- ءوزىڭىز ءبىر تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعان «الماتى» تەلەارناسى قازاق­تىڭ مۇددەسىن قالاي قورعاپ ءجۇر؟
- جالپى، «الماتى» تەلە­ارنا­سىنىڭ مۇددەسى - تۇتاسىمەن قا­زاقتىڭ مۇددەسى دەسەك قاتە­لەسپەس­پىز. ويتكەنى بىلتىر مەم­­لەكەت­تىك جەلى وتاۋ تۆ-عا قوسىلار الدىندا، اقپارات مي­­­­­­نيس­­­­ترلىگى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ول كەزدە «قا­زاقستان» تەلەارناسى 100 پاي­ىز قازاق تىلىنە وتپەي تۇرعان ەدى. زەرتتەۋدىڭ قورىتىندىسىنا قا­را­ساق، ءبىزدىڭ تەلەارنادا قازاق ءتىلىنىڭ ۇلەسى باسىم ەكەندىگىن كورۋگە بولادى. ناقتىلاساق، 74 پايىز بولعان. ودان بەرى تاعى دا ءبىراز قازاقشا باعدارلامالار قو­سىلدى. دەمەك، انا ءتىلىمىزدىڭ ۇلە­­سى ارتتى دەۋگە بولادى. جالپى، ءوزىڭ تۋعان توپىراقتا ءوسىپ-ءونىپ، انا تىلىڭدە ءتىل سىندىرعان سوڭ، سول ءتىلدى قورعاۋ باستى ماقسات بو­لۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وسى سەبەپتى، بۇل ارنادا قازاقتىڭ ەسە­­سى كەتىپ جاتقان جوق. ەكىن­شى­دەن، مۇنى ءبىز سوزبەن عانا ەمەس، ىسپەن كورسەتىپ وتىرمىز. ارنا­مىز شاعىن بولعانىنا قاراماس­تان، قازاقتىڭ نامىسىن جىرتا­تىن، جوعىن جوقتايتىن حابارلار اشۋعا بارىمىزدى سالىپ جاتىر­مىز. ول قازاقتىڭ ءتىلىن، ءدىلىن، ءدىنىن قورعايتىن «وزگە الماتى» دەگەن ارنايى رەپورتاجىمىز بولسا، ودان كەيىن تىلگە ارنايى باعدارلاما اشتىق. وعان سەبەپ بولعان، بالتىق ەلدەرىندە بار - ءتىل پوليتسياسى. وسىنداعى نا­مىس­تى قىز-جىگىتتەر باس قوسىپ، «ونداعى تاجىريبەنى نەگە وزىمىزدە ىسكە اسىرماسقا؟» دەپ ويلادىق. سوسىن بەل شەشە كىرىستىك. ءسوي­تىپ، ەكى جارىم جىل بۇرىن «ءتىل ساق­شىسى» دەگەن جوبا ومىرگە كەلدى. وسى جوبانىڭ ارقاسىندا شاھار­داعى 600-گە جۋىق كومپا­نيا­نىڭ قازاقشاسىن تۇزەتتىك. ماسەلەن، رامستور، مەگاورتالىق سەكىلدى ءىرى ساۋدا ورىندارى تارا­لىمى 50 مىڭعا تاقاۋ كىتاپشا­لا­رىن جوي­ىپ، قايتادان قازاق تىلىندە شى­عاردى. بۇرىن تەك ورىس تىلىندە شىعارىپ كەلىپ ەدى عوي. تاعى ءبىر ماسەلە، الماتىنىڭ 5 مەكتەبىندە باستاۋىش سىنىپ­تاردا قىتاي ءتىلى وقىتىلىپ كەل­گەن. سول تۋ­را­لى ءۇش ماتەريال جا­سادىق. زاڭ­سىزدىقتىڭ جويى­لۋىنا قول جەت­كىزدىك. ول جەڭىس تە «ءتىل ساق­شىسىنىڭ» ارقاسى. ءبىز­دىڭ جاساپ جاتقان تىرلىكتىڭ ءناتي­جەسىن وسى­دان دا بايقاۋعا بولا­دى. تاعى ەس­كە سالا كەتەتىن جايت، وتكەن جىل­دىڭ جەلتوقسان ايى­نان باستاپ، ارنامىزدا «تاعدىر مەن تۇلعا» دەگەن حابار شىعارىپ جاتىرمىز. ءبىز كەيدە اردا ازا­مات­تارىمىز دۇنيەدەن ءوتىپ كەت­كەن سوڭ، «اتتە­گەن-اي، نەگە با­رىن­دا قولداما­دىق، قورعامادىق، جاردەم بەر­مە­دىك» دەپ وكىنىپ جاتاتىن ادەتiمىز بار. وسى سە­بەپ­­پەن حاباردى ءدۇن­يەگە اكەلدىك. ماسەلەن، بۇگىندە توسىنان مۇگە­دەك بولىپ، كومەككە ءزارۋ بولىپ جاتقان بەلگىلى اكتەر جۇماقان ابدىقادىروۆ، سازگەر تەمىرالى باق­تىگەرەەۆ جانە وزگە دە ازا­ماتتار جونىندە ءتۇسىرىپ، جۇرتقا ۇسىندىق. حالىق جىلى قابىل­دادى. قازىر سول ازاماتتارعا قول ۇشىن بەرىپ جاتقاندار بار. ول دا وسى حاباردىڭ ارقاسى عوي دەپ وي­لايمىن. سونداي-اق قازاقى مۋلت­فيلم جاساعاۋعا تالپىن­دىق. ءبىر جىلدا 40 سەريا تۇسىردىك. ءاري­نە، ونىڭ ىشىندە كەمشىلىكتەر دە بول­دى. ءبارى كەرەمەت دەۋدەن اۋلاق­پىن. ويتكەنى بىزدە تازا انيماتور­لىق جابدىق جوق. ءبىر وكىنىشتىسى، «جىگىتتەر قازاقتىڭ ءبۇلدىرشىن-بالدىرعاندارى ءۇشىن جانتالاسىپ تىرلىك جاساپ جاتىر ەكەنسىڭدەر، سەندەردى قولدايىق» دەگەن ءبىر قا­زاقتى كورمەدىك. بۇل جەردە ءبىزدىڭ العا قويعان ماقساتىمىز، ۇلتى­مىز­دى تەك سوزبەن ەمەس، ىسپەن دە قولداساق دەگەن وي ەدى.
- ءيiسى قازاق ءۇشىن جاساپ جاتقان ىستەرىڭە قۇداي قۋات بەرسىن. جالپى، وزگە ارنالارداعى قازاقتىڭ ۇلەسى قانداي؟
- ءاي، سول قازاعىم دەپ جىلاپ تۇرعان تەلەارنانى كورمەدىم-اۋ... اركىمنىڭ ارى ءبىلسىن. قازىر قازاق­تىڭ نامىسىن جىرتقاننان گورى، باسقانىڭ نامىسىن جىرتۋ باسىم بولىپ تۇرعان زامان. امال قانشا، سىن ساعاتتاردا كەيبىر ارىپتەس­تەرىم­نىڭ ازاماتتىق پوزيتسياسىن جوعالتىپ الىپ جاتقانى وكىنتە­دى.
- بالكىم بۇل جەردە قازاق جۋر­نا­ليستيكاسىنىڭ دەڭگەيىنىڭ كەمدىگى، تۇيسىك-تۇسىنىگىنىڭ ازدىعى بولار...
- قايدام... ەلىم دەيتىن، ۇل­تىم دەيتىن ازاماتتار قانداي قي­ىن-قىستاۋ كەزىندە دە ولاي سويلە­مەسە كەرەك-ءتى...
- كەيدە ءوزىمىزدى ورىس جۋرنا­ليستيكاسىمەن سالىستىرىپ جاتا­مىز. بۇل جونىندە سان الۋان پىكىر بار. كوزقاراسىڭدى بىلدىرە وتىر­ساڭ...
- ورىس جۋرناليستەرىمەن كوپ ارالاسامىن. قازىر بايقاي­تى­نىم - ەلىمىزدەگى ورىس جۋرنا­ليس­تي­كا­سىنىڭ داۋرەنى بىتكەلى تۇر. سوناۋ 90-جىلدارى نتك تە­لە­ارناسىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇر­گەندە شاحنوۆيچ­تىڭ كومانداسى، ميللەردىڭ كو­مان­داسى دەگەن ۇعىم بار بولاتىن. كەيىن كورىپ ءجۇر­گەنىمىزدەي ورىس جۋرناليستەرىنىڭ كوپ جاعدايدا قۇل­قىننىڭ قۇزىرى­نا قاراي جۇ­مىس جاسايتىنىنا كوز جەتكىزە باستادىق. جاقسى قارجى­لان­دى­رى­لىپ وتىرسا دا، ورىس جۋرنا­ليستيكاسىنان كوتەرىلگەن ادام جوقتىڭ قاسى. بيلىكتەگىلەر­دىڭ دە­نى ءورىستىلدى بولعاندىقتان، قان­داي دا ءبىر شارا جاساپ نەمەسە اق­پارات­تىق سوعىس ۇيىمداستىرسا دا، ەڭ ال­دىمەن، استىرتىن تۇردە ورىس­تىلدى باسىلىمدارعا تاپسىرىس بەرەدى. سونىڭ نەگىزىندە بىزگە ورىس جۋرناليستەرى اقپاراتتى كوپ تا­باتىن، بەرەتىنى كوپ سياقتى كورى­نەدى. بەرتىن كەلە تالاي قۇپيانىڭ بەتى اشىلدى.
ال قازاق جۋرناليستيكاسىنا كەلسەك، تاۋەلسىزدىك العان 91-جىل­دارداعى جۋرناليستەر كوتەرگەن ماسەلە مەن 2012 جىلعى كوتەرىلىپ وتىرعان ماسەلەلەردى قاراپ وتىر­ساق، قازاق جۋرناليستەرىنىڭ پوزي­تسيا­سى وزگەرگەن جوق. «ۇلتىم، ەلىم، جەرىم» دەپ كەلەدى. جانە وسى تۇرعىداعى زەرتتەۋلەر مەن ۇلتقا دەگەن شىن جاناشىرلىقتىڭ ارقا­سىندا جازعان دۇنيەلەر وزگە اعىستارعا بوگەت بولا الادى جانە ولاردان باسىم تۇسە الادى. ءبىر باعىتتا، ءبىر باسىمدىقتا جۇمىس ىستەگەندىكتەن ءبىز الدەقايدا جوعا­رىلادىق.
- قازاق تەلەارنالارىنىڭ كو­رەر­مەنى از، اۋديتورياسى تار. بەر­گەن جارنامانىڭ ءوزى اقتامايدى دە­گەن پىكىرلەر ايتىلىپ جاتادى...
- ەلدەگى تەلەكەڭىستىكتە ءبىر كەمشىلىك - زەرتتەۋ جۇرگىزەتىن كوم­پانيالاردىڭ جوقتىعى. ءسىز بەن ءبىز بىلەتىن «گەلوب مەديا» كوم­پانياسىنان قازاق تىلىندە ءسوي­لەي الاتىن قىزمەتكەر كور­سەڭىز «قۇدايعا ءتاۋبا!» دەرسىز. ءوزى قازاقتىڭ ءتىلىن، جانىن تۇسىنبەيتىن ادام قازاقتىڭ باعدارلاماسىن زەرتتەي الا ما؟ ورىس ءتىلى باسىم بولۋ كەرەك دەگەن ساياسات پا، ءاي­تەۋىر، ءورىستىلدى تەلەارنالاردى سۋىرىپ العا شىعارادى. بىزدەگى ءبىر كەمشىلىك - «مىنا ۇلتتىڭ ەگەسى - قازاق، قازاقتىڭ مەرەيى قا­شان دا ۇستەم بولۋ كەرەك» دەگەن ءسوز انىعىمەن ايتىلمايدى. ورتا­دا عانا ەمەس، جوعارى مىنبەرلەردەن ايتىلاتىن بولسا، وندا زەرتتەۋشى­لەر­دىڭ ءسوز دە، زەرتتەۋدىڭ كورسەتكى­شى دە مۇلدەم وزگەرىپ شىعا كەلمەك. سوندىقتان دا بۇعان سالىستىر­مالى تۇردە قاراۋ قاجەت. شاعىن تە­لەارنا بولساق تا، «ءتىل ساقشى­سىنىڭ» كورەرمەنى از دەپ ويلا­ماي­­مىن. رەسپۋبليكالىق ارنا­لاردا وسىنداي باعدارلامالار بول­سا، ولاردىڭ كورەرمەنى ميل­ليون­داپ سانالار ەدى. ۇلتقا قا­جەتتى نارسە­لەردى بەرىپ، ۇلتتىڭ قا­جەتتىلىگىن وتەي الساق، وندا بىزدە كورەرمەن وتە كوپ بولادى. بار ءما­سەلە سوندا. مەملەكەتتىك «حا­بار»، «قازاقستان» ارنالارىنىڭ ەل كو­لەمىندەگى دەڭ­گەيى 85, 97 پاي­ىز. 4-5 وبلىسقا تا­رايتىن ورىس تەلەار­نالارىنىڭ كورەرمەنى كوپ پە، الدە بۇكىل ەلگە تارايتىن قا­زاق­­تىلدى ارنانىڭ كو­رەر­مەنى كوپ پە؟ بۇل جەردە ەشقان­داي زەرتتەۋدىڭ قاجەتى جوق، مەنىڭ ويىمشا. وسى­عان قاراپ، ستاتيستي­كا­لىق ءمالى­مەتتەردىڭ قالاي جاسا­لاتىنىن بولجاۋعا بولادى.
- كەدەندىك وداق ءبىزدىڭ اقپارات ايدىنىمىزعا قالاي اسەر ەتپەك؟
- سىرتقى اقپاراتتىق ەكسپان­تسيا ءبىزدىڭ اقپارات ايدىنىمىزدى باسىپ كەتپەي مە دەپ قاۋىپتەگەننەن بۇرىن، قازىر ءوزىمىز ۇستاپ وتىرعان اقپارات ايدىنىن ساقتاپ قالا الا­مىز با دەگەن ماسەلە ماڭىز­دىراق. بىراق «ءاي، قايدام» دەگەن كۇمان باسىم. نەگە دەسەڭ، 5 مىڭعا جۋىق باسىلىمنىڭ 700-800-ءى عانا قازاقتىلدى. ەندى ساراپتاي بەر. راس، اقپاراتتىق ەكسپانسيا ءجۇرىپ جا­تىر، ول توقتاعان جوق. كەدەندىك وداق، ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ اياسىندا ءبىز وزگە ەلدىڭ ازاماتتارىنا ەلىمىزدە ەركىن ءجۇ­رۋىنە جول اشتىق. بۇل - وزگە ۇلت­تاردىڭ ۇلەسى وسەدى دەگەن ءسوز. قا­جەت دەسەڭ، ەرتەڭگى كۇنى رەسمي دەپ جازىپ جۇرگەن ورىس تىلىنە مەم­لەكەتتىك دارەجە بەرۋ ماسەلەسى قاي­­تا بوي كوتەرۋى مۇمكىن. قازاق باسىلىمدارىنىڭ ويسىراي ۇتى­لۋى عاجاپ ەمەس. اقپارات تىزگىنىن وسى كۇيدە ساقتاپ قالا الماساق، بۇل بىزگە وراسان زور سوققى بولماق.
- «قازاقستان» ارناسى «بالا­پان»، «مادەنيەت» ارنالارىمەن تولىقتى. بۇل حالىققا نە بەردى جانە سالالىق ارنا اشۋ ماسەلەسىنە قالاي قارايسىز؟
- قاشان دا سانعا جەتۋگە بو­لادى، بىراق ساپاعا جەتە الامىز با؟ «مادەنيەت» ارناسىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ ەدىم. «History» سياقتى ارنالاردىڭ دارەجەسىندە بولماسا دا، قازاقتىڭ مادەنيەتىن تاراتا­تىن، ءبىزدى تانىتاتىن كەرەمەت ار­نا «مادەنيەت» بولۋى كەرەك ەدى. وكىنىشكە قاراي، ءوز ىزدەنىسىڭە جاۋ­اپ بەرەتىن باعدارلامالار تابا ال­مايسىز. دوڭگەلەك ۇستەل نەمەسە 5 ادامدى جيناپ الىپ بولاتىن «گوي-گوي» اڭگىمە. وكىنىشتىسى سول - مەملەكەت نازار اۋدارىپ، قارجى ءبولىپ وتىرعان كەزدە قولدا بار مۇمكىندىكتى پايدالانا الماي وتىر­عانى. ارنانىڭ اشىلۋىنا 7-8 اي ۋاقىت بەردى، مىقتى جۋرنا­ليستەردى جيناپ، جاقسى باعدارلا­مالار جاساۋعا بولاتىن ەدى. 70 پايىزى قازاق، 27-30 پايىزى ورىس تىلىنە تيەسىلى بولعان ارنادان جاڭالىق كورمەدىك. بىراق قازاقشا تەلەارنا اشىلعانىنا، ءتاۋبا. حا­لىق­تىڭ كەۋدەسىندەگى ءوزىنىڭ بول­مىسىن، تەگىن زەرتتەۋ ماسەلەسى - مادەنيەتتى زەرتتەۋ ەمەس پە؟! قا­زاق جۋرناليستەرىنە زەرتتەۋ جەتىسپەي­دى. 1-2 ادامنىڭ زەرتتەۋىن الامىز دا، سوعان قۇران سوزىندەي يلانا سالامىز. ءبىر سارابدال پىكىر بولۋ كەرەك. اشىلعان تەلەارنا­لاردىڭ اقساپ جاتقان تۇسى - وسى. ورنى تولاتىن كەمشىلىك شىعار، بۇل. قا­زاقپىز عوي، تەلەارنانىڭ اشىل­عا­نىنا قۋانا بىلەيىك، جاق­سىلىققا سەنەيىك.
- پرايم-تايم ماسەلەسى قالاي شەشىلىپ جاتىر ارنالاردا؟
- بۇل ماسەلە ەكىنشى جوسپارعا ىسىرىلدى دەۋگە بولادى. قابىل­دانعان زاڭ تالاپتارىنا باي­لا­نىس­تى پرايم-تايم ۋاقىتى تەڭ ءبولىسىلىپ جاتىر. «قازاق جارعانات پا؟» دەگەن ماسەلە وڭ شەشىم تابا باستادى. بىراق تاعى دا ساپا ءما­سەلەسىنە كەلىپ تىرەلەمىز. كەشكىلىك جۇمىس ۋاقىتىنان كەيىن ۇيدە وتى­رىپ تەلەديداردان نە باعدار­لاما كورەمىز؟ وتكەندە، ناۋرىز مەرەكەسىندە كوپ ارنالاردان سا­تىپ الىنعان ورىستىڭ باعدارلا­ما­لارىن كوردىم. پەتروسياننىڭ، زادورنوۆتىڭ شوۋلارى، «قيسىق اينا» دەگەن سياقتى باعدارلامالار ەكراننان تۇسپەدى. ناۋرىز مەرە­كەسى ەمەس، پەتروسيان مەن زادورنوۆ­تىڭ تۋعان كۇنى سىقىلدى بولدى. قا­زاق پەن ورىس ازىلدەرىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. زادورنوۆتىڭ اي­تىپ تۇرعان ازىلدەرىن شىن تۇسىنە الاتىن ادام ءوز ۇلتىنا، ءوز بولمى­سىنا مىسقىلداپ كۇلىپ تۇرعانىن اڭعارار ەدى. ورىس ساتيريكتەرى ۇلى يمپەريالىق امبيتسيانى وزدەرى­نىڭ قويىلىمدارى ارقىلى ءسىڭىرۋدى باستى باعىتقا اينالدىرىپ، ۇلكەن جۇمىس ىستەپ جاتىر. كەزىندە «نا­شا راشانى» تاجىكتەر مەن تۇرىك­مەندەر سوتقا بەرۋگە دەيىن باردى. ولاردىڭ «ءبىزدىڭ ورىسىمىز» دەپ تۇرعانى - ورتا ازيانىڭ حالقى. جانە ول حالىقتاردى نادان ەتىپ كورسەتەدى. سول سىقپىتتاعى حابار­لاردى كوبەيتىپ قويدىق، وسىلايشا وزىمىزگە ءوزىمىز كۇلەمىز. وزگەلەر مەنى سىنادى ەكەن دەپ، ءوزىمىز قوسىلا سىناساق، وندا سانامىزدىڭ قانداي «بيىكتىكتە» ەكەنىنە باعا بەرىلەدى.
- ادامعا وي سالاتىن، كوزىن اشىپ، تانىمىن كەڭەيتەتىن ساراپ­تامالىق، تالدامالىق، تانىمدىق باعدارلامالاردان گورى، تۇزى جەڭىل، ارزان ويىن-كۇلكىگە ارنالعان توك-شوۋلار كوبەيدى...
- قازىر قازاق تەلەجۋرنا­ليس­تيكاسى ۇلكەن ءبىر زوبالاڭ ساتتە تۇر. «31 ارنادا» ءبىز ىستەپ جۇرگەندە «تۇجىرىم»، «سويىل»، «كىم؟» حا­بارلارى بولدى، قاتارلاس جىگىت­تەر «دودا» دەگەن باعدارلاما جاسادى. تەك قانا ءبىز ەمەس، كوپتەگەن جىگىت­تەر 2003-2008 جىلدار ارالىعىندا وزدەرىنىڭ قابىلەتى كەلەتىن، وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، ونى حالىق الدىنا شىعارۋعا ۇمتىلدى جانە دالەلدەدى. قازىر ءبارى ءازىل-سىقاققا بۇرىلىپ بارا جاتىر. شاعىن ارنا بولعاندىقتان، بىزدە ونداي ءمۇم­كىن­دىك جوق. جۋىردا سالىنىپ جات­قان ستۋديامىز بىتەدى، سول با­عىتتاعى حابارلاردى شىعارامىز. ازىرگە، «پىكىرلەر پيراميداسى» دەگەن حابارىمىز ارقىلى حالىق­تىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەردى قامتىپ ءجۇرمىز. مەملەكەتتەن اق­شا الىپ وتىرعانداردىڭ ءۇنى الىس­قا بارمايدى. ويتكەنى ولارعا «كوپ نارسەنى اشىق ايتۋعا بولمايدى» دەگەن توسقاۋىل قويىلعان. جەڭىل-جەلپى كۇلكى مەن ازىلگە قۇرىلعان ارزان ماقساتتاعى حابارلاردىڭ كوبەيگەنى وسىدان. ەگەر مۇمكىندىك بەرىلەتىن بولسا، تانىمدىق باع­دار­لامالاردى ولار دا جاسايدى. قابىلەتتى قىز-جىگىتتەر كەز كەلگەن ارنادا بار.
- قازاق جۋرناليستەرى قاي سا­لا­نى تەرەڭ جازا الماي ءجۇر؟
- كەي ماسەلەردى زەرتتەۋدە قازاق جۋرناليستەرىنىڭ كۇشى مەن مۇمكىندىگى جەتپەيدى. بايقوڭىر عارىش ايلاعىنا بايلانىستى داۋ تۋعاندا «ۆرەميا» گازەتى بىرنەشە تىڭ دەرەكتەردى جاريالادى. بىزگە ەسكى-قۇسقى تەحنيكاسىن بەرىپ وتىر­عانىنا دەيىن جازدى. ولار­دىڭ قولىنا وسىنداي مالىمەتتەر قايدان ءتۇستى؟ بۇل تۇستا قازاق جۋر­ناليستەرى ءتىل، ءدىل، ۇلت، اۋىل تاقى­رىپتارىن شىر اينالىپ، ودان ءارى جازا المادىق. ۇلكەن ىسكە ارالاسا الماي، تومەندەگى شارۋالار ماڭىن­­دا ءجۇرىپ الدىق. بۇگىن دە الەم كەڭىستىگىندە بولىپ جاتقان قۇبى­لىستاردى بۇگە-شىگەسىنە دەي­ىن ءجى­لىك­تەپ، جەتكىلىكتى دارەجەدە حا­لىققا بەرە الماي وتىرمىز. قا­زاق جۋرناليستەرى جۇمىلعان جۇ­دى­رىق­تاي بولىپ، وسى ماسەلەلەردى كو­تەر­گەندە عانا ورنى تولاتىن ول­قىلىق، بۇل.
- جۋرناليستەردى سالاعا ءبولىپ وقىتۋ ماسەلەسى دامىعان ەلدەردە وڭ جولعا قويىلعان. بىزگە وسى جۇيەگە كوشەتىن مەزگىل جەتكەن جوق پا؟
- سوڭعى كەزدەرى جۋرناليستەردى وقىتۋ كەرەك پە دەگەن ماسەلە ءتوڭى­رەگىندە ويلانىپ ءجۇرمىن. بۇرىن تەمىربەك قوجاكەەۆ سەكىلدى قارىم­دى ۇستازدار بار كەزدە ءسىز ايتىپ وتىرعان سالاعا ءبولىپ وقىتۋ دەگەن بولمايتىن. ستۋدەنتتىڭ كوكىرەگىنە ءبىلىم ءدانىن سەبەتىن. ونى ءارى قاراي ءوسىرۋ نەمەسە قيراتۋ ستۋدەنتتىڭ ءوز قولىڭداعى شارۋا بولاتىن. قو­جاكەەۆ ماماندىعىنا قىرى جوق ادامدى جۋرفاكتىڭ ماڭىنان ءجۇر­گىزبەيتىن. ارينە، قازىرگى جاس­تار­دى جاسىتقاننان ەشتەڭە ۇت­پايمىز. دەسە دە قازىر وقۋ بىتىرگەن كوپ جۋر­ناليستەردىڭ قولىندا قى­زىل ديپلوم، بىراق بۇل سالاعا نەگە كەل­گەنىن، نە ماقساتپەن تاڭداعا­نىن تۇسىنبەيدى. «ءتاۋبا!» دەپ اي­تايىن، ءبىزدىڭ ارنانىڭ 90 پايىزى - جاس­تار. كوبىسى بيىل وقۋ بىتىرە­تىندەر، ءتىپتى 2-3-كۋرس ستۋدەنت­تەرى بار جۇمىس جاساپ جۇرگەن. قالامدى قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن، قالاي جازۋ قاجەتتىگىن ءوزىمىز ءۇي­رەتىپ وتىرا­مىز. تەك ساناسىندا جىلت ەتكەن ۇشقىن بولسا بولعانى. قالعانى ەڭبەكپەن، ىزدەنىسپەن كە­لە­تىن ءنار­سەلەر. قازىر ەلىمىز بوي­ىنشا 20-عا جۋىق وقۋ ورنى جۋر­ناليست مامان­دارىن دايىندايدى. مەنىڭ تاڭعا­لاتىنىم - وسىن­شاما وقۋ ور­نىن­دا ءدارىس بەرەتىن ۇستازداردىڭ قايدان شىعىپ جات­قانى. 80-جىل­دارى شىققان كىتاپ­تاردى قازاق­شالاپ، وعان ءبىرلى-جارىم ءوز ماقا­لاسىن قوسىپ، سونى وقۋلىق ەتىپ قازاق جۋرناليستەرىن وقىتىپ، دايار­لاي الامىز با؟ جۋر­ناليستيكا سالاسىندا شەشىلمەگەن ماسەلە شاش ەتەكتەن. سالاعا ءبولىپ وقىتۋ عانا ەمەس، جالپى، جۋرناليس­تيكا ادىستەمەسىن قايتا قاراۋ كەرەك. ول ءۇشىن مەرزىمدى باسىلىم - گازەتتىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ ءجۇر­گەن ماماندار ءدارىس بەرۋ كەرەك بولار ستۋدەنتتەرگە. كىتاپتاعىنى وقىپ بەرۋگە، ونى ەرتەسىنە قايتا سۇراۋ­عا سول جۋرناليستەردىڭ دە شا­ما­سى جەتەدى. ن.وماشەۆ، م.بار­­مانقۇلوۆ، ت.بەكنيازوۆ، ك.قا­­بىل­عازينا، ق.مۋسين سەكىلدى عالىمدار بۇگىندە جوقتىڭ قاسى. ول كىسىلەردى ءبىز نەگە جىلى ەسكە تۇسىرەمىز؟ سە­بە­بى ولار كاسىپتىڭ قىر-سىرىن اشۋدا ەڭبەكتەنگەن. ءوزى قينالىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزبەگەن ادام ەلدىڭ بالاسىنا قايدان جانى اشىسىن. جۋرناليست ءوز حالقىنىڭ قالقانى بولعاندىقتان، وسى سالا بويىنشا مامان دايارلاۋدى تۇبەگەيلى قاراس­تىرۋ كەرەك. سوعىستاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋىرى - اقپاراتتىق سوعىس. سول سوعىستا مەرەيى ۇستەم بولۋعا ءتيىس حالىق - ول جۋرناليستەر.
- تەمىربەك قوجاكەەۆ سەكىلدى تۇلعالارىمىزدىڭ شاكىرت تاربيە­لەۋ ءۇردىسىن قالاي جوعالتىپ ال­دىق؟
- ءبىز قادىردى، قاسيەت پەن تەكتى جوعالتىپ الدىق. تۇرسىنبەك كا­كى­شەۆ جۋرناليست، كەيىن فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى بولدى. قا­زاققا قانداي قادىرلى كىسى. ول كى­سىلەر كەلە جاتىر دەسە، سەنىڭ كوز­قاراسىڭ، ىشىندەگى ول كىسىگە دەگەن سىيلاۋ قاسيەتىڭ ەرەكشە بولىپ تۇراتىن. قازىرگى ستۋدەنتتەر مۇعا­لىم­نىڭ جانىنان ءبىراۋىز سالەم­دەسپەي دە وتە بەرەدى. سەن ونى «تانىمايسىڭ»، ونىڭ ەڭبەگىن وقى­ما­عانسىڭ. سەبەبى الدىندا وتىر­عان 20 شاكىرتىن ارتىنان ەر­دىرىپ، سوزىنە يلاندىرا الماعان جان­دا قادىر قالماسى انىق. «مە­نىڭ اتىم - قوجا» فيلمىندە مەكتەپ ديرەكتورىنا ءسابيرا ماي­قانوۆا: «مەن سۇلتاننىڭ شى­راعىن جاعا المادىم» دەيدى. الدىنا كەلگەن شاكىرتتىڭ «مامان­دىعىمنىڭ مايتالمانى بولسام» دەگەن ءۇمىتىن اقتاي الماعان ۇستاز­دى ۇستاز دەۋ قيىن. ءبىز سوڭعى 20 جىلدا ەكى بۋىندى جوعالتتىق. مەك­تەپتىڭ دە، جوعارى وقۋ ورنىن­داعى ءبىلىمنىڭ دە دەڭگەيى تومەن. 20 جىلدا مەكتەپتەردى تۇگەلدەي كى­تاپ­پەن قامتاماسىز ەتە المادىق. بۇگىن ءبىر وقۋلىقپەن، كەلەسى جىلى باسقا كىتاپپەن وقيدى. قازاقتىڭ بالالارى - تاجىريبە قۇرالىنا اي­نالدى. ءار اۆتوردىڭ كىتابىن وقىپ، ءارتۇرلى دەرەك الادى. سوڭىن­دا نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇ­رىس­تىعىن بىلمەي شاتاسادى. ال سول تۇلەك جوو-دا نە ءبىلىم الماق؟ ءبىز مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى كىتاپ­تار­مەن الىسىپ ءجۇرمىز. وسى 20 جىلدا وقۋ بىتىرگەن مامان­دار­دىڭ نە وقىعانىنان حابارسىزبىز. تا­ريحتى قالاي وقىپ جۇرگەنىن ءبى­لە­مىز ستۋدەنتتەردىڭ. ءار ۇستاز ءوز­دەرىنىڭ ءبىر-ءبىر ماقالالارىن قو­­سىپ، كىتاپ شىعارادى دا، سونى وقىتا بەرەدى. مۇراعات اقتارىپ، شاڭعا كومىلىپ زەرتتەۋ جاساپ ءجۇر­گەندەر از. م.قويگەلديەۆ، د.را­ما­زانوۆ سەكىلدى عالىمدار بولماسا، ديسسەرتاتسيا جازعان دوكتوردىڭ كىتاپتارىنان تىڭ جاڭالىق تاپ­پاي قور بولاسىڭ. فيلوسوفيانىڭ نەگىزى مەكتەپتەردە وقىتىلىپ ءجۇر­گەن «ادام جانە قوعام» ءپا­نىندە «ەۋروپا حالقى ينديۆيدۋال­دىق پسيحولوگيا دا، ازيا حالقى تو­بىرلىق پسيحولوگيادا» دەپ كور­سەتكەن. عالىمدارىمىز ءبىر جەر­دەن كوشىرىپ باستىرا سالعان كىتاپتا نە جازىلعانىن قاراماعان دەگەن ءسوز. ءوز حالقىن، ءوزىن توبىرعا تەڭەگەنىن تۇسىنبەيدى. سولار - پروفەسسور، سولار - دوتسەنت. ايتا بەرسەك، پروبلەما كوپ. بىراق تاۋەل­سىز ەلمىز، ءبارى دە رەت-رەتىمەن ءبىر­تىن­دەپ شەشىلەتىن شىعار دەگەن ۇلكەن ۇمىتتەمىز.

اڭگىمەلەسكەن
سەيسەن امىربەكۇلى،
ارايلىم بيمەنديەۆا

"ايقىن" گازەتى