ءبىر تانىسىمىزدىڭ كىشكەنە بالاسى اناسىنىڭ جەكىگەنىن كوتەرە الماي: «ماعان تيىسپەڭىز، ايتپەسە ءومىرىڭىزدى توزاققا اينالدىرام»، - دەيتىن كورىنەدى. توزاق دەگەننىڭ نە ەكەنىنە اقىلى جەتپەيتىن كىشكەنە ءبۇلدىرشىننىڭ بۇل ءسوزى ءبىر ەستىگەندە كۇلكىلى، ارينە. بىراق... شىنىندا دا ءار شاڭىراقتىڭ تورىندە سايراپ تۇرعان كوكساندىقپەن تاربيەلەنىپ جاتقان بۋىن ەرتەڭ ەل تىزگىنىن قولعا العاندا قازاقتىڭ كۇنى نە بولار ەكەن؟! كوكىرەك كوزى وياۋ ءار ازاماتتى ويعا شومدىرماي قويمايتىن وسى تاقىلەتتەس ساۋالداردى بۇگىن تاقىرىبىمىزعا وزەك ەتىپ الىپ ەدىك...

قۇل-كەرiم ەلەمەس، اقىن:
- بۇگiنگi بiزدەگi اعارتۋشىلىق ماسەلەسiنە نازار سالىپ قاراساق، بiر ناۋقاسقا ۇشىراعانىمىزدى اڭعارۋ قيىن ەمەس. ول «ءبارiمiز ۋنيۆەرسيتەت تاۋىستىق، بiز ءبارiن بiلەمiز» دەگەن توقمەيiلسۋدiڭ بايقالۋى. نەگiزiندە قانداي ۋاقىت، قانداي بiر دامىپ كەتكەن قوعام بولعاننىڭ وزiندە اعارتۋشىلىق قىزمەت ەشقاشان اقساماۋعا تيiس ەدi. پايعامبارى­مىز (س.ع.س.): «Iلiمدi قىتايدان بول­سا دا ۇيرەنiڭدەر» دەگەن. ولاي بولسا، ادام با­لاسى تۋعاننان باستاپ، سوڭعى اقتىق دە­مiنە دەيiن iلiم ۇيرەنۋi كەرەك بولاتىن. Iلiم اعارتۋشىلىق جولمەن كەلەدi. مەن بiر نارسەنi بiلiپ بولدىم دەگەن جەردە كەز كەلگەن ادام­نىڭ iلiمi توقتايدى. ول ادام بiلiمسiز بولا باس­تايدى. بiزدiڭ بۇگiنگi قوعامنىڭ جاع­دايى وسىنداي.

ءبىر تانىسىمىزدىڭ كىشكەنە بالاسى اناسىنىڭ جەكىگەنىن كوتەرە الماي: «ماعان تيىسپەڭىز، ايتپەسە ءومىرىڭىزدى توزاققا اينالدىرام»، - دەيتىن كورىنەدى. توزاق دەگەننىڭ نە ەكەنىنە اقىلى جەتپەيتىن كىشكەنە ءبۇلدىرشىننىڭ بۇل ءسوزى ءبىر ەستىگەندە كۇلكىلى، ارينە. بىراق... شىنىندا دا ءار شاڭىراقتىڭ تورىندە سايراپ تۇرعان كوكساندىقپەن تاربيەلەنىپ جاتقان بۋىن ەرتەڭ ەل تىزگىنىن قولعا العاندا قازاقتىڭ كۇنى نە بولار ەكەن؟! كوكىرەك كوزى وياۋ ءار ازاماتتى ويعا شومدىرماي قويمايتىن وسى تاقىلەتتەس ساۋالداردى بۇگىن تاقىرىبىمىزعا وزەك ەتىپ الىپ ەدىك...

قۇل-كەرiم ەلەمەس، اقىن:
- بۇگiنگi بiزدەگi اعارتۋشىلىق ماسەلەسiنە نازار سالىپ قاراساق، بiر ناۋقاسقا ۇشىراعانىمىزدى اڭعارۋ قيىن ەمەس. ول «ءبارiمiز ۋنيۆەرسيتەت تاۋىستىق، بiز ءبارiن بiلەمiز» دەگەن توقمەيiلسۋدiڭ بايقالۋى. نەگiزiندە قانداي ۋاقىت، قانداي بiر دامىپ كەتكەن قوعام بولعاننىڭ وزiندە اعارتۋشىلىق قىزمەت ەشقاشان اقساماۋعا تيiس ەدi. پايعامبارى­مىز (س.ع.س.): «Iلiمدi قىتايدان بول­سا دا ۇيرەنiڭدەر» دەگەن. ولاي بولسا، ادام با­لاسى تۋعاننان باستاپ، سوڭعى اقتىق دە­مiنە دەيiن iلiم ۇيرەنۋi كەرەك بولاتىن. Iلiم اعارتۋشىلىق جولمەن كەلەدi. مەن بiر نارسەنi بiلiپ بولدىم دەگەن جەردە كەز كەلگەن ادام­نىڭ iلiمi توقتايدى. ول ادام بiلiمسiز بولا باس­تايدى. بiزدiڭ بۇگiنگi قوعامنىڭ جاع­دايى وسىنداي.
وسى كۇنi تەلەۆيدەنيە - جاندى قارۋ بولىپ تۇر. ۇيگە بارعان سوڭ، ۇلكەنiمiز دە، كiشiمiز دە كوك- ساندىقتىڭ الدىنا جايعاسامىز. مەملەكەت تەلەۆيدەنيەگە قىرۋار اقشا ءبولiپ جاتىر. ال ولاردىڭ حالىققا ۇسىناتىنى قايداعى بiر شوۋ­لار، داڭعارا اندەر، ادام ءتوزiپ بول­ماي­تۇ­عىن ۇزاق-ۇزاق تەلەحيكايالار. وسىلايشا، حالىقتىڭ اقشاسىن ءوز يگiلi­گiنە جاراتۋدىڭ ورنىنا، ونىڭ رۋحانياتىنىڭ بۇزىلۋىنا جۇمساۋعا بولا ما؟ نەگە بiزدiڭ باق اقيقاتقا قاراي بەت بۇرمايدى، نەگە بiلiمگە، اعارتۋشىلىققا دەن قويمايدى؟ شىنىن ايتقاندا، كەشەگi مiرجاقىپ ايتقان «ويان، قازاق» ماسەلەسiن قايتا قاراستىراتىن ۋاقىت كەلدi ەمەس پە. بiز جەرi كەڭ بايتاق، حالىق سانى از ەلمiز. سوندىقتان بارلىق جاعىنان بiر قازاق ونعا تاتۋى كەرەك ەدi. ال مىنانداي جاعدايىمىزبەن بiزدiڭ بولاشاعىمىز نە بولماق؟
ماسەلەن، 1986 جىلدارى «زەردە» جۋرنالىن جاپپاي وقيتىنبىز. سول كەزدە باسىلىمنىڭ تاقىرىپتى قامتۋ اۋقىمى وتە كەڭ ەدi. اعارتۋشىلىق، تانىمدىق دۇنيەلەردi بەرەتiن ىلعي. وسى سەكiلدi نارسەلەردi بiز ساقتاپ قالا المادىق. ءدال وسى تاڭدا وقىماعان ادامى از، زيالىسى كوپ ەل رەتiندە ۇرپاعىمىزعا نە بەرiپ جاتىرمىز؟ ولاردى قانداي باعىتتا تاربيەلەپ وتىرمىز، مورالدiك جاعىنان نە بەرە الدىق دەگەندە، جاۋاپ تاپپاي سانسىراپ قالاتىنىمىز راس. بiزدە قازiر دiننەن جيiركەنە باستاعان پيعىل بايقالادى. بۇل نەنiڭ نىشانى؟ تiپتi, كەشەگi كەڭەس كەزەڭiندە اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ ويىنىڭ استارىندا يماندىلىقتى، قايىرىمدىلىقتى، ادامگەرشiلiكتi اڭساۋ جاتۋشى ەدi. ال ەندi, اللا قولىمىزعا ەركiندiك بەرگەن كەزدە بiز بۇل ماسەلەگە قالاي قاراپ وتىرمىز؟ كەشەگi ىبىراي التىنساريننiڭ «بiر اللاعا سىيىنىپ، كەل، بالالار، وقىلىق» دەگەنi بۇكiل حالىققا تاستاعان ۇندەۋ ەدi عوي. ال بiز وسىنى ءالi كۇنگە دەيiن وقۋلىققا ەنگiزە الماي وتىرمىز. كەشەگi الاش ارىستارىنىڭ ءار ءسوزiن «ءبىسمىللاھير-راحماننير-راحيمنان» باستاعاندىعى ءازiر بiزگە اقيقات. ولار حالقىنىڭ ساناسىن اعارتقىسى كەلiپ ەدi, اتىلىپ كەتتi. ال بiز قازiر ولاردىڭ تۇپكi ماقسات، وي استارىن تۇسiنە الدىق پا؟ حالىقتى اعارتۋ ءۇشiن ولارعا نە ۇسىنىپ جاتىرمىز؟
بiزدە بiر قاتە تۇسiنiك بار. رۋحانيات دەسە بولدى، ءان-كۇيدi, ونەردi ايتامىز. بiراق بۇلار رۋحانياتتىڭ بiر سالاسى عانا ەكەنiن ەسكەرمەيمiز. ال رۋحانيات­تىڭ نەگiزi - دiن. اعارتۋشىلىق تا دiنمەن كەلەتiن نارسە. كەڭەس وداعى تۇسىندا مەشiتتەردi جاپپاي قيراتتى، ال شiركەۋلەرگە تيiسكەن جوق. ويتكەنi, حالىقتىڭ ساناسىندا رۋحانيات تۇردى. اباي، اباي دەيمiز. ال نەگە ابايدىڭ دiتiنە دەندەمەيمiز؟ كەشەگi ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني ۇستازدارىنىڭ دiتiنە دەندەي الماي ءجۇرiپ، بiز ۇلتتى قالاي اعارتا الماقپىز؟ سول دەندەي الماۋدىڭ سالدارىنان قازiر حالىققا وڭكەي جەڭiل نارسەلەردi توننالاپ ۇسىنىپ جاتىرمىز. باسقا بiر جات يدەولوگيانى، جات تانىمداردى ەل ساناسىنا تىقپالاۋ ۇستiندەمiز. مۇنىمەن كوگەرiپ-كوكتەۋiمiز مۇمكiن ەمەس قوي. كۇلدiرۋ ارقىلى حالىقتى ساناسىز ەتەتiن، اتىس-شابىس ارقىلى رۋحانياتىن جوياتىن، ۇزاق حيكايالار ارقىلى ۋاقىتىن ولتiرەتiن نارسەلەرگە جول بەرiپ وتىرمىز. 
اباي: «پايدا ويلاما، ار ويلا» دەيدi. ال قازiر بiز اردى ەمەس، پايدانى الدىڭعى ورىنعا شىعاردىق. ۇرپاعىمىزدىڭ جاقسى بولۋىن قالاساق، ادەپ-يبانى بiرiنشi ۇيرەتۋiمiز كەرەك ەدi. ونى دا ەستەن شىعارىپ الدىق. ەگەر حالىقتى زاڭمەن ەمەس دiنمەن وياتاتىن بولساق، جامانشىلىق دەگەن بولمايتىن ەدi. قازiر جاستار دا، بالالار دا قۇلاقتارىنا «ناۋشنيك» كيiپ، قولدارىنداعى ۇيالى تەلەفونىنا ءۇڭiلiپ، «اگەنت» دەگەن نارسەمەن ۋاقىتىن ولتiرەتiن بولدى. ولاردىڭ نە تىڭداپ، نە ايتىپ جۇرگەنiمەن ەشكiمنiڭ شارۋاسى جوق. ول بايعۇستار قولىنداعى ۇيالى تەلەفونىنان بiر، ۇيiندەگi تەلەديداردان ەكi جەلiنiپ التىن ۋاقىتتارىنىڭ قالاي ءوتiپ جاتقانىمەن iسi جوق. ويسىز كۇيدە. سوندا بiزدiڭ ەرتەڭiمiز نە بولماق؟ ويلاساڭ، جانىڭ تۇرشiگەدi. وسىنى قولعا الاتىن كەزەڭ باياعىدا كەلگەن ەدi. بiزدiڭ زيالىلاردان وسىنى مويىنداۋ بايقالادى. وندا دا كۇرەسۋ ەمەس، اعارتۋشىلىق جاعىنان كەرi كەتiپ بارا جاتقانىمىزعا شاراسىزدىقپەن قاراۋ عانا بار. «نە شارا بار؟» دەيدi كوبi. تiپتi, كوپشiلiگi اقيقاتتى ايتۋعا قورقادى. سوندا ۇرپاق قالاي اعارماق؟ بالالارىمىز «ايۋ وتىر پارتادا، ەكi قولى قالتادامەن» اعارا ما، الدە ولاردى دوپ قۋالاتىپ اعارتامىز با؟ دوپ، بوكس ارقىلى حالىقتى اعارتۋ مۇمكiن ەمەس قوي. ويلانىپ قارايىقشى، بالالارعا ارناپ بiز قانداي يگiلiكتi نارسە بەرiپ جاتىرمىز؟ ولارعا قاي ارنانى كور، قاي باسىلىمدى وقى دەي الامىز. قايتالاپ ايتايىن، اللانى تانىمايىنشا، ابايعا قايتا ۇڭiلمەيiنشە، بiزدiڭ سانامىزعا جارىق جۇگiرمەيدi. ابايدى بiلمەيتiن قازاق جوق، بiراق ونىڭ شىعارماسىن بiلەتiن، تۇسiنەتiن ادام تاعى جوق دەپ، كەسiپ ايتۋعا بولادى. اباي ۇلت ءۇشiن قايىرسىز نارسەلەردi اتاپ، ودان قاشۋعا شاقىرعان. بiز وسىنى ءالi ۇعىنا الماي ءجۇرمiز. اباي قاشىق بول دەگەن بەس نارسە مەن اسىق بول دەگەن بەس نارسەنiڭ ءمانiن اشىپ ءتۇسiندiرۋ ارقىلى-اق حالقىمىزدى تاربيەلەپ الۋعا بولار ەدi. بiزدە جارىق بار، بiراق سول جارىققا ءوزiمiز جولامايمىز، پايدالانعىمىز كەلمەيدi.
مەن قازiر وتاندىق ارنالاردان مىنانى تۇشىنىپ كورەمiن دەپ بiردە-بiر باعدارلامانى نەمەسە ارنانى اتاپ بەرە المايمىن. جاڭالىقتاردان باسقا ەشنارسە كورمەيمiن دە. ودان دا كiتاپ وقىعاندى ءجون سانايمىن.
بiزدiڭ تەلە-راديو مەن مەرزiمدi باسىلىمدارىمىزدىڭ 70 پايىزى اعارتۋشىلىقپەن اينالىسۋى كەرەك ەدi. اعارتۋشىلىق ماسەلەسi ەڭ بiرiنشi مiندەتiمiز بولۋى تيiس بولاتىن. ادامنىڭ اعارۋى جوعارى وقۋ ورنىن وقۋمەن ولشەنبەيدi عوي. ادامگەرشiلiك قاسيەتتەن الىستاپ كەتكەن قانشاما بiلiمدi ادامدار بار. «قۇدايدان قورىقپاعاننان قورىق» دەيدi قازاق. بiزدە قازiر قۇدايدان قورىقپايتىندار كوبەيiپ بارادى. وسىنىڭ سالدارىنان قوعامدا جانتۇرشiگەرلiك ءتۇرلi نارسەلەر بولۋدا. جانە ونىڭ بiردەن-بiر ناسيحاتشىسى تورiمiزدەگi كوك ساندىق بولىپ تۇر. مۇنىڭ بارلىعى دiننەن الىستاعاننان تۋىندايتىن دۇنيەلەر. ياعني، ادامدى اعارتاتىن بiراق نارسە ول - دiن. جۇرەگiندە يمانى بار ادام ءوزiن جاماندىقتان تيادى.
بiز قازiر حالىقتى اعارتۋ ءۇشiن نەنi قولدانىپ وتىرمىز؟ ەرتەدەن كەشكە دەيiن بەرiلەتiن داڭعارا مۋزىكانى ما، الدە جەڭiل ءازiل-كۇلكiنi مە، مۇمكiن ءتۇرلi ويىنداردى شىعار. كەزiندە بiزدiڭ بابالارىمىز «مىنانى iستەمە، جامان بولادى» دەۋمەن-اق بiزدi تاربيەلەگەن. ول كەزدە حالىقتىڭ جۇرەگiندە يمان بار ەدi. وسى كۇنi تەلەديداردان باسقا ۇيرەتەتiن تۇك تاپپاي قالعانداي، ءتۇرلi ويىنداردى كورسەتەمiز. قازاق «ويىنىڭ وسىلسىن» دەيتiن كەزiندە. ياعني، اتا-بابامىز ويىنعا جول بەرمەيتiن. بiراق، بiز سونىڭ ورتاسىنان ۋاقىت تاۋىپ وينايتىنبىز. ال قازiر شە؟ تەلەۆيدەنيە ارقىلى سوعان جول بەرiپ، سونى ۇيرەتەمiز. ونى تانىمدىق دەپ قويامىز تاعى. اسىق دەگەن سپورتتىڭ بiر ءتۇرi دەيمiز. سول اسىق ويىنىنىڭ iشiندەگi تانىمدىق نارسەلەردi تۇسiندiردiك پە؟ بابالارىمىز قالدىرىپ كەتكەن كوپ قازىنانى پايدالانباي وتىرمىز. تiپتi, قۇدايسىز كەڭەس كەزەڭiندە بiزدi تارتiپكە سالىپ تىيىپ وتىراتىن. ال قازiر ءبارi بەت-بەتiمەن كەتتi. ولاي ءجۇرiپ دامۋ مۇمكiن ەمەس، ادام بالاسى سەكiلدi قوعامدى دا قاداعالاپ، «تەك» دەپ وتىرۋ كەرەك. قىزىمىز قىزداي، ۇلىمىز ۇلداي، قاريامىز قارياداي بولىپ، اركiم ءوز ورنىن بiلiپ، ۇلكەن كiشiگە كوز ساتپاۋى تيiس. سوندا عانا تۇنىعىمىز لايلانبايدى. حالقىمىز اركiم ءوز ورنىن تاپقاندا عانا اعارا باستايدى. بiز قازiر اباي سىناعان كەزەڭنەن دە تومەندەپ كەتتiك. مۇنى حالىق رەتiندە مويىن­داعان كەزدە بارىپ، قايتادان iزدەنiس باستالادى دەپ ويلايمىن. اللا سوعان جەتكiزسiن.

ەرلان تولەۋتاي، ءانشى:
- باياعىدا مۇحاڭ ايتاتىن «ەل بولام دەسەڭ، بەسiگiڭدi تۇزەنi» وسى كۇنi وزگەرتiپ، «ەل بولام دەسەڭ، ەكرانىڭدى تۇزە» دەپ ايتىپ ءجۇر. شىنىندا دا بۇل بۇگiنگi قازاق قوعامىنداعى وتە بiر كوكەيكەستi پروبلەما. ويتكەنi, قازiر بiزدiڭ ۇكiمەت يدەولوگيانىڭ تۇسiنiكسiز باعىتتارىن جۇرگiزiپ جاتىر. ول قانداي يدەولوگيا ەكەنiن ەشكiم بiلمەيدi. ۇلتتى ۇيىستىرۋعا ما، الدە باياعى قازاق­ستاندىقتارعا ما كiمگە ارنالعانى دا بەل­گiسiز. ايتەۋiر، بالدىر-باتپاق، شيماي-شات­پاق يدەولوگيا. تەلەۆيدەنيە اعارتۋ­شىلىق باعىتتا بولۋى ءۇشiن سول باعىتتا حالىققا قىزمەت ەتە الاتىن تۇلعالار وتىرۋى كەرەك قوي. ال بiزدiڭ تەلەۆيدەنيەدە ولاردىڭ بiرەۋi دە جوق. قازiر قاراپ وتىرساق، تەلە­ارنالاردىڭ بارلىعىندا دەرلiك ەسترادادان كەلگەن، توبىرلىق مادەنيەتتiڭ تۋىن كو­تەرگەن، ەشقانداي تاريحي، رۋحاني ساناسى جوق، قازاقتىڭ ۇلتتىق تانىمىن مەڭگەرمەگەن، ۇلتتىڭ پاراسات تانىمىنان تۇك حابارى جوق ادامدار جۋرناليست بولىپ وتىر. ياعني، تەك قانا فونوگراممامەن مۋزىكا تىڭداۋدى بiلەتiن بۋىن قازiر قازاق تەلەديدارىنا كە­لiپ جاتىر. كەڭەس كەزiن قانشا جامان­داعانىمىزبەن، ول ۋاقىتتا مۇنداي نارسەگە جول بەرiلمەيتiن. سول كەزەڭنiڭ وزiندە مار­قۇم كامال سمايلوۆ اعامىز كەرەمەت جۇيە قالىپتاستىرىپ ەدi. قانشا جەردەن قىلى­شىنان قان تامىپ تۇرعان ءسات بولسا دا تەلەۆيدەنيە ماڭايىنا وتە ەلشiل، ۇلتشىل ازاماتتاردى جيناعان. سولار ۇلت يگiلiگi ءۇشiن جۇ­مىس iستەدi. سول كەزدەرi تەلەراديو ماڭا­يىن­دا ىلعي جازۋشىلار مەن اقىندار وتىردى. قالامگەرلەر قاۋىمى دەگەن ۇلتتىڭ ۇرانشىسى عوي. ول ۋاقىتتاعى اقىن-جازۋ­شىلار قازاق مادەنيەتiن بiلگەنi ءوز الدىنا، الەم مادەنيەتiنەن جاقسى حاباردار، تەرەڭ بiلiمدi ادامدار ەدi. ولاردا بiر عانا ۇستانىم - قايتسەك قازاققا پايدامىزدى تيگiزەمiز دەگەن وي بولدى. ال قازiر تاۋەلسiزدiگiمiز قولىمىزدا بولعان سوڭ، جاۋ جوق سەكiلدi جايىلىپ كەتتiك. «جاۋ جوق دەمە، جار استىندا» دەگەندi ەستەن شىعارىپ بارامىز. بiز قازiر تەلەراديولار ارقىلى ءوز-وزiمiزگە جاۋ دايىنداپ جاتىرمىز. ول جاۋ وسىنداي يدەولوگيادا تاربيەلەنiپ جاتقان جاستار. بiزدەگi بارلىق تەلەارنالار شوۋعا ءۇيiر. «فورمات» دەگەن بالەنi تاۋىپ العان، بiردەڭە ايتساڭ فورماتقا ساي كەلمەيدi دەپ اقتالادى. ءالi كۇنگە دەيiن قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكاسى تۋرالى بiردە-بiر دۇرىس باعدار­لاما جوق. ءبارi قويىرتپاق. ويتكەنi, باعدارلاما كوڭiلدi, شوۋ تۇرiندە بولۋ كەرەك دەيدi. شوۋ دەگەن ادامدى ازدىرادى عوي. ماسەلەن، قىتاي قازiر شوۋعا تىيىم سالدى. سەبەبi, شوۋدى كوپ كورگەن ادامدا وزiندiك پiكiر بولمايدى. تەك تۇتىنۋشى بولىپ قالادى. الەمدiك ۇكiمەت دەگەن بار سولار بiز سەكiلدi كەڭ بايتاق جەرiنiڭ استى بايلىققا تۇنىپ تۇرعان ەلدەرگە وسىنداي ءمانسiز-ماعىناسىز دۇنيە­لەرiن تىقپالاپ جاتىر. ولار بiزدi تەك تۇتىنۋ­شىلىق­قا ۇيرەتۋدە. تاعامداردىڭ ءبارiن ۇلتتىڭ گەنiنە اسەر ەتەتiندەي ەتiپ جiبەرiپ، جاڭاعىداي داڭعارا مۋزىكالاردى ادەيiلەپ ەنگiزiپ، حالىقتى ويسىزداندىرۋ ۇستiندە. كەزiندە افريكاداعى قۇلداردىڭ مۋزىكاسى بولعان روكتى ولار الەمگە تاڭىپ وتىر. بiز قازiر قۇلداردىڭ قالىپتاستىرعان توبىرلىق مادەنيەتiن تاڭسىق كورiپ، سونىڭ بيiگiنەن شىعۋعا تىرىسامىز. الەمدiك الپاۋىتتار روكتى ادامزاتتى ويلاندىرمايتىن، قۇلدىق سانادا ۇستايتىن مۋزىكا ەكەنiن بiلگەننەن كەيiن ودان نەشە ءتۇرلi جۇلدىزدار جاساپ، ادامداردى ءتان ارقىلى، داۋىس ار­قىلى الاتىنداي ەتiپ، بالەنباي اقشا سالىپ جاتىر. ولاردى جاستاردىڭ تابىناتىن پۇتىنا اينالدىرىپ تا جiبەردi. حالىقتىڭ ويلانۋعا، كiتاپ وقۋعا ۋاقىتى بولماۋ ءۇشiن نەشە ءتۇرلi شوۋ باعدار­لاما­لار ويلاپ تاپتى. ولاردىڭ ماقساتى، بiز سياق­تى ۇلتتار ويلانباستان پوپكورندارىن جەپ، تەلەدي­داردىڭ الدىندا وتىرا بەرۋلەرi كەرەك. كiتاپ وقىعان حالىق ولار ءۇشiن قاۋiپتi. «سۋپەر ستار kz»، «ح فاكتور»، «ەكi جۇلدىز» سەكiلدi دۇنيەلەردiڭ بار­لىعى وسى ماقساتتا ويلاپ تابىلعان. بiز سونى تۇتىنىپ وتىرمىز. قاراپ وتىرساڭىز، وندا بiردە-بiر تەرەڭ ويلى ءسوز جوق. ال نەگiزiندە قازاق­تىڭ تابي­عاتى - تەرەڭدiككە، ويعا شومۋعا بەيiم بولاتىن. بiز بۇلاردى الەمدiك وركەنيەتتiڭ جەتiستiگi رەتiندە حالىققا ۇسىنىپ جاتىرمىز. حالىق دەگەن ءسابي عوي، ۇسىنعان نارسەنi كورiپ وتىر. بiز وسىلاي شوۋ كورiپ، ءان تىڭداپ وتىرعاندا بiزدiڭ بايلىعىمىز تونالىپ، رۋحىمىز تاپتالىپ بارادى. بiزدi وسىلاي تەلەديدارعا تەلمiرتiپ قويىپ توناۋ ناۋقانى ءجۇرiپ جاتقانىنا بiز بۇگiن ءتوزiپ وتىرمىز. ونىمەن كۇرەسەتiن ەڭ بiرiنشi باق بولۋى تيiس. ول ءۇشiن وندا سالماقتى-سالماقتى اعار­تۋشى ازاماتتار وتىرۋى كەرەك. بiزدiڭ شەتەلدەن الىپ جاتقان فورماتىمىز قازاق تابيعاتىنا ەش سايكەس كەلمەيدi. قازاقتىڭ ءوزiنiڭ ءتول فورماتى بولۋى كەرەك. بiزدەگi شەتەلدiك كورەرمەننiڭ قابىلداۋىنا نەگiز­دەلگەن كوشiرمە فورماتتار ۇلتقا قىزمەت ەتپەيدi. پسيحولوگتاردان باستاپ رەجيسسەر، جازۋشى، فيلوسوف دەگەن سياقتى مامان­دار­دىڭ قاتىسۋىمەن عىلىمي نەگiز­دەلگەن قا­زاقى فورمات جاسالىنۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. كەزiندەگi ساعات اشiمباەۆتىڭ «قارىز بەن پارىز» حابارى، اقسەلەۋ سەيدiمبەكوۆ پەن جانiبەك كارمەنوۆ ۇلتتىق مۋزىكا تۋرالى حابارى، يا بولماسا Iليا جاقانوۆ پەن قايرات بايبوسىنوۆتىڭ حابارلارى ءالi كۇنگە دەيiن حالىقتىڭ جۇرەگiندە. سولاردا ەش­قانداي فورمات جوق-تىن. ەكi ادام وتىرىپ، بiرەۋi ءاندi, ەكiنشiسi ءاننiڭ تاريحىن ايتاتىن. باعدارلاما كوپ ۋاقىت تا جۇرگەن جوق. سونىڭ ءوزi بiزدiڭ ۇلتىمىزعا ۇلكەن رەزونانس اكەلدi. ۇلت­تىڭ رۋحىنا جان بiتiردi. مiنە، وسىنداي تۇلعا­لار تەلەۆيدەنيە، راديو­لاردىڭ باسى-قاسىندا وتىر­­ماعاننان كەيiن قانداي اعارتۋشىلىق بولسىن.
گيتلەر نەمiس ۇلتىن فاشيزمگە دايىن­داعاندا ىلعي مارش مۋزىكا قويىپ قويدى دەيمiز. مەن قازiرگi قازاقستان جاعدايىنا گيتلەر استار بولۋعا جاراماي قالدى دەپ ايتار ەدiم. گيتلەردiڭ ءوزi قۋاتتى مارشتاردى پايدالانعان. ال بiزدiڭ ەفيردەن بەرiلiپ جاتقان مۋزىكامىزدا ەشقانداي جۇيە جوق. راديولاردى قوسىپ قالساڭىز، ەرتەدەن كەشكە دەيiن داڭعىر-داڭعىر. تەلەارنالاردا ىلعي شوۋ، ءازiل. جىلميىپ شىققان جiگiتتەر، جىرقىلداپ شىققان قىزدار. ولار قانداي ونەگە بەرەدi? بiردە-بiر ساليقالى پiكiر ايتىلمايدى. سوندا بiز قايدا بارامىز؟ تەلەارنالار ناعىز ۇلتىمىزدى ۇيىس­تىرۋ­عا، قوعامىمىزدى اعارتۋعا قىزمەت ەتەتiن تۇستا بiز وسىندايدان اسا الماي وتىرمىز. بارلىعى دەرلiك «دومبىرامەن ءان ايتۋعا بولمايدى، بۇل بiزدiڭ فورماتقا كەلمەيدi. ەسترادا بولۋ كەرەك» دەگەن ۇستانىمدا. وسىنىڭ زاردابىن بiز ەندi تارتىپ جاتىرمىز. قازاق بالالارى دومبىرانى قولدارىنا العىسى كەل­مەي­دi, ۇلتتىق مۋزىكانى تىڭ­دا­ماي­دى. قازاق ءوز مادەنيەتiن ءوزi سىيلاپ، ناسيحاتتاماعاننان كەيiن ونى باسقا ۇلت قايتسiن. شوۋ باع­دار­لامالارمەن، قازاقتى مازاق­تاعاننان باسقا تۇك بiتiرمەي­تiن كۆن سياقتى نارسەلەرمەن ءوسiپ شىققانداردىڭ بارلىعى تەلەۆيدەنيەگە ۇمتىلاتىن تەندەنتسيا بايقالادى. ومiرiندە بiر كiتاپ وقى­ماعانى ويسىز كوزدەرiنەن كورiنiپ تۇراتىن جاستاردىڭ كوپشiلiگi تەلەەفير جۇلدىزى بولۋعا قۇشتار. بۇعان بiر توقتام بولۋ كەرەك قوي. ونداي بولمايتىن بولسا، ۇلتتىق ارنانى جاستاردىڭ تەلەارناسى ەتiپ قويايىق بiر جولا. بiزدەگi تەلەۆيدەنيە، راديو باع­دارلامالاردىڭ بارلىعى جاستار اۋديتورياسىنا باعىتتالعان سياقتى. وندا دا تەك كوزبەن تۇتىناتىن، ويلاي المايتىن الەۋ­مەتتiك توپقا ارنالعان. مىناداي ستاتيستيكا بار - 100 پايىز حالىقتىڭ 97 پايىزى ءوز ەر­كiمەن ويلانا المايدى، 3 پايىزى عانا جاڭا­عى توپتى ەرتۋشi. بiز قازiر الگى ويلاناتىن 3 پايىزدىڭ ەشقايسىسىن جۋر­ناليستيكاعا دا، باسقا جەرگە دە جولاتپاي قۋىپ جاتقان سياقتىمىز. ۇلتتى ۇيىستىراتىن ءۇش پايىز جۇمىس تاپپاي قاڭعىپ ءجۇر. نامازالى وماشەۆتىڭ: «تەلەۆيدەنيەدە ءۇش بۋىن جۇمىس iستەۋi كەرەك: ۇلكەن بۋىن، ورتا بۋىن جانە جاستار»، - دەپ ايتقان پiكiرi بار. مەن وسىعان قوسىلامىن. مiنە، وسى ءۇش بۋىن بiر-بiرiن تولىقتىرىپ وتىرعاندا عانا دۇرىس تەلەۆيدەنيە، دۇرىس راديو بولادى. ال قازiر جاڭاعىداي شىعارماشىلىق بالانس بۇزىل­عاندىقتان، قازاققا جات، باتىستىق قۇن­دىلىق­تارعا قاراي اۋىسقان «يدەولو­گيانىڭ» جەمiسiن جەپ وتىرمىز. بiلiمگە دەگەن قۇش­تارلىقتىڭ تومەندەۋi, جاستاردىڭ وقىماسام دا ءان ايتىپ، كينو اكتەر بولىپ كەتەمiن دەگەن يلليۋزياعا الدانىپ جۇرگەنi سەبەپتi بiز وسىنداي جاعدايعا ۇشىراپ وتىرمىز. تiپتi, قازاقتىڭ بولاشاعىنا كۇمان­مەن قاراپ، ۇلتتى وگەيسiنە باستاعان جاستارىمىز كو­بەيiپ بارادى. تۇبiندە بiزدiڭ بيلiك وسى ماسەلە­لەرمەن بەتپە-بەت كەلەتiن بولادى. بiراق ول كەزدە بۇنىڭ تامىرى تەرەڭدەپ كەتەدi. ەكi ءسوزدiڭ باسىن قۇراپ ايتا المايتىن جۇلدىزدارىمىز تەلەديداردا سەكەڭدەپ جۇرە بەرمەيدi عوي. ەندi ولار پروديۋسەرگە اينالادى، بارا-بارا مەملەكەتتiك قۇرى­لىم­دارعا قاراي ۇمتىلادى. ەرتەڭ ولار ۇكi­مەتتiڭ ۇلكەن-ۇلكەن تۇتقالارىنا كەلiپ وتىرعان كەزدە، بiزدiڭ كۇنiمiز نە بولادى؟ وسىندايدا مۇحتار ماعاۋيننىڭ: «سەندەردiڭ كۇرەستەرiڭ، تiپتi اۋىر بولادى» دەگەن ءسوزi ەسكە تۇسەدi. ويتكەنi, كەزiندە زيالىلار وتارشىلدىققا قارسى استىرتىن كۇرەس جۇرگiزسە، بiزدiڭ كۇرە­سiمiز ورتامىزدان شىققان ماڭگۇرتتەرمەن، كوزقاماندارمەن، توبىرلىق مادەنيەتتiڭ جە­تەگiندە جۇرگەندەرمەن بولادى. ولار ەشقانداي ەرەجە بiلمەيدi. قازiردiڭ وزiندە قا­زاقتىڭ قازاقتىعىنا مۇرنىن ءشۇيiرiپ قا­راي­دى.
بiزدە رەيتينگ دەگەن نارسە بار. ونى كiمدەر جاساپ جاتقانى، كiمدەردiڭ سويىلىن سوعاتىنى جابىق ماسەلە. ايتەۋiر، رەي­تينگتە ىلعي ۇلتتىق حابارلار سوڭعى ورىندا تۇرادى. ماسەلەن، رەيتينگتى انىقتاۋ ءۇشiن ءجۇز ادام الىنسا، ونىڭ ەلۋi ورىس بولۋى تيiس ەكەن. وسىنداي قيسىنسىز قاعيدالارعا نەگiزدەلگەن نارسەلەردىڭ ماقساتى قازاق تiلدi حابارلاردىڭ دارەجەسىن ءتۇسiرۋ عانا سياقتى بولىپ كورiنەدi. ال الدىڭعى ورىنعا شىعاتىن جەكەمەنشiك ارنالاردىڭ ساياساتى بiزدiڭ ۇلتتىق مۇددەگە ساي كەلمەيتiنi بەل­گiلi. ولار قازاق قوعامىنا جات قىلىق­تاردى، جانىڭ تۇرشiگەتiن دۇنيەلەردi كورسەتۋدە. سوندىقتان بۇل ماسەلەنiڭ وزiنە قاتاڭ تالاپ قويۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

دايىنداعان، اينارا اشانوۆا.

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى