اقتاۋداعى سوتتىڭ ونىنشى كۇنى، حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەتى مۇشەلەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، سوتتالۋشى تالعات ساقتاعانوۆتىڭ بۇلتارتپاۋ شاراسىن وزگەرتۋ جونىندەگى ادۆوكات ارداق باتيەۆانىڭ تالاپ-تىلەگى بويىنشا سۋديا شەشىمىن جاريالاۋدان باستالعان.

ارالباي ناعاشىباەۆ ادۆوكاتتىڭ دالەلدەرىمەن ءىشىنارا كەلىسكەنىمەن، ياعني،  ساقتاعانوۆقا قاتىستى بۇرىنعى تەرگەۋشى، قازىرگى جابىرلەنۋشى جانداربەكوۆتىڭ تەرگەۋ شارالارى كۇشىن جويعاندىعىن مويىنداعانىمەن، وكىنىشكە وراي، تالاپ-تىلەكتى قاناعاتتاندىرماي تاستاعان. الايدا ادۆوكات سوت مويىنداعان جاعداي كەلەشەكتە تالعاتتىڭ اقتالۋىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن دەپ ۇمىتتەنەدى.

ودان سوڭ ادۆوكات الىبيەۆ تە سوتتالۋشى ءابدىراحمانوۆتىڭ بۇلتارتپاۋ شاراسىن وزگەرتۋدى وتىنگەن. سەبەپ - سيزو-عا قامالعاننان كەيىن ونىڭ قورعاۋىنداعى ازامات اشىق فورماداعى وكپە اۋرۋىنا (تۋبەركۋلەزگە) شالدىققان، سوندىقتان ول سوتتالۋشى ورىندىعىندا وتىرىپ، مەديتسينالىق ماسكا پايدالانادى ەكەن. بىراق پروكۋرورلار بۇلتارتپاۋ شاراسىن وزگەرتۋگە قارسى شىققان، ال سوتتالۋشىلار مەن ادۆوكاتتار تۇگەل الىبيەۆتى قولداعان. سوتقا توراعالىق ەتۋشى ازىرشە ءوز شەشىمىن مالىمدەمەگەن.

اقتاۋداعى سوتتىڭ ونىنشى كۇنى، حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەتى مۇشەلەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، سوتتالۋشى تالعات ساقتاعانوۆتىڭ بۇلتارتپاۋ شاراسىن وزگەرتۋ جونىندەگى ادۆوكات ارداق باتيەۆانىڭ تالاپ-تىلەگى بويىنشا سۋديا شەشىمىن جاريالاۋدان باستالعان.

ارالباي ناعاشىباەۆ ادۆوكاتتىڭ دالەلدەرىمەن ءىشىنارا كەلىسكەنىمەن، ياعني،  ساقتاعانوۆقا قاتىستى بۇرىنعى تەرگەۋشى، قازىرگى جابىرلەنۋشى جانداربەكوۆتىڭ تەرگەۋ شارالارى كۇشىن جويعاندىعىن مويىنداعانىمەن، وكىنىشكە وراي، تالاپ-تىلەكتى قاناعاتتاندىرماي تاستاعان. الايدا ادۆوكات سوت مويىنداعان جاعداي كەلەشەكتە تالعاتتىڭ اقتالۋىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن دەپ ۇمىتتەنەدى.

ودان سوڭ ادۆوكات الىبيەۆ تە سوتتالۋشى ءابدىراحمانوۆتىڭ بۇلتارتپاۋ شاراسىن وزگەرتۋدى وتىنگەن. سەبەپ - سيزو-عا قامالعاننان كەيىن ونىڭ قورعاۋىنداعى ازامات اشىق فورماداعى وكپە اۋرۋىنا (تۋبەركۋلەزگە) شالدىققان، سوندىقتان ول سوتتالۋشى ورىندىعىندا وتىرىپ، مەديتسينالىق ماسكا پايدالانادى ەكەن. بىراق پروكۋرورلار بۇلتارتپاۋ شاراسىن وزگەرتۋگە قارسى شىققان، ال سوتتالۋشىلار مەن ادۆوكاتتار تۇگەل الىبيەۆتى قولداعان. سوتقا توراعالىق ەتۋشى ازىرشە ءوز شەشىمىن مالىمدەمەگەن.

سوت وتىرىسىنىڭ العاشقى جارتىسىندا شاقىرىلعان جابىرلەنۋشىلەردىڭ كوبى كەلمەي قالىپ، تەك التاۋى سۇرالعان. ونىڭ ۇشەۋى - جەكە كاسىپكەرلەر، ءوز تالاپ-ارىزدارىنان باس تارتقان، قالعان ۇشەۋىنىڭ («وزەنينۆەست» كوممۋنالدىق مەكەمەسى، ميكرونەسيەلىك ۇيىم جانە ءورت قىزمەتى) قورعانىس تارابى قاجەت ەتكەن قۇجاتتارى بولماي قالىپ، سۋديا ولاردى سوتقا قايتادان كەلۋگە مىندەتتەگەن. ال، ماڭعىستاۋ وبلىستىق ءورت ءسوندىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ زاڭگەرى قايرات ىزمۇقانوۆ الاڭ ماڭايىنداعى ورتتەردىڭ سوندىرىلمەۋ سەبەبىن «بەلگىسىز ادامداردىڭ تاس لاقتىرۋىنا بايلانىستى قىزمەتكەرلەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن ءورتتى سوندىرمەي، كەيىن قايتۋ جونىندە شەشىم قابىلدانۋىمەن» تۇسىندىرگەن!

سۋديانىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى كۇنگە بارلىعى 152 جابىرلەنۋشى سۇرالعان. قالعان 36 جابىرلەنۋشىنىڭ اراسىندا، ءىس ماتەريالدارىنا سايكەس، 30 ميلليون تەڭگەلىك شىعىن شەككەن «نۇر وتان» پارتياسى دا بار كورىنەدى.

سوت وتىرىسىنىڭ ەكىنشى جارتىسى 15:00-دە باستالعان، سونىڭ الدىندا بۇگىن ساعات 12-لەرگە تامان سوتتالۋشى قانات جۇسىپباەۆتىڭ جۇبايى قىز بوسانعاندىعى جونىندە حابار كەلگەن. ينشاللا، ءسابيلىڭ باۋى بەرىك، ءومىر جاسى ۇزاق، باقىتتى بولعاي!

جابىرلەنۋشىلەردى سۇراۋ جالعاسىپ، جاڭاوزەنگە 14-جەلتوقسان كۇنى شەتپە پوسەلكەسىنەن 15 ادام ءوز اۆتوكولىكتەرىمەن كەلگەن ء(اىىب-دە كولىك بولماعاندىقتان) ەكى پوليتسەي بۇرىن، ياعني، 2009-10 جىلدارى، مۇنداي ىسساپارعا ارنايى قۇرال-جابدىقتار الىپ كەلمەگەندىكتەرىن كورسەتكەن. سۇراۋ بارىسىندا ولاردى تەرگەۋ ءىسى پروتسەدۋرالىق زاڭ بۇزۋشىلىقتارمەن جۇرگىزىلگەندىگى، اتاپ ايتقاندا - تەرگەۋ ارەكەتتەرىنىڭ حاتتاماسى جاسالماعاندىعى، سوتتالۋشىلاردى «تانۋ» كەزىندە ستاتيستتەر بولماعاندىعى انىقتالعان. ەكى پوليتسەي دە 37 سوتتالۋشىنىڭ ەشقايسىسىن بىردەمەنى ورتەۋ، قيراتۋ نەمەسە الدەكىمدەردى ۇرىپ-سوعۋ ۇستىندە كورمەگەندىكتەرىن ايتقان.

ءتورت جابىرلەنۋشى كاسىپكەردى سۇراۋ ۇستىندە ولاردىڭ ەكەۋى ءوز تالاپتارىنان باس تارتقان. سوداي-اق، زەينەتكەرلىك قوردىڭ وكىلى دە ءوزىنىڭ تەك جەكە زاتتارى بۇلىنگەندىگىن ايتىپ، تالابىنان باس تارتقان.

جيھاز ساۋدالايتىن «يدالگو» جشس-نىڭ وكىلى احمەتوۆا گۇلميرانى سۇراۋ ۇستىندە قىزىق جايتتەر ورىن العان. ماسەلەن، ونىڭ سوزىنشە، وزدەرىنە كدو (كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ورتالىعى) مەن «سامۇرىق-قازىنا» قورى اينالىم كاپيتالىن تولىقتىرۋ ءۇشىن كرەديت بەرەمىز دەپ ۋادە ەتكەن، بىراق، سوعان قاراماستان، جشس تالابىنان باس تارتپاعان. وسىعان وراي ادۆوكاتتاردىڭ: «وسى قىلمىستىق ءىس ماتەريالدارى بويىنشا بەلگىسىز تۇلعالارعا قاتىستى قىلمىستىق ءىس بولەك وندىرىسكە شىعارىلعاندىعىن بىلەسىز بە؟ وسى ءىس بويىنشا شاعىمدى قاراۋسىز قالدىرىپ، ازاماتتىق تالاپ-ارىز بەرۋگە بولاتىندىعىن بىلەسىز بە؟ جشس مەملەكەتتى سوتقا بەرۋ ماسەلەسىن قاراستىردى ما؟» - دەگەن سۇراقتارىنىڭ بارلىعىنا احمەتوۆا: «بىلمەيمىن»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن.

ونىڭ ەسەسىنە سوڭعى سۇراققا ايرىقشا نازار اۋدارعان پروكۋرورلاردىڭ ءبىرى - اقباەۆ سۋديانىڭ رۇقساتىمەن ماڭعازدانا ءسوز سويلەپ، ونى: «قىلمىستىق ىستەر بويىنشا مەملەكەت تولەگەنىن قايدان كورىپ ەدىڭىز؟» - دەگەن سۇراقپەن اياقتاعان. البەتتە، مۇنداي وعاش پىكىر ادۆوكاتتاردىڭ قارسىلىعىن تۋدىرعان، الايدا سۋديا ولاردىڭ «ديسكۋسسيا» جاساۋىنا تىيىم سالعان. دەگەنمەن، ادۆوكاتتاردىڭ ءبىرى: «پروكۋرورلار قالانىڭ بۇرىنعى اكىمى ساربوپەەۆتىڭ كيىز ۇيلەرگە قاتىستى كەپىلدىك حاتى جونىندە نە ايتار ەكەن؟» - دەپ سۇراپ ۇلگەرگەن، بىراق ول سۇراق جاۋاپسىز قالعان.

ءوز كەزەگىندە سۋديادان رۇقسات الىپ سويلەگەن سوتتالۋشى وتكەلوۆ, جابىرلەنۋشىلەردىڭ كوبىسى زاڭ بىلمەگەندىكتەن، مەملەكەتتىڭ وزدەرىنە بەرەتىن كومەگى ولاردىڭ تالاپتارىنىڭ سوتتا راستالۋىنا بايلانىستى بولادى دەپ ويلايدى دەگەن پىكىر بىلدىرگەن. سونداي-اق، وتكەن اپتادا باس پروكۋراتۋرا جاساعان مالىمدەمەگە سايكەس، كدو-نىڭ جوعارىدا ءسوز بولعان كرەديتى دە بارىنە بۇيىرا قويماس دەگەن دە وي ايتىلعان.

سوت وتىرىسىنىڭ اياعىندا سۋديا ادۆوكات الىبيەۆتىڭ تالاپ-تىلەگىنە بايلانىستى مەديتسينالىق انىقتامانى جاريا ەتكەن. وعان سايكەس، 1988 جىلدىڭ 14-ساۋىرىندە تۋعان ءابدىراحمانوۆ ەسەنگەلدىنىڭ تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىندىعى سيزو-عا قامالعاننان سوڭ انىقتالىپ، ول ديسپانسەرلىك ەسەپكە قويىلعان. قازىر وعان دوتس تەراپيا (تۋبەركۋلەزدى توقتاتۋ) تاعايىندالعان. وسىعان وراي ادۆوكات الىبيەۆ انىقتاما بەرگەن دارىگەردى تولىعىراق سۇراۋ ءۇشىن سوتقا شاقىرۋدى ءوتىنىپ، سونىمەن سوت وتىرىسى اياقتالعان.

بۇگىنگى سوت وتىرىسىنا قاتىسقان شەتپەدەگى تارتىپسىزدىكتەرگە بايلانىستى تەرگەۋدەگىلەردىڭ تۋعان-تۋىستارىنىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ سوتى 17-ساۋىرگە تاعايىندالىپ، ورالمانداردى بەيىمدەۋ ورتالىعىندا وتەتىنگە ۇقسايدى.

قورىتا ايتقاندا، اقتاۋدا ءوتىپ جاتقان سوت پروتسەسىن، ءسىرا، بيلىك تولىق ۇستەمدىك ەتىپ، ال حالىق ونىڭ تابانىنىڭ استىندا تاپتالعان ۇلكەن قازاقستاننىڭ ايناداعى كىشىگىرىم كورىنىسىنە تەڭەسەك، قاتەلەسپەسپىز دەپ ويلايمىن.

سوتتالۋشىلار قۇقىتارىنىڭ بۇزىلۋى جونىندەگى كەيبىر فاكتىلەر:

1. تەرگەۋ كەزىندە سوتتالۋشىلاردى قورقىتىپ-ۇركىتۋ، ۇرىپ-سوعۋ، ازاپتاۋ ارەكەتتەرى ورىن العان، الايدا ولاردىڭ بارلىعى مۇنى جاريا ەتۋ جانە قۇقىقتىق كومەك الۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعان.

