(نوۆەللا)

ءۇش كۇنگى قيدالاسقان قىزىل سۇرەڭ اتىس-ايقاستان قانسىراپ، ۇلى دەنەسىن جيناي الماي تالىقسىپ كەتكەن شاعىن قالا تاڭ بوزىنان تاعى دا وكسىپ وياندى. تاڭ دەيدى-اۋ، تاڭ با، ءتۇس پە - ايىرىپ بولعىسىز. ۇلى ءۇستىرتتىڭ كۇن كورمەگەنىنە بۇگىن ءۇشىنشى تاۋلىك. قۇدانىڭ قۇدىرەتى، جەندەت قولىنداعى كوكساۋىر اۆتومات العاش رەت شاڭق ەتىپ اجال قۇسقاندا شوشىپ ويانىپ زارلاي جونەلگەن جەل ەكپىندەپ، ۇيتقىپ، الاسۇرا ىشقىنىپ، اقىرى سۇراپىل داۋىلعا ۇلاسقان. سودان بەرى ءالى جاعى سەمگەن جوق. ۇيلەردىڭ شاتىرىن جۇلىپ، قاۋساعان تالاي قامىس قورا-قوپسىنى توڭكەرىپ تاستادى. قىرباق قار جىم-جىلاس. شىت-شىت جارىلىپ ىرسيعان جەردى تىرنالاپ توپىراق سۋىرعان داۋىلدان قارا اسپان شايقالادى. اساۋ ءۇستىرت موڭكي جونەلەر بەستى ايعىردىڭ ساۋىرىنداي قالش-قالش دىرىلدەپ، سۇس جيىپ تۇر.

(نوۆەللا)

ءۇش كۇنگى قيدالاسقان قىزىل سۇرەڭ اتىس-ايقاستان قانسىراپ، ۇلى دەنەسىن جيناي الماي تالىقسىپ كەتكەن شاعىن قالا تاڭ بوزىنان تاعى دا وكسىپ وياندى. تاڭ دەيدى-اۋ، تاڭ با، ءتۇس پە - ايىرىپ بولعىسىز. ۇلى ءۇستىرتتىڭ كۇن كورمەگەنىنە بۇگىن ءۇشىنشى تاۋلىك. قۇدانىڭ قۇدىرەتى، جەندەت قولىنداعى كوكساۋىر اۆتومات العاش رەت شاڭق ەتىپ اجال قۇسقاندا شوشىپ ويانىپ زارلاي جونەلگەن جەل ەكپىندەپ، ۇيتقىپ، الاسۇرا ىشقىنىپ، اقىرى سۇراپىل داۋىلعا ۇلاسقان. سودان بەرى ءالى جاعى سەمگەن جوق. ۇيلەردىڭ شاتىرىن جۇلىپ، قاۋساعان تالاي قامىس قورا-قوپسىنى توڭكەرىپ تاستادى. قىرباق قار جىم-جىلاس. شىت-شىت جارىلىپ ىرسيعان جەردى تىرنالاپ توپىراق سۋىرعان داۋىلدان قارا اسپان شايقالادى. اساۋ ءۇستىرت موڭكي جونەلەر بەستى ايعىردىڭ ساۋىرىنداي قالش-قالش دىرىلدەپ، سۇس جيىپ تۇر.

جىلاپ ويانعان قالانىڭ وكسىگى ۇدەي ءتۇستى. ءار تۇستان، كوشە-كوشەنى بويلاي لەك-لەك  بوپ بيىك ارقا تابىت كوتەرگەندەر كورىندى. ءبىر تابىتتىڭ ارتىنان كوزدەن اققان جاسى قونىشىنا قۇيىلىپ ءبىر جۇدىرىقتاي قارا بالا «كوكە، كوكە!» دەپ شىرقىراپ كەلەدى; ەكىنشىسىنىڭ ارتىندا بەلىن كۇلدارىمەن بۋعان جاس كەلىنشەك قارا شاشى جايلىپ: «ارىسىم-اۋ، مەنى كىمگە تاستاپ كەتتىڭ!» دەپ بوزداپ ول كەلەدى; كەلەسى تابىتتىڭ ارتىندا: «قۇلىنىم-اۋ، سەنى العانشا بۇل قۇداي مەنى نەگە المايدى!» دەپ ءبىر كەيۋانا ەكى جاعىنا كەزەك تەڭسەلىپ اڭىراپ كەلەدى. ودان كەيىنگى... ودان كەيىنگى... بارعان سايىن قاراسى مولايىپ ىركەس-تىركەس شۇباعان تابىتتاردىڭ ارقايسىسىنىڭ سوڭىندا قوس-قوستان، بەس-بەستەن بوزداعان بەيباقتار.تۇنجىراعان قارالى توپ قان جۇتىپ، ەڭىرەگەن جەتىم-جەسىردىڭ كوز جاسىن كەشىپ كەلەدى. كوشە-كوشەدەن قوسىلىپ  ءبىر-بىرىنە ۇلاسقان قارالى لەك  ۇلان كوشكە اينالدى. قارا وزەننىڭ  جالىندا قاپتاعان قارا تابىت اعىپ بارادى قالتالاقتاپ. بوزداعان  ۇزىن-شۇباق كوشتىڭ ەتەك-جەڭى جينالىپ، قالا سىرتىنداعى ەسكى سۇرلەۋگە تۇسكەندە، اق تاياققا سۇيەنگەن قاريا اق ساقالىن جەل سابالاپ، وڭ قولىن كوتەردى:

-       ءجا، اعايىن، تىي جاسىڭدى. اداي ولىمگە جىلامايدى. قاتايىپ، قاشاندا قايرات تاپقان ءوز بويىنان!..

