«ءومىر وتكەلدەرى» ايدارىنىڭ كەلەسى كەيىپكەرى سۋرەتشى-كەسكىندەمەشى، قازاق انيماتسيا ونەرىنىڭ اتاسى سانالاتىن - امەن حايدار اقساقال. كەلەر جىلى تورقالى 90-ىن تويلاعالى وتىرعان امەن اقساقالدىڭ ۇيىنە بىرنەشە رەت حابارلاستىق. ءبىراز سىرقاتتانىڭقىراپ جۇرگەنىن ايتتى، بىراق ماتەريالدى دايىنداۋىمىزعا كەلىسىمىن بەردى. امەن ءابجانۇلى كەسكىندەمە كەنەپتەرىنىڭ، مينياتيۋرالاردىڭ، پورترەتتەر مەن پەيزاجداردىڭ اۆتورى. «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟»، «اقساق قۇلان»، «40 وتىرىك»، «قوجا ناسىر - قۇرىلىسشى»، «قۇيىرشىق» سياقتى مۋلتفيلمدەردىڭ رەجيسسەرى، ستسەناريسى. قازكسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ، تاۋەلسىز «تارلان» سىيلىعىنىڭ، قازاقستاننىڭ كورنەكتى ونەر قايراتكەرلەرىنە ارنالعان پرەزيدەنتتىك ستيپەندياسىنىڭ لاۋرەاتى.

اگرونوم بولۋدى ارمانداعان ەدىم...
- مەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ جىڭىشكە دەگەن اۋىلىندا مۇعالىمدەر وتباسىندا دۇنيەگە كەلىپپىن. انامىز 13 قۇرساق كوتەرىپ، سودان امان قالعانىمىز قارىنداسىم رايحان ەكەۋىمىز عانا. اشارشىلىق قۇرساۋىنان امان قالۋ ءۇشىن 1932 جىلى ءبىزدىڭ وتباسىمىز الماتىعا قونىس اۋدارادى. ۇلكەن قالاعا كەلىپ، تىرشىلىك جاساپ، جان ساقتاپ قالۋدىڭ امالى بولار. اۋىلداعى مەكتەپتە باستاۋىش سىنىپقا بارعانمەن، الماتىعا كوشىپ كەلگەن سوڭ مەن ەكىنشى رەت مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاۋعا تۋرا كەلدى. بۇل جولى نەگە ەكەنىن الدە ۇيىمىزگە جاقىن ماڭدا قازاق مەكتەبى بولمادى ما ەكەن، اتا-انام مەنى ورىس مەكتەبىنە بەردى، - دەپ امەن اتا اڭگىمەسىن ساباقتادى.

«ءومىر وتكەلدەرى» ايدارىنىڭ كەلەسى كەيىپكەرى سۋرەتشى-كەسكىندەمەشى، قازاق انيماتسيا ونەرىنىڭ اتاسى سانالاتىن - امەن حايدار اقساقال. كەلەر جىلى تورقالى 90-ىن تويلاعالى وتىرعان امەن اقساقالدىڭ ۇيىنە بىرنەشە رەت حابارلاستىق. ءبىراز سىرقاتتانىڭقىراپ جۇرگەنىن ايتتى، بىراق ماتەريالدى دايىنداۋىمىزعا كەلىسىمىن بەردى. امەن ءابجانۇلى كەسكىندەمە كەنەپتەرىنىڭ، مينياتيۋرالاردىڭ، پورترەتتەر مەن پەيزاجداردىڭ اۆتورى. «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟»، «اقساق قۇلان»، «40 وتىرىك»، «قوجا ناسىر - قۇرىلىسشى»، «قۇيىرشىق» سياقتى مۋلتفيلمدەردىڭ رەجيسسەرى، ستسەناريسى. قازكسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ، تاۋەلسىز «تارلان» سىيلىعىنىڭ، قازاقستاننىڭ كورنەكتى ونەر قايراتكەرلەرىنە ارنالعان پرەزيدەنتتىك ستيپەندياسىنىڭ لاۋرەاتى.

اگرونوم بولۋدى ارمانداعان ەدىم...
- مەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ جىڭىشكە دەگەن اۋىلىندا مۇعالىمدەر وتباسىندا دۇنيەگە كەلىپپىن. انامىز 13 قۇرساق كوتەرىپ، سودان امان قالعانىمىز قارىنداسىم رايحان ەكەۋىمىز عانا. اشارشىلىق قۇرساۋىنان امان قالۋ ءۇشىن 1932 جىلى ءبىزدىڭ وتباسىمىز الماتىعا قونىس اۋدارادى. ۇلكەن قالاعا كەلىپ، تىرشىلىك جاساپ، جان ساقتاپ قالۋدىڭ امالى بولار. اۋىلداعى مەكتەپتە باستاۋىش سىنىپقا بارعانمەن، الماتىعا كوشىپ كەلگەن سوڭ مەن ەكىنشى رەت مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاۋعا تۋرا كەلدى. بۇل جولى نەگە ەكەنىن الدە ۇيىمىزگە جاقىن ماڭدا قازاق مەكتەبى بولمادى ما ەكەن، اتا-انام مەنى ورىس مەكتەبىنە بەردى، - دەپ امەن اتا اڭگىمەسىن ساباقتادى.
ءبىر قىزىعى، بالا امەن مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىندە بيولوگيا ساباعىن وتە جاقسى كورەدى. سۋرەت ونەرىنە ءوزىنىڭ ەبى بارىن بىلسە دە، ءتۇبى وسى سالادا ۇلكەن اسۋدى باعىندىراتىنى ءتىپتى دە ويىنا كىرىپ شىققان جوق. قانداي دا ءبىر كونكۋرستا سىيلىق العانى دا ەسىندە، بىراق سۋرەتشى بولامىن دەپ ويلاماپتى. ونىڭ ەسەسىنە جاتسا-تۇرسا «ۇلكەيگەندە اگرونوم بولسام» دەگەن وي جادىنان ءبىر شىقپايتىن. مۇمكىن بۇل ارماننىڭ كوكىرەگىندە جىلت ەتىپ ويانۋىنا سول ءبىر كەزدەردەگى اشارشىلىق، جوق-جۇتاڭ تىرشىلىك تە اسەر ەتكەن بولار.
1938 جىلدىڭ ءبىر كۇنى بۇل وتباسى اياقاستىنان كوكشەتاۋعا قونىس اۋداراتىن بولدى. سول كەزدە اپىل-عۇپىل ونى-مۇنىسىن جيناپ سۇلۋ كوكشەگە قونىس اۋدارۋدىڭ سىرىن بۇل كەيىنىرەك، ەس بىلگەن سوڭ ءبىر-اق ءبىلدى. بۇلارمەن كورشى تۇرىپ، ەتەنە جاقىن ارالاساتىن ءارى تۋىستىق جاعىنان جاقىن بولىپ كەلەتىن قازاقتىڭ اردا ازاماتى، ارقالى اقىنى ساكەن سەيفۋللين تاپ سول كۇنى ۇستالىپ كەتەدى. ول ءبىر نارسەنىڭ اق-قاراسىن اجىراتاتىنداي مامىراجاي زامان ەمەس، سوندىقتان دا بۇل وتباسى جەدەل تۇردە الماتىنى تاستاپ شىعۋعا تۋرا كەلگەن ەكەن. بالا كۇننەن ساناسىندا قالىپ قويعان سول ءبىر كورىنىس كەيىن ونىڭ «وق جەتپەس» اتتى كارتيناسىنا ارقاۋ بولادى. ءسويتىپ، ول ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ سىندى حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ۇلدارىنا ماڭگىلىك ەسكەرتكىش جاسايدى.

اياز اتادان «ايىرىلىپ» قالا جازدادىق
بالا اتاۋلىنىڭ جاڭا جىلدى، اسىرەسە، اياز اتانى اسىعا كۇتەتىنى حاق. امەن اتانىڭ دا سول ءبىر بالعىن بالالىق شاقتاعى جاڭاجىلدىق شىرشا ەسىنەن كەتپەيدى. «مەنىڭ ومىرىمدەگى ءبىرىنشى جاڭاجىلدىق شىرشا مەرەكەسى 1939 جىلى بولدى. ونىڭ ءوزى اياز اتامىزدىڭ ورتەنىپ كەتە جازداۋىمەن ەسىمدە قالدى. كوكشەتاۋ وبلىسىنداعى اۋىلدىق مەكتەپ جاڭا جىلدى تويلاماق بولدى. ۇلكەن زالدىڭ ورتاسىندا ادەمى شىرشا، بالالاردىڭ قولىمەن جاسالعان نەشە ءتۇرلى ويىنشىقتارمەن كومكەرىلگەن. قاراعاندا كوز تارتادى. زالعا كوپتەگەن شامدار قويىپ، جارقىراتىپ قويعان. اياز اتا 10 سىنىپتىڭ وقۋشىسى ەكەنىن ءبارىمىز دە بىلەمىز. حور ايتىلدى، بالالار ءان ايتىپ، بي بيلەپ جاتىر. ءبىر كەزدە اياز اتا قولايسىز قوزعالىپ قالسا كەرەك، ماقتادان جاسالعان شاپانى شامعا ءتيىپ كەتىپ، وت لاپ ەتە قالدى. ۇلكەندەر جاعى وتتى سوندىرمەك بولىپ جانتالاسىپ جاتىر. ولاردىڭ بۇل ارەكەتى جاعدايدى ودان بەتەر ۋشىقتىرىپ جىبەردى. «قۇتقارۋشىلاردىڭ» ارەكەتىنەن شