سەنات توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ «جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ – كەشەندى جاڭعىرۋدىڭ نەگىزى» تاقىرىبىنا ارنالعان پارلامەنتتىك تىڭداۋدا سويلەگەن ءسوزى

ءبىز بۇگىن ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ايقىندايتىن قاستەرلى قۇندىلىقتارىمىز جايىندا پىكىر الماسۋ ءۇشىن جينالىپ وتىرمىز.

ءىس-شاراعا پارلامەنت دەپۋتاتتارى، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى جانە زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىسۋدا. وڭىرلەردەن ءبىراز ازاماتتار جانە بىرقاتار بەلگىلى قايراتكەرلەرىمىز بەينە بايلانىس ارقىلى قوسىلىپ وتىر. سىزدەرگە شاقىرۋىمىزدى قابىل الىپ، جيىنىمىزعا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەندەرىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىز.

بۇگىنگى تىنداۋىمىز وزەكتى جانە ماڭىزدى ماسەلەگە ارنالىپ وتىر. جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋدىڭ قاجەتتىلىگى ارتا تۇسكەنى ءسوزسىز.

پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىندا: «ۇلتتىق بولمىسىمىزدان، ءتول مادەنيەتىمىز بەن سالت-داستۇرىمىزدەن اجىراپ قالماۋ – بارلىق وركەنيەتتەر ميداي ارالاسقان الاساپىراندا جۇتىلىپ كەتپەۋدىڭ بىردەن ءبىر كەپىلى»، – دەگەن ەدى.

راسىمەن، ءبىز قازىرگى تاڭدا ونىمدەر مەن كاپيتالدار عانا ەمەس، مادەنيەتتەر، يدەيالار، اقپاراتتار ەركىن الماساتىن كەزەڭدەمىز. مۇنداي بايلانىستار، ءبىر جاعىنان، جاھاندىق ىنتىماقتاستىققا جول اشۋدا.

ال، ەكىنشى جاعىنان، ءارتۇرلى ىقپالداردىڭ كوبەيۋىنە دە اسەرىن تيگىزىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. مۇنىڭ ءوزى – ءبىزدىڭ كۇردەلى جانە قاراما-قايشى الەمگە اياق باسقانىمىزدىڭ كورىنىسى.

شىن مانىندە، قازىر الەم جوعارى قارقىنمەن وزگەرۋدە. مۇلدەم جاڭا كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىم پايدا بولدى. ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەر قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىراتىن نەگىزگى فاكتورعا اينالدى. قازىرگى تاڭدا الەم بويىنشا الەۋمەتتىك جەلىلەردى 4 ميللياردقا جۋىق ادام قولدانادى ەكەن.

وسىنداي اۋقىمدى كوممۋنيكاتسيا جاعدايىندا اقپاراتتاردىڭ الماسۋى بولاتىنى زاڭدىلىق. جالپى ءبىز – الەمدىك قوعامداستىقتىڭ اجىراماس بولشەگىمىز. سوندىقتان جاھاندانۋ پروتسەسىن جاڭا شىنايىلىق دەپ ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ودان قورعانىپ، يزولياتسياعا ءتۇسۋدىڭ بولاشاعى جوق. سول سەبەپتى، جاھاندانۋ بەرەتىن جاقسى يگىلىكتەردەن قۇر قالماۋىمىز كەرەك.

سونىمەن قاتار، وزىمىزگە پايدالى الەمدىك ۇردىستەردى ءتول مازمۇنمەن بايىتۋدى ماقسات تۇتۋىمىز قاجەت. بۇل رەتتە ءبىز «جاقسىدان ۇيرەنۋگە، جاماننان جيرەنۋگە» ءتيىسپىز. ول – وزگەنىڭ توزىعىن ەمەس، وزىعىن الىپ، ونى ۇلتتىق بوياۋىمىزبەن بايىتا ءتۇسۋ دەگەن ءسوز.

تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جايت، ءبىز جاھاندانۋ پروتسەسىنە ءتۇرلى ۇردىستەرگە ىلەسۋ عانا ەمەس، ءوزىمىزدىڭ دە وزىق قاسيەتتەرىمىزدى جانە جەتىستىكتەرىمىزدى الەمگە تانىتۋ مۇمكىندىگى دەپ قاراۋىمىز كەرەك. حالقىمىز عاسىرلار بويى ءوزىنىڭ قايتالانباس مادەنيەتىن، ونەرىن، سالت-ءداستۇرىن قالىپتاستىردى. ءبىز ولاردى ساقتاپ قانا قويماي، الەمدىك مادەنيەتتىڭ وزىق ۇلگىلەرىنە اينالدىرۋىمىز كەرەك. ەلباسى باستاماسىمەن قولعا الىنعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى دا وسىنداي يدەيالارعا تابان تىرەيدى. سوندىقتان، جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور دەپ بىلەمىز.

وسى ورايدا، ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەگەن سۇراقتىڭ وزەكتىلىگى ارتا تۇسەتىنى انىق. شىن مانىندە، بۇل باعىتتا ءبىراز جۇمىس ىستەلدى. اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن جەتىستىكتەرىمىز دە جەتكىلىكتى. بىراق شەشىمىن تاپپاعان تۇيتكىلدەر دە جوق ەمەس. مىنە، بۇگىن وزدەرىڭىزدى وسى ماسەلەلەر جونىندە اشىق پىكىر الماسۋ ءۇشىن شاقىرىپ وتىرمىز.

قۇرمەتتى قاۋىم!

جالپى، تاۋەلسىزدىكتى نىعايتىپ، ماڭگىلىك ەل بولۋ ءۇشىن قوعامدا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ اسا ماڭىزدى. ول قۇندىلىقتار ۇلتىمىزدى دارالاپ قانا قويماي، ەلىمىزدى دامۋعا دا باستاۋعا ءتيىس. وسى رەتتە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ اياسى كەڭ ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ ەڭ باستىسى قاستەرلى تاۋەلسىزدىك پەن قاسيەتتى جەرىمىز ەكەنى ءسوزسىز. سەبەبى، اتا-بابامىز ەلدىك پەن ەركىندىكتى اڭساپ، وسى ۇلى ماقساتتىڭ اياسىندا بىرىگە ءبىلدى. ۇلان-عايىر جەرىمىز ءۇشىن قاسىق قانى قالعانشا كۇرەسىپ، ونى كەلەر ۇرپاققا امانات ەتىپ قالدىردى. سوندىقتان ەل مەن جەردى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ ءبارىمىزدىڭ ابىرويلى مىندەتىمىز.

ءبىزدىڭ ءتىلىمىز، مادەنيەتىمىز جانە سالت- داستۇرلەرىمىز دە قايتالانباس ەرەكشەلىكتەرىمىز ەكەنى انىق. بۇگىنگى تىڭداۋ بارىسىندا قاتىسۋشىلار بۇل تاقىرىپتارعا كەڭىنەن توقتالا جاتار. ۇلتتىق قۇندىلىقتار ادامي قۇندىلىقتاردى دا قامتيتىنى بەلگىلى. مەن ءوز سوزىمدە وسى ادامي قۇندىلىقتارعا، ونىڭ ىشىندە ۇلى ابايدىڭ وسيەتىنە نازار اۋدارعىم كەلەدى.

جالپى، ءبىزدىڭ ومىرلىك تانىمىمىزدا ابايدىڭ الاتىن ورنى زور. ۇلى ويشىلدىڭ فيلوسوفياسى ۇلتىمىزدىڭ ءبىتىم-بولمىسىن تۇگەل قامتيدى. سوندىقتان قۇندىلىقتارىمىز تۋرالى ايتقان كەزدە ابايدى اينالىپ وتە المايمىز.

وسى ورايدا اقىننىڭ «تولىق ادام» تۇجىرىمداماسىنا باسا ءمان بەرىپ، ونى رۋحاني باعدار ەتىپ العانىمىز ورىندى بولار دەپ ويلايمىز. بۇل جايىندا مەملەكەت باسشىسى «اباي جانە ءححى عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسىندا ايتقانىن جاقسى بىلەسىزدەر. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، ابايدىڭ «تولىق ادامىنا» نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك، ىستىق قايرات ءتان. وسى فورمۋلاعا سايكەس ءبىرىنشى كەزەكتە قوعامدا ءبىلىم كۋلتىن قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت.

ءبىلىم الۋعا، ونى ودان ءارى دامىتۋعا دەگەن تالپىنىس ادام بالاسىن ۇنەمى العا جەتەلەپ كەلەدى. حالقىمىز ەجەلدەن بۇل ماسەلەگە ەرەكشە ءمان بەرگەن. عىلىم ىزدەپ الىس ەلدەرگە ساپار شەككەن ءال-ءفارابيدىڭ تۇلعاسى ۇلى دالادا بىلىمگە قۇشتارلىقتىڭ ەرەكشە بولعانىن دالەلدەيدى.

ال، قازىرگى زاماندا ءبىلىمنىڭ قاجەت ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى اقيقاتقا اينالدى. سول سەبەپتى، ءبىزدىڭ قوعامدا ءومىر بويى ءبىلىم الۋ داعدىسىن نەگىزگى قاعيداتقا اينالدىرعانىمىز ءجون. سونىمەن بىرگە، ءوزارا سەنىم، جاناشىرلىق پەن جاۋاپكەرشىلىك سياقتى قۇندىلىقتاردى كەڭىنەن دارىپتەگەنىمىز ابزال. ونىڭ ءبارى اباي ايتقان جىلى جۇرەكتەن باستاۋ الادى.

قوعامدا سەنىم بولعان جەردە ادامي قارىم-قاتىناستىڭ نىعايۋىمەن قاتار، ەكونوميكا دا داميدى دەگەن زاڭدىلىق بار. ماسەلەن، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى كەننەت ەرروۋ ەلدىڭ ەكونوميكالىق ارتتا قالۋىن ءوزارا سەنىمنىڭ بولماۋىمەن تۇسىندىرەدى.

سوندىقتان ءبىز ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە، مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ينستيتۋتتارعا دەگەن سەنىمىن نىعايتۋعا كۇش سالۋىمىز قاجەت. سونداي-اق، ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك قاسيەتىن دە كەڭىنەن دارىپتەگەن ابزال. بۇل جاۋاپكەرشىلىك جاناشىرلىقتان باستاۋ الاتىنى ءسوزسىز. سوڭعى كەزدەرى عالىمدار نارىقتىق ەكونوميكانىڭ داعدارىسى تۋرالى ءجيى ايتا باستادى. وعان وزگەدەن ءوزىن جوعارى قويۋ، كەز كەلگەن نارسەگە ۋتيليتارلىق كوزقاراس تۇرعىسىنان قاراۋ سەبەپ بولىپ وتىر. مۇنداي ۇستانىم قالا مەن اۋىلدىڭ، باي مەن كەدەيدىڭ، ءبىلىمدى مەن ءبىلىمسىزدىڭ اراسىن الشاقتاتىپ بارادى.

وسى رەتتە مەملەكەت، قوعام، بيزنەس جانە وتباسى دەڭگەيىندە ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك ۇعىمىن قالىپتاستىرعان ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىز. نەگىزى، جاناشىرلىق پەن جاۋاپكەرشىلىك ءبىزدىڭ قانىمىزعا سىڭگەن قاسيەت دەپ ايتا الامىز.

سەبەبى، حالقىمىز السىزگە قورعان، جىعىلعانعا سۇيەۋ، قامىققانعا دەمەۋ بولۋ كەرەك دەگەن ۇستانىمدى قاشاندا دارىپتەگەن. ۇلى اباي وسيەت ەتكەن ىستىق قايرات كاتەگورياسىنا تالاپ پەن ەڭبەكقورلىق سەكىلدى قاسيەتتەردى جاتقىزۋعا بولادى. بۇلار دا ۇلتىمىزدىڭ باستى قۇندىلىقتارىنا اينالۋعا ءتيىس. قازاق «تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار» دەپ تەگىن ايتپاعان. قازىرگىدەي اشىق باسەكە زامانىندا تالابى بيىك جاندار عانا جەتىستىككە جەتەدى. تالاپ ارقىلى تالانت تا جارقىراي تۇسەدى. ەلىمىزدە وعان مىسال جەتەرلىك.

حالقىمىز «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى» دەپ ادال ەڭبەكتىڭ قۇنى قاشاندا جوعارى ەكەنىن ەسكە سالىپ وتىرعان. قيىن دا كۇردەلى كوشپەندى تۇرمىس كەشكەن ۇلتىمىزدىڭ ءار ازاماتىن ەڭبەك شىڭداعان. ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋ – جاڭا زاماندا دا ۇلتتىق ۇستانىمعا، ومىرلىك ماقساتقا اينالۋى قاجەت.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاڭعىرۋ باعدارىن كەشەندى ءارى جۇيەلى جۇرگىزۋ ءۇشىن وسىنداي يدەولوگيالىق قۇندىلىقتاردى نىعايتىپ الۋىمىز كەرەك. سوندىقتان جوعارىدا اتالعان قۇندىلىقتاردى دۇرىس دارىپتەۋ اسا ماڭىزدى. ولاردى ازاماتتارىمىزدىڭ، اسىرەسە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋدىڭ وڭتايلى جولىن تابۋىمىز قاجەت. بۇل رەتتە نەگىزگى سالماق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا تۇسەتىنى ءسوزسىز. ءبىلىم بەرۋ وقۋ باعدارلاماسىن تۇسىندىرۋمەن عانا شەكتەلمەگەنى ءجون. ءبىزدىڭ ۇلتتىق تانىمدا ءبىلىم ءاردايىم تاربيەمەن قاتار جۇرگەن. سوندىقتان بالا ادامدىق الىپپەسىن اتا-اناسىمەن قاتار مەكتەپتەن ۇيرەنگەنى شارت.

ءبىلىم مەكەمەلەرى جاناشىر، ادال، جاۋاپتى، ەڭبەكقور بولۋدى ەرتە جاستان بالانىڭ بويىنا سىڭىرۋگە ءتيىس. سول سەبەپتى، وقۋ باعدارلاماسىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ ساباقتارىن قوسىپ، ونى جاڭاشا جاساقتاۋ ماسەلەسىن قاراعان ءجون بولار ەدى.

بۇگىنگى جيىنىمىزعا ۇكىمەت مۇشەلەرى قاتىسىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا بۇل باعىتتارعا باسىمدىق بەرىلەدى دەپ سەنەمىز. سونداي-اق، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋدە ينتەلليگەنتسيانىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە.

قاي زاماندا دا زيالى ازاماتتارىمىز قوعام ءۇشىن باعدار بولعان. الدىڭعى اعا بۋىن وسى باعىتتاعى ميسسياسىنا ادالدىق تانىتىپ، ءاردايىم ۇلتىمىزدىڭ ءۇنى، قورعاۋشىسى بولىپ كەلەدى. سول ءۇشىن ولارعا العىسىمىزدى بىلدىرەمىز.

ەندىگى كەزەكتە، ەلىمىزدە زيالى قاۋىمنىڭ جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىرۋدى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىز. ولار ءححى عاسىردا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋشى جانە ناسيحاتتاۋشى بولۋى شارت. بۇل باعىتتا دا جۇيەلى جۇمىستار اتقارىلۋى كەرەك.

قۇرمەتتى جيىنعا قاتىسۋشىلار!

بۇگىنگى وتىرىسىمىزدا وسىنداي وي-پىكىرلەردى جان-جاقتى تالقىلاۋعا مۇمكىندىك بولادى دەپ سەنەمىز.

سەنات ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دامىتۋعا تىڭ سەرپىن بەرەتىن ويلار مەن جوبالاردى قولداۋعا دايىن. قاجەت جاعدايدا، زاڭنامالىق وزگەرىستەرگە دە باستاماشى بولامىز. وسىلايشا ءبارىمىز بىرلەسىپ، وسى باعىتتا ناتيجەلى ەڭبەك ەتەمىز دەپ سەنەمىز.

نازار قويىپ تىڭداعاندارىڭىز ءۇشىن راحمەت.

ماۋلەن اشىمباەۆ

Abai.kz