-       اداي دا ادام! - دەدى  پالۋان دەنەلى تورتپاق سارى قاريانىڭ ءسوزىن

كيمەلەپ. - ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە. ونىڭ دا جۇرەگى بار. اكەسى ولسە، نەگە جىلامايدى؟  قۇداي قوسقان قوساعى ولسە،  نەگە ەگىلمەيدى؟ بالاسى ولسە، نەگە قابىرعاسى سوگىلمەيدى؟ جىلا، حالقىم! كوز جاسىڭ سارقىلعانشا بوزدا. وسى قاسىرەتىڭدى ۇمىتپا، اعايىن!

ازالى شەرۋ ارى قاراي جىلجىدى. قارسىدان سوققان داۋىلدى قاق جارىپ، تاۋ بوكتەرىندەگى بابا بەيىتكە قاراي ورلەگەن. ۇرپاعىنىڭ شەر مەن زارىنان ارۋاعى كۇڭىرەنگەن ءۇش ءجۇز الپىس اۋليە قابىرىنەن تۇرىپ، اق كەبىنى سۇيرەتىلىپ، اق ساقالىنىڭ ۇشىنان جاس تامشىلاپ قارالى توپقا قارسى ءجۇردى. كەنەت داۋىل ساپ تيىلىپ، اسپاندى تورعىنداي اقشا بۇلت تورلاپ الدى. جەلتوقساننىڭ بەت جالاعان ىزعارىندا اقشا بۇلتتىڭ باۋىرىنان سورعالاپ جىلى جاڭبىر سىركىرەدى. اقشا بۇلت جەر بەتىنە جاقىنداپ ءتونىپ كەلدى دە، ىلكى ءسات اۋليەلەر  اپپاق ساقالىنا تابىتتاردى وراپ كوككە قاراي ءىلىپ الا جونەلدى. جاراتقاننىڭ حيكماتىنا تاڭ-تاماشا بولعان قالىڭ جۇرت شۋ ەتە ءتۇستى. كوككە قولدارىن جايعان كۇيى: «قۇدىرەتى كۇشتى جاپپار يەم،!.. ۋا، ارۋاق!.. ءپىر بەكەت!..» دەسىپ، جاپا-تارماعاي جەرگە تىزەرلەي كەتىپ، اللاعا ءمىناجات قىلدى. اقشا بۇلت بارعان سايىن بيىكتەپ، بيىكتەگەن سايىن كىشىرەيىپ تۇڭعيىققا جۇتىلا بەردى. اققايراڭنىڭ قۇيرىعىنداي بۇلت ەتىپ سوڭعى ساۋلە كوز ۇشىنان ۇزىلگەندە قابارعان كەڭىستىكتى ءتۇن باستى.  قارا داۋىل قايتا قاھارىنا مىنگەن.

ح  ح   ح

سۇيىنعالي بۇگىن بالاسىنىڭ ءۇشىن بەرمەكشى. دولى جەل قاسىرەتكە زار قوسىپ قارا شاڭىراقتا قوبىز ويناپ تۇر.  ازاتى بيىل جيىرماعا تولىپ ەدى. تۇلابويى تۇڭعىشى. ەل ازات بولعاندا تۋعان سوڭ قۋانىپ اتىن ازات قويىپ ەدى، ءومىرى مۇنداي قىسقا بولار ما؟ قاسارىسقان دۇشپانىڭ ەمەس، بەزىرەيىپ تۇرىپ ءوز باۋىرىڭ ءوزىڭدى اتتى عوي. بارىنەن سول كۇيىك.

قالانىڭ ورتاسىندا مال ۇستاۋ قيىن. اينالاڭ ءسىڭىرى شىققان وڭكەي كەدەي. ۇيات-يماننان بەزگەن، كوزىڭ تايسا بولدى، قاعىپ كەتەدى. سۇيىنعاليدىڭ اۋىزدارىن اققا تيگىزىپ وتىرعان جالعىز  قوڭىر سيىرى بار. تۋعانشا ساۋىلاتىن جىلدىم. بيىل جاز بويى ەرەۋىلدە ءجۇرىپ، كۇيلەگەن كەزدە  بۇقاعا اپارىپ قوسا الماي قىسىر قالدى. قارالى ۇيدە مالعا قارا حال بار ما، سۋدىڭ ءوزى اۋزىنا ءبىر كۇن تيسە، ءبىر كۇن تيمەي، قورانى باسىنا كوتەرىپ ازان-قازان ۇلىپ تۇر، مىنە. تاڭەرتەڭ سۇيىنعاليدىڭ ءىنىسى ىبراش پىشاعىن قايراپ وتىرىپ:

- كوكە، مىناۋ جىلىگى تاتىمايتىن ارىق قوي، وبال ەمەس پە؟.. - دەگەن مىڭگىرلەپ. سۇيىنعالي كوزى اقشيىپ اقىرىپ تاستادى:

- وبال بولسا، مەنى سويايىن دەپ پە ەڭ؟ ءوزىم دە پىشاققا تۇسكىم كەپ وتىر. جوقتى جوناسىن با، وتتاماي جىلدامدات!..

مىنە، ەندى قاقىرا استىنداعى تايقازاندا قوڭىر سيىردىڭ كوكجاسىق شاندىر ەتى بۇلك-بۇلك قايناپ جاتىر. ەلدىڭ الدى كەلە باستادى. ىشتەگى زارلاعان ايەلدەردىڭ جوقتاۋىن تاقتاي ەسىكتىڭ قيسايعان اۋزى اشىلىپ-جابىلعان سايىن ءۇزىپ-جۇلىپ سىرتقا ايعايلاپ تۇر.