2. ءبىر ادامنىڭ ەكى ستاتۋسقا يە بولۋىنا زاڭ تىيىم سالسا دا، تالعات ساقتاعانوۆ تۇتقىندالعان سوڭ وعان قاتىستى تەرگەۋ ارەكەتتەرىن جۇرگىزگەن تەرگەۋشى كەيىن جابىرلەنۋشى بولىپ مويىندالعان

3. جۋرناليستەردى سوت پروتسەسىنە بىردە كىرگىزىپ، بىردە كىرگىزبەي قويۋ سوتتالۋشىلاردىڭ اشىق جانە جاريالى سوتقا قۇقىعىن بۇزۋدا.

4. سوتتالۋشىلارعا، اسىرەسە ولاردىڭ جاراقات العاندارىنا قاتىستى قولدانىلعان بۇلتارتپاۋ شارالارى ءتىپتى ولارعا تاعىلعان ايىپتار تۇرعىسىنان دا تىم قاتال. ال، مۇنايشىلاردىڭ جەتى اي بويى زاڭدى ەرەۋىل وتكىزىپ، كۇش قولدانباي كۇرەسكەندىگىن ەسكەرسە، سوت شارالارى ەش نەگىزسىز قاتىگەزدىك سيپاتقا يە بولادى. ونىڭ ۇستىنە، 16-جەلتوقسان كۇنگى قاندى قاساپ ۇستىندە جاقىندارى قازا بولعان ازاماتتاردىڭ تەمىر توردا وتىرىپ، كەرىسىنشە، حالىققا وق اتىپ، كوپتەگەن ادامنىڭ اجالىنا سەبەپشى بولعان پوليتسەيلەردىڭ «جابىرلەنۋشى» اتالىپ، بوستانىقتا ءجۇرۋى سوتتالۋشىلارعا وتە اۋىر پسيحولوگيالىق سالماق سالۋدا. سونداي-اق، كەيبىر پوليتسەيلەر، وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا، «مورالدىق شىعىن» ءۇشىن وتەماقى العان، ال وقتى قارۋدان اۋىر جاراقاتتار العان سوتتالۋشىلار سول ءۇشىن سوتقا بەرۋ قۇقىعىنان ايىرىلعان.

5. ايىپتاۋ جاعىنىڭ 12 بىردەي «كۋانىڭ» لاقاپ اتتار الۋى جانە سوتقا «سىرتتاي قاتىسۋى»، دەمەك، جالعان ەكەندىگى الدىن-الا بەلگىلى «كۋالىكتەردىڭ» سوت ۇستىندە تەكسەرۋسىز قالاتىندىعى دا سوتتالۋشىلار قۇقىعىن ورەسكەل بۇزادى.

6. نە سۋديانىڭ، نە پروكۋرورلاردىڭ وزدەرىنىڭ تىكەلەي مىندەتتەرىن سانالى تۇردە ورىنداماۋى، ياعني،  ماتەريالدىق شىعىن شەككەندەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن مۇقيات تۇسىندىرمەۋى، سونىڭ سالدارىنان جابىرلەنۋشىلەردىڭ «مەملەكەت ۋادە ەتكەن كومەكتى الا الماي قالامىز» دەگەن قاۋىپپەن سوتتالۋشى ازاماتتارعا كومەگى ءتيۋى مۇمكىن ارەكەتتەرگە بارماۋى دا سوڭعىلاردىڭ قۇقىقتارىنا ءوز زاردابىن تيگىزۋدە.

7. سوتتالۋشىلاردىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن وكىلەتتىلىكتەرىن تەرگۋشىلەردە بولعان جانە مەملەكەتتىك ايىپتاۋشىلاردا بار (دالىرەك ايتساق - ولار زاڭسىز يەمدەنىپ العان) مۇمكىندىكتەر مەن وكىلەتتىلىكتەرمەن مۇلدە سالىستىرۋعا كەلمەيدى. ماسەلەن، بىرىنشىلەرىنە ادۆوكاتتارىمەن جولىعۋدىڭ ءوزى ۇلكەن پروبلەما. نەمەسەسالىستىرمالى مىسال ءۇشىن، پروكۋرورلار سوتتالۋشىلارعا اكىرەڭدەپ، جەكىپ، ءتىپتى، قورقىتىپ سويلەسە دە (پروكۋرور سىدىقوۆ: «شىقشى بەرى!»), ولارعا «تۇك بولمايدى»، ال سوتتالۋشىلار پروكۋرورلارعا ۇقساس مىنەز كورسەتەر بولسا، دەرەۋ جازاعا تارتىلار ەدى...

جاسارال قۋانىشالين،

حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەتىنىڭ

اقپاراتتىق توپ جەتەكشىسى.

الماتى قالاسى،

2012 جىلدىڭ 09-ءساۋىرى.