كەرەكۋدەگى ساۋساقپەن سانارلىق قازاقشا اتالاتىن ۇلكەن كوشەلەردىڭ ءبىرى تورايعىروۆ كوشەسى. سۇلتانماحمۇتتىڭ اتىن يەمدەنگەن كوشەدەگى ءزاۋلىم عيماراتتاردىڭ بىرىندە وسىناۋ اڭگىمەنى داۋرەن اعا ايتىپ بەرىپ ەدى.
- «قالانىڭ شىعىس جاعىندا، ەرتىستىڭ جاعالاۋىنداعى ۋسولكا شاعىن اۋدانىندا بولعان وقيعا ەدى، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن داۋكەڭ. بىردە سول شاعىن اۋدانداعى بوس جاتقان الاڭقايدا سول جەردەگى كۇزەتشى اعايمەن سويلەسىپ وتىر ەدىك. ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت وتپەي الاڭنىڭ شەتىندەگى قۇبىرلاردان ءۇي-كۇيى جوق ەكى قاڭعىباس شىعىپ كەلە جاتتى. سول مەزەت كۇزەتشى اعامىز «مىنا ەكى قاڭعىباستىڭ بىرەۋى قازاق، بىرەۋى نەمىس جىگىتى. وسى جەردەگى قوقىستاردان ناپاقالارىن تاۋىپ جەپ ءجۇر. كەزىندە جاعدايى ءتاۋىر جانۇيادا وسكەن جاندارعا ۇقسايدى» دەپ ءبىر سىردىڭ شەتىن شىعاردى.ەندى ءبىزدىڭ دە نازارىمىز الگى ەكى قايىرشىعا اۋدى. كۇندەلىكتى كورىپ جۇرگەن كوشە كەزگەن كەزبەلەردەن ايىرماشىلىعى جوق، كوپ قاڭعىباستاردىڭ ءبىرى. ەل-جۇرتتا شارۋاسى جوق. ەل سەكىلدى ۋاقىت جەتپەي جاتىر دەپ جانتالاسىپ جاتقانى دا شامالى. ولار ءۇشىن ۋاقىت ولشەمى - قوقىس تازالايتىن ماشينا كەلگەنگە دەيىن جانە كۇن باتقان سوڭ دەپ بىلەتىن قايىرشىلاردان بالەندەي وزگەشەلىگى دە جوق سياقتى.

«انا نەمىس جىگىتىن بىلتىرلارى گەرمانيادا تۇراتىن تۋىستارى ىزدەپ كەلىپ، الىپ كەتپەك بولعان. بىراق وعان بۇل كونبەپتى. دورتمۋندتاعى جايلى ۇيدەن گورى پاۆلوداردىڭ كاناليزاتسيا قۇبىرىن ارتىق ساناسا كەرەك. بولماعان سوڭ قالاداعى كوپ قاباتتى ۇيدەن پاتەر اپەرمەكشى بولىپ، شىتتاي عىپ كيىندىرەدى. بۇل بولسا تۋىستارىنان سىتىلىپ، ۇيرەنگەن جەرىنە قاشىپ كەلدى. تۋىستارى دا بۇدان كۇدەر ۇزگەن بولۋ كەرەك، قايتىپ مازالامادى. ال ۇستىندەگى كيىمدەرىنەن كەلە سالا ايرىلىپ قالعان بولاتىن»-دەپ كۇزەتشى اعامىز قىزىق حيكايانى ايتىپ بەردى. سەنەر-سەنبەسىمىزدى بىلمەي ءبىز تۇرمىز. «ءسال سابىر ەتىڭدەر»-دەدى كۇزەتشى اعامىز شىلىمىن تۇتاتىپ جاتىپ. «قازىر كەلەتىن ۋاقىتى بولىپ قالىپتى» دەپ كوك ءتۇتىندى قۇشىرلانا جۇتتى. كوپ وتپەي باعاناعى ەكى قايىرشى شىققان قۇبىرعا قاراي، قولىندا تۇيىنشەگى بار ءبىر ايەل اسىعا باسىپ كەلە جاتتى. جان-جاعىنا جالتاق-جالتاق قاراعان ايەل، قۇبىرعا جەتىسىمەن تۇيىنشەگىن قويا سالىپ، كەيىن قاراي جىلىستاي جونەلدى. سوندا بارىپ بايقادىق. ايەلدىڭ اياعى اۋىر ەكەن.

«بۇل جاڭاعى بومج قازاقتىڭ تۋعان قارىنداسى» دەپ قاراۋىل اعامىز ءمان-جايدى تۇسىندىرە باستادى. «كۇن سايىن، كەيدە كۇنارا وسى ۋاقىتتا كەلىپ، اعاسىنا تاماق سالىنعان بولۋى كەرەك، تۇيىنشەك تاستاپ كەتىپ وتىرادى. جالتاقتاپ كەلەتىنى كۇيەۋىنەن جاسقاناتىن سىڭايلى. كۇيەۋى قانشا جەردەن «قايىناعاسىنىڭ» ەندى ادام بولمايتىنىن ايتسا دا، قارىنداسى ءبىر انانىڭ ەمشەگىن ەمىپ وسكەن اعاسىن ونداي جاماندىققا قيمايتىن سياقتى. كەيدە تاماق اكەلگەن قارىنداسىنىڭ ارتىنان اعاسىنىڭ «كەلەسى كەلگەنىڭدە اقشا الا كەل» دەگەنىن دە تالاي ەستىدىم» دەپ كۇزەتشى اعامىز كۇرسىنە اياقتادى ءسوزىن. مەندە ءۇن-جوق. تاماعىما ءبىر ءتۇيىن تۇرىپ قالعان سياقتى» - دەپ داۋرەن اعامىز دا اڭگىمەسىن ءتامامدادى. ەندى مەندە ءۇن-جوق. سول كەزدەگى داۋرەن اعانىڭ كۇيىن ەندى مەن كەشكەندەيمىن.

ءبىر جاعىنان وتانىن ەمەس، تۋىپ-وسكەن جەرىن قيماعان نەمىس جىگىتىنە ريزا بولىپ تۇرمىن. اتا-باباسىنىڭ جەرىن تاستاپ، مۇحيت اسقان ءبىراز قازاقتارعا قاراعاندا نەمىس جىگىتىنىڭ پاتريوتتىعى باسىم سياقتى. بىراق تا بىلاي تەنتىرەپ، قوقىس تەرىپ جۇرگەنشە نەگە تاريحي وتانىنا تارتىپ-اق كەتپەدى ەكەن؟ الدە كەڭپەيىل قازاق ەلىن، قاسىنداعى باۋىر باسىپ قالعان دوسىن قيمادى ما ەكەن؟

تۋعان اعاسىنىڭ ءتىرى ەكەنىنە كوزىن ءبىر جەتكىزىپ قايتۋ ءۇشىن، جانۇياسىن تاستاپ، جارىنان تىعىلىپ، قۇستاي ۇشىپ جەتەر قارىنداسىنىڭ ودان كەيىنگى جاعدايى نە بولدى ەكەن؟ وسى ساۋالداردىڭ جاۋابىن تاپپاققا داۋرەن اعا ايتقان جەرگە كەلدىم. بىراق ول جەردى اينالدىرا بيىك تسەمەنت قورعانمەن قورشاپ تاستاپتى. مەن سەرىك ەلىكبايدىڭ « قايىرشى وتىر. ءوتىپ كەتتىڭ، ول سەنىڭ. ارىڭ مەنەن ۇياتىڭ» دەگەن ولەڭىن ىشتەي قايتالاي بەردىم.

وڭعار قابدەن

Abai.kz