كەيدە وسى ءبىلىم سالاسىنىڭ وسىنشا جىل بىلىققا باتقانىنا، ورتا ءبىلىم ساپاسى مەن جوعارى ءبىلىم ساپاسىنىڭ قۇلدىراۋىنا پاراقور قوعام شىن مۇددەلى سەكىلدى كورىنەدى. سەبەبى جەمقورلىق پەن ناداندىق - ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ قاراۋعا بولمايتىن ەگىز ۇعىم. دالىرەك ايتقاندا، ناداندىق جەمقورلىققا، جەمقورلىق ناداندىققا اكەلەدى. بۇل ەكەۋىنىڭ قايسىسى سەبەپ، قايسىسى سالدار ەكەنىن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. بەينە «تاۋىق بۇرىن پايدا بولدى ما، جۇمىرتقا بۇرىن پايدا بولدى ما؟» دەگەن سەكىلدى.

سەبەبى نادان ادام ناداندىعىن جاسىرۋ ءۇشىن پارا بەرەدى، جاعىمپازدانادى. ءوزى پارا بەرگەن، وزگەگە جاعىمپازدانعان ادام وزگەنىڭ دە پارا بەرگەنىن، وزگەنىڭ دە وزىنە جاعىمپازدانعانىن قالاپ تۇرادى. ءوزى پارا بەرگەن ادامنىڭ پارا الماۋى ەشقاشان مۇمكىن ەمەس.

ال ءبىلىمدى، وزىنە سەنىمدى ادام نەگە پارا بەرەدى؟ ادال پاراسىز دا ءوزىن دە، وتباسىن دا اسىراي الاتىنىن بىلەدى. ال پارا بەرگىسى كەلiپ تۇراتىن ادامنىڭ بىلىمىنە شىن كۇماندىمىن.

اباي: «ءاربىر جالقاۋ كىسى قورقاق، قايراتسىز تارتادى;

ءاربىر قايراتسىز قورقاق، ماقتانشاق كەلەدى;

ءاربىر ماقتانشاق قورقاق، اقىلسىز، نادان كەلەدى;

ءاربىر اقىلسىز نادان، ارسىز كەلەدى;

ءاربىر ارسىز جالقاۋدان سۇرامساق، ءوزى تويىمسىز، ونەرسىز، ەشكىمگە دوستىعى جوق جاندار شىعادى»، - دەيدى. ءيا، ءدال وسىنداي ءبىر-بىرىنەن تۋىنداپ جاتقان قوعام جەمقور، تويىمسىز، پاراقور بولادى.

پاراقور ادام ءبىلىمدى ادامدى ۇناتپايدى. سەبەبى ءوزىنىڭ ناداندىعىن اشىپ تاستايدى. نادان ادامعا پاراقور باسشى لايىق، مەرەكەدە سىيلىعىن بەرىپ قويىپ، ءومىرىن سۇرە بەرەدى. سوندىقتان ناداندىق جايلاعان سايىن بەرۋ مەن الۋدان جارىس وتەدى. جەمقورلىق قالىپتى قۇبىلىسقا اينالادى.

جەمقور قوعامدا ساپا بولمايدى. سەبەبى ساپا ءۇشىن ادال جۇمىس كەرەك. سوندىقتان جەمقورلىق جايلاعان جەردى ساپاسىزدىق جايلايدى. ال بىلىمىنەن ساپا كەتسە، مەكتەپكە مۇعالىم پارا بەرىپ جۇمىسقا كىرسە، ستۋدەنت پارا بەرىپ باعا السا، وندا ەلدى ناداندىق جايلايدى.

ءدال سولاي بۇل ەكەۋى - ءبىر-بىرىنە سەبەپكەر. سوندىقتان ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ، شىن ءبىلىمدى ادامنىڭ قاتارىن كوتەرۋ عانا ەلدەگى جەمقورلىقتى تازارتا الادى.

جەمقورلىقسىز قوعام بولۋ ءۇشىن دە، دەموكراتيالى قوعام بولۋ ءۇشىن دە ادامدا مەملەكەتكە تاۋەلسiز، وزگەلەرگە تاۋەلسىز ءوزiن-ءوزi اسىراي الاتىن قابىلەت بولۋ كەرەك!

ءوزىن-ءوزى اسىراي الۋ - ادامنىڭ ەڭ تومەنگى قابىلەتى، - دەيدى كونفۋتسي.

ال ءبىز ءوزىمىزدى اسىراۋ ءۇشىن دەپ كەيدە پارا بەرۋ مەن الۋدى اقتاپ الامىز. سونشا قابىلەتسىزبىز بە؟

پارا بەرمەي ءومىر ءسۇرۋ اركىمنىڭ ەڭ باستى ۇستانىمى بولۋ كەرەك!

پارا الۋ قانداي قىلمىس بولسا، بەرۋ دە - ءدال سونداي قىلمىس!

اياتجان احمەتجانۇلىنىڭ جازباسى

Abai.kz