سۋىقتان بەتى دومبىعىپ دىردەك قاققان قارا بالا ۇيگە ەنىپ:

- اعا، سىزگە سىرتتا بىرەۋلەر كەلىپ تۇر، - دەپ ەستىلەر-ەستىلمەس سىبىرلاعاندا، سۇيىنعالي ءىش جيىپ، تىكسىنىپ قالعان. جالما-جان قايىرما پەشتىڭ موينىندا جاتقان ءمۇيىز ساپ قابان پىشاقتى شاپ بەرىپ، كەرزى ەتىكتىڭ قونشىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى.  پوليتسەيلەر ەرەۋىلگە قاتىسقانداردى ۇيلەرىنە كەپ ۇستاپ جاتىر دەگەندى ەستىگەن. تىقىر بۇعان دا تاياعان-اۋ، شاماسى. بالاسىنىڭ قاراسىن وتكىزگەنشە دە شىدامدارى جەتپەگەنى  عوي. ولاردىڭ قولىنا ءتۇسىپ قور بولعانشا ازاتىنان جانى اياۋلى ەمەس. قانى قارايىپ شيىرشىق اتقان سۇيىنعالي تاپ قازىر قارسى الدىنان توپتى پوليتسەي كەزدەسسە دە، جاستىعىن الا جاتۋعا ءتاستۇيىن بەكىنگەن. ەكى كوزى قانتالاپ قاقپا الدىنا اتىپ شىققاندا، دوڭكيىپ كولدەنەڭ تۇرعان «Land Cruizter» كوردى.  ءمولت قارا ءدجيپتىڭ الدىڭعى ەسىگى ەسىنەي اشىلىپ، بۇزاۋ تۇمسىق قوڭىر باتىڭكەنىڭ تابانى جەرگە تيگەندە، ەسىكتىڭ قالقاسىنان قۇندىز بورىكتىڭ توبەسى ازەر شالىندى. تاپەلتەك سارى جىگىت قۇلدىراڭداپ، ەكى قولىن سوزا ۇمتىلدى. كومپانيانىڭ وكىلى. كوپتەن كوز تانىس. جاز بويى ەرەۋىلشىلەردىڭ الدىنا تالاي كەلىپ، قىتاي باستىق پەن بۇلاردىڭ اراسىنا ءتىلماش بولعان. مۇنىڭ سامارقاۋ ۇسىنعان قولىن قوس ۋىسىنا سۇڭگىتىپ جىبەرىپ بوساتپاعان كۇيى سالەمنەن كەيىن:

- ءجۇرىڭىز، اعا! - دەپ ماشيناعا قاراي جەتەلەدى. - سىزگە كومپانيا باستىعى لي كۋي مىرزانىڭ ءوزى  كەلىپ تۇر.

ءاي-شايعا قاراۋعا شاماسى كەلمەي جىگىتتىڭ جەتەگىنە ەرىپ العا اتتاي بەرگەن سۇيىنعالي مىنا ءسوزدى ەستىگەندە قالت توقتاي قالدى.

- نەمەنە، قۇدا تۇسەيىن دەپ پە ەكەن؟ - دەدى اجىرايىپ.

- وي، اعا، قىزىقسىز. سىزگە كوڭىل ايتپاقشى.

- ەندەشە نەگە جەرگە تۇسپەيدى؟ ۇيگە جۇرىڭدەر.

- ۇيگە كىرمەي-اق قويايىق. لي كۋي مىرزا تۇماۋ ءتيىپ ناۋقاستانىپ وتىر.

سىركەسى سۋ كوتەرمەي تۇرعان سۇيىنعلي ودان سايىن قيتىعىپ قالدى. «وي، اناڭدى سەنىڭ! - دەدى ىشىنەن تىستەنىپ. - كوڭىل ايتقان ءتۇرىن قارا ءيتتىڭ بالاسىنىڭ. ازانىڭ ۇستىندە دە الدەقانداي بوپ شىرەنۋىن!..»

- انا حۇيىڭا ايت، جولى بولسىن. قايىر!

- اعا، توقتاڭىز! - دەدى ءتىلماش جىگىت جەڭىنە جابىسىپ. - مىرزانىڭ بۇيىمتايى بار.

- ول نە بۇيىمتاي؟

جىگىت ماشينانىڭ ەسىگىنە باسىن تىعىپ اۋ-جايدى ءتۇسىندىرىپ ەدى، اناۋ الدەنە دەپ بارق ەتتى. ىلە ارتقى ەسىك اشىلىپ، ىشتەن مىرزانىڭ ءوزى سوزالاڭداي ءتۇستى. بەت-اۋزىن تۇمشالاپ ماسكا تاعىپ الىپتى. قۇندىز بوركىن باسا كيىپ، كوزىلدىرىگى عانا جىلتىرايدى. ەكى قولىنىڭ ۇشىن تۇيىستىرە ماڭدايىنا تاقاپ، باسىن ءۇستى-ۇستىنە ءيدى. كوزىن تومەن سالىپ، ماسكا استىنان داۋسى تۇنشىعا كۇڭگىر-كۇڭگىر بىردەڭە دەپ، ءتىلماشتىڭ بەتىنە قاراعان.

- لي كۋي مىرزا سىزگە كوڭىل ايتادى. قايعىلارىڭىزدى ەستىپ، ءبىزدىڭ دە قابىرعامىز قايىستى دەيدى.

سۇيىنعاليدىڭ ەزۋىن مىسقىل ءتۇرتتى: «اتاڭنىڭ باسى، جامان قاتتى قايعىرعان شىعارسىڭ!»

مىرزا جارعاق تونىنىڭ قالتاسىنان الىپ، ءبىر بۋما ەكى تەڭگەلىك ۇسىندى.

- بۇل نە؟ جازدايعى بەرمەگەن ايلىقتارىنىڭ وتەۋى مە؟

- جوق، سىزگە كورسەتكەن جاردەمىمىز.

- ماعان ساداقانىڭ كەرەگى جوق. ءبىز سەندەردەن جىلۋ سۇرادىق پا؟ تابان ەت، ماڭداي تەرىمىزدىڭ اق-ادال اقىسىن تالاپ ەتتىك. وسىنشا قور بولاتىنداي كىمنەن سورلى ەدىك؟ مىنە، ەل مەن جەردىڭ يەسىمىن دەپ جۇرگەن مەن قاندايمىن، سەن قاندايسىڭ؟ تەنتىرەپ كەلىپ تالتايىپ تۇرسىڭ. بالامنىڭ ارۋاعىن ارام اقشامەن بىلعامايمىن! - ۇقپاسا دا ءسوز اۋانىن شامالاپ، جانارى كوزاينەكتىڭ تومپاق شىنىسىمەن بىردەي بوپ الايىپ شاتىناپ بارا جاتقان كۋي مىرزانىڭ بەتىنە قاراي ۋىسىنداعى اقشانى شاشىپ كەپ جىبەردى دە جالت بۇرىلىپ، قاقپاعا بەتتەدى. ءدۇر ەتىپ ۇرىككەن تورعايداي جەلگە ۇشا جونەلگەن اقشانى تەرىپ ەكەۋى ەكى جاقتا توڭقاڭداپ ءجۇر. اسىرەسە، لي كۋي مىرزا ءوز تىلىندە الدەنە دەپ باج-بۇج ەتىپ، اۋەلەي ۇشقان  كوك قاعازداردى قۋالاپ الاي ءبىر، بىلاي ءبىر جۇگىرەدى دالباڭداپ...

نازىرگە جينالعان ەلدىڭ سوڭىن الا وسپانقۇل دا توبە كورسەتكەن. اياعى تارتپاسا دا، ءوزىن زورلاعانداي عىپ ۇيالعاننان كەلىپ ەدى. سۇيىنعلي ەكەۋى ءبىر سىنىپتا وقىعان، بالا كەزىنەن بىرگە ويناپ، بىرگە وسكەن  دوس. ازاتتى ءوز بالاسىنداي كورەتىن. «اعا، ءسىز سياقتى پوليتسەي بولعىم كەلەدى!» دەيتىن ۇستىندەگى فورماسىنا قىزىعا قاراپ.  گرانتقا تۇسە المادى، اقى تولەپ وقىتۋعا اكە-شەشەنىڭ قولى قىسقا. اسكەرگە بارام دەپ ءتاۋىر-اق ۇمتىلىپ ەدى، كوميسسارياتتاعىلار كەۋدەسىنەن يتەردى. اياق-قولى بالعاداي جىگىتتى اناۋ دەدى، مىناۋ دەدى،  قىرىق ءتۇرلى سىلتاۋمەن جولاتپادى. ەكى جىل سەندەلىپ ءجۇرىپ-ءجۇرىپ، بيىل عانا مۇناي كومپانياسىنا ورنالاسقان. اقىرى بىلاي بولدى. ازات مەرت بولعالى سۇيىنعالي ەكەۋىنىڭ اراسى قارادان-قاراپ كۇرت سۋىنىپ كەتتى. فورما كيىپ، قارۋ ۇستاعانداردىڭ بارىنە دەگەن جەككورىنىش ەرىكسىز بۇعان دا سالقىنىن تيگىزەتىندەي، سۇيىنعالي كورگەن جەردە ءتۇسىن بەرمەي تىمىرايىپ تۇرعانى.  بۇل دا ءوزىن ونىڭ الدىندا ءبىرتۇرلى كىنالى سەزىنىپ، يمەنشەكتەي بەرەتىن عادەت تاپتى.  مىنە، قازىر دە  سۇيىنعالي ۇسىنعان قولىن ازەر الىپ، كوك تاستاي كوگىس تارتقان بەتى ىزعار بۇركىپ تەرىس اينالدى. وڭ جاقتاعى ايەلدەر جايعاسقان بولمەدە عاينيجامال داۋىس سالىپ وتىر. قارلىققان، ءالسىز، زارلى داۋىس. ارا-اراسىندا تالىقسىپ كەتىپ، كوزىن اشقاندا اڭىراپ قويا بەرەدى:

- ماڭدايعا سيماي كەتتىڭ-اۋ، قۇلىنىم!.. سەنى اتقان جاۋىزدىڭ جەتپىس جەتى ۇرپاعىن لاعنەت اتسىن! ءۇرىم-بۇتاعى وتالىپ ، ءدال مەندەي زارلاپ قالسىن!..

وسپانقۇلدىڭ جۇرەگى سولق ەتىپ، قالتىراپ كەتتى. كوزگە شىققان سۇيەلدەي بولمايىن دەپ، ۇستىندەگى فورماسىن تاستاپ جاي سۆيتەر كيە سالعان. سوندا دا جۇرت جاتىرقاپ، توڭ-تورىس سىرتىن بەرەتىن سياقتى. بۇرىنعىداي: «و، وسەكە، جوعارلاتىڭىز!» دەگەن ءبىرى جوق. جالت ەتىپ قاراعان وقتى، ءزىلدى كوزدەردىڭ سۇسىنان قىسىلىپ، دوڭكيگەن بويىن قالاي جاسىرارىن بىلمەي، بوساعا جاقتاعى بالا-شاعانىڭ شەتىن الا تىزەرلەي كەتتى.

ءتور جاقتاعى قىرما ساقال الدەبىر ءۇزىلىپ قالعان اڭگىمەنىڭ ۇشىن ساباقتادى:

- ... قانشاما اي تۇرعاندا، وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر، بۇلدىرەيىك، بۇزاقىلىق جاسايىق دەگەن نيەتىمىز بولدى ما؟ بار بولعانى - ەڭبەگىمىزدىڭ اقىسىن تالاپ ەتتىك. سول كۇنى انە ءبىر قارا كۇرتكە كيگەندەردىڭ قايدان شىعا كەلگەندەرىن بىلمەيمىن... ەندى بارىنە كىنالى ءبىز بوپ وتىرمىز!.. - قىرما ساقال ءتۇيىلىپ تومەن قارادى. وڭ تىزەسىن باسا وتىرعان قاعىلەز، قارا جىگىت ءجۇزى قۇبىلىپ، ورنىنان قوزعالاقتاپ سوزگە ارالاستى:

- ءيا، دەيمىن-اۋ، بۇلدىرگەن سول قارا كيىمدىلەر. قۇداي بىلەدى، ەلدى ارانداتۋ ءۇشىن ادەيى جىبەردى. اراسىنان تاڭسىقبايدىڭ الگى بانديت بالاسىن بايقاپ قالدىم. ول نەمە شەشەندەردى پىشاقتاپ ءتورت جىلعا سوتتالىپ كەلمەپ پە ەدى؟

- و، توبا، بۇلاردان ءبارى شىعادى!.. - مۇرنىنىڭ الدىن  تاڭقيتىپ قىرىپ تاستاعان تاقيالى قاريا قابا ساقالىن ۋىستاپ باسىن شايقادى.

- قۇرەكە، ءسىزدى سۇراققا شاقىردى ما؟ - دەدى قاتپا قارا قىرما ساقالعا بۇرىلىپ.

- ە، باردىق قوي... - قۇرەكەڭ جاق ەتى شاقپاقتانىپ، جۇتىنىپ الدى. - وسى ەپتياۋمايت، مەليساداعىلاردىڭ ساۋدىڭ تاماعىن ءىشىپ، اۋرۋدىڭ ءسوزىن سويلەيتىنى نەسى؟ ماعان: «كوتەرىلىستى كىم ۇيىمداستىردى، سونى ايت» دەيدى وتتاپ. «ونى انا قارا كيىمدىلەردەن سۇرا!» دەدىم.

- ءما، مەليسا دەمەكشى، الاعاي مەن بۇلاعايدا ۇرتى مايلانعان سولار! - دەدى شەگىر كوزدى جىگىتاعاسى ەنتەلەپ. - «قاسقىردىڭ اۋزى جەسە دە - قان، جەمەسە دە - قان» دەمەكشى، بۇلىنگەننىڭ ءبارىن ەرەۋىلشىلەردەن كورىپ وتىرعانىمەن، وزدەرىنىڭ دە وڭىپ تۇرعانى شامالى. كەشە مەنىڭ جەتىنشىدە وقيتىن كەنجەم ايتىپ كەلدى. انا ۋشەسكاۆوي عيبادوللانىڭ ماڭقا قىزى سىنىپقا التىن شىنجىرلى القا تاعىپ كەلىپتى. پاپام اكەپ بەردى دەپ بۇكىل سىنىپتاعى قىزدارعا ماقتانىپ كورسەتىپتى!

وتىرعان ەل ەلەڭدەسىپ، ورىندارىنان قوزعالاقتاپ كەتتى:

- بىرەۋ تويعا اينالسا، بىرەۋ قويعا اينالادى دەگەن وسى-اۋ!

- بيسەن قاسقا بەكەر زارلامايدى ەكەن عوي. ۇپتەپ جۇرگەن انالاردىڭ وزدەرى دەسەڭشى!

- اناسىن ۇرايىن، سول ءيتتىڭ اتىن اتاماشى. كۇندە تىلۆيزردەن مياۋلاپ جىلاپ ميدى ءشىرىتىپ ءبىتتى. سۋدى سىرانىڭ قۇنىمەن ساتىپ، ابدەن ەسىرگەن جوق پا. سول ساۋاپ! دۇكەنىمەن قوسىپ  ءوزىن دە ورتەپ جىبەرۋ كەرەك ەدى!..

- قارا قاسقادا ەس بولساشى، ءتىپتى. ەل ازاماتىنان ايرىلىپ ەڭىرەپ جاتسا، ول مالىم دەپ موڭىرەيدى!..

ءتوردىڭ باسىندا تىك شانشىلىپ وتىرعان سۇلۋ ءوڭدى، جاسامىس موللا قالىڭ قاباعىن سەرپە اينالاسىن ءبىر شولىپ ءوتتى دە تاماعىن كەنەدى:

- ءجا، اعايىن، ءپانيدىڭ اڭگىمەسىن ايتا بەرسەك تاۋسىلمايدى. سىرتتان تون ءپىشىپ، كۇنا ارقالاپ قايتەمىز. كىمنىڭ دۇرىس، كىمنىڭ بۇرىس ەكەنى ءبىر اللاھقا عانا ايان. ال، جينالىپ بولساق، ارۋاققا باعىشلاپ حاتىم شىعارايىق! - دەپ قىرىق بۇرما حيراكاتىن كەلتىرە قۇران ماقامىن اۋەزدى قوڭىر داۋىسپەن تولقىتا سوزدى...

اس قايرىلعاننان كەيىن، ۇزدىك-سوزدىق تۇرەگەلگەن كوپتىڭ ورتاسىنا الا وسپانقۇل دا سىرتقا بەتتەگەن. اۋىز شايماق بوپ ەسىك الدىنداعى قولجۋعىشقا كيمەلەگەن ۇلكەندەرگە جول بەرىپ، شەتكە قاراي ىعىسىپ تۇردى. قورانىڭ قالقاسىنداعى كىر جاياتىن جىپتە قان جۇققان كوكشىل كۋرتكا ءىلۋلى تۇر ەكەن. كۇلاپاراسى سالبىراپ جەرگە ارلى-بەرلى تەربەلەدى. «مىناۋ ازاتتىڭ كۋرتكاسى عوي. وق ءدال جۇرەك تۇسىنان قادالىپتى...» دەپ ەكى-ءۇش جىگىت سامبىرلاپ، اۋدارىپ-توڭكەرە باستاعان سوڭ بۇل دا سولاي قاراي جاقىنداعان. «Puma» دەگەن ارقاسىندا اقسيعان جازۋى بار كوكشىل كۋرتكا. اتىلعالى تۇرعان قابىلاننىڭ باسىن قىزىل-كۇرەڭ   قان جۇتىپ قويىپتى. ءدال ورتاسىندا وقتىن ورنى تۇيمەدەي بوپ قارايادى. وسپانقۇلدىڭ جۇرەگى مۇزداپ قويا بەردى. بۋىن-بۋىننان ءال كەتىپ، شايقالاقتاپ قۇلاي جازداپ بارىپ قورانىڭ قابىرعاسىنا سۇيەنگەن. سول سۋرەت! سوندا بۇل!.. ارى قاراي ويلاۋدان جانى تۇرشىگىپ بەزەك قاققانمەن، سول ءبىر سۇراپىل ءسات ءبارىبىر كوز الدىندا تۇرىپ الدى.

... قالا ءاپ-ساتتە قارا تۇتىنگە قاقالدى. ەسىك-تەرەزەسىنەن جالىن لاۋلاعان دۇكەندەر. توڭكەرىلىپ، گۇرس-گۇرس جارىلعان ماشينالار. ايعايعا باسىپ ەلىرىپ العان قالىڭ ءنوپىر جولىنداعىنىڭ ءبارىن جايپاپ ەنتەلەپ، ەكپىندەپ كەلەدى. قىزدىرمالاتىپ قىزىل وتقا ماي قۇيىپ جۇرگەن قارا كيىمدىلەردىڭ قاعابەرىس-قالتارىستاردا جىلىستاپ قالىپ جاتقانىن بايقاعان ەشكىم جوق. مۇزداي قارۋلانىپ اكيمات ءۇيىنىڭ اينالاسىندا قاتار-قاتار شەپ قۇرعان بۇلاردى كەۋدەلەي سوعىپ تىقسىرا ءتۇستى. پلاستماسسا قالقانعا سىلتەنگەن تاياق، لاقتىرعان تاس-كەسەك قارداي بورادى. اقىرعان، ايعايلاعان ۋ-شۋ داۋىس قۇلاق جارعانداي. كەنەت ءبۇيىر تۇستان اۆتومات ساقىلداپ قويا بەردى دە، ءنوپىردىڭ الدى جاپىرىلا قۇلادى. سوندا عانا قارا تاسقىن كەيىن سەرپىلگەن. ءبىرىن ءبىرى باسا جانشىپ شاشىراي شەگىندى.

- اتىڭدار! - دەدى كومانداشى رۋپورمەن ايعايلاپ. جان-جاققا بىتىراي قاشقانداردىڭ سوڭىنان بۇلار قۋىپ كەلەدى; بىتىرلاتىپ اتىپ كەلەدى. قۋالاپ ءجۇرىپ كىسى اتقاندى كىم كورگەن، ۇرەيدەن نە ىستەپ-نە قويعانىن بىلمەي ەسەڭگىرەپ كەلە جاتىپ وسپانقۇل دا كوزدەسەمتەن شۇرىپپەنى باسىپ قالعان. اناندايدا سەرەڭدەپ قاشىپ بارا جاتقان بىرەۋ تۇمسىعىمەن جەر سۇزە مۇرتتاي  ۇشتى. ەكى اياعىمەن جەر تەۋىپ تىپىرلاپ جاتىر. جاناي جۇگىرىپ ءوتىپ بارا جاتىپ كوز قيىعىن تاستاپ ەدى، كوك كۋرتكانىڭ ارقاسىنداعى قابىلاننىڭ كوزىنەن قان اتقاقتاپ جاتىر ەكەن...

تاڭ قاراڭعىسى ما ەكەن، ايتەۋىر كۇنى بويعى ۇلى سۇرگىننەن تۇلابويى سالىعىپ ۇيگە كەلگەن بەتى سول ەكەن دەيدى. تابالدىرىقتان اتتاي بەرگەندە ەكى جىل بۇرىن ءولىپ قالعان اكەسى شاپ بەرىپ القىمىنان الا تۇسكەنى. شىقشىتتان ءبىر پەرىپ سۇلاتىپ سالدى دا كەۋدەسىنە ءمىنىپ الدى. باسىڭ-كوزىڭ دەمەي توپەپ جاتىر. جاعاسىنان قوس قولداي قىسىپ قىلعىندىرىپ بارادى. مىنەزى ۇرت، قاتال كىسى ەدى. اشۋ ۇستىندە قولىنا تۇسسەڭ وڭدىرمايتىن.

- كوكە-اۋ، نە ىستەدىم؟!! - دەدى جاندارمەن قىرىلداپ.

- نە ىستەدىم دەۋىن! بالا-شاعاڭنىڭ الدىنا نە بەتىڭمەن كەلدىڭ؟ اتىلىپ ءولۋىڭ كەرەك ەدى!

- نە ءۇشىن؟

- ازاتتى اتقان كىم؟

- مەن اتقام جوق... اتقىزدى.

- كىم؟

وسپانقۇل قولى ءدىر-ءدىر ەتىپ سۇق ساۋساعىن جوعارى كوتەردى.

- قۇداي ما؟ - دەدى اكەسى ىزبارلانىپ.

- جوق.... ودان دا مىقتى... مەنىڭ باستىعىم!

سول ەكەن القىمىنداعى جابىسقان تاس شەڭگەل سىلق بوسادى.

- ەندەشە ءسوز شىعىنداماي-اق قويايىن. سەنىڭ قۇدايىڭ باسقا ەكەن!..

وسپانقۇل ءۇرپيىپ ورنىنان تۇرام دەگەنشە، ەسىك اشىلعان دا، جابىلعان دا جوق، اكەسى جىم-جىلاس عايىپ بولدى. ءۇستى-باسى ۇيپە-تۇيپە. وڭ جاق يىعىنداعى پوگونى جۇلىنىپ قالىپتى. تار ءدالىز الاكوبەڭ. قوس بۇيىردەگى ەسىكتەردى سىقىرسىز كەزەك اشىپ سىعالادى. ايەلى دە، ەكى ۇلى دا قاننەن-قاپەرسىز ۇيقىدا. اكەسى ەكەۋىنىڭ جاڭاعى ارپالىسىپ، ايعايلاسقان داۋىسىنان دا ويانباعان-اۋ، ءسىرا. وسپانقۇل كەش ۇيلەنگەن. ەكى ۇلى ءالى ءجاسوسپىرىم. ەسىكتى اشىپ قايتادان قارادى. ۇرلەمەلى كەڭ ماتراتس ۇستىندە ءبىر بىرىنە جابىسىپ جاتقان بالالارىن كورگەندە، سۇيىنعالي مەن عاينيجامال ەسىنە ءتۇستى. جۇرەگى شىم ەتىپ ۋداي اشىپ قويا بەردى. «بيشارالار نە كۇيدە ەكەن قازىر؟ بۇلاي ۇيىقتاۋ قايدا ەندى ولارعا. كۇنى دە، ءتۇنى دە تۇنەك قوي سورلىلاردىڭ. «كوكە» دەپ بالاسىنداي ەركەلەيتىن ازاتتى شىنىمەن-اق اتقانى ما؟ قايتىپ ەندى وسىنداي قاندىقول زۇلىمدىقتان كەيىن جەر باسىپ جۇرمەك؟» الدەقايدان عاينيجامالدىن زارلى ءۇنى قۇلاعىندا كۇڭىرەندى:      « ... قۇلىنىم-اي، سەنى اتقان جاۋىزدىڭ جەتپىس جەتى ۇرپاعىن لاعنەت اتسىن!.. ءۇرىم-بۇتاعى وتالىپ، ءدال مەندەي زارلاپ قالسىن!..» «انا قارعىسى - وق» دەگەندى سابيىنەن ەستىپ وسكەن وسپانقۇلدىڭ جانى ىشقىندى. وزەك قالتىراتقان ۇرەيدەن ءبىر-اق ساتتە بۇكىل ءومىرى يتكە لاقتىرعان سۇيەكتەي، ءمانسىز، كەرەكسىز بىردەڭەگە اينالىپ،  بارىنەن جەرىنىپ، تۇڭىلگەن قالىپتا ماڭگىرىپ تۇر. «بار  پالەكەت وزىممەن كەتسىن. بالا-شاعامنان اۋلاق!..» شالت قيمىلمەن ساۋىرىنداعى سالبىراعان قوراپتان تاپانشاسىن سۋىرىپ الدى دا وڭ جاق سامايىنا تىرەپ، ويلانباستان شۇرىپپەنى باسىپ قالدى.بۇكىل دەنەسى جۇدىرىقتاي نەرۆكە اينالىپ، سۇراپىل ءساتتىڭ ازابىن كۇتىپ قارىسىپ تۇر. تاپانشا اتىلمادى. تاعى دا باستى. تاعى دا ءۇنسىز. ىزا بۋىپ ساۋساعىن ءۇشىنشى رەت شۇرىپپەگە اپارا بەرگەندە، الدەبىر ءزىلدى داۋىس كەكەسىنمەن مىرس ەتتى:

- وڭاي قۇتىلا سالماق ەكەنسىڭ، سابازىم! جوق، ونىڭ بولا قويماس. ولىمنەن دە قورقىنىشتى ءومىر بار. سەنىڭ ەندىگى ەنشىڭ - سول يتقورلىق!..

- جوق، مەن ولەم! ولەم!..

ايعايلاعان داۋسىنان ءوزى شوشىپ وياندى. باعاناعىدان بەرگىنىڭ ءبارى ءتۇسى ەكەن. جۇرەگى اتقاقتاپ كەۋدەسىنە سيار ەمەس. ونەبويى مالشىنىپ قارا تەرگە ءتۇسىپتى. «قايدا جاتىرمىن، وسى؟» دەگەنداي تاڭىرقاپ اينالاسىنا قاراعان. ءوز ءۇيى، ولەڭ توسەگى. سارعايىپ اتقان قىسقى تاڭنىڭ  ساۋساقتارى قالتىراپ قىراۋ باسقان تەرەزەنىڭ سۋقاراڭعى كوزدەرىن سيپالاقتاپ ءجۇر. شاشى ۇيپە-تۇيپە بوپ قاسىندا قورىلداعان ايەلى تەڭكيگەن بوكسەسىمەن كەرۋەتتىڭ تورىن سولق ەتكىزىپ تەرىس قاراي توڭكەرىلىپ ءتۇستى:

- ءتۇۋ، تەكە سياقتى باقىلداپ  تۇنىمەن ۇيقى بەرمەدىڭ عوي كىسىگە!

تاپانشاسىن جاستىعىنىڭ استىنا تىعىپ جاتاتىن. ونى دا سۋىرىپ قولىنا ۇستاپ الىپتى. وڭ جاق شەكەسى اۋىرسىنىپ لىق-لىق ەتەدى. شىنىمەن ۇڭعىسىن تىرەگەنى مە؟ ساقتاندىرعىشى اعىتىلعان. جالما-جان  وقپانىن اشىپ قاراپ ەدى،  ەكى وق تۇر. قالاي اتىلماعان؟ ءالى دە ءتۇستىڭ اسەرىنەن ايىعا الماي دەل-سال تەڭسەلىپ ورنىنان تۇردى. جاتىن بولمەنىڭ ەسىگىن سىقىرسىز جاۋىپ، دالىزدەگى شامدى جاقتى. قابىرعاداعى شاراينادان ءوزىن كورىپ تانىماي قالدى. بەتى ءبىر جاعىنا قيسايىپ كەتكەندەي، سول جاق شىقشىتى جۇدىرىقتاي شودىرايىپ كولكىلدەپ تۇر. «توسەكتىڭ قىرىنا سوعىپ العان شىعارمىن» دەپ ويلاعان. اينالا بەرىپ، ەدەندە جاتقان پوگوندى كورگەندە دەنەسى ءدىر ەتە ءتۇستى. ىلگىشەكتەگى كۋرتكاسىنىڭ ءبىر يىعى جۇلىنىپ قالىپتى. «سوندا قالاي؟ اكەسىنىڭ تۇندە كەلىپ مۇنى ساباعانى، پوگونىن جۇلىپ العانى راس بولعانى ما؟ بۇل نە تىلسىم؟» ءوڭى قايسى، ءتۇسى قايسى - اراجىگىن اجىراتا الماي ماڭگىرگەن كۇيى شايقالاقتاپ بارىپ ەكى قولىن تىرەي قابىرعاعا سۇيەندى. ءوڭى ءتۇسى سياقتى، ءتۇسى ءوڭى سياقتى، كۇماندى ويدىڭ جەلكەنى قالتىلداپ ءار جاعاعا ءبىر سوعادى.

ءبىر شامادان سوڭ كيىنىپ سىرتقا شىقتى. ءۇيدىڭ ىعىنان اتتاي بەرگەندە جاعى سەمبەي ۇلىعان قارا داۋىل قارا توبەتتەي ارس ەتىپ ەتەك-جەڭىنەن الا ءتۇستى. تيگەن جەرىن تەمىردەي قارىپ، وسىپ-وسىپ وتەدى. اينالا جىم-جىرت. ءولى قالا. كوشە-كوشەنىڭ قيىلىسىندا ۇڭعىلارى سورايىپ بتر-لار قاراۋىتادى. وسپانقۇلدى قارا داۋىل الدىنا سالىپ يەن كوشەمەن قۋىپ كەلەدى. سۋىقتان دىردەكتەگەن جالاڭاش جەر اياق باسقان سايىن ءدۇرس-ءدۇرس جاڭعىرىپ، تۇنشىعا وكىرىپ جاتقانداي. وسپانقۇلدىڭ كابينەتى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا. تابان استىنداعى جەرتولەدەن دە كەيدە وسىنداي شىڭعىرعان، وكىرگەن داۋىستار ەمىس-ەمىس ەستىلىپ قالاتىن. دەپارتامەنت قالانىڭ ءبىر قيىرىندا ەدى. اۋدەم جەر تاياعاندا بەدىرەيگەن بەتونبەت ءۇيدىڭ توبەسىندە ءۇيىرىلىپ جۇرگەن اق بۇلتتى كوردى. تۇسىندە كورگەن اقشا بۇلت. جەلدىڭ وتىندە ۇشقىنداپ جاڭبىر سىركىرەپ تۇر. جىپ-جىلى ەكى تامشى وسپانقۇلدىڭ ەكى كوزىنە تامدى. تۇلابويى ءدىر ەتىپ، سول-اق ەكەن ءوز وزىنەن وكسىپ كوز جاسىنا يە بولا السا كانە. جاڭبىرمەن قوسىلىپ ىستىق جاس بەتىن جۋدى. ءومىرى ءبۇيتىپ بوساپ كورمەگەن شىعار، ەزىلىپ، ۇگىتىلىپ كوكىرەگى قوپارىلا وكسىدى. قىستىققان قۇسا، زاپىران، ىشتەگى بارلىق كىر  اعىل-تەگىل اقتارىلىپ جاتقانداي... سولىعىن باسقاندا، كوز جاسىنا شايىلعان  ءوڭ-بوياۋى ايقىن باسقاشا الەمدى كوردى. سۇس جيىپ قاتايىپ الدى. سەنىمى نىق. ءبىر جاق شىقشىتى شودىرايعان، ءبىر جاق پوگونى جۇلىنعان پوليتسيا كاپيتانى ەر جىگىتكە ءتان الدەبىر تاۋەكەلمەن قارىشتاي باسىپ، كەلەسى ساتتە  قاھارلى مەكەمەنىڭ ەسىگىنەن ەكپىندەي ەنىپ كەلە جاتتى...

«اباي-اقپارات»