«ۇلتتىق ساناققا بولىنگەن قىرۋار قارجىنى قىمقىرىپ كەتكەن ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى انار مەشىمباەۆا اراب امىرلىكتەرىندە بوي تاسالاپ ءجۇر». كەشە ماجىلىستە قر باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى يوگان مەركەل وسىلاي دەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان مەن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى اراسىنداعى قىلمىسكەردى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىم قاشقىن قىلمىسكەردىڭ بىرقاتارىن بۇعاۋلاۋعا جول اشادى.

«ۇلتتىق ساناققا بولىنگەن قىرۋار قارجىنى قىمقىرىپ كەتكەن ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى انار مەشىمباەۆا اراب امىرلىكتەرىندە بوي تاسالاپ ءجۇر». كەشە ماجىلىستە قر باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى يوگان مەركەل وسىلاي دەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان مەن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى اراسىنداعى قىلمىسكەردى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىم قاشقىن قىلمىسكەردىڭ بىرقاتارىن بۇعاۋلاۋعا جول اشادى.

قازىنا قارجىسىن جىمقىرعاندار امىرلىك سەكىلدى جايلى جەردە بوي تاسالاپ ءجۇر مە، جوق الدە، بوي جازىپ ءجۇر مە، ول جاعى بىزگە مۇلدەم بەلگىسىز. ويتكەنى ءدال وسى ستاتاگەنتتىكتىڭ بۇرىنعى باسشىسىنا قاتىستى گۋ-گۋ سوزدەن ەشنارسە ءتۇسىنىپ بولمايتىنداي ەدى. بىردە ەكس-باسشى انتاليادا جۇرگەن بولسا، ەكىنشى ءبىر جاعدايدا سوت ورگاندارى ونى قاماۋ تۋرالى ەشقانداي سانكتسيا بولماعانىن، سوندىقتان دا مەشىمباەۆا حانىمنىڭ ماسكەۋدە جايبارا-قاتتانىپ جۇرگەنىن ايتقان. ونىڭ تۇرىپ جاتقان مەكەنجايى دا سوت ورگاندارىنا بەلگىلى بولىپ شىققان ەدى. سونىمەن بىرگە، حالىقارالىق ىزدەۋدىڭ كەيىننەن، كەشەۋىلدەتىپ جاريا-لانعانى دا ادامدى كادىمگىدەي كۇيدىرەتىن. دەگەنمەن «ەشتەن كەش جاقسى». ونىڭ ۇستىنە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن قايران قالدىرا قاشىپ جۇرگەن ءبىر مەشىمباەۆا عانا ەمەس. سوندىقتان دا قازاقستان مەن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى اراسىنداعى قىلمىسكەرلەردى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىمنىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. «ينتەرپول مالىمەتتەرىنە سايكەس، اراب امىرلىكتەرىندە قازاقستاننىڭ ادىلقازىسىنان قاشىپ جۇرگەن جەتى قىلمىسكەر بار ەكەندىگى انىقتالدى. ولاردىڭ اراسىندا ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى دا بار. ول ۇلتتىق ساناققا بولىنگەن 750 ملن تەڭگەنى تالان-تاراجعا سال-دى دەپ ايىپتالعان بولاتىن. ودان باسقا، «كاكادۋ» جشس-ءنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى دا بوي تاسالاپ جۇرگەنى بەلگىلى بولدى. ول استاناداعى «قىپشاق» تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالۋ بارىسىندا جارتى ميلليارد تەڭگەنى قىمقىرعان ەدى»، - دەيدى باس پروكۋروردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى يوگان مەركەل. پروكۋراتۋرا وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، جايلى جەردە جايباراقات جۇرگەن بارلىق قىلمىسكەرلەردى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى تالاپ امىرلىككە جاسالعان. الايدا مۇنداي تالاپتار ەش قارالماعانعا ۇقسايدى. «رەسمي ەمەس دەرەككوزدەن العان اقپاراتىمىز بويىنشا، ونداي قىلمىسكەرلەردى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى ماسەلە بۇگىنگى كەلىسىمدى قابىلداعان سوڭ قارالىپ قالۋى بەك مۇمكىن»، - دەپ قايىردى مەركەل مىرزا

قۇجاتتىڭ سيپاتتاماسىنا كەلسەك، قازاقستان مەن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى اراسىنداعى قىلمىسكەرلەردى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىم 2009 جىلى ەلباسىنىڭ ساپارى بارىسىندا ءابۋ-دابيدە جاسالعان بولاتىن. كەلىسىم بويىنشا ەكى مەملەكەت ءبىر-بىرىنە سۇراۋ سالۋ ارقىلى ءوز اۋماعىندا جۇرگەن قىلمىسكەرلەردى ۇستاپ بەرۋگە مىندەتتەلەدى. سونىمەن قاتار قۇجات بويىنشا قاشقىنداردى ۇستاۋدان باستاپ، ونى وتىنگەن ەلدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندا-رىنىڭ قولىنا تاپسىرۋ ۇدەرىستەرى تولىق قامتىلادى. دەگەنمەن كەلىسىمگە سايكەس، سۇراۋ سالۋشى تاراپتاردىڭ ىزدەستىرگەن ادامى ساياسي سيپاتتاعى قىلمىسپەن ايىپتالسا، الگىنىڭ ءناسىلى، ءدىني ۇستانىمى، ازاماتتىعى نەمەسە ساياسي سەنىم بەلگىلەرى بويىنشا قۋدالانعانى بەلگىلى بولسا، سونداي-اق قازاقستان سۇراۋ سالعان ازاماتقا رەسمي ارابستان ساياسي باسپانا بەرسە، ونداي قىلمىسكەرلەر قايتارىلمايدى. كەلىسىمنىڭ قىلمىسكەرلەردى «اۋلاۋعا» قاتىستى ماڭىزىن ەسكەرگەن دەپۋتاتتار زاڭ جوباسىن ءبىراۋىزدان قولداپ، ماقۇلداعان بولاتىن. ال دەپۋتات ورال مۇحامەدجانوۆ قۇجاتتىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرە كەلە: «زاڭدى قالاۋىنشا بۇزىپ، ەل بايلىعىن جىمقىرىپ كەتىپ بولماسا باسقا قىلمىس جاساپ، كەيىننەن جىلى تەڭىز جاعالاۋىنا جايعاسىپ الىپ، «ال ماعان ەندى نە ىستەر ەكەنسىڭدەر؟» دەپ بىزگە شەكەسىنەن قاراپ، جايباراقات ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداردىڭ سانى بىلتىرعى جىلى 1600-دەن اسىپتى»، - دەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، وندايلاردىڭ 1558-ىنە - مەملەكەتارالىق، التاۋىنا حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالانعانىمەن، تابىلعانى - 176-اق ادام. ياعني وننان ءبىرى عانا. «سونىمەن قاتار وندايلاردىڭ ىزىنە ءتۇسۋ قانداي قيىندىق تۋدىرسا، ولاردى جازالاۋ ءۇشىن ەلگە اكەلۋ - ودان دا قيىن ماسەلە. بۇل قيىندىق قازاقستان مەن ادەتتە قىلمىسكەرلەر پانالايتىن ەلدەردىڭ اراسىندا ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىمنىڭ جوقتىعىنان تۋىندايدى. دەمەك، كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ ەل مۇددەسىنە قىزمەت ەتەدى»، - دەيدى ورال مۇحامەدجانوۆ.

الگى «مەشىمباەۆا ماسەلەسىنە» تاعى ورالساق، 2009 جىلى ۇلتتىق ساناققا بولىنگەن قاراجات جىمقىرىلىپ، كەيىن وسىعان قاتىستى قىلمىستىق ءىستىڭ باسى قىلتيا باستاعاندا ستاتاگەنتتىك باسشىسى انتالياعا ۇشىپ كەتىپ، سودان ورالماعان بولاتىن. رەسمي انكارامەن ارادا ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىم بار ەكەندىگىن ەسكەرگەن بولۋى كەرەك، كەيىننەن ماسكەۋ كەتىپ، ابدەن ىزدەۋ جولدانعاندا قايدا كەتكەنى تۋرالى اقپاراتتان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ماقۇرىم قالعان ەدى. ەندى، مىنە، اراب امىرلىگىمەن قىلمىسكەرلەردى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالسا، سول ەلدە جۇرگەن قازاقستاندىق قىلمىستىلار ونداي كەلىسىم جوق، باسقا دا ەلدەرگە «ۇشىپ» كەتۋى ابدەن مۇمكىن ەكەنىن دە ەستەن شىعارماساق ەتتى. يوگان مەركەلدىڭ سوزىنە سەنسەك، وسىعان ۇقساس ۇستاپ بەرۋ تۋرالى كەلىسىمدى قازاقستان، قىتاي، تۇركيا، موڭعوليا، كورەيا، ليتۆا ەلدەرىمەن جاساعان.

قازاقستاننىڭ قازىناسىنا قول سالعانى بار، باسقا دا اۋىر قىلمىس جاساعاندارى بار، كوپتەگەن قىلمىسكەر، نەگىزىنەن، ەۋروپا ەلدەرىندە شوعىرلانعانى بىزگە رەسمي ەمەس دەرەككوزدەن بەلگىلى. كەشە عانا قايدا ەكەندىگىنە ىزدەۋ سالعان حراپۋنوۆ تا، ەلگە بۇلىك سالعان اليەۆ تە، الاياقتىق جاساعان ءابىلازوۆ تە ەۋروپادا ءجۇر. ەندەشە، ەۋروپا ەلدەرىمەن دە وسىنداي كەلىسىم كەرەك-اق. «دەگەنمەن  ەۋروپالىق وداق قازاقستاننىڭ سوت تورەلىگى تۋرالى ءتورت كونۆەنتسياعا قوسىلعانىن قالاماي وتىرعاندىقتان، ءبىز بۇگىنگى كۇنى ەۋروپا ەلدەرىمەن دە وسىنداي ەكىجاقتى كەلىسىمدەر جاساۋدى قولعا الىپ جاتىرمىز»، - دەيدى يوگان مەركەل.

دەپۋتاتتار الداعى اپتادا ەل ارالاپ، جۇرتشىلىقپەن جۇزدەسۋگە اتتانادى. سودان بولۋى كەرەك، ءماجىلىستىڭ كەشەگى وتىرىسى سۇرەڭسىز ءوتتى. جيىننىڭ مازمۇنىن اشىپ تۇراتىن بىردە-ءبىر دەپۋتاتتىق ساۋال بۇل جولى جولدانبادى.

قانات قازى

«الاش ايناسى» گازەتى