بەينەلەۋ ونەرىندە اباي وبرازى ادەبيەتتەگىدەي جان-جاقتى تالدانىپ، سۋرەتشىلەر ءوز تۋىندىلارىندا ابايعا جاڭاشا تىنىس بەرىپ وتىرۋعا تىرىستى. قازاق بەينەلەۋ ونەرىندە اباي تاقىرىبىنا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قالام تارتقان كەسكىندەمەشى ءابىلحان قاستەەۆ ەدى. سۋرەتشى بۇل تاقىرىپقا شىعارماشىلىعىنىڭ ءبىر عانا كەزەڭىن ارناپ، بىرنەشە تۋىندىلار بەرۋمەن شەكتەلە قويمادى. ۇلى ويشىل، دارا تۇلعا اباي بەينەسى ءابىلحان قاستەەۆ شىعارماشىلىعىنا عۇمىرلىق ازىق بولدى. ونىڭ اباي تاقىرىبىنداعى ىزدەنىستەرى اباي مۇڭىن، اباي تىلەگىن، اباي كۇرەسىن جىرلاۋعا نەگىزدەلدى. 1934 جىلى سۋرەتشىنىڭ قارىنداشپەن سالعان اباي پورترەتى قاستەەۆتىڭ ابايتانۋ الەمىنىڭ باستاماسىنا اينالدى. ءىلىم، ءبىلىمدى جاقتاپ، قاراڭعىلىققا قارسى شىققان اباي ولەڭ مەن جىردى، قارا ءسوزدى كۇرەس قۇرالى ەتىپ تاڭدايدى. العاشىندا قاستەەۆ شىعارماشىلىعىندا دا اباي وسىنداي سيپاتتا كورىنىس تابادى. ابايدىڭ دانالىعى، ىلىمپازدىعى، ىزدەنگىشتىگى قولىنا قالام، قاعاز ۇستاپ تۇرعان كۇيى بەينەلەنسە، كەيدە شابىت شالقارىنداعى جۇمىس ۇستىندە كەسكىندەلدى. ءابىلحان قاستەەۆتىڭ ابايدى تانىپ، بىلۋگە ارنالعان وتىزدان اسا جۇمىسى بەلگىلى. ولاردى كەسكىندەمەشى جان-جاقتى قاراستىرىپ، ءار ءتۇرلى بەينەلەۋ تەحنيكالارى مەن ماتەريالداردا جۇمىس ىستەگەن.

بەينەلەۋ ونەرىندە اباي وبرازى ادەبيەتتەگىدەي جان-جاقتى تالدانىپ، سۋرەتشىلەر ءوز تۋىندىلارىندا ابايعا جاڭاشا تىنىس بەرىپ وتىرۋعا تىرىستى. قازاق بەينەلەۋ ونەرىندە اباي تاقىرىبىنا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قالام تارتقان كەسكىندەمەشى ءابىلحان قاستەەۆ ەدى. سۋرەتشى بۇل تاقىرىپقا شىعارماشىلىعىنىڭ ءبىر عانا كەزەڭىن ارناپ، بىرنەشە تۋىندىلار بەرۋمەن شەكتەلە قويمادى. ۇلى ويشىل، دارا تۇلعا اباي بەينەسى ءابىلحان قاستەەۆ شىعارماشىلىعىنا عۇمىرلىق ازىق بولدى. ونىڭ اباي تاقىرىبىنداعى ىزدەنىستەرى اباي مۇڭىن، اباي تىلەگىن، اباي كۇرەسىن جىرلاۋعا نەگىزدەلدى. 1934 جىلى سۋرەتشىنىڭ قارىنداشپەن سالعان اباي پورترەتى قاستەەۆتىڭ ابايتانۋ الەمىنىڭ باستاماسىنا اينالدى. ءىلىم، ءبىلىمدى جاقتاپ، قاراڭعىلىققا قارسى شىققان اباي ولەڭ مەن جىردى، قارا ءسوزدى كۇرەس قۇرالى ەتىپ تاڭدايدى. العاشىندا قاستەەۆ شىعارماشىلىعىندا دا اباي وسىنداي سيپاتتا كورىنىس تابادى. ابايدىڭ دانالىعى، ىلىمپازدىعى، ىزدەنگىشتىگى قولىنا قالام، قاعاز ۇستاپ تۇرعان كۇيى بەينەلەنسە، كەيدە شابىت شالقارىنداعى جۇمىس ۇستىندە كەسكىندەلدى. ءابىلحان قاستەەۆتىڭ ابايدى تانىپ، بىلۋگە ارنالعان وتىزدان اسا جۇمىسى بەلگىلى. ولاردى كەسكىندەمەشى جان-جاقتى قاراستىرىپ، ءار ءتۇرلى بەينەلەۋ تەحنيكالارى مەن ماتەريالداردا جۇمىس ىستەگەن.

«كيىز ءۇيدىڭ جانىنداعى اباي» اتتى كەسكىندەمەلىك تۋىندىسى 1938 جىلى اكۆارەل تەحنيكاسىندا ورىندالعان، تۇڭعىش تۋىندىسى. ءالى كاسىبي شەبەرلىگى تولىق قالىپتاسپاعان سۋرەتشىنىڭ بۇل كەزدەگى كەسكىندەمەلىك جۇمىستارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى اكۆارەل تەحنيكاسىندا ورىندالىپ، قاراپايىمدىلىعىمەن، تازالىعىمەن، اۆتورلىق كوزقاراستاردىڭ ايقىندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ¥لى اقىندى قازاقتىڭ كەڭ بايتاق تابيعاتىنىڭ اياسىندا بەينەلەگەن ءا.قاستەەۆ قورشاعان ورتا مەن قازاق دالاسىنىڭ كەڭدىگى ارقىلى ۇلى اقىن وبرازىن اشۋدىڭ العاشقى قادامدارىن جاسايدى.

نۋلى ورماندى تابيعات اياسىندا اق وتاۋ ورنالاسقان. كيىز ءۇي الدىندا كىشكەنە عانا دوڭگەلەك جەر ۇستەلدە بىرنەشە كىتاپتارى مەن جۇمىس ۇستىندە ويعا شومعان اقىن اباي ۇلتتىق كيىمدە مالداس قۇرا بەينەلەنەدى. جۇمىس ۇستىندەگى اباي ارنايى ەل جۇرتتان وقشاۋلانىپ، كيىز ءۇيىن تابيعات اياسىنا وڭاشالاپ تىككەنگە ۇقسايدى. بۇل اقىننىڭ وسى جازدى شىعارماشىلىققا ارناۋدى جوسپارلاعانىن تۇسپالداسا كەرەك. اقىن جايعاسقان كيىز ءۇيدىڭ سول جاعىندا بيىك تاۋمەن قالىڭ نۋلى قاراعايدى كورەمىز. ونىڭ ەتەگىندە باياۋ سىلدىراپ بۇلاق اعىپ جاتىر. سۋرەتشى بۇلاق سۋىنىڭ مولدىرلىگىن اباي جانىنىڭ تازالىعىمەن سالىستىرا كەلە، ادالدىقتىڭ بەلگىسى رەتىندە سۋ استىنان جىلتىراعان تاستاردى بارىنشا انىق كەسكىندەيدى. بيىك تاۋ سۋرەتشى ينتەرپريتاتسياسى بويىنشا اباي دانالىعىنىڭ، ۇلىلىعىنىڭ، دارالىعىنىڭ بەلگىسى

بولسا، تاۋ ەتەگىن جايلاعان نۋلى قالىڭ قارا ورمان اباي قۇرەسكەن قاراڭعىلىقتىڭ نىشانى ىسپەتتەس. دەگەنمەن، ءا.قاستەەۆ وسى ورماندى ابايعا قارسى شىققان نادان ورتا، باي - شونجارلار سەكىلدى سۇرىقسىز ەتىپ بەينەلەۋدى ماقسات ەتپەيدى. ول قانشالىقتى ابايعا توسقاۋىل بولعانىمەن، اقىن ناداندىقتىڭ قۇربانى بولعان حالقىن سونشالىقتى جاقسى كوردى، حالقىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن بۇكىل عۇمىرىن سارپ ەتىپ، جانىن قۇربان ەتتى. مىنە ءا.قاستەەۆ بەينەلەگەن تابيعات كورىنىسى، تاۋ ەتەگىن جامىراي جايلاعان قارا ورمان دا سونشالىقتى سۇلۋ، ءارى تىلسىم ەدى.

تاۋ ەتەگىندەگى جايلاعان ءمولدىر بۇلاقتى قاستەەۆ اقىن جانىنىڭ تازالىعىمەن سالىستىراتىن ءجونى بار. ويتكەنى ءمولدىر بۇلاق تاۋ-تاستى جارىپ شىققاندىقتان جاڭا ءبىر تىرشىلىك باستاماسى، ءومىر جالعاسى. اباي دا بولاشاققا دەگەن ءۇمىت وتىن سىيلاپ، ءىلىم مەن بىلىمگە نەگىزدەلگەن جاڭا ءومىر باستاماسىنا جول اشتى. الايدا جىلعالاپ اققان بۇلاق جيەكتەرى شومبال تاستارمەن جيەكتەلىپ، سۋ ارناسىنا توسەلگەن. بۇل دا ءوز زامانىندا اقىنعا كەدەرگى بولعان توپتىڭ بەينەسىن اڭعارتسا كەرەك.

ابايدىڭ سول جاق قاپتالىندا باسىنا توماعا كيگىزىلگەن بۇركىت بەينەلەنەدى. توماعا كيگەن بۇل قۇس بىرىنشىدەن قولدا باپتالعان، ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىنەن ايرىلعان. ارينە، ول قازاق تابيعاتىن، ساياتشىلىعىن تۇسپالداۋ ءۇشىن قولدانىلعانىمەن، ناقتى وسى جۇمىستا اباي تولعاعانداي جانى بۇعاۋعا تۇسكەن حالىق مۇڭىمەن پارا-پار. سوندىقتان كەسكىندەمەلىك جۇمىستا بەينەلەنگەن ءاربىر بولشەك، تابيعاتتىڭ جەكەلەگەن بولىگى ۇلى تۇلعا اباي تابيعاتىن، اباي بەينەسىن اشۋدا قولدانىلاتىن مەتافورالىق تەڭەۋ ادىستەرى بولىپ تابىلادى.

ابايدى بۇلايشى بەينەلەۋ ونىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ باستى تاقىرىپتارىن دا قوزعاپ، تۇسپالداپ ءوتۋى دەر ەدىك. مىسالى، تابيعات اقىن ءۇشىن ەڭ سۇيىكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. ال، وسى تۋىندىسىندا ءا.قاستەەۆ بەينەلەگەن تابيعات، قورشاعان ورتا، كۇيبەڭ تىرلىك اباي وبرازىن اشۋداعى سيمۆولدىق بەلگى. بۇل كەيىپكەر وبرازىن اشۋدىڭ سۋرەتشى تاڭداعان ەڭ قاراپايىم كوركەمدىك ءتىلى، ءپريميتيۆتى ءادىسى. تۋىندىدا اباي جان-جاعىندا بولىپ جاتقان وقيعالاردى ساراپتاۋشى، باقىلاۋشى جانە كومپوزيتسيانىڭ نەگىزگى يدەيالىق كۇشى رەتىندە كورىنىس تابادى. تابيعات، قورشاعان ورتا اباي بەينەسىنە باعىندىرىلعان.

ارينە، ءپريميتيۆتى ورىندالعان بۇل تۋىندىلار بەينەلەۋ زاڭدىلىقتارىن، كەڭىستىكتى شەشۋ، كەڭىستىكتە پلانمەن جۇمىس جاساۋ، جازىقتىققا دۇرىس پروپورتسيالى ورنالاستىرۋ، پەرسپەكتيۆالىق قىسقارتۋلار سەكىلدى ەرەجەلەردى تولىق يگەرىپ بولماسا دا ءا.قاستەەۆ بەينەلەنۋشى تۇلعانىڭ پورترەتتىك حاراكتەرىن جىلدام قابىلداپ، تەز جەتكىزەتىن ەرەكشە قابىلەتىن ودان ءارى دامىتا ءتۇستى. شىعارماشىلىعىنىڭ العاشقى كەزەڭىندەگى تۋىندىلاردان وسى اتالعان قەمشىلىكتەرمەن قاتار، اناتوميالىق، پروپورتسيالىق قاتەلىكتەر دە كوزگە ايقىن كورىنەتىن. دەگەنمەن بۇل سۋرەتشىنىڭ ىزدەنىس بارىسى، دامۋ جولى بولعاندىقتان مۇنداي كەمشىلىكتەردىڭ بولۋىنىڭ ءوزى زاڭدى.

1945 جىلى ءابىلحان قاستەەۆ اباي تاقىرىبىنا قايتا ورالادى. اباي وبرازىن اشۋدا سۋرەتشى ەندى اقىننىڭ شابىت شالقارىنداعى جاستىق شاعىنىڭ تولىق تۇلعالىق پورترەتىن جاساۋ ارقىلى كوركەمدىك شەشىم تابۋ جولدارىن قاراستىرادى. شابىتتىڭ كەلەسى ءبىر ءساتتى جەمىسى اباي بەينەسىن اسقاقتاتا تۇسكەن. بويىن تىكتەپ، قولىنا ۇستاعان كىتابىن وقۋ بارىسىندا العان اسەرىنەن ءالى ارىلا الماعان جاس اقىندى بولاشاقتاعى ۇلكەن شىعارمالاردىڭ جوسپارى ارقالاندىرىپ تۇرعانداي. ونىڭ اسەرىن قولىنا كىتاپ ۇستاعان كۇيى كوزىن الىسقا قاداپ، تەرەڭ ويعا كەتكەن تۇرىسىنان بايقايمىز.

ماڭدايى كەڭ، كلاسسيكالىق تۇرعىدا الدىنان ەرەكشە تۇسىرىلگەن جارىقپەن بەت-الپەتى نۇرلانعان. قاباعىن ءسال ءتۇيىپ، وي تورلاعان كوز جانارى مەن كەرىلە بىتكەن قاستارى جاس اقىن تۇلعاسىنا ەرەكشە سىمباتتىلىق پەن كەربەزدىك بەرەدى. ورتا بويلى اق قۇبا كەلگەن مەدرەسە وقۋشىسىنىڭ جۇزىنەن بولاشاعىنا، ءوز تاڭداۋىنا دەگەن ايقىندىلىق پەن سەنىمدىلىك، بىلۋگە، تانۋعا دەگەن قۇشتارلىق سەزىلەدى. ورتا بويىنا شاقتاپ قانا تىگىلگەن اشىق جاسىل ءتۇستى شاپانى كەۋدە تۇسىنان جالعىز تۇيمەمەن قاپسىرىلىپ، جاعاسى باعالى تەرىدەن تىگىلگەن. بۇل ابايدىڭ اقسۇيەك وتباسىنان شىققانىن دالەلدەي تۇسەدى. تىك جاعالى جەيدەسى اقىننىڭ ورىس ىلىمىنەن حابارى بار بىلىمپازدىعىن ايعاقتايدى. ادەتتە، مۇنداي كيىمدەردى اباي زامانىندا مەدرەسە شاكىرتتەرى عانا كيگەن. باسىنا كيگەن شاعىن قارا تاقياسى دا وسى مەدرەسە كيىمىنىڭ ۇلگىسى بولسا كەرەك.

كەسكىندەمەشى اقىننىڭ جاستىعىنا قاراماي كەنەپتى شەكتەۋلى تۇستەردە عانا شەشەدى. جاسىل مۇسىلماندىقتىڭ، ءبىلىمنىڭ بەلگىسى بولسا، ۇلى تۇلعا اباي ورىستان العان ءبىلىمىن ۇلتتىق داستۇرىمەن، مۇسىلماندىق پارىزىمەن ۇيلەستىرە بىلگەن. قارا ءتۇس ابايدىڭ جاس بولسا دا سابىرلى دا سالماقتى بەينەسىن بارىنشا اشا تۇسەدى. سونىمەن قاتار قارا ءتۇس اباي ومىرىندەگى جاقسى مەن جاماننىڭ، اق پەن قارانىڭ، ءبىلىم مەن ناداندىق اراسىنداعى ماڭگىلىك كۇرەستىڭ بەلگىسى. پورترەت اياسى دا قويۋ جاسىل مەن قوڭىر تۇستەردىڭ ءوزارا قاتىناسىندا شەشىلەدى.

1971 جىلى ءا.قاستەەۆ اباي بەينەسىنە قايتا ورالادى. ابايدىڭ بۇل تۋىندىدا كەمەلدەنگەن شاعىنداعى ەل اعاسى رەتىندە جارتاس ەتەگىندەگى تاسقا جايعاسقان كۇيى بەينەلەنگەن. ەل اعاسى جاسىنا كەلگەن بويىن تىكتەگەن كۇيى، سول باياعى جيناقى دا سالماقتى كۇيىندە بەينەلەنەدى. كىرشىكسىز تازالىق اباي بەينەسىنە مىنسىزدىك سىيلايدى. ۇستىنە جاراسىمدى ءارى قونىمدى تىگىلگەن ەۋروپالىق ۇلگىدەگى كوستيۋمى جەلبەگەي جامىلعان اقشىل ءتۇستى شاپانىمەن قاراما-قايشىلىقتا ۇيلەسە تۇسكەن. بۇل جولى اباي قولىنان جاس شاكىرتتىڭ كىشكەنە كىتاپشاسىن بايقامايمىز. ءتىپتى كەزەكتى ولەڭ جولى جازىلعان پاراق تا كورىنبەيدى. اباي قۇنانباەۆ سالىنعان مۇقاباسىنا ا.س.پۋشكين بەينەسى مۇقاباسىنا تۇسىرىلگەن قوماقتى ەڭبەكتى قولىنا ۇستاپ وتىر. بۇل ابايدىڭ ورىستىڭ كلاسسيكالىق ادەبيەتىن ەركىن وقىپ، تالقىلاعانىن بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار، قازاق حالقى ءۇشىن ەرەكشە قۇرمەت تۇتىلاتىن اباي قۇنانباەۆتى كەسكىندەمەشى ورىستىڭ كلاسسيك اقىنى پۋشكينمەن تەڭ دارەجەدە بەينەلەيدى.

بۇل پورترەتتىك تۋىندىلاردان ءا.قاستەەۆ شىعارماشىلىعىنداعى تاريحي پورترەتتىك بەينەلەرگە ءتان وزىندىك مانەردى بايقاۋعا بولادى. بەينەلەنۋشى تۇلعا الدىڭعى پلانعا شىعارىلىپ، قالعان كومەكشى دەتالداردىڭ بارلىعى كەيىنگە ىعىستىرىلادى. تاريحي تۇلعانىڭ قوعامداعى ءرولىن، قىزمەتىن انىقتاپ كورسەتەتىن زاتتى كەيىپكەردىڭ قولىنا ۇستاتا بەينەلەۋ دە كەسكىندەمەشى قىلقالامىنا ءتان. مۇنداي تۇلعالارعا مىنسىزدىك، كىرشىكسىز تازالىق جانە سابارلىلىق ءتان. تاريحي تۇلعالاردىڭ پورترەتتەرى مۇمكىندىگىنشە رەاليستىك سيپات تاۋىپ، باسقا سارىندارعا ۇلاسپايدى. تەك شوقان بەينەسىنەن عانا رومانتيكالىق سارىن ۇشقىندارىن بايقاي الامىز. سونىمەن قاتار، سۋرەتشى وبراز جاساۋدا ءاربىر اتريبۋتتى تاريحي دەرەكتەمەمەن دايەكتەۋگە جانە تۇلعانىڭ تاريحي ءومىر سۇرگەن ۋاقىتىمەن سايكەستەندىرۋگە ۇمتىلادى.

«جۇلدىز» جۋرنالى