇلەيمەنوۆتىڭ پىكىرىن بىلۋگە اسىقتىق. ەكس-دەپۋتات: «قىزىلجاردا 64 جىلدان بەرى تۇرىپ كەلدىم. بىراق تا الگى ساۋنا بولىپ كەتكەن ورىننىڭ مەشىت ەكەنىن بايقاماپپىن دا. ءتىپتى بۇرىن ونىڭ كۇمبەزى دە جوق بولاتىن. وتكەندە جاڭالىقتان كورىپ وتىرىپ ويلاندىم. بۇل مەشىت رەتىندە كوتەرەتىن ماسەلە ەمەس. ارينە، شىن مانىندە مەشىت دەپ قابىلدانسا، دابىل كوتەرۋگە بولار ەدى. قىزىلجاردا ءتورت مەشىت بار. تاتارلاردىڭ ءبىر مەشىتى بار. ولاردىڭ ءوز ماسەلەسى بار. ۇنەمى قازاقتاردان ءبولىنىپ كەلەدى. ءبىر كەزدەرى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا باعىنبايمىز دەپ تە شىقتى. ءوزىم سول ماسەلەنى عانا بىلەمىن. قازىرگى ادامداردى كىنالاۋعا بولمايدى. بۇل ورىن قولدان قولعا ءوتىپ كەلدى عوي. ءاۋ باستا مەشىتتى الىپ، ساۋناعا اينالدىرسا، ۇلكەن سوراقىلىق بولار ەدى. قازىر بۇل اقشاسى بار كاسىپكەرلەردىڭ يەلىگىندە. ءوزى ءبىر ەسكى عيمارات. ءتىپتى، ونىڭ مەشىت ەكەنىن قازىرگى ساتىپ العان كاسىپكەرلەر دە بىلمەۋى مۇمكىن. بىردەڭە دەپ كىنالاۋ دا قيىن»، - دەيدى.
ال بۇدان سوڭ قازاقستان مۇسىل­مان­دارى ءدىني باسقارماسىنىڭ سول­تۇس­تىك قازاقستان بويىنشا وكىل يما­مى قاسىمحان يساەۆقا تەلەفون شالدىق. يمام ءا دەگەننەن-اق اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلعان اقپاراتتىڭ ناقتى ەمەستىگىن العا تارتتى. «بۇرىن بۇل عيمارات مەشىت بولعان. كەيىن ول مەشىت ەسكى بولعاندىقتان قيراتىلعان. مۇسىلماندار كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە ونى قويما رەتىندە پايدالانعان ەكەن. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مەشىت كەرەك بولعان سوڭ، مۇسىلماندارعا بەرىپتى. سول جەردە بالىق زاۋىتى بولعان. ءبىر جىلعا جەتپەي ۇلكەن كىسىلەر «باسقا جەردەن مەشىت بەرىڭدەر» دەپ شاعىمدانادى. ءبىزدىڭ قالامىزدا تاعى ءبىر مەشىت بار. ول جەردە سپورتزال بولعانمەن بۇرىنعى ەسكى مەشىت ەدى. جاماعاتتىڭ سۇراۋى بويىنشا مەشىت سول جاققا اۋىسقاننان كەيىن، مىنا مەشىت بوس قالادى. كەيىن بۇل مەشىت تۇگەل قيرادى. ونى 2001 جىلدارى جەكە كاسىپكەر ساتىپ الىپتى. ءدال مەشىتتىڭ ءوزى بولعان ورىندا تجو (تەحنيكالىق جوندەۋ ورتالىعى) بولدى. ال ساۋنا بولدى دەگەن جەردەگى ماسەلە قاراستىرىلىپ جاتىر. قازىرگى كەزدە ناقتى ەشتەڭە ايتا المايمىز. بىراق ناقتى مەشىت تۇرعان ورىندا تجو بولعان. بۇگىندە سونىڭ ءبىر بۇرىشىندا كىشكەنتاي ساۋنا بار. بۇرىن قويما رەتىندە پايدالانىلعان. قويمانىڭ ارنايى مونشاسى بولىپتى. سول توڭىرەكتە باسقا دا ءدامحانا، كولىك جۋاتىن ورىندار بار. بۇل جەردە مەشىتتى ساۋناعا اينالدىرعان دەۋگە نەگىز جوق. بۇل ەش جەردە تىركەلمەگەن مەشىت. تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىزىمىنە دە ەنبەگەن. ءدىني باسقارمانىڭ دا قاراماعىندا جوق. بۇل جۇرتتى دۇرلىكتىرۋ عانا»، - دەپ جاۋاپ بەردى.
بۇرىن قىزىلجاردا 9 مەشىت بولىپتى. قازىر وبلىس ورتالىعىندا تورتەۋى عانا جۇمىس ىستەيدى. بۇگىندە دىنگە بەت بۇرعان مۇسىلمان باۋىرلاردىڭ كوبەيىپ جاتقاندىعىنان دا ەسكى مەشىتتەردى جاڭعىرتۋ جوسپاردا بار ەكەن. بۇل تۋرالى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ سولتۇستىك قازاقستان بويىنشا وكىل يمامى قاسىمحان يساەۆ: « مەشىتتەردى قايتارۋعا، قالپىنا كەلتىرۋگە ءبارىمىز كۇش سالۋىمىز كەرەك. اللاھتىڭ جەردەگى ءۇيى - مەشىت، بۇرىنعى ورىن بولسا دا، سونىڭ بارلىعىن قايتادان جوندەۋگە ارەكەت جاساۋىمىز كەرەك»، - دەدى.
ءبىزدىڭ بۇدان ۇققانىمىز، كەيبىر اقپارات قۇرالدارى ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارماي جاتىپ، بايبالام سالۋعا قۇشتار بولىپ كەتكەن سياقتى. تەلەارنالار تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتۋدى ماقسات ساناي ما، الدە حالىقتىڭ كوڭىلىن ەلەڭ ەتكىزەرلىك سەنساتسيامەن اۋلاعىسى كەلە مە؟ سوڭعى كەزدە اقپارات قۇرالدارىنا وسى ەكەۋى دە ءتان بولىپ باراتىن سياقتى ما، قالاي؟

دينارا مىڭجاسارقىزى

«تۇركىستان» گازەتى