اتا-بابالارىمىز بۇرىننان «ءولى ريزا بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن ماقالدى اتا-مۇراسىنداي ساقتاپ، دۇنيەدەن وتكەن ارۋاقتارىنا دۇعا وقىتىپ تۇرعانىن جاستار بىلمەسە دە ەرەسەكتەر ءبارىمىز بىلەمىز.ءار ءىستىڭ ءبىر ءساتى بولادى دەگەندەي، قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرلەرىن بىلمەيمىن، بىراق وقو ءبىرىنشى رەت 1930-1933 جىلعى اسارشىلىق قۇرباندارىنا شىمكەنت قالاسىندعى  تاۋەلسىزدىك ساياباعىندا 11 مامىر كۇنى ءبىراز ۇلت جاناشىرلارى جينالىپ دۇعا وقىدى. جيىندا قازاقستاندا ءبىر كۇندى اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى دەپ بەلگىلەۋدى قر پرەزيدەنتى مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان سۇراپ، حات جازىلىپ قول قويىلدى.  شىمكەنت قالاسىنان جەر ءبولىنىپ اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارناپ ەسكەرتكىش تاس قويۋ قالا اكىمىنەن سۇرالاتىن بولدى. سوزاق كوتەرىلىسىنىڭ قۇرباندارىنا دا سوزاق اۋدانىندا بەلگى قويۋعا ۇسىنىس جاسالدى.

اتا-بابالارىمزدىڭ ۇرپاعىنا قالدىرعان مول جەر قويناۋى بايلىقتارىنىڭ قازاقتارعا بۇيىرماي جاتقانى،  رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ قۇلدىراۋى اشارشىلىق، قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان ارۋاقتاردىڭ رەنىشى مە دەگەن دە وي كەلەدى، كەيدە.

اتا-بابالارىمىز بۇرىننان «ءولى ريزا بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن ماقالدى اتا-مۇراسىنداي ساقتاپ، دۇنيەدەن وتكەن ارۋاقتارىنا دۇعا وقىتىپ تۇرعانىن جاستار بىلمەسە دە ەرەسەكتەر ءبارىمىز بىلەمىز.ءار ءىستىڭ ءبىر ءساتى بولادى دەگەندەي، قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرلەرىن بىلمەيمىن، بىراق وقو ءبىرىنشى رەت 1930-1933 جىلعى اسارشىلىق قۇرباندارىنا شىمكەنت قالاسىندعى  تاۋەلسىزدىك ساياباعىندا 11 مامىر كۇنى ءبىراز ۇلت جاناشىرلارى جينالىپ دۇعا وقىدى. جيىندا قازاقستاندا ءبىر كۇندى اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى دەپ بەلگىلەۋدى قر پرەزيدەنتى مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان سۇراپ، حات جازىلىپ قول قويىلدى.  شىمكەنت قالاسىنان جەر ءبولىنىپ اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارناپ ەسكەرتكىش تاس قويۋ قالا اكىمىنەن سۇرالاتىن بولدى. سوزاق كوتەرىلىسىنىڭ قۇرباندارىنا دا سوزاق اۋدانىندا بەلگى قويۋعا ۇسىنىس جاسالدى.

اتا-بابالارىمزدىڭ ۇرپاعىنا قالدىرعان مول جەر قويناۋى بايلىقتارىنىڭ قازاقتارعا بۇيىرماي جاتقانى،  رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ قۇلدىراۋى اشارشىلىق، قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان ارۋاقتاردىڭ رەنىشى مە دەگەن دە وي كەلەدى، كەيدە.

ەگەمەندىك العالى اشارشىلىق قۇرباندارىنا  ارنايى ءبىر كۇندى بەلگىلەپ، ەسكە الىپ دۇعا باعىشتاپ تۇرماعانىمىزعا ازىرگى ۇرپاق، ءبىز كىنالى ەكەنىمىزدى مويىنداۋىمىز كەرەك. كوپ سالماق ەل اعالارىنا تۇسەدى. سەبەبى، قازاق تاريحتىن تەرەڭ مەڭگەرمەگەن باۋىرلارىمىز، اشارشىلىق تۋرالى اششى شىندىقتى بىلمەيدى. ودان قالسا، قىلىشىنان قان تامعان سىڭارجاق كەڭەستىك كومپارتيا اشارشىلىق، قازاق زيالىلارىنىڭ 1937-38 جىلعى كىناسىز جازالانىپ اتىلعاندارى تۋرالى مالىمەتتى ايتقىزبادى. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن دە روسسيانىڭ وتارلاۋ كەزىندەگى زارداپتارىنىڭ تاريحي اقيقاتى كەڭىنەن ايتىلماي كەلەدى. اتا-بابالارىمىزدىڭ اشارشىلىق كەزىندەگى كورگەن،  ادام توزگىسىز قورلىقتارى تۋرالى تاريحي اقيقاتتى ازىرگى ۇرپاقتىڭ جەتە بىلمەۋى اسارشىلىق قۇرباندارىنا اسا كوڭىل بولمەي كەلگەنىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى مە دەيمىن.

اتا تاريحىن، رۋحاني قۇندىلىعىن بىلمەگەن، سالت-ءداستۇرىن، ءتىلىن ساقتاي الماعان  جۇرت،  ۇلت توڭىرەگىندە بىرىگىپ، ءبىر-بىرىنە قامقور، مەيىرىمدى بولا المايتىنىن كورۋدەمىز. ءبىر ماقالامەن اشارشىلىق تۋرالى اقيقاتتى جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. سوندا دا بولسا،   ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ ءىنىسىنىڭ بالاسى سامىرات كاكىشەۆتىڭ «اقاڭ تۋرالى اقيقات» كىتابىنان ءبىر-ەكى تاريحي وقيعالاردى قىسقاشا كەلتىرىپ وتەيىن. (سامىرات كاكىشەۆ ۇلكەن قىزمەتتەر ىستەپ، 1977 جىلى الماتىداعى  «قازاقستان» قوناق ۇيىنە ديرەكتور بولىپ بەكىتىلىپ، سول جەردەن زەينەتكەرلىككە شىقتى. «اقاڭ تۋرالى اقيقات» كىتابى 1992 جارىق كوردى.)

«1930 جىلى اكەمىزدى حالىق جاۋىنىڭ تۋىسى دەپ الىپ كەتكەندە،  «حالىق جاۋىنىڭ تۋىسى» دەپ ەشكىم قاراماي، سولەسپەي، كومەك بەرۋدەن قاشتى. اكەمىزبەن بىرگە بار مالىمىزدى دا الىپ كەتكەن. شەشەمىز سەگىز بالاسىمەن اش-جالاڭاش قالدىق.

تورعاي وبلىسىنداعى جىلىنشىق پەن اقكولدىڭ اينالاسىندا اشتىقتان ولگەن بالالاردىڭ، ۇلكەن كىسىلەردىڭ سانىن ايتا المايسىڭ. اشىققان ادام اڭ سياقتى بولادى ەكەن. قولدارىمەن ولىكتىڭ ەتتەرىن  جۇلىپ جەپ، قۋ تاماعىن تويدىرعانعا ءماز بولاتىن.

حالىق تاماقسىز، كيىمسىز، مالسىز قالىپ، سونىڭ سەبەبىنەن تاماق ىزدەپ قاڭعىپ كەتتى. اۋىلدا اشتان ولگەن ادامداردىڭ سانى كۇن سايىن كوبەيە بەردى. شەشەمىزبەن جولدا كەتىپ بارا جاتىپ، ولەيىن دەپ السىرەپ جاتقان كىسىلەرگە باس سالعان قاسقىرلاردى كوردىك. جابايى يت، قاسقىرلاردىڭ ولىكتى اندا-مۇندا سۇيرەپ، قاندارىن اعىزا جەپ جاتقانىن كورگەندە زارەمىز ۇشاتىن.

ءبىزدى شەشەمىز تورعايداعى اعاسىنا الىپ كەلدى. تورعايعا جەتكەنشە شەشەمىزدىڭ سەگىز بالاسىنان اپكەم ەكەۋمىز ءتىرى قالدىق. ناعاشىمىز ءبىزدى تورعايداعى بالالار كوممۋناسىنا ورنالاستىردى. كوممۋنادا دا تاماققا جارىمادىق. تاماقتان بالالاردىڭ ءىشى ءوتىپ،  /بەرەتىنى ءبىر-ەكى بيدايى بار قارا سۋ/ ءىسىنىپ كوپ بالالار ءولىپ جاتتى. ولگەن بالالاردى كوممۋنانىڭ پودۆالىنا اپارىپ تەكشەلەپ جيناپ قويىپ، ءۇيىلىپ قالعان سوڭ اربالارعا تيەپ تورعاي قالاسىنىڭ سىرتىنا اشتان ولگەن كىسىلەردىڭ اراسىنا تاستايدى ەكەن. كوممۋنادا اشتىقتان اپكەمدە ءولىپ، ءبىر ءوزىم قالدىم....»

سامىرات كاكىشەۆ قوستاناي قالاسىنداعى بالالار ۇيىنە اۋىستىرعاندا دا اربا-اربا ولگەن بالالاردى الىپ كەتىپ جاتقانىن كورگەنىن جازادى. جان ساقتاۋ ءۇشىن باسقا ەلگە كەتكەن باۋىرلارىمىز قانشاما.

مىنە، تورعاي ءوڭىرى مەن قوستاناي قالاسىنداعى اشارشىلىققا بايلانىستى تاريحي اقيقات. تاريحي دەرەكتەردە اشتىق قۇرباندارىنىڭ سانى 2ملن.-نان اساتىنى كورسەتىلەدى. بۇل دەگەنىڭىز، وقو حالقىنا تەڭ. وسىدان-اق، اتا-بابالارىمىز كورگەن اشارشىلىقتىڭ زارداپتارىن كوز الدارىڭىزعا ەلەستەتە بەرىڭىزدەر. ستالين مەن گولوشيكيننىڭ قولدان جاساعان اشارشىلىعى بولماعاندا قانشاما ميلليونداعان قانداستارمىزدىڭ ۇرپاقتارى ارامىزدا ءجۇرىپ، اتا-بابالارى اڭساعان تاۋەلسىزىكتى كورەر ەدى.

«ۇلت تاعدىرى» قب وقوف توراعا ورىنباسارى

جارقىنبەك سەيتىنبەتۇلى

"اباي-اقپارات"