اعا بۋىن ارىپتەسىمىز، قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزىن قالاسۋشىلاردىڭ ءبىرى، ەلشى، بەلگىلى قايراتكەر، ارداگەر ديپلومات ۆياچەسلاۆ حامەنۇلى عيززاتوۆتىڭ «وزگەرىستەر كەزەڭى» («ۆرەميا پەرەمەن») كىتابىنىڭ جارىققا شىعۋى سىرتقى سالا، ديپلوماتيا، جالپى قوعام ومىرىندەگى ەلەۋلى وقيعا دەگەنىمىز ابزال.

قوماقتى تۋىندىنىڭ ايتارى كوپ، بەرەرى مول، استارى تەرەڭ، ماقساتى ايقىن. اتالعان ەڭبەكتىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعى قارساڭىندا جاريالانىپ، كوزىقاراقتى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىلىپ وتىرۋىنىڭ رامىزدىك ءمانى بار. ولاي دەيتىنىمىز كىتاپ اۆتورى ەلىمىز ەگەمەندىگىنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ مەملەكەتتىك مۇددە جولىنا بىلەك سىبانا كىرىسىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ۇزاق جىلدار بويىندا قارىمدى قىزمەت جاساپ كەلە جاتقان، ءوزى ايتقانداي «ماڭگىلىكپەن» اينالىسۋشى ازامات.

اناسىنىڭ قويعان اتى مەڭجان، ال ىشتە قالعان پەرزەنتىن كورە الماي، سۇراپىل سوعىسقا اتتانىپ مايدان دالاسىندا قازا تاپقان مارقۇم اكەسىنىڭ وتىنىشىمەن قۇجاتى بويىنشا ۆياچەسلاۆ اعامىز دا ءوز زامانىنىڭ «جالاڭ اياق جار كەشىپ، قىزىل اياق قىر كەشىپ» وتكەن تۇلەگى، سوناۋ ءبىر سويقان ءداۋىردىڭ اششى شىندىعىن بىزدەرگە قۇدىرەتتى ولەڭىمەن جەتكىزىپ بەرگەن پوەزيا پاتشاسى مۇقاعاليدىڭ:

«اڭىزداردان تەرە ءجۇرىپ ماساقتى
راس، راس، كوزىمىزدەن جاس اقتى.
بىراق سو ءبىر داۋىل جىلدار، وت جىلدار
بارىمىزدەن ءبىر-ءبىر باتىر جاساپتى» ،-

دەگەنىندەي، قيىندىقتىڭ قيامەتىن كورە ءجۇرىپ، اقىن ايتقان باتىرلىققا، ياعني ۇلكەن، ماڭىزدى ىستەرگە ارالاسىپ ءىرى قايراتكەرلىككە قول جەتكىزگەن جان. مۇنىڭ بارلىعى سوعىس ۇرپاقتارى ءۇشىن وراسان كۇشپەن، جىگەرمەن، ۇزدىكسىز وقۋ-ىزدەنۋمەن، تالمايتىن ەڭبەكپەن، ءيا، ەڭ ءماندىسى، ادال جولمەن عانا كەلگەنى ابدەن تۇسىنىكتى. سوندىقتان ۆ.عيززاتوۆتىڭ ءوزىنىڭ ءومىر، ءبىلىم، ەڭبەك جولى تۋرالى جىلدار وتكەننەن كەيىن جۇرەكتەن جازىلعان ەستەلىكتەرى اعا بۋىن وكىلىنىڭ ەندىگى ولاردىڭ ميسسياسىن ارى قاراي جالعاستىرۋشى بۇگىنگى جاستارعا، اسىرەسە حالىقارالىق قاتىناستار سالاسىندا جۇرگەن ماماندارعا، جالپى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە، قوعامنىڭ ساۋلەلى وكىلدەرىنە بارىنشا پايدالى ەڭبەك ەكەندىگى انىق. ولاي دەيتىنىمىز، ۆياچەسلاۆ حامەنۇلى ەكى ءداۋىردى كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاعان، ياعني ەكى كەزەڭدە، سونىڭ ىشىندە كەڭەس ۋاقىتىندا ۇلتتىق ازشىلىق وكىلدەرىنىڭ ماڭدايىنا سيرەك بۇيىراتىن مۇمكىندىك – سىرتقى ساياسات سالاسىندا، بارلاۋ قىزمەتىندە وداقتىڭ شەتەلدىك وكىلدىكتەرىندە ۇزاق جىلدار جۇمىس ىستەپ، ودان كەيىنگى عۇمىرىن تۇتاسىمەن تۋعان ەلىنىڭ ەگەمەندىگىن نىعايتۋعا ارناپ كەلەدى.

ءيا، قازاق حالقى - ۇلكەنگە قۇرمەت، ىنىگە ىزەت دەيتىن كەڭ  پەيىلدى جۇرت. الدىڭعى اعالارىمىزدىڭ ونەگەلى ءومىرى، بوياماسىز ەڭبەك جولىن ءاردايىم ۇلگى تۇتاتىن بولساق، بۇل ورايدا ولاردىڭ ايتار ءاربىر ءسوزى، وي-پىكىرى مەن كەڭەسىنىڭ وزەكتىلىگى جوعارى، ال مۇنىڭ بارلىعى شەبەر قالاممەن اق قاعاز بەتىنە تاڭبالانسا، ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتەتىن ماڭگىلىك قۇندىلىققا اينالماق. تاريحىمىزدىڭ بەرگى كەزەڭدەرىنە عانا ۇڭىلسەك، وتكەن عاسىر باسىنداعى اۋمالى-توكپەلى زاماندا ۇلت ارمانىن اسقاق ەتىپ، ازاتتىق جولىنا باستارىن تىككەن احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ، مىرجاقىپ پەن ماعجان، مۇحتار باستاعان الاش قايراتكەرلەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك اسا دارىندى ءبىلىمدار، عالىم، پۋبليتسيستەر بولعانى ءمالىم. بۇل قۋاتتى ءۇردىس توتاليتارلىق كەزەڭدە جويقىن قىسپاققا الىنىپ باسەڭسىگەنىمەن، قازاق قالامگەرلەرىنىڭ ارقاسىندا قوعامنىڭ سان-سالاسىنداعى  جاندى تاقىرىپتارى ادەبي، اقپاراتتىق امالمەن دامىدى. وسىلايشا، ەلدىكتىڭ وزەگى، ونىڭ الەۋمەتتىك، ساياسي، رۋحاني مۇراسى سان مارتە تاريحتىڭ دۇلەي تولقىندارىنا تاپ بولسا دا، ۇزىلمەي ورلەي تۇسۋدە. بۇگىندە الەم تانىعان قازاق ەلىنىڭ سىرتقى ساياسات سالاسى، وتاندىق ديپلوماتيا دۇنيەنىڭ ىقپالدى كۇشتەرى اراسىندا كوپباعىتتىلىق ۇستانىم نەگىزىندە، العاشقى ساتتەردەن باستاپ جاس مەملەكەت مۇددەسىنە ساي ساۋاتتى شەشىمدەر قابىلداي ءبىلىپ، ىلكىمدى ارەكەت ەتۋدىڭ ارقاسىندا جۇيەسىن تابۋدا. اسىل تەكتى بابالارىمىزدىڭ قاسيەتتى اماناتى -  مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن ورناتىپ نىعايتۋدىڭ سان ءتۇرلى سالاسىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن سوقپاقتى جولى ءبىر ساتكە دە ۇمىتىلماي، وسىناۋ ابىرويلى ىسكە تىكەلەي قاتىسۋشى ازاماتتاردىڭ جۇرەك تۇبىنەن شىققان شىنايى وي-تولعامدارى، عىلىمي، تالداۋ ەڭبەكتەرى، بولاشاقتا ەسكەرۋگە باعدارلانعان تۇجىرىمدارى تار شەڭبەردە قالىپ قويماي، كەڭ اۋقىمدا جۇرتشىلىققا جەتۋى ابدەن ورىندى، ءارى اسا پايدالى. مۇنداي يگى ءداستۇر مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆتىڭ قولىنان شىققان «تاۋەلسىزدىك تۋى استىندا»، «بەلاسۋ»، «نۇر مەن كولەڭكە» سىندى قۇندى ەڭبەكتەرىنىڭ ارناسىمەن جالعاسۋدا دەسەك، قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، بىرنەشە مارتە ەلشى، كەلىسسوزشى ۆ.عيززاتوۆتىڭ مەمۋارى بۇل پىكىرىمىزدىڭ جارقىن دالەلى بولا الادى.

قاراپايىم دا تۇسىنىكتى جەڭىل تىلمەن ورىلگەن كوركەم تۋىندىعا تاتيتىن ەستەلىگىندە مەڭجان اعامىز بۇرىنعى وداقتىڭ سىرتقى سالاسىنىڭ تەمىر ەسىگىن اشا ءبىلىپ، ونىڭ قاتاڭ جۇيەسىندە ۇزاق جىلدار جۇمىس ىستەپ، ادالدىعى مەن ەرىك-جىگەرىن تابىندىلىقپەن دالەلدەي بىلگەنىمەن، ول كەزدەگى بارلىق ۇلتتىق ازشىلىق وكىلدەرىنىڭ ماڭدايى تىرەلەتىن كەدەرگىلەردىڭ بىرنەشە رەت اشىقتان-اشىق الدىنان شىققانىن جاسىرماي باياندايدى. وسىلايشا، كەڭەستىك ديپلوماتيانىڭ كەرمەك ءدامىن مولىنان تاتقان كاسىبي ءھام تاجىريبەلى مامان تاريحي دەربەستىگىن العان تۋعان ەلىنە ورالىپ، ەندىگى بار قابىلەت-قارىمىن، ءبىلىمى مەن قايراتىن قاستەرلى اتامەكەن مۇددەسىنە ارنايدى. ەردىڭ جاسى ەلۋگە تولعان شاعىندا ەندىگى مۇلدە جاڭا  ىسكە، جاس تاۋەلسىز وتانىنىڭ حالىقارالىق تانىلۋى مەن لايىقتى مويىندالۋىن كوزدەيتىن جاۋاپتى دا ابىرويلى مىندەتكە كىرىسكەن ازاماتتىڭ ەكىنشى تىنىسى اشىلعانداي، تۋعان توپىراعىنىڭ ەرەكشە قۋاتى ءاردايىم جەبەيتىندىكتەن دە، مول جىگەرمەن ايانباي ەڭبەك ەتكەنىنە كوزىمىز جەتەدى. ول كەزەڭدە قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسىن جاساۋ، الەمدى، اسىرەسە اقش باستاعان الپاۋىت دەرجاۆالاردى الاڭداتقان يادرولىق قارۋدان وڭتايلى ارىلۋ، بەكىتىلمەگەن مەملەكەتتىك شەكارانى نىعارلاپ قىمتاۋ ودان وزگە دە سان قيلى كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋ مىندەتتەرى تۇرعانى ءمالىم. اۆتور كىتابىندا توقسانىنشى جىلدارى الەم كارتاسىندا ەندى پايدا بولعان جاس رەسپۋبليكانى جاھانعا تانىتۋ جولىندا مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆتىڭ تىكەلەي قاداعالاپ ۇيلەستىرۋىمەن جۇزەگە اسقان كەڭ اۋقىمدى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا بولىپ، بارشا ۇزەڭگىلەس جانە جاس ارىپتەستەرىمەن بىرگە كۇن-ءتۇن دەمەي،  ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان جانكەشتى جۇمىس بارىسىنداعى قاتپارلى وقيعالاردى تارتىمدى باياندايدى. ولاردىڭ قاتارىندا مينيسترلىكتىڭ باسشىلىق قۇرامىنداعى، كەيىننەن يران، گەرمانيا، تۇرىكمەنستان ەلدەرىندە توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى لاۋازىمىندا اتقارعان ىستەرى، قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى، البەتتە كەزدەسكەن قيىندىقتارى، ءومىر جىلدارىن وتكىزگەن الگى ەلدەردىڭ قىزىقتى تاريحى، مادەنيەتى مەن ونەرى، اتاقتى، ىقپالدى ادامدارىمەن دوستىعى جونىندە بۇكپەسىز اڭگىمەلەيدى. سونداي-اق، كۇنى بۇگىنگە دەيىن قالماي كەلە جاتقان مەملەكەتتىك اپپاراتتاعى جەكەلەگەن لاۋازىمدى ادامدار اراسىنداعى اياقتان شالۋ، ەندى بىردە ديپلوماتتاردىڭ وراسان كۇش-جىگەرىنىڭ ارقاسىندا شەتەلدىك ءىرى كومپانيالارمەن قول جەتكىزىلگەن ءتيىمدى جوبالاردىڭ ەلدەگى الدەبىر جەكە ادامنىڭ مۇددەسىنە بولا جۇزەگە اسپاي قالۋى ءتارىزدى وكىنىشتى جايتتار دا تىلگە تيەك ەتىلەدى. بۇعان قاراماستان، ارتتا قالعان وتىز جىلدىق ايرىقشا كەزەڭدە وتاندىق ديپلوماتيالىق قىزمەتتىك قىر-سىرلارى، تولايىم تابىستارى، سونىمەن بىرگە قاتەلىكتەردى قايتالاماي، الداعى ۋاقىتتارى ۇدايى ەستە ۇستالۋى لازىم وزەكتى جايتتار العا تارتىلعان. ولاي دەۋگە اۆتوردىڭ تولىق قاقىسى بار دەيتىنىمىز، ۆياچەسلاۆ حامەنۇلى قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسات سالاسىنا كەلگەندە كەڭەستىك قانا ەمەس، حالىقارالىق ءداستۇر وڭ ەكەندىگىن دالەلدەگەندەي، الدىمەن ۇلكەن مەكتەپتەن ءوتىپ، ەڭبەك جانە ومىرلىك تاجىريبەنى مولىنان جيناعان ساقا جاسىنداعى سەنىمدى تۇلعا-تۇعىن. وكىنىشكە قاراي، كەيىننەن بەلگىلى دە بەلگىسىز سەبەپتەرمەن مۇنداي ءتارتىپتىڭ ىرگەسى سوگىلۋىنىڭ جاعىمسىز سالدارلارى ءجيى كەزدەسۋدە.

ءبىز بۇل شاعىن بايانىمىزدا اعا بۋىن ارىپتەسىمىز، بەدەلدى ديپلومات، تالىمگەر قولاستىندا ىستەگەن جاس جىگىتتەردىڭ بارلىعىنا دەرلىك شاپاعاتىن تيگىزىپ، بۇگىندە ولاردىڭ باسىم بولىگى جوعارى لاۋازىمدارعا جەتۋىنىڭ جولىن اشقان ۆياچەسلاۆ حامەنۇلى عيززاتوۆتىڭ قوماقتى ەڭبەگىنىڭ بۇكىل مازمۇنىن قايتا بايانداۋدى ماقسات ەتپەدىك. ونى كوزىقاراقتى، كوكىرەگىندە ساۋلەسى بار ءاربىر وقىرمان مۇقيات وقىپ، ويىنا تۇيەرىنە سەنىمدىمىز. ايتارىمىز اتالعان تۇرعىداعى ەڭبەك وتاندىق ديپلوماتيالىق ءداستۇردى ساقتاۋ مەن جالعاستىرۋعا، كەلىسسوزدەر بارىسىندا بىرىزدىلىكتى بەكەمدەۋ، وتكەن كەزەڭدەردەگى قيىندىقتار مەن ءتيىمدى شەشىلگەن تۇيىندەردى ءاردايىم ەستە ۇستاۋ، بۇگىنگىدە پايدالانۋ، ۇلكەن بەلەستەردەن وتكەن تاجىريبەلى اعا ديپلوماتتاردىڭ جۇمىس ءتاسىلىن ۇيرەنۋ، اقىرى ولاردى ۇمىتپاي ۇدايى باعالاۋ، تۇجىرىمداي كەلگەندە ءالى دە جاس، قالىپتاسۋ، ورلەۋ كەزەڭىندەگى ءتول ديپلوماتيامىزداعى ۇرپاقتار جالعاستىعىن دارىپتەپ تەرەڭدەتۋ تۇرعىسىنداعى  ماڭىزى كامىل! قازىرگى ءىس باسىندا جۇرگەن ورتادان اسىپ، اعالىق كەزەڭگە وتكەن ءبىلىمدى دە بىلىكتى ارىپتەستەرىمىز وسىناۋ يگى جولدى ابىرويلى جالعاستىرادى دەگەن ءۇمىتىمىز مول.

مۇحتار كارىباي

Abai.kz