«كوممۋنيزمنەن» قاشان قۇتىلامىز؟
قازاق ءتىلىنىڭ قايماعى بۇزىلا قويماعان ءوڭىر سانالاتىن وڭتۇستىكتە ونوماستيكا سالاسىنىڭ كۇن ءتۇسۋى ءتيىس كولەڭكەلى تۇستارى كوپ بولىپ تۇر. تىلدىك قورى وتە باي بولا تۇرا، اتاۋ بەرۋگە كەلگەندە جۇتاڭدىققا جول بەرەتىندەرى تۇسىنىكسىز. ماسەلەن، شىمقالادا «سامال» اتتى ىقشاماۋداندار وتە كوپ. «كىشى سامال»، «سامال-1»، 2, 3 دەپ كەتە بەرەدى. «قايتپاس» تا قايتالانا بەرەدى. وسى «سامال» اتاۋىنان باسقا اتاۋ جوق پا دەپ تاڭ قالماسقا شارا جوق.
ويتكەنى وسى اتتاس ىقشاماۋدان رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وبلىس ورتالىعىندا بار ەكەنى بەلگىلى.
«سامالدىڭ» نە سيقىرى بارىن كىم ءبىلسىن؟ ايتەۋىر، قازاقتا نەبىر ادەمى اتاۋلار قۇرىپ قالعانداي، وسى اتاۋدان ايىرىلعىمىز كەلمەيدى. ودان قالسا، «شاپاعات» ىقشاماۋدانى بار. ول دا جالعىز ەمەس. «دوستىق» تا سولاي. سونداي-اق قازىر وبلىس ورتالىقتارىندا «استانا» دەگەن ىقشاماۋداندار كوبەيىپ كەلەدى. جەرگىلىكتى جەرگە استانانىڭ اتىن جاپسىرۋ جاراسا ما؟ كەڭەستىك كەزەڭدە اتى بەرىلگەن «ءساۋلە» اتتى ىقشاماۋدان بار. ازىرگە ول جالعىز. ەلدى مەكەندەرگە، ىقشاماۋداندارعا كىسى ەسىمىن بەرۋگە بولمايدى دەگەن ماسەلە وڭتۇستىككە جۇرمەيدى.
قازاق ءتىلىنىڭ قايماعى بۇزىلا قويماعان ءوڭىر سانالاتىن وڭتۇستىكتە ونوماستيكا سالاسىنىڭ كۇن ءتۇسۋى ءتيىس كولەڭكەلى تۇستارى كوپ بولىپ تۇر. تىلدىك قورى وتە باي بولا تۇرا، اتاۋ بەرۋگە كەلگەندە جۇتاڭدىققا جول بەرەتىندەرى تۇسىنىكسىز. ماسەلەن، شىمقالادا «سامال» اتتى ىقشاماۋداندار وتە كوپ. «كىشى سامال»، «سامال-1»، 2, 3 دەپ كەتە بەرەدى. «قايتپاس» تا قايتالانا بەرەدى. وسى «سامال» اتاۋىنان باسقا اتاۋ جوق پا دەپ تاڭ قالماسقا شارا جوق.
ويتكەنى وسى اتتاس ىقشاماۋدان رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وبلىس ورتالىعىندا بار ەكەنى بەلگىلى.
«سامالدىڭ» نە سيقىرى بارىن كىم ءبىلسىن؟ ايتەۋىر، قازاقتا نەبىر ادەمى اتاۋلار قۇرىپ قالعانداي، وسى اتاۋدان ايىرىلعىمىز كەلمەيدى. ودان قالسا، «شاپاعات» ىقشاماۋدانى بار. ول دا جالعىز ەمەس. «دوستىق» تا سولاي. سونداي-اق قازىر وبلىس ورتالىقتارىندا «استانا» دەگەن ىقشاماۋداندار كوبەيىپ كەلەدى. جەرگىلىكتى جەرگە استانانىڭ اتىن جاپسىرۋ جاراسا ما؟ كەڭەستىك كەزەڭدە اتى بەرىلگەن «ءساۋلە» اتتى ىقشاماۋدان بار. ازىرگە ول جالعىز. ەلدى مەكەندەرگە، ىقشاماۋداندارعا كىسى ەسىمىن بەرۋگە بولمايدى دەگەن ماسەلە وڭتۇستىككە جۇرمەيدى.
بۇگىندە شىمكەنتتىڭ اۋماعى كەڭەيىپ بارا جاتقانى بەلگىلى. جاڭا ىقشاماۋداننىڭ قازىعى قاعىلعاننان باستاپ ەل «قانداي اتاۋ بەرەر ەكەن؟» دەپ ەلەڭدەپ وتىرادى. الايدا الابۇرتقان كوڭىلدى مەزى ەتەتىن اتاۋلار ءالى دە قالماي كەلەدى. شىمكەنتتىڭ شەت جاعىنان «سولتۇستىك-باتىس» دەگەن ىقشاماۋدان بوي كوتەرىپ كەلەدى. «باسقا اتاۋ تابىلماي قالدى ما؟» دەپ تاڭعالماۋعا شارا جوق. ونوماستيكا كوميسسياسى مۇشەلەرىنىڭ ايتۋىنشا، مۇندا ازىرگە قونىستانۋشىلار جوق. سەبەپ - جەر تەلىمدەرىن بەرۋ جۇمىستارى ەندى عانا قولعا الىنعان. ەگەر تۇرعىندار سانى ارتىپ، ولار ۇسىنىس تۇسىرسە، ىقشاماۋدانعا اسەم اتاۋ بەرۋگە بولادى ەكەن. تاعى دا «سامالداتىپ» تۇرماسا ەكەن دەيسىڭ...
كوشە اتاۋلارى دا اناۋ ايتقانداي ماقتانارلىقتاي ەمەس. قالامى جۇيرىك قارىمدى جازۋشى مارحابات بايعۇتتىڭ كەزىندە «اتامنىڭ اتىن - اۋىلعا، كوكەمنىڭ اتىن - كوشەگە» دەگەنى بۇگىندە ماتەلگە اينالىپ كەتتى. راسىندا، ەسىمى ەلگە ەتەنە تانىس ەمەس كىسى اتىن كوشەگە بەرۋ ءۇردىسى باسقا-باسقا، وڭتۇستىك ءۇشىن تاڭسىق ەمەس. بىرەۋدىڭ باتىر باباسى، ەكىنشىنىڭ سوعىسقا قاتىسقان اتاسى، ەندى ءبىرىنىڭ اكەسى كولحوز باستىعى بولعان، ەڭ ارىسى ءبىر اۋىلدىڭ باسكوتەرەرى بولعان دەگەندەي كەتە بەرەدى. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ دا ازدى-كوپتى ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن شىعار، الايدا بارىنە كوشە اتاۋىن بەرۋ كوڭىلگە قونىمدى ما؟ ماسەلە - وسىندا...
رەسپۋبليكا بويىنشا بۇگىنگە دەيىن 1000-نان استام ەلدى مەكەننىڭ اتاۋى ءوزگەرتىلىپتى. ونىڭ 404-ءى - وڭتۇستىكتىڭ ەنشىسىندە. وبلىس بويىنشا 873 ەلدى مەكەننىڭ 404-ءىن وزگەرتكەننىڭ وزىندە ءالى 33 اۋىلدىڭ اتاۋى ءبۇگىنگى زامان تالابىنا ساي بولماي تۇر. ۇلتتىق ناقىشقا ساي اتاۋلاردى تاڭداۋ ءبۇگىنگى كۇننىڭ باستى ماسەلەسى بولۋى ءتيىس. ءاسىرەسە شەكارا ماڭىنداعى ەلدى مەكەن اتاۋلارى ەلىمىزدىڭ بەت-بەينەسى ءىسپەتتى ەمەس پە؟ وسى ماقساتتا وزبەكستانمەن شەكارالاس جاتقان اۋدان، كەنت، اۋىل اتاۋلارىن اۋىستىرۋ ءبىرىنشى كەزەكتە قولعا الىنعان. ماقتاارال، سارىاعاش، تۇلكىباس جانە قازىعۇرت اۋدانىندا 92 ەلدىمەكەن جاڭا اتاۋعا يە بولعان. وبلىس اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆ 33 اۋىلدىڭ بايىرعى اتاۋىن قايتارۋدى، بۇگىنگى كۇنگە ساي كەلمەيتىن 597 كوشەنىڭ اتىن وزگەرتۋدى، جاڭادان سالىنعان 506 كوشەگە ات قويۋدى مىندەتتەگەن بولاتىن. وبلىستىق ونوماستيكالىق كوميسسيا ءماجىلىسىنىڭ حاتتامالىق شەشىمىمەن شىمكەنت قالاسىنداعى وتارشىلدىق-توتاليتارلىق ءداۋىردەن قالعان 200-دەن استام كوشە اتتارىن لايىقتى اتاۋلارمەن وزگەرتۋگە شەشىم شىعارعان ەدى. الايدا قالانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە قۇزىرلى ورگان قىزمەتكەرلەرىنىڭ اياعى تيمەگەن جەرلەر دە بارشىلىق. ءماسەلەن، وبلىس ورتالىعىندا 112-ورام بار. مۇنداعى كوشەلەردىڭ باسىم بولىگى جەمىس-جيدەكتىڭ اتىن يەلەنگەن. يابلونەۆايا، ورەحوۆا، ابريكوسوۆا دەپ كەتە بەرەدى. 20 جىل وتسە دە، قازاقىلىقتىڭ ءيىسى جەتپەگەن ايماققا ەندى قاشان جەتەرى بەلگىسىز. ودان ءبولەك، قىزىل يمپەرياعا ايانباي ەڭبەك ەتكەن «كوسەمدەردىڭ» اتاۋى دا مىزعىماي تۇر. «قازىعۇرت» ىقشاماۋدانىمەن قاناتتاس جاتقان كارل ماركس دەگەن اۋىل بار. ەگەمەندىك الىپ، ەل ەڭسەسى كوتەرىلگەنىنە 20 جىلدان اسسا دا، كوممۋنيزمدى اڭساپ ءجۇرگەندەر جەتەرلىك. قالادان تەمىرلانعا شىعا بەرىستە ورنالاسقان كوممۋنيزم اۋىلىنىڭ اتى زاتىنا ساي بولماي تۇر ازىرگە. مۇنداي مىسالداردى قالانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تابۋعا بولادى...
وكسانا ىسقاقوۆا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ حاتشىسى:
- ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ قۇرامىندا 17 مۇشە بار. ولاردىڭ قاتارىنا تاريحشى، ءتىل مامانى، جازۋشى مەن باق وكىلدەرى كىرەدى. تۇرعىندار، دەپۋتاتتار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ۇسىنىستاردى وسى كوميسسيا مۇشەلەرى قارايدى. ەلدى مەكەندەرگە قايتا اتاۋ بەرۋ ماسەلەسىندە سول اكىمشىلىك اۋماقتىق ءبىرلەستىكتە تۇراتىن تۇرعىنداردىڭ 60 پايىزدان استامى حاتتاماعا قول قويۋى كەرەك. قايتا اتاۋ بەرۋ كەزىندە قۇجات اۋىستىرۋ ماسەلەسى قيىندىق تۋدىرادى. ءبىزدىڭ كوميسسيادان كەلىپ انىقتاما الۋلارى كەرەك. ءبىر اتاۋ بەرىلگەن سوڭ، ول 10 جىلعا دەيىن اۋىستىرىلمايدى. «سولتۇستىك-باتىس» ىقشاماۋدانىن «استانا» دەپ اتاساق دەگەن ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتىر. بىراق ونداعىلار جەر تەلىمىنە مەملەكەتتىك اكتىلەرىن العانىمەن، تۇرعىندار سانى جەتىڭكىرەمەيدى. سول سەبەپتى ولاردىڭ تاراپىنان حاتتاماعا قول قويىلعان ۇسىنىس ءتۇسۋى ءتيىس.
اۆتور: گۇلجان كوشەروۆا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى
«الاش ايناسى» گازەتى
