ء(ى.جانسۇگىروۆ پوەزياسىنداعى «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنىڭ لينگۆوكوگنيتيۆتىك سيپاتى)

ء(ى.جانسۇگىروۆ پوەزياسىنداعى «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنىڭ لينگۆوكوگنيتيۆتىك سيپاتى)

ادام بالاسىنىڭ كوگنيتيۆتىك ساناسىندا «جالعىزدىق»  كونتسەپتىسى ەرەكشە ورىن العانى بەلگىلى. سەبەبى، ءولىمنىڭ العىشارتى دا كەيىنگى سالدارى دا ادام بالاسىنىڭ قايعىرۋ ارەكەتىنە ۇلاسىپ، بەلگىلى ۋاقىت ولشەمىنە سايكەس جەكەلەنۋگە، ياعني جالعىزدىققا اكەلىپ تىرەيدى. بۇل - جاراتىلىستىڭ بۇلجىماس زاڭدىلىعى. «جالعىزدىق» - يسلام ءدىنىنىڭ تىرەگى تاۋحيد ءىلىمىنىڭ  نەگىزگى ۇعىمدارىنىڭ ءبىرى. جالعىزدىق - تۇتاس جاراتىلىستى، ءمان مەن بارلىقتى جاراتۋشى اللا تاعالا، سونىڭ عانا قاسيەت بەلگىسى. «جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسادى» دەۋ، قازاق تانىمىنىڭ تىرەگى كانوندىق يسلام ەكەنىن كورسەتەدى. بۇل، قازاق حالقىنىڭ  اۋليە، حاكىم، دانىشپان جانە عۇلامالارعا قۇرمەتپەن قاراعانىن، بىراق ولشەۋسىزبەن ولشەنگەندەردى قابىلداماعانىن بايقاتادى. جالعىزدىق - فيلوسوفيادا  دا نەگىزگى ۇعىم - كاتەگوريا، ءسوز ونەرىندە، سول سياقتى بەينەلەۋ ونەرىندە باستى كوركەمدىك ەستەتيكالىق موتيۆ» [1,  120-121 ب.]. ال «سوپىلىق دۇنيەتانىمعا نەگىزدەلگەن جىراۋلىق قولدانىستا جالعىزدىق پەن جەكەلىك ءوزارا ىرگەلەس تە، الشاق تا ۇعىمداردى بەرەتىن كوگنيتيۆتىك بىرلىكتەر رەتىندە تانىلادى. جالعىز جانە جەكە سوزدەرى لەكسيكا-سەمانتيكالىق بىرلىك رەتىندە ءبىر دەڭگەيدەگى  ماعىنالاس سوزدەر بولعانىمەن بەلگىلى ءبىر ۇلتتىڭ تىلدىك-مادەني كونتەكسىندەگى مەنتالدى بىرلىك - كونتسەپت رەتىندە كەيدە ءبىر-بىرىمەن سايكەسە بەرمەيدى. جالعىزدىق كونتسەپتىسى جىراۋلىق پوەتيكادا ءبىر، تاق، جالعىز سوزدەرىنىڭ ۇعىمدىق اياسىندا ايقىندالادى. «جالعىزدىق تەك اللاعا جاراسقان» دەگەن فيلوسوفيالىق كونتسەپتسيا  بويىنشا جالعىزدىق جەكە ادامدار ءۇشىن «جامان» دەپ باعالانسا، جەكەلىك كەرىسىنشە، «دارالىق، وزگەدەن ەرەكشەلىك، ارتىقشىلىق» رەتىندە باعالانادى. «قۇم جيىلىپ تاc بولماس، قۇل جيىلىپ باس بولماس» دەگەن قاناتتى قاعيدانىڭ استارىندا جالپى كوپشىلىكتىڭ  نەمەسە بىرىڭعايلىقتىڭ انتيپودى جەكە، ياعني دارا تۇلعا تۋرالى تانىم جاتقانى اڭعارىلادى» [2, 22 ب.]. پوەتيكالىق ماتىندەگى كونتسەپتىلىك قۇرىلىمداردىڭ كورىنىسى تۋرالى زەرتتەگەن عالىم ا.امىربەكوۆا «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنە توقتالا كەلە: «جالعىزدىق - بۇل مەتافيزيكالىق كونتسەپت. باقىت ۇعىمى سەكىلدى ءتۇسىنىلۋى كۇڭگىرت ۇعىنىلۋى مەن تانىلۋى قيىن ۇعىم» - دەگەن پىكىر بىلدىرەدى [3, 54 ب.].

«جالعىزدىق قۇدايعا  عانا جاراسقان»، «جالعىز جىگىت جارىماس» دەگەن سياقتى ت.ب. پارەميولوگيالىق بىرلىكتەردەن بايقالاتىن جالعىزدىق تۋرالى حالىقتىق ۇعىم-تۇسىنىك ولەڭ تىلىندە، اقىن ءى.جانسۇگىروۆتىڭ كوركەمدىك تانىمىندا ەرەكشە قىرىنان ايقىندالا تۇسەدى. پوەتيكالىق ماتىندەگى «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنىڭ پسيحولوگيالىق اسپەكتىسى: دۇنيەدەن اۋلاقتانۋ، جاپاندى جالعىز كەزۋ، وتى ءوشۋ فرەيمدەرى ارقىلى تانىلادى. فيلوسوفيالىق اسپەكتىسى تاعدىر، جان باعۋ، ءومىر كەشۋ، دۇنيە فرەيمدەرىمەن بەرىلەدى. مىسالى:

كوڭىلىنە قۇلاگەردەن قۇيىلىپ مۇز،

كۇيكيىپ وتىر تاستا اقان بايعىز.       .

جان تىنىشىن ەلدەن ەمەس، جەردەن تاپقان،

سونداي ءبىر ادام بوپتى جانى جالعىز («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

مۇندا «جالعىزدىق» كونتسەپتىسى «جانى جالعىزسىراۋ»، «كۇيكيىپ وتىرۋ»، «جان تىنىشىن ىزدەۋ» فرەيم-ستسەناريلارى ارقىلى تانىلعان. ولار ستەرەوتيپتىك اسسوتسياتسيالىق تاڭبالار ارقىلى قالىپتاسقان.

اقىن تۋىندىلارىنداعى، ياعني پوەتيكالىق ماتىندەگى «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنىڭ كورىنىسى ينديۆيدۋالدى تۇسىنىكتە جانە پوەتيكالى بەينەلەنۋىندە اۆتوردىڭ جەكە سيتۋاتسيالارى مەن مەتافورالاۋ تاسىلدەرى ارقىلى تانىلاتىنى انىقتالدى. ونى مىناداي كوگنيتيۆتىك مودەلدەر ارقىلى كورسەتۋگە بولادى:

«جالعىزدىق - تىنىشتىق» كوگنيتيۆتىك مودەلى. جان كۇيىنىڭ تىنىشتىق تابۋعا ۇمتىلىسى جالعىزدىققا اپارادى. «تەرەڭ تۇكپىردەگى ەرەن جان قوزعالىستارىنىڭ سانامەن بۇركەمەلەنۋى. بۇل اتاۋدىڭ ماعىنالىق بولشەكتەرى  ۇنسىزدىك، تولعانىس، تۇڭعيىققا باتقان اۋىرلىق (وي), تىلسىم» [4, 97 ب.].

«شات كوڭىلدى»، «تەڭىز كوڭىلدى» ازاپ الىپ «جابىرقاپ جاپان ءتۇزدى جالعىز كەزگەن» ادامنىڭ ومىردەگى شاراسىزدىعى ولىممەن تەڭ، بىراق ءولىمدى مويىنداي وتىرىپ ءومىر ءسۇرۋ - وزگە الەمگە ەنۋ. دەمەك، شاراسىزدىق - ءومىر سۇرە وتىرىپ ءولۋ. ءومىر مەن ءولىمنىڭ اراجىگى تەك فيزيولوگيالىق جاقتان عانا ولشەنبەسە كەرەك. وسى رەتتە، شاراسىزدىق، شاراسىز بولۋ، ارەكەتسىز قالۋ قازاق ۇعىمىندا «ءتىرى ولىك»، «مىسكىن» تىلدىك بىرلىكتەرىمەن سيپاتتالادى. ول تۇمشالانۋعا، جەكەلەنۋگە، بولەك ءبىر «تىنىش الەمدى» ىزدەۋگە ارەكەتتەندىرەدى.

تەنتىرەپ تاۋدا ۇدايى، تاستا قاڭعىپ،

وتى وشكەن، بويىندا جوق جاس قۇمارلىق;

كەتكەندە قىزىق تارقاپ، قانى سۋىپ،

ايداعان اي دالاعا جانى قۋىپ.

جاپ-جالعىز تاۋدى، تاستى مەكەندەگەن،

جانىنا جولاتقىزباي جاندى جۋىق.

ومىردەن جيىركەنىپ كوڭىلى سۋىپ،

قالعانداي اينالادان وزگە تۋىپ («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

بۇل جولداردان تانىلاتىن جالعىزدىق - تۇرمىس-تىرشىلىكتەگى جالعىزدىق ەمەس، قۇلازىعان رۋحاني جالعىزدىق. اقىننىڭ ويسۋرەت، فرەيمدىك ستسەناريلىك تانىمىندا قاراستىرىلعان «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنىڭ ماتىندەگى تىلدىك ەكسپليكاتسياسى: وتى ءوشۋ، قۇمارى تارقاۋ، قىزىعى تارقاۋ، قانى سۋ، كوڭىلى سۋ ەلەمەنتتەرى ارقىلى كورىنەدى.

«جالعىزدىق -  ىشكى ازاپ» كوگنيتيۆتىك مودەلى. «ادام - الەم، الەم - ادام» دەسەك، ادامنىڭ رۋحاني بولمىسىنىڭ كۇيرەۋىنەن جالعىزدىققا جەتەلەيدى، ءومىرى تەك جابىعۋ مەن قۇلازۋدان تۇرادى.

ادام  كوڭىلىنىڭ قۇلازۋى كەيدە ادام اتاۋلىدان اۋلاقتاۋعا، جالعىزدىققا جەتەلەيدى.  «جالعىزدىق» -  «دۇنيەدەن اۋلاقتانۋ»، تۋعان ەلدەن كەتە الماۋ - «ازاپ». فيلوسوفيالىق تۇرعىدان تۇسىندىرەر بولساق، ىشكى جاننىڭ الدەبىر ءابسوليۋتتى كۇشكە ۇمتىلۋى.

ول كۇندە وسى تاۋدا جالعىز جان ءجۇر،

دۇنيەدەن اۋلاقتانعان دابىر-ءدۇبىر،

قارا شال قايىڭدى وتىر كولەڭكەلەپ،

ءبىر قۋ باس شال ۇستىندە ءىلۋلى تۇر.

تابا الماي تىنىشتىقتى تۋعان ەلدە،

كەتە الماي ءبىرجولاتا بوتەن جەرگە،

تارتقاندا جالعىزدىقتان جانى قورلىق،

توسەگەن تالاي ەرلەر وققا كەۋدە («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

دۇنيەدەن  اۋلاقتانۋ - فرەيم. ساناداعى ستەرەوتيپتىك اسسوتسياتسيالىق تاڭبالار ارقىلى قالىپتاسقان. قازاق تانىمىندا دۇنيەدەن اۋلاقتانۋ بۇل الەمنەن جوعالۋمەن پارا-پار. جوعالۋ. اباي ءتىلى سوزدىگىندە: «قۇرۋ»، جويىلۋ»، «جوق بولىپ كەتۋ»، «ءىز-ءتۇزسىز قۇرىپ كەتۋ» [5, 265 ب.]. كونتسەپت بويىنشا: ادامنىڭ دۇنيەدەن بولەكتەنۋى،  وزگە الەمگە جول تارتۋى،  ءوزىن-ءوزى ۇمىتۋى، ىشكى تارتىستىڭ جوعالۋى. عالىم ق.جامانباەۆا مۇنى «ادامنىڭ ءوزىنىڭ ىشكى «مەنىمەن» باس تارتۋى، پروتسەسپەن تۇتاسۋى، ءوزىن وزىنەن، دۇنيەدەن ءبولۋ، ءوزىن-ءوزى ۇمىتۋ» - دەپ تۇسىندىرەدى[4 ، 95 ب.].

«جالعىزدىق -  كوڭىل جايلاۋى» كوگنيتيۆتىك مودەلى. «كوڭىلدىڭ كوكشەتاۋى» - كوڭىلدىڭ كوركى، كوكشەتاۋدىڭ سۇلۋلىعى. بۇل پوەتيكالىق تەڭەۋ اقىن پوەزياسىندا «كوڭىلىنىڭ كوكشەتاۋى قۋاڭ تارتىپ، قىزىعىن قايعى وراعى كەتكەن ورىپ» تۇرىندە قولدانىلادى. «قىزىعىن قايعى ورۋ» - ويسۋرەت. سانادا بەينەلەۋ ارقىلى قالىپتاسقان.

كوڭىلگە  كولەڭكەنىڭ سىزات ءتۇسىرۋى جالعىزدىققا جەتەلەيدى.

ءبىر كۇندە بولعان جىگىت جان جايلاۋى،

قايدا ونىڭ كۇلكى، ويىنمەن جايناڭداۋى؟

قۇلازىپ كۇزدى كۇنگى كوكشەتاۋداي،

قىزىقتىڭ كوشىپ كەتكەن - سار جايلاۋى («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

ادامنىڭ كوڭىل جايلاۋى الۋان ءتۇرلى سەزىمنىڭ شەتسىز-شەكسىز كەڭدىگى، ونىڭ جاز جايلاۋىنىڭ كورىنىسىندەي سان الۋان قالپى. «قىزىقتىڭ  سار جايلاۋى كوشىپ كەتۋى» - بۇل ومىردە قىزىق پەن دۋماننىڭ قالماۋى، ءان مەن ءساننىڭ جوعالۋى، قۇردىمعا كەتۋى، قۇلازۋ، جالعىزسىراۋ.

تۇسىندىرمە  سوزدىكتە «جالعىزسىراۋ»، «جابىرقاۋ»، «كوڭىلسىزدىك باسۋ» دەپ تۇسىندىرىلگەن «قۇلازۋ» - كونتسەپت بويىنشا: ءتىرى پەندەنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ قاڭىراۋى بولىپ ۇعىنىلادى.

«جالعىزدىق -  باتىرلىق» كوگنيتيۆتىك مودەلى. «جالعىزدىق» ۇعىمى ۇلتتىڭ تانىم كەڭىستىگىندە بىردە جاعىمدى، بىردە جاعىمسىز استار بەرەتىنى اڭعارىلادى. جالعىزدىق جامان ۇعىم تۋىنداتقانمەنەن، جەكەلىك ۇنەمى جامان بولىپ تابىلمايدى. ول بىردە ازاپ، بىردە قورلىق بولسا، كەيدە باتىرلىق ۇعىمىمەن دە شەكتەسەدى. سوندىقتان «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنە جالاڭ ءارى ءبىر جاقتى قاراۋعا بولمايدى. 

كورگەندە مۇنى حالىق قالدى قاتىپ

«مىناعان شىعا الماس-دەپ-ەشكىم باتىپ!»

قوراعا تۇسكەن جالعىز جولبارىستاي،

ول تۇردى، كورگەن كوزدى تاڭىرقاتىپ.

جايراڭداپ جايساڭ اقان قايمىققان جوق،

جۇرەگىن جولبارىستان اينىتقان جوق.

«جات ەلدە جالعىز ءجۇرمىن» دەپ يمەنىپ،

بولار دەپ ءتۇبىن قالاي قايعىرتقان جوق («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

مۇنداعى «قوراعا تۇسكەن جالعىز جولبارىستاي»، - ويسۋرەت. سانادا ەپيزودتى بەينەمەن سالىستىرۋ ارقىلى قالىپتاسقان.

 

«جالعىزدىق - قورلىق» كوگنيتيۆتىك مودەلى.

«جالعىزدىق. داراشىلدىق. جاپا -جالعىز قالۋ. دۇنيەدەن، الەمنەن ءبولىنۋ. ءوزىنىڭ جانىن الاستاۋ» عانا ەمەس، جالعىزدىق - قورلىق[4, 97 ب.].اباي ءتىلى سوزدىگىندە: «جالعىزدىق كورۋ - كەمشىلىك كورۋ، وپىق جەۋ، جالعىزسىراۋ» [5, 236 ب.].

تومەندەگى ولەڭ جولدارىندا «جالعىزدىق» ۇعىمىن تانىتاتىن تىلدىك بىرلىكتەر تۇگەل دەرلىك سانادا مەتافورالانعان.

- «ءومىر ءبىتتى، ەدىل؟» دەپ،

«مولام - قوينىڭ، اق وزەن،

اق كويلەگىم - كەبىن!» دەپ

ەدىلگە   ءوزىن   كومگەنى...

جاۋ قولىندا ەل تاپپاي

جالعىز، ءالسىز، پاناسىز...

جان سايالار جەر تاپپاي،

ولىمگە   ءوزىن   بەرگەنى... («دالا» پوەماسىنان).

جاقىن جوق، جاناشىر جوق، جالعىز قالىپ،

قۇز قارا زارلاپ جاتىر، ءدىر-ءدىر قاعىپ.

بايگەنى اس ەتىندەي جۇلقىلاپ ءجۇر،

بىرەۋدىڭ جىلىنشىگىن مالعا شاعىپ («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

«ەدىلگە  كومۋ»، «جاقىنى بولماۋى»، «جاناشىرسىز قالۋ» قايعى ەمەس، كۇيىنۋ. «كۇيىنۋ  - ىزالانۋ، قاپا بولۋ، نازالانۋ، كەيۋ» [5, 339 ب.]. سوندىقتان مۇنداعى جالعىزدىق ازاپتانۋمەن، «جان ازابىمەن» بايلانىستى كورىنەدى.

«جالعىزدىق - كەدەيلىك، السىزدىك» كوگنيتيۆتىك مودەلى.

اقىن تانىمىندا جالعىزدىق السىزدىكتى، كەدەيلىكتى تانىتادى.

جابىلا جالعىز ۇيگە جاۋ مۇڭدالاپ

شاڭ باستى، شابۋىلمەن قىردى، جويدى.

ايى جوق، ءجيى جۇلدىز. قارا تۇنەك

جىراڭقاي ءبىر تاسادا وزەگىرەك

جالعىز ءۇي، جارىم-جاندى كەمپىر مەن شال.

لىقىلداپ ءبىر توپ بالا جاتىر تۇنەپ («رۇستەم قىرعىنى» پوەماسىنان).

پوەتيكالىق ماتىندەگى «قارا تۇنەك»، «جالعىز ءۇي»، كەمپىر-شال»، «توپ بالا» ۇعىمدارى  وزارا اسسوتسياتسيالىق تىزبەك قۇرىپ،  «قارا تۇنەك» قورقىنىش، ۇرەيدى، «جالعىز ءۇي» دارمەنسىزدىكتى، «كەمپىر-شال»، «توپ بالا» السىزدىكتى تانىتادى. مۇنداعى «جالعىز جانە كوپ قازاق حالقىنىڭ كونتسەپتۋالدىق تانىمىندا دۇنيەنىڭ جاقسى جانە جامان بولىكتەرى رەتىندە باعالاۋىشتىق ولشەمگە يە» [3, 21 ب.].

«جالعىزدىق - وكىنىش، ۋايىم» كوگنيتيۆتىك مودەلى.

جاراتىلىس زاڭدىلىعى - تۋ، ءولۋ. تىلىمىزدەگى «بىرگە تۋماق بار دا، بىرگە ولمەك جوق» پارەميولوگيالىق بىرلىگى استارىنداعى وي ادامنىڭ تۇبىندە جالعىزدىق تورىنان قۇتىلمايتىنىن تانىتىپ، «قايعى» كونتسەپتىسىمەن استاساتىنىن اڭعارتادى.

ومىردەگى توسىن جاعدايلار مەن سەبەپتەردىڭ اسەرىنەن، كەنەتتەن كەلگەن اجالدىڭ سالدارىنان زور قايعى، وكىنىش تۋىندايتىنى بەلگىلى.

قۇلاگەر شاپساڭ باۋىرىڭ جازىلاتىن،

جەروشاق تۇياعىڭمەن قازىلاتىن.

قۇشاقتاپ قۋ دالادا قالدىم جىلاپ،

جازىم بوپ جاۋ قولىنان جالعىز اتىم! («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

قازاقتىڭ جىلقى اڭساتقان جارلى، بايىن،

جارلىنى جالعىز اتسىز الدى ۋايىم («قۇلاگەر» پوەماسىنان).

ايى جوق، ءجيى جۇلدىز. قارا تۇنەك

جىراڭقاي ءبىر تاسادا وزەگىرەك

جالعىز ءۇي، جارىم-جاندى كەمپىر مەن شال.

لىقىلداپ ءبىر توپ بالا جاتىر تۇنەپ («رۇستەم قىرعىنى» پوەماسىنان).

قازاق ۇعىمىنداعى «وشكەن جانباۋ» ورنى تولماس وكىنىشكە اكەلىپ، شەكسىز «ۋايىم» قايعى الەمىنە باستايدى. بۇل ابستراكتىلى ۇعىم  پوەتيكالىق ماتىندە «قۋ دالادا جىلاۋ» ويسۋرەتى ارقىلى تانىلادى. «شىندىق دۇنيەدەگى كورنەكى بەينەلەردى جالپىلاپ، نارسەلەردىڭ ىشكى قاسيەتتەرىن، تابيعات پەن قوعامنىڭ زاڭدىلىقتارىن ابستراكتىلى ويلاۋ ارقىلى تانىپ بىلەدى. ابستراكتىلى ويلاۋ دۇنيەتانۋدىڭ ەكىنشى، جوعارى ساتىسى بولىپ تابىلادى. سەزىمدىك تانىمعا قاراعاندا ويلاۋ دۇنيەنى تەرەڭىرەك جانە تولىعىراق تانىپ بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى» [6, 199 ب.].

پوەتيكالىق ماتىندە كونتسەپت بەينەلى رەپرەزەنتاتسيادا تانىلىپ، ءبۇتىننىڭ بولشەگى مودەلدەرىمەن وبەكتيۆتەنگەن.

قورىتا ايتقاندا، ءى.جانسۇگىروۆ پوەزياسى بويىنشا «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىن سيپاتتايتىن تەزاۋرۋس: جالعىز قالۋ، جاقىنسىز قالۋ، جاناشىرسىز قالۋ،  جالعىز ءجۇرۋ، ومىردەن جيىركەنۋ، اي دالاعا جانى قۋ، جانى جالعىزسىراۋ، جان تىنىشىن ىزدەۋ، ۋايىم الۋ، قۋ دالادا جىلاۋ، ت.ب. تىركەستەردىڭ سەمانتيكاسى ارقىلى ايقىندالىپ، ءالسىز، پاناسىز، بايعىز سوزدەرىمەن اسسوتسياتسيالانادى.

«قايعى» ۇعىمىن تانىتاتىن وتى ءوشۋ، قۇمارى تارقاۋ، قىزىعى تارقاۋ، قانى سۋ، كوڭىلى سۋ، مۇز قۇيىلۋ، قايعى وراعى ورۋ، كوڭىلىن قۋاڭ تارتۋ، ت.ب. فرازەولوگيالىق بىرلىكتەر «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىنىڭ ءمانىن ءدال ايقىندايدى. اقىن پوەزياسى «جالعىزدىق» كونتسەپتىسىن تانىتاتىن كونتسەپتىلىك قۇرىلىمداردان (فرەيمدەر، ستسەناريلەر، ويسۋرەتتەر ت.ب.) تۇراتىندىقتان «جالعىزدىق» ۇعىمىنىڭ ءمانى بارىنشا تولىق كورىنەدى.

 

قاسەنوۆ ە.س.

اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دىڭ اعا وقىتۋشىسى، ف.ع.ك.، الماتى قالاسى.

Kasenov_erlan@mail.ru

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. شاڭباي ت. ۇعىم مادەنيەتى.الماتى:راريتەت، 2009. - 352 ب.

2. نۇرداۋلەتوۆا ب. جىراۋلار پوەتيكاسىنداعى دۇنيەنىڭ كونتسەپتۋالدىق بەينەسى. ف.ع.د.ديسسەر.اۆتورەف.الماتى، 2008. - 47 ب.

3. امىربەكوۆا ا. كونتسەپتىلىك قۇرىلىمداردىڭ پوەتيكالىق ماتىندەگى ۆەربالدانۋ ەرەكشەلىگى (م.ماقاتاەۆ پوەزياسى بويىنشا). الماتى، 2006. - 124 ب.

4. جامانباەۆا ق. ءتىل قولدانىسىنىڭ كوگنيتيۆتىك نەگىزدەرى: ەموتسيا، سيمۆول، تىلدىك سانا. الماتى: عىلىم، 1998. - 140 ب.

5. اباي ءتىلى سوزدىگى. - الماتى: عىلىم، 1968. - 734 ب.

6. قوسىموۆا گ.  شەشەندىك ونەردىڭ نەگىزدەرى. - الماتى: بايانجۇرەك»، 2007. - 296 ب.

نەگىزگى ادەبيەت:

ءى.جانسۇگىروۆ. قۇلاگەر. الماتى: اتامۇرا، 2003. - 360 ب.

 

«اباي-اقپارات»