جانكەشتى جۇماققا بارا ما؟ تالاس تۋدىراتىن سۇراق - وسى. مۇسىلمان عالىمدارى بۇعان قاتىستى: «جۇماققا بارامىز» دەپ سەنەتىن جانكەشتىلەر قاتتى قاتەلەسەدى»، - دەيدى.

جەرلەنبەگەن جانكەشتى

يسلام عالىمى ءماۋلانا امينۋللا شاح تا - وسى پىكىردى قوشتايتىنداردىڭ ءبىرى. بۇگىندە ول نيۋ-يسلامابادتىڭ موحاللا اۋدانىندا تۇرادى. جاقىندا يسلام عالىمى جانكەشتىلەرگە قاتىستى ۇستانىمىن جاريالادى. «لاڭكەس-جانكەشتىلەر - جەر بەتىندەگى ەڭ باقىتسىز جاندار»، - دەدى ول. ارتىنشا: «وزگە مۇسىلمان باۋىرلارعا قاراعاندا، ولاردىڭ (جانكەشتىلەردىڭ دەگەنى) سۇيەگى جۋىلمايدى، جەرلەنبەيدى»، - دەپ قوستى. شىنىندا دا، جانكەشتىلەردىڭ جانازاسىن شىعارماۋعا قاتىستى جايتتار ءجيى ورىن الاتىن بولىپ ءجۇر. بىلتىر قاراشا ايىندا... اۋعانستاندا... 17 جاسار جانكەشتىنىڭ جانازاسى شىعارىلمادى. نەگە دەيسىز عوي؟ جەرگىلىكتى جانە كواليتسيالىق كۇشتەرگە شابۋىل جاساعانى ءۇشىن. جانكەشتىنىڭ اتى - رەحمانۋللا ەدى. ەسىمىن «اللانىڭ راقىمى» بولسىن دەگەن نيەتپەن قويىپتى. امال نەشىك، ەندى... قاھارىنا ۇشاراماسا بولدى. رەحمانۋللانىڭ اكەسى - قارا جۇمىسشى. گۋفران حان ءالى كۇنگە دەيىن ۇلىنىڭ قازاسىنا قاپالى. قايعىدان قان جۇتىپ ءجۇر. اكەنىڭ ايتۋىنشا، تالىپتەر بالاسىن ۇرلاپ اكەتىپ، ساناسىن ابدەن ۋلاپ تاستاعان. ەندى امال قانشا؟ بالاسىن «جەرلەي» الماعانى جانىنا ايازداي باتادى.

...قاشىپ قۇتىلدى

رەحمانۋللانىڭ جولى بولمادى. بىراق سايفۋللانىڭ ايى وڭىنان تۋدى. سايفۋللا دا - وسى وبلىستىق تۇرعىنى. رەحمانۋللا سياقتى سايفۋللانى دا تالىپتەر قولعا ءتۇسىرىپتى. وقيعا بىلاي بولعان. 2005 جىلدىڭ مامىر ايى. ماردان ايماعىندا «ءال قاعيدا» ۇيىمىنىڭ اعا ۇيلەستىرۋشىسى ءابۋ فارادج ءال ليببي تۇتقىندالدى. ارنايى قىزمەت وكىلدەرى ءال ءليببيدىڭ قولىنا كىسەن سالدى. وسى وقيعاعا تالىپتەر سايفۋللانىڭ قاتىسى بار دەپ كۇدىكتەندى. تالىپتەر: «ءال قاعيدا» وكىلىن ۇستاپ بەرگەن سايفۋللا»، - دەپ ءتۇسىنىپتى. سوسىن جازالاماقشى بولعان. الايدا كورەر جارىعى بار ەكەن. سايفوللا قاشىپ قۇتىلدى. اكەسىنىڭ ايتۋىنشا، قازىر ول باس ساۋعالاپ ءجۇر. «تالىپتەر سايفۋللانى ۇرلاپ كەتە المادى. ول گەرمانياعا قاشىپ كەتتى»، - دەيدى ول. بۇل حاباردى اكەسىنە كورشىلەرى جەتكىزىپتى. ولار بالاسىنىڭ قاۋىپسىز جەرگە كەتكەنى ءۇشىن ارنايى قۇتتىقتاپتى دا. اكەسى بىلاي دەيدى. «مەنىڭ بىلۋىمشە، تالىپتەر مەنىڭ بالامدى دا جانكەشتى رەتىندە پايدالانار ەدى. وندا بالامنىڭ دەنەسى جۋىلماي، قۇران وقىلماي، مۇسىلمان عۇرپىمەن جەرلەنبەيتىن ەدى». ول ۇلىنىڭ ءوز وزىنە قول جۇمساماعانىنا قۋانادى. قازىر پەشاۆار ايماعىندا جەنكەشتىنى «جەرلەمەۋ» اسا ماڭىزدى عۇرىپقا اينالىپ وتىر. پەشاۆارلىق ادجمال شاحتىڭ ايتۋىنشا، ءوز وزىنە قول جۇمساۋ - قاتاڭ ايىپتالىناتىن ءىس. «ءوزىن-ءوزى جارىپ، كىناسىز مۇسىلمانداردى ولتىرگەندەر، جەتەكشىلەرى ۇيرەتكەندەي، جۇماققا اپارمايدى»، - دەيدى ادجمال شاح.

سانانى ۋلا

قازىرگى ۋاقىتتا تالىپتەردىڭ ادام ۇرلاۋ ارەكەتى جيىلەپ بارادى. ولار جۇمىسسىز جاستاردى كۇشتەپ تۇزاققا تۇسىرەدى. ءتۇرلى ادەبيەتتەر ۇسىنادى. بەينەماتەريالدار كورسەتەدى. ءسويتىپ اداستىرادى. جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاپ، جانكەشتىلىككە كوندىرەدى. ازعىرۋشىلارى - ساۋاتسىز. سوندىقتان، جۇماقتى باسقاشا قىپ سۋرەتتەيدى ەكەن. قۇرانداعىداي ەمەس. ال جەنكەشتىنىڭ مۇسىلمانشا جەرلەۋدەن قاعىلاتىنى جايلى ءتىس جارمايدى. ادجمال شاح: «ەڭ باستى قاسىرەت - جاسوسپىرىمدەر لاڭكەستىك جاساۋ ارقىلى اللانىڭ راقىمىنا بولەنەمىز دەپ ويلايدى. شىندىعىندا، ولار اللانىڭ قاھارىنا ۇشىرايدى. يسلامدا لاڭكەس-جانكەشتىلەر جوق دەگەنگە ەشكىم دە داۋ ايتپايدى. اللانىڭ ۇكىمىنە باعىنباي، جانكەشتى بولۋعا بەل بۋعاندار توزاققا تۇسەدى»، - دەيدى ادجمال شاح. ونىڭ ايتۋىنشا، سودىرلار جاستاردىڭ ءدىني سەزىمىمەن وينايتىن كورىنەدى. لاڭكەستىك شابۋىل جاساۋعا ماجبۇرلەيدى. ال بالالارىن جوعالتقان اتا-انالارعا: «سىزدەردىڭ بالالارىڭىز شەيىت» بولدى»، - دەپ «جۇباتادى».

شەيىتكە - قۇرمەت،  لاڭكەسكە - لاعىنەت

جوعارىدا جانكەشتىنىڭ جەرلەنبەيتىندىگىن ايتتىق. ال لاڭكەستىك قۇرباندارى ءۇشىن كەرىسىنشە. «بيلىكتەگىلەر لاڭكەستىكتىڭ قۇربانى بولعان ادامداردىڭ مۇردەسىنە قۇرمەتپەن قارايدى». «لەدي رەدينگ» جەدەل جاردەم اۋرۋحاناسىنىڭ باسشىسى شيراك قايۋم وسىلاي دەيدى. اۋرۋحانا قىزمەتكەرلەرى ەكسگۋماتسيا جاساپ، دنك ساراپتاماسىن جاسايدى. وسى ارقىلى ولگەن ادامنىڭ كىم ەكەنىن انىقتايدى. بەلگىسىز قۇربانداردى ارۋلاپ قايتا كومەتىن كورىنەدى. ال جانكەشتىلەردىڭ دەنەسىنە مۇلدە باسقاشا قارايدى ەكەن.
«ءبىز جانكەشتىلەردىڭ دەنەسىن ەشقاشان كومبەيمىز. ولاردى تەك سوت ساراپتاماسى ءۇشىن عانا پايدالانامىز»، - دەيدى شيراك قايۋم. مىنە، ولاردىڭ لاڭكەس-جانكەشتىلەرگە دەگەن قۇرمەتى. قازىرگى ۋاقىتتا قوعام ولاردىڭ ارەكەتتەرىنە وشپەندىلىكپەن قارايتىن بولعان. ءتىپتى جانكەشتىنىڭ دەنەسىنىڭ قالدىقتارىنا دەگەن وشپەندىلىك قالىپتاسقان. ونى اۋرۋحانا باسشىسىنىڭ الگى سوزىنەن-اق اڭعارۋعا بولادى.
راحيمۋللانىڭ ايتۋىنشا، لاڭكەس-جانكەشتى بولۋ - يسلامنان باس تارتۋ ەكەن. «يسلامدا: «ءبىر ادامدى ءولتىرۋ بۇكىل ادامزاتتى ولتىرۋمەن تەڭ»، - دەپ انىق ايتىلعان»، - دەيدى ول. راحيمۋللا - شابكادار تۇرعىنى، جانكەشتىنىڭ اكەسى. ونىڭ ۇلى كاري ناكيبۋللا 2011 جىلى 10 كواليتسيا اسكەرىن ولتىرگەن بولاتىن.
ال ءۋاحيدۋللا 2008 جىلى قاڭتار ايىندا جوعالىپ كەتكەن ەدى. ول - سۋرح دەري چارسادد اۋىلىنىڭ تۇرعىنى. جوعالعانىنا ەكى اي وتكەننەن كەيىن كارى اكەسىن سودىرلار ىزدەپ كەلىپتى. تاڭ نامازىن مەشىتتە وقىپ جاتقان اكەسى جۇما گۇلگە «تاليبان» سودىرلارى كەلىپ: «بالاڭىز شەيىت بولىپ، جۇماققا اتتاندى»، - دەپ «ءسۇيىنشى» سۇراپتى. «العاشقىدا مەن بۇعان سەنبەدىم. ولاردىڭ «ءسۇيىنشى» سۇراپ، قۇتتىقتاعانى توبە شاشىمدى تىك تۇرعىزدى. مەنىڭ بالامنىڭ بۇل ءىسى ءۇشىن تالىپتەردى قارعىس اتسىن دەپ تىلەيمىن»، - دەيدى. كارى اكە ءالى كۇنگە دەيىن بالاسىنىڭ قازاسىن كوتەرە الماي ءجۇر. ءۋاحيدۋللانىڭ اكەسى بالاسىنىڭ قازاسىن جالعىز جوقتاپتى. ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسىن، مۇنداي ءولىم اتا-انا ءۇشىن ەكى ەسە اۋىر. بايعۇس اكە: «كوڭىل ايتۋ - مۇحاممەد پايعامباردىڭ جانە ونىڭ ءىزباسارلارىنىڭ جولى، قايىرىمدىلىقتىڭ بەلگىسى. بىراق، بالاڭ قازا بولىپتى دەپ كوڭىل بىلدىرگەن ءبىر جان بولمادى. ادامدار جانكەشتىلەردىڭ شابۋىل جاساۋىن جاقتىرمايدى. سوندىقتان ەشكىم كوڭىل سۇراعان جوق»، - دەپ قىنجىلادى. جۇما گۇلدىڭ ايتۋىنشا، اللانىڭ ۇلىنىڭ كۇنالەرىن جارىلقاپ، قايىرىمدىلىق جاسارىنا ەشقانداي ءۇمىت جوق. سەبەبى، ۇلى يسلام تىيىم سالعان ارەكەتكە بارىپ، ءوز-ءوزىن جارىپ ولتىرگەن. ايتپاقشى اكەنىڭ ايتۋىنشا، لاڭكەس-جانكەشتىنىڭ قازاسىنا ەشكىم كوڭىل ايتپاپتى. ماسەلەن، «اللا اقىرىن بەرسىن!»، «جانى ءجانناتتا بولسىن!» دەپ ايتۋعا بولمايتىن كورىنەدى. سەبەبى، بۇل جاعداي ولاردىڭ وتباسىنا قوسىمشا اۋىرتپالىق اكەلەدى ەكەن. سودىرلار وسىنداي تامسىلدەرگە كوزسىز سەنەدى.

سۇيەككە تۇسكەن تاڭبا

يسلامدا وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋعا تىيىم سالىنعان. شاح جانە باسقا دا ساراپشىلار وسىنداي پىكىر ايتادى. ءوزىن-ءوزى ولتىرگەندەردىڭ جانازاسى شىعارىلماسا دا، تۋىستارى دەنەنى جۋىپ، جەرلەيدى. بىراق وزگەلەردى دە ولتىرگەن لاڭكەس-جانكەشتىلەردىڭ دەنەسىنە ەشقانداي يسلام ءداستۇرى قولدانىلمايدى. جانكەشتىنىڭ تۋىسقاندارىنىڭ جانىنا باتاتىن تاعى ءبىر جاماندىق بار. ول - جەرلەنبەگەن سوڭ، ونىڭ باسىنا دا بارۋعا بولمايتىندىعى.
پاكىستان مەن اۋعانستان... بۇلاردا جارىلعىش قۇرىلعىلاردى دايىنداعان نەمەسە ورناتۋ كەزىندە جاراقات العان لاڭكەستەرگە اياۋشىلىقپەن قارامايدى. ماسەلەن، بىلتىر دەرا گازيدە جارالانعان ومار اتتى ءجاسوسپىرىم-جانكەشتىنىڭ ۇستىنەن اسكەريلەر جارىلعىش زاتتاردى شەشىپ الدى. «جانكەشتى» كوپشىلىكتىڭ الدىنا شىعىپ، حالىقتان كەشىرىم سۇراعانى ءۇشىن، وعان پاكىستان بيلىگى اياۋشىلىق تانىتىپتى. سەبەبى، ول يسلام قاعيدالارى بويىنشا بەيبىت ءومىر سۇرۋگە ۋادە بەرگەن.
پەشاۆارلىق ءدىنتانۋشى ءماۋلانا جاحانزەب: «لاڭكەستەر يسلامعا ەشقانداي پايدا اكەلمەيدى. كەرىسىنشە، ونىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى. ءوز باسىنداعى جاعداي ءۇشىن ەشكىمنىڭ وزگەلەردى ولتىرۋگە قۇقىعى جوق»، - دەيدى. ال پەشاۆارداعى سارحاد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مۇعالىمى ابدۋل ءۋاسىم حاتتاكتىڭ پىكىرىنشە، بومبا قويۋشىلار ەسى دۇرىس ادامدار ەمەس. «قوعامنىڭ الدىندا بۇل - سۇيەككە تۇسكەن تاڭبا. قولدان جاسالعان جارىلعىش قۇرىلعىلاردى قويۋ بارىسىندا ولگەن نەمەسە جارالانعاندار ەشكىمنەن دە اياۋشىلىق كۇتپەسىن»، - دەيدى ول.
قوعام لاڭكەستەردىڭ وتباسىن دا جەك كورەدى. ايتالىق، 2007 جىلى قاراشا ايىندا پير ءۋالاياتىنىڭ ءمينيسترى مۇحامماد حان مەن تاعى دا ءتورت ادامدى ءبىر جاس جانكەشتى ءولتىردى. سول لاڭكەس-جانكەشتىنىڭ نوۆشەردەگى وتباسىن كوپ ادامدار ءالى كۇنگە دەيىن «ازعىندار» دەپ ەسەپتەيدى. ارادا ءتورت جارىم جىل وتسە دە، ول وتباسىمەن ەشكىم ارالاسپايدى. ءتىپتى اعايىندارى دا ولاردان بەزگەن.

ءوز بومباسىنان ولگەندەر

سوڭعى جىلدارى سودىرلار اراسىندا ءوز بومباسىنا ءتۇسىپ جارىلىپ ولگەندەر كوپ. ماسەلەن، حايبەر ايماعىندا اقپان ايىندا 8 سودىر جارىلعىش زاتتى دۇرىس قولدانباي وپات بولدى. ولار جارىلعىش زاتتى قاشىرمەن وڭگەرىپ سالىپ، جول جيەگىنە ورناتپاقشى بولعان. ال 22 قاڭتاردا ەكى سودىر حايبەردىڭ زاحاحەل اۋدانىندا بومبا قويىپ جاتقاندا قازا بولعان ەدى. اۋعانستاندا دا لاڭكەستەر «جيھادقا» دايىندالىپ جاتقاندا جاراقات الدى.
28 اقپاندا عىلمان ءۋالاياتىندا تالىپتەردىڭ ساردارى جانە 6 ادام ءبىر اۆتوكولىككە بومبا قويىپ جاتىپ، وزدەرى جارىلىپ ولگەن. 2010 جىلدىڭ اقپانىندا ساربازداردى جارۋعا ارنالعان بومباسىنا وزدەرى ءتۇسىپ 20 سودىر ولگەن.

جانكەشتى ايەل

بيىل 10 اقپاندا بيدگيس ءۋالاياتىنىڭ بالا مۋرگاب اۋدانىنداعى جارىلىس كەزىندە جانكەشتى ايەل وپات بولدى. ايەل «تاليباننىڭ» «كولەڭكەدەگى» گۋبەرناتورى داستاگير مولدانىڭ 65 جاستاعى قارىنداسى بولىپ شىقتى. ول وسىلايشا 2009 جىلى وققا ۇشقان اعاسىنىڭ كەگىن الماق بولىپتى. اۋعانستاندا جانكەشتى ايەلدەر وتە سيرەك كەزدەسەدى. بۇل وقيعا اۋعان قوعامىنىڭ توبە شاشىن تىك تۇرعىزدى. «ءبىزدىڭ قوعامدا ايەلدەردىڭ اتقاراتىن شارۋاسى باسقا. ولار - انالارىمىز، اپكە-قارىنداستارىمىز، ايەلدەرىمىز بەن قىزدارىمىز. ولار - وتباسىمىزدىڭ ابىرويى. ولاردىڭ بۇلاي ادام ولتىرگەنىن كورگەن ەمەسپىن»، - دەيدى جەرگىلىكتى ستۋدەنت سۋمبال جافار. كابۋلدا تۇراتىن جاس دارىگەر ادنان قايۋمنىڭ سوزىنە قاراعاندا، لاڭكەستەردى اۋعان قوعامى جەك كورەدى ەكەن. «ولتىرۋگە نەمەسە جارىلعىش قۇرىلعى قويۋعا قاتىسى بار ادامدار ەڭ قاتاڭ جازاعا تارتىلۋعا ءتيىس»، - دەيدى ادنان قايۋم.

اشفاك يۋسۋفزاي،

ءجاۋاد ءازيز حان

«جاس قازاق» گازەتى