«جاڭاوزەن ءىسى»: «كونبەسەڭ «پرەسس-حاتاعا» اتتاندىرامىز!»
17-ءساۋىر كۇنى اقتاۋدا «شەتپە ءىسى» بويىنشا دا سوت پروتسەسى باستالدى، سوندىقتان ەكى سوت پروتسەسى تۋرالى حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەت مۇشەلەرىنىڭ جەدەل مالىمەتتەرى نەگىزىندەگى رەپورتاجدار بۇدان ءارى قاراي قاتار بەرىلىپ وتىرادى. بۇگىن وسى ماتەريالدان كەيىن «شەتپە ءىسى» جونىندەگى تۇڭعىش رەپورتاج نازارلارىڭىزعا ۇسىنىلادى.
17-ءساۋىر كۇنى اقتاۋداعى سوتتىڭ 16-شى وتىرىسىندا سوتتالۋشىلاردى سۇراۋ جالعاسقان.
سوتتالۋشى جانات مۇرىنباەۆ: 16-جەلتوقسان كۇنى ەرتەڭگىلىك مەن وتباسىممەن، ايەلىم مەن بالالارىمدى ەرتىپ، مەيرامدى كورۋگە الاڭعا باردىم. ساعات 10-داردا اكىمدىك پەن پوليتسيا بالالار مەن ستۋدەنتتەردىڭ كولونناسىن الىپ كەلدى. الدارىندا سالتاتتىلار. ولاردى بۇرىن مەيرامدار كەزىندە الاڭعا ۇنەمى وتەتىن جەرى كەڭ 3-ءشى جانە 5-ءشى ىقشاماۋداندار جاعىنان كىرگىزەتىن، ال بۇل جولى، نەگە ەكەنىن، جۇرت جيىن تۇرعان جانە جۇمىس كيىمىن كيگەن مۇنايشىلار شوعىرلانعان، ءبىر مەزگىلدە ءۇش-اق ادام وتە الاتىن تار كىرەبەرىس ارقىلى اكىمدىك جاعىنان الىپ كەلدى. وسىنى پايدالانىپ، پوليتسيا بىردەن شەپ قۇردى دا، «كولونناعا جول اشامىز» دەگەن سىلتاۋمەن مۇنايشىلاردى الاڭنان سىرتقا قاراي ىعىستىرا باستادى.
پروكۋرور: ءسىز الاڭدا 16-سى كۇنى تارتىپسىزدىكتەر دايىندالعانىن ءبىلدىڭىز بە؟
جانات: جوق، ارينە. بىلسەم، سول كۇنى الاڭعا كىشكەنتاي بالالارىم مەن ايەلىمدى ەرتىپ بارار مە ەدىم؟
17-ءساۋىر كۇنى اقتاۋدا «شەتپە ءىسى» بويىنشا دا سوت پروتسەسى باستالدى، سوندىقتان ەكى سوت پروتسەسى تۋرالى حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەت مۇشەلەرىنىڭ جەدەل مالىمەتتەرى نەگىزىندەگى رەپورتاجدار بۇدان ءارى قاراي قاتار بەرىلىپ وتىرادى. بۇگىن وسى ماتەريالدان كەيىن «شەتپە ءىسى» جونىندەگى تۇڭعىش رەپورتاج نازارلارىڭىزعا ۇسىنىلادى.
17-ءساۋىر كۇنى اقتاۋداعى سوتتىڭ 16-شى وتىرىسىندا سوتتالۋشىلاردى سۇراۋ جالعاسقان.
سوتتالۋشى جانات مۇرىنباەۆ: 16-جەلتوقسان كۇنى ەرتەڭگىلىك مەن وتباسىممەن، ايەلىم مەن بالالارىمدى ەرتىپ، مەيرامدى كورۋگە الاڭعا باردىم. ساعات 10-داردا اكىمدىك پەن پوليتسيا بالالار مەن ستۋدەنتتەردىڭ كولونناسىن الىپ كەلدى. الدارىندا سالتاتتىلار. ولاردى بۇرىن مەيرامدار كەزىندە الاڭعا ۇنەمى وتەتىن جەرى كەڭ 3-ءشى جانە 5-ءشى ىقشاماۋداندار جاعىنان كىرگىزەتىن، ال بۇل جولى، نەگە ەكەنىن، جۇرت جيىن تۇرعان جانە جۇمىس كيىمىن كيگەن مۇنايشىلار شوعىرلانعان، ءبىر مەزگىلدە ءۇش-اق ادام وتە الاتىن تار كىرەبەرىس ارقىلى اكىمدىك جاعىنان الىپ كەلدى. وسىنى پايدالانىپ، پوليتسيا بىردەن شەپ قۇردى دا، «كولونناعا جول اشامىز» دەگەن سىلتاۋمەن مۇنايشىلاردى الاڭنان سىرتقا قاراي ىعىستىرا باستادى.
پروكۋرور: ءسىز الاڭدا 16-سى كۇنى تارتىپسىزدىكتەر دايىندالعانىن ءبىلدىڭىز بە؟
جانات: جوق، ارينە. بىلسەم، سول كۇنى الاڭعا كىشكەنتاي بالالارىم مەن ايەلىمدى ەرتىپ بارار مە ەدىم؟
پروكۋرور: ءسىزدى ۇرىپ-سوقتى ما؟
جانات: يا، تەرگەۋشى اۋەزوۆ قالدىباي مەن ماسكا كيگەن ءۇش ومون ۇرىپ-سوقتى.
سوتتالۋشى پاراحات دۇيسەنباەۆ: مەن جاڭاوزەندە 1989 جىلدان تۇرامىن، سوندىقتان ءدال 16-جەلتوقساندا بيلىكتىڭ ءبىرىنشى رەت (!!!) جۇرتتى تۋرا الاڭعا كيىز ءۇي تىگىپ، وت جاعىپ، قازانعا اس پىسىرۋگە ماجبۇرلەۋىنە تاڭ قالام. ال، مەيرام باستالعان بويدا اكىمدىك پەن پوليتسيا سالتاتتىلار باستاعان بالالار مەن ستۋدەنتتەر كولونناسىن ءدال ءبىز تۇرعان اكىمدىك جاقتاعى تار جولمەن وتكىزە باستادى. بۇرىن جولى كەڭ 3-ءشى جانە 5-ءشى ىقشاماۋداندار جاقتان وتكىزەتىن. پوليتسيا شەبىن باسقارعان ءابدىراسۋل وتەشەۆ كولونناعا جول اشقانداي ءتۇر كورسەتىپ، وزدەرىنىڭ باستى مىندەتى - مۇنايشىلاردى الاڭنان تىقسىرۋ ارەكەتىنە كىرىستى. جانە سول كەزدە ءبىزدى بوقتاپ-بالاعاتتاۋمەن بولدى. ەكەۋمىز ۇشىراسىپ قالعاندا ول مەنىڭ انامدى بوقتادى. ءسوز رەتىمەن ايتا كەتەيىن، مەنىڭ انام - باتىر-انا. سوعان شىداماي كەتىپ، مەن وتەشوۆتىڭ ءوزىن بوقتادىم. مۇنى مەن مويىندايمىن. ال سول قاسىرەت كۇنى مەن الاڭدا زاڭعا قارسى ەشتەڭە جاساعان جوقپىن. ونىڭ ەسەسىنە حالىققا وق اتقاندار مەنىڭ اكەمدى ءولتىرىپ، تۋعان قارىنداسىمدى اۋىر جاراقاتتادى. قازىر ول دا، مەن سياقتى، سوتتالۋشى ورىندىعىندا وتىر.
جانە مەنىڭ ءوز كوزىممەن كورىپ، ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەنىم - ايەلدەر بوساناتىن ءۇيدىڭ تاساسىنان شىققان پوليتسەيلەر شەبىنە مىلتىقوۆتىڭ: «وگون نا پوراجەنيە!» - دەپ بار داۋسىمەن بۇيرىق بەرگەنىن ايتقىم كەلەدى. نەگە پوليتسيا نىساناعا العانداردىڭ كوبى، ءتىپتى جارالى بولسا دا، سوتتالىپ جاتىر، ال حالىققا وق اتىپ، قانشاما ادامدى ولتىرگەندەردى سوتتامايدى؟؟؟
مەنى تۇتقىنداعان كەزدە تەرگەۋشى ەرجان ءۇش ومونمەن بىرگە: «تارتىپسىزدىكتەردى ەڭ ءبىرىنشى باستاعان وسى!» - دەپ، مەنى اياۋسىز ۇرىپ-سوقتى. ودان كەيىن دە بۇل ەرجان مەنى ءوزىنىڭ كابينەتىندە ۇنەمى ۇرىپ-سوعۋمەن بولدى. بىردە ول، قولىمنىڭ كىسەندەۋلى بولعانىن پايدالانىپ، مەنى ەدەنگە قۇلاتتى دا، شالبارىمدى شەشىپ: «ەگەر سەن تەرگەۋگە قاجەت كورسەتۋلەر بەرمەسەڭ، مەن مىنا دۋبينكانى ارتقى تەسىگىڭە تىعام!» - دەپ قورقىتتى.
سوتتالۋشى سەرىك اقجىگىتوۆ وزىنە سۇراقتاردى ورىس تىلىندە قويۋدى وتىنگەن. ويتكەنى ول قازاق ءتىلىن ناشار بىلەدى ەكەن. الايدا ونى تۇتقىنداعان كەزدە جانە ودان كەيىنگى الدىن-الا تەرگەۋ بارىسىندا تەرگەۋشىلەر قپك تالابىن بۇزىپ، وعان اۋدارماشى بەرمەگەن. وسى جاعدايدىڭ انىقتالۋىنا وراي ادۆوكات سارسەنبينا رەسمي تالاپ-تىلەك جاساپ، سوتتالۋشىنى ۇستاۋ ءساتى مەن تەرگەۋ تۇسىندا ورىن العان ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىقتار نەگىزىندە سوتتان اقجىگىتوۆتى تۇتقىنداۋ مەن ودان الدىن-الا الىنعان جازباشا كورسەتۋلەردى زاڭسىز دەپ تانۋدى وتىنگەن.
سوت وتىرىسىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا سوتتالۋشىلار جاڭبىر ەرعازەۆ، جاراس بەسماعامبەتوۆ، جەڭىس ءبوپىلوۆ، سامات قويشىباەۆ، راسۋل مۇحامبەتوۆ سۇرالعان.
ولاردىڭ بارلىعى وزدەرى جونىندە، 16-جەلتوقسان قارساڭىندا، ءدال قاسىرەت كۇنى جانە ودان كەيىن بولعان وقيعالار تۋرالى بايانداپ بەرگەن. ۇستالعان ساتتەن بەرى باستارىنان وتكەرگەن ۇرىپ-سوعۋ، ازاپتاۋ، قورلاۋ جانە باسقا زاڭسىزدىقتاردى (ونىڭ ىشىندە، ادام قاشان تالاپ ەتىلگەن قىلمىستىڭ ءبارىن مويىندامايىنشا بىرنەشە جەندەت تولاسسىز ازاپتايتىن ۇرەيلى «پرەسس-حاتا»-مەن قورقىتۋ دا بار) بۇگەلى-شىگەلى اڭگىمەلەي كەلە، وزدەرىنىڭ بۇرىنعى كورسەتۋلەرىنەن تۇگەل دەرلىك باس تارتقان.
ادۆوكات سارسەمبينا تەرگەۋشى ونەروۆتىڭ پروكۋرور تويجان مەن سۋديا ساليەۆكە ەرعازەۆتى تۇتقىنداۋ جونىندە جىبەرگەن حاتىندا پروتسەسسۋالدىق قاتەلەر جىبەرۋىنە بايلانىستى جاڭبىردىڭ بۇلتارتپاۋ شاراسىن وزگەرتۋدى جانە تەرگەۋ ارەكەتتەرىن نەگىزسىز دەپ تابۋدى وتىنگەن تالاپ-تىلەك تۇسىرگەن. ماسەلەن، حاتتىڭ باس جاعىندا ەرعازەۆ تۋرالى ايتىلسا، اياق جاعىندا اسپەنتاەۆ تۋرالى ايتىلعان. سونىمەن قاتار، ونەروۆ تەرگەۋ توبىنىڭ قۇرامىنا تەك 28-جەلتوقسان كۇنى عانا ەنگىزىلگەن، سوندىقتان تۇتقىنداۋ ءۇشىن سانكتسيا سۇراۋعا قۇقىعى بولماعان. جانە كۇدىكتىلەردى انىقتاۋ ماقساتىنداعى تەرگەۋ شارالارى كەزىندە ەرعازەۆتىڭ فوتوسۋرەتتەرىنىڭ كسەروكوشىرمەلەرى ۇسىنىلعاندىعىن، ال قپك فوتوسۋرەتتىڭ تۇپنۇسقاسى پايدالانىلۋىن تالاپ ەتەتىندىگىن ايتقان.
سۋديا بۇل تالاپ-تىلەكتى اشىق قالدىرعان.
اسپەنتاەۆ، ەرعازەۆ پەن مۇحامبەتوۆكە قاتىستى تالاپ-تىلەك تۇسىرگەن ادۆوكات جۋاسپاەۆا ولاردىڭ، 16-جەلتوقساندا جاراقاتتار السا دا، جابىرلەنۋشىلەر قۇرامىنا كىرگىزىلمەگەندىگىن، ال قارۋ قولدانعان پوليتسەيلەردىڭ ۇستىنەن جۇرەتىن سوتتىڭ 27-ساۋىردە باستالاتىندىعىنىن نەگىزگە الىپ، سوتتىڭ ءتيىستى قۇجاتتاردى دەر كەزىندە جولداپ، پروتسەسسۋالدىق شەشىم قابىلداۋىن وتىنگەن.
تالاپ-تىلەكتى قابىلداپ العان سۋديا ماتەريالدار جولدانادى دەپ ۋادە بەرگەن.
«شەتپە ءىسى»: سوت پروتسەسى اشىق نارازىلىقتان باستالدى
17-ءساۋىر كۇنى اقتاۋداعى ورالمانداردى بەيىمدەۋ ورتالىعىندا شەتپەدەگى وقيعالارعا بايلانىستى سوت پروتسەسىنىڭ 1-ءشى وتىرىسى باستالعان. باستاپقىدا مۇندا «جاڭاوزەن ءىسى» بويىنشا سوت پروتسەسىن وتكىزۋ جوسپارلانعان ەكەن. ورتالىقتىڭ عيماراتى قالادان شالعاي، كولىك ناشار قاتىنايتىن جەردە ورنالاسقان كورىنەدى (ەرتەڭىگىلىك جۋرناليستەر 20 مينۋت كۇتىپ، كولىك بولماعان سوڭ جول ۇستىنەن ءماشينا ۇستاۋعا ءماجبۇر بولعان). بىراق، سوعان قاراماستان، وسى ءىس بويىنشا سوتتالۋشىلاردىڭ تۋعان-تۋىس، جاقىندارى مەن جاناشىرلارى سوت پروتسەسىنە كوپ جينالعان.
سوتتالۋشىلار ءتىزىمى (بارلىعى 12 ادام):
ابەزوۆ قاجىمۇرات
اديەۆ اسان
باقىتجانوۆ عابيدەن
دۇرىسباەۆ ەسەنقوس
ەرمۇقانۇلى قاسىم
جىلقىشيەۆ بەكبەرگەن
مىرزاتاەۆ جۇمابەك
مامبەتوۆ ەرجان
سابىرباەۆ نۇربولات
سادىعۇلوۆ دۇيسەنبەك
تولەەۆ اسىلبەك
تولەۋوۆ قۋانىش
ساعات 10-دا سۋديا مىرزابەكوۆ بەردىبەك قالشابەكۇلى (سۋرەتتە) سوت وتىرىسىن باستاعان. ول سوتتى «اشىق جۇرەدى» دەپ جاريالاعان، الايدا باق-تاردىڭ ارنايى بولمەگە اۋىسۋىن وتىنگەن. ال، دىبىس جانە بەينەتۇسىرۋلەردى تەك العاشقى 10 مينۋت ىشىندە جۇرگىزۋگە رۇقسات ەتىپ، ودان سوڭ تىيىم سالعان. پروكۋرورلار (تۇراەۆ، جاناەۆ، ابجەتوۆ، ەسمۇراتوۆ - بارلىعى دا ماڭعىستاۋ وبلىسىنان) بۇل تۇرعىدا سۋديامەن كەلىسىپ، ال ادۆوكاتتار مەن سوتتالۋشىلار، كەرىسىنشە، پروتسەستىڭ تولىق ءتۇسىرىلۋىن قالاعان.
ءسوز سۇراعان سوتتالۋشى تولەۋوۆ, ەگەر ونىڭ ادۆوكاتى سانسىزبايۇلى پروتسەسكە قاتىسپايتىن بولسا، ءوزى دە قاتىسۋدان باس تارتاتىندىعىن مالىمدەگەن. سونداي-اق، زالعا ءوزىنىڭ تۋىستارىن جىبەرۋدى تالاپ ەتكەن. سول جەردە انىقتالعانداي، سانسىزبايۇلى «جاڭاوزەن ءىسى» بويىنشا سوت پروتسەسىنە قاتىسىپ جاتقاندىقتان، سوت تولەۋوۆكە باسقا ادۆوكات - وستەمىروۆتى تاعايىنداعان ەكەن.
بۇدان سوڭ سوتتالۋشى ەرمۇقانۇلىنىڭ ادۆوكاتى يسمايلوۆ ءىس ماتەريالدارىمەن تانىسىپ شىعۋ ءۇشىن سوت پروتسەسىنىڭ باستالۋىن كەيىنگە ىسىرا تۇرۋدى وتىنگەن. ويتكەنى ىستە قپك-نىڭ 100-ءشى بابى بويىنشا قۋىپسىزدىك شارالارى قولدانىلاتىن جاڭا كۋالار پايدا بولىپتى.
كەڭەسۋ بولمەسىنە كەتكەن سۋديا قايتىپ ورالعان سوڭ يسمايلوۆتىڭ تالاپ-تىلەگىن قاناعاتتاندىرماعانىن، ال تولەۋوۆكە باسقا ادۆوكاتتىڭ زاڭعا سايكەس تاعايىندالعاندىعىن ايتقان.
سوت وتىرىسىن ودان ءارى جالعاستىرعان سۋديا سۇراۋعا جابىرلەنۋشىنى شاقىرعان، بىراق وسى كەزدە سوتتالۋشىلار نارازىلىق رەتىندە تۇگەل ورىندارىنان تۇرىپ، وتىرماي قويعان. ولاردىڭ بىرەۋى: «ءبىز سوت ءادىل وتەدى ەكەن دەسەك، بۇل جەردە تاعى دا بىزگە جالا جاباتىنعا ۇقسايدى عوي. ءبىز زالدا جۋرناليستەردىڭ، ك+ تەلەارناسىنىڭ بولۋىن، پروتسەستىڭ تەلەجازباسى ءجۇرۋىن تالاپ ەتەمىز!» - دەگەن.
سۋديا ولاردى وتىرۋعا جانە تىنىشتالۋعا شاقىرعان. الايدا سوتتالۋشىلارمەن ىنتىماقتاستىق بىلدىرگەن زالداعى جۇرت تا ورىندارىنان تۇرىپ، ولاردىڭ تالاپتارىن قايتالاعان.
سوتتالۋشىلاردىڭ ءبىرى: «ءبىز حالىق ءۇشىن تۇردىق، قازىر دە تۇرامىز. حالىققا قارسى وق اتقانداردى سوتتاۋ كەرەك!» - دەپ مالىمدەگەن. زالداعىلار مۇنى قول سوعىپ قوشەمەتتەگەن، سودان سوڭ سوتتالۋشىلاردىڭ ميكروفونىن ءوشىرىپ تاستاعان. سويتسە دە، سوتتالۋشىلار تار ساڭىلاۋعا اۋىزدارىن تاقاپ: «بىزگە وق اتقاندار مەن ءبىزدى ۇرىپ-سوققاندار وسى زالدا وتىر. ال ءبىز كىمدى ءولتىرىپپىز؟ كىمگە زورلىق جاساپپىز؟ كۋالاردى شيفرمەن جاسىراتىنداي، ءبىز نەمەنە، لاڭكەستەرمىز بە؟ ەگەر ادىلەتتىلىك بولماسا، ءبىز وزىمىزگە قول جۇمساۋعا دايىنبىز!» - دەپ ايقايلاعان.
زالدا ءبىرىنشى قاتاردان ءبىر تاپ-تۇيناقتاي شال تۇرەگەلىپ، پريستاۆ جىلدام ۇسىنا قويعان ميكروفون ارقىلى تىنىشتىققا، سوت پەن زاڭدى سىيلۋعا شاقىرعان. سويتسە، زالداعىلاردىڭ ايتۋىنشا، ول شەتپەنىڭ بۇرىنعى سوتى، قازىر اقساقالدار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى يتەمگەن ورىنباەۆ دەگەن «قاريا» ەكەن.
وسىدان سوڭ سۋديا زالدان شىعىپ، كۇزەت سوتتالۋشىلاردى الىپ كەتكەن.
جارتى ساعاتتان سوڭ قايتىپ ورالعان سۋديا سوتتالۋشىلاردىڭ زالعا كىرۋدەن باس تارتقاندىعىن، بىراق ولارسىز دا سوت جۇرە بەرەتىندىگىن ايتىپ، سۇراۋعا جابىرلەنۋشىنى شاقىرعان. سول ءسات زالداعى ادامدار ورىندارىنان ءدۇر كوتەرىلىپ، شىعار ەسىككە قاراي بەتتەگەن، ال زالدا تەك پروتسەستىڭ تاراپتارى عانا قالعان.
سونىمەن، بيلىكتىڭ ءوز قۇرباندارىن «سوتتاۋ» جونىندەگى ەكىنشى پروتسەسى باستالدى. جاۋاپقا تارتىلۋشى 12 ازاماتتىڭ دا، ولاردى قولداۋشى قاراپايىم حالىقتىڭ دا شەكتەن شىققان زاڭسىزدىق، وزبىرلىق پەن ادىلەتسىزدىككە قاتتى كۇيىنىپ، كۇرت شيرىعۋى جانە اشىق نارازىلىق ءبىلدىرۋى جاعدايىندا... ارينە، سۋديا مىرزابەكوۆ ايتقانداي، «سوتتى سوتتالۋشىلارسىز دا جۇرگىزە بەرۋگە» بولاتىن شىعار، بىراق گايكانى، اسىرەسە «حالىق» اتتى «گايكانى» تىم قاتتى بۇراپ جىبەرۋدىڭ اقىرى نە بولاتىنىن بيلىكتىڭ بۇل «ۆينتيگى» بىلەدى مە ەكەن؟ ءاي قايدام...
جاسارال قۋانىشالين،
حالىقارالىق «جاڭاوزەن-2011» كوميتەتىنىڭ
اقپاراتتىق توپ جەتەكشىسى.
الماتى قالاسى،
2012 جىلدىڭ 17-ءساۋىرى.
«اباي-اقپارات»
ەكىنشى سۋرەتتى تۇسىرگەن - اندرەي تسۋكانوۆ
