قر ءماجىلىس دەپۋتاتى جاناربەك ءاشىمجان مەملەكەتتىك ماڭىزى بار الماتى – تالدىقورعان باعىتىنداعى جول بويىندا ورنالاسقان ارقارلى اسۋىنداعى جاقپار تاستارعا بەينەلەنگەن پەتروگليفتەر تۋرا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆقا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، ءارى قاراي مالايسارى قىراتتارىنا ۇلاساتىن سول سىلەمدەردىڭ تاريحى تەرەڭدە. ونداعى پەتروگليفتەر ەڭ كەمى 3000 مىڭ جىل بۇرىنعى ءداۋىردىڭ كۋاسى. ال، ارقارلى اسۋىنداعى تاريحي تاستاعى سۋرەتتەردى ەڭ ءبىرىنشى بولىپ نازارىنا العان  پروفەسسور، ارحەولوگ الەكسەي مارياشەۆ بولاتىن. مارياشەۆ 2017 جىلى ارقارلىعا ارنايى بارىپ، تاريحي تاستاعى پەتروگليفتەردى كوزىمەن كورىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. ارحەولوگتىڭ دەرەگىنشە، تاريحي پەتروگليفتەر تەمىر نەمەسە قولا داۋىرىنە تيەسىلى. ال، ارقارلى اسۋىنداعى تاۋلاردى ب.ز.د. 2000 جىل بۇرىن ادامدار مەكەن ەتكەنىن ايتقان. الايدا، ول دا اتالعان ايماقتىڭ عىلىمي تۇردە كەشەندى زەرتتەلۋى كەرەك ەكەندىگىن مالىمدەگەن.

ودان سوڭ، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمدىگى سول جىلدىڭ تامىز ايىندا مالايسارى سىلەمدەرىندەگى پەتروگليفتەر مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىناتىنىن ايتقان. الايدا، تاريحي مەكەن ءالى دە قاراۋسىز جاتىر. ال، تاريحي پەتروگليفكە كوپشىلىكتىڭ نازارىن اۋدارتقان عالىم-ارحەولوگ ءبىر جىلدان سوڭ ومىردەن ءوتتى. ودان كەيىن ارقارلىعا ەشبىر عالىم بارىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزگەن جوق. بيلىك وكىلدەرىنەن ەش كومەك بولماعان سوڭ، جەرگىلىكتى بەلسەندىلەر وزدەرى باس بولىپ، تاريحي تاستاردى قورعاۋ تۋرالى ەرىكتىلەر توبىن قۇرۋعا ءماجبۇر بولدى. سەبەبى، الماتى وبلىسى كەربۇلاق اۋدانىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان مالايسارى پەتروگليفتەرى جويىلۋعا از قالعان.

ونداعى تاريحي سۋرەتتەر بەينەلەنگەن تاستار بيزنەس باعىتىنداعى ماقساتتارعا پايدالانىلىپ كەتكەن. ال، كەربۇلاق اۋدانىنا قاراستى سارىباستاۋ اۋىلدىق وكرۋگى ونداعى كاسىپورىنداردىڭ زاڭدى تۇردە سالىعىن تولەپ، جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ايتادى. ياعني، ونداعى شاعىن زاۋىت تاقتاتاس پەن قيىرشىق وندىرۋمەن اينالىسادى. تاريحي تاستار جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك تاراپىنان ناقتى باقىلاۋعا الىنۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، عىلىمي ينستيتۋتتار تاراپىنان ناقتى زەرتتەۋ نىسانىنا اينالماعاندىقتان كاسىپورىن وندىرىسشىلەرىنە ەشقانداي شەكتەۋ قويىلمايدى. سەبەبى، بۇل جەردى اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتىندا پايدالانۋ ءۇشىن جەكە تۇلعالار زاڭدى تۇردە يەلىگىنە الىپ، ءوز كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىر. وسى ۋاقىتقا دەيىن تاريحي تاستاعى سۋرەتتەردىڭ ءبىراز بولىگى قيراتىلىپ، بۇزىلىپ كەتكەن. قازىرگى تاڭدا وندا تاقتاتاس شىعاراتىن “ارقارلىتاس” سىندى نەمەسە  “Integra Construction KZ”كومپانياسىنا قاراستى جولامان قيىرشىق تاس زاۋىتى سياقتى جەكە فيرمالار ءوز جۇمىستارىن جاساپ جاتىر. تەز ارادا ءتيىستتى شەشىمدەر قابىلدانباسا، از ۋاقىت ىشىندە تاريحي جادىگەرلەردىڭ قيراتىلىپ، ۇگىتىلىپ، قيىرشىق تاسقا اينالۋ قاۋپى بار.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ارحەولوگ-عالىمدارىمىز مالايسارى سىلەمدەرىندەگى تاريحي تاستاردا بەينەلەنگەن پەتروگليفتەردىڭ 3,5 مىڭ جىلدىق تاريحى بار ەكەنىن العا تارتادى. سونىمەن قاتار، YI-YII عاسىرلاردىڭ مادەني ەسكەرتكىشى، بەرتىن ۋاقىتتاعى XYII عاسىرلارداعى تاڭبالار بەينەلەنگەن تاستار بار ەكەنىن دە ايتادى. اتالعان جايتقا نازار اۋدارعان زاڭگەر ماماندار “ارقارلى اسۋىنداعى تاريحي مۇرالارعا بايلانىستى ورەكەسكە زاڭ بۇزۋشىلىقتار بولىپ جاتىر” دەپ مالىمدەدى.

وسى ماسەلەنى باسا نازارعا الا وتىرىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورىندار مەن ايماق باسشىسىنا مىنا ماسەلەلەردى تاپسىرۋىڭىزدى سۇرايمىن: ءبىرىنشى، جەدەل تۇردە ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ ارقارلى اسۋىنداعى احۋالدى زەرتتەپ، كيەلى مەكەن «تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ جونىندەگى الماتى وبلىستىق ورتالىعىنىڭ» تىزىمىنە ەنگىزىلۋىپ، قورعاۋعا الىنۋى كەرەك.

دەپۋتات اتالعان جايتتاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، ايماق باسشىلارى مەن ءتيىستى مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورىندارعا ەكى ماسەلەنى تاپسىردى.

بىرىنشىدەن، تەز ارادا ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، ارقارلى اسۋىنداعى تاريحي جادىگەرلەرگە قاتىستى جاعدايدى زەرتتەپ، قاسيەتتى مەكەن “تاريحي-مادەني مۇرانى قورعاۋ جونىندەگى الماتى وبلىستىق ورتالىعىنىڭ” تىزىمىنە ەنگىزىلىپ، قورعاۋعا الىنۋى ءتيىس;

ەكىنشىدەن, الكەي مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى جانىنان ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، ارقارلىداعى تاريحي تاستاردى جۇيەلى زەرتتەۋ جۇمىسىن تەز ارادا قولعا الۋى كەرەك. بۇل ۇلتتىق مادەني مۇرالاردى ساقتاۋ جانە اتا تاريحىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى قادام.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارىنا اتالعان جايتتاردى نازارىنا الىپ، زاڭنامادا كورسەتىلگەن مەرزىمگە ساي جاۋاپ بەرۋدى سۇرادى.

 Abai.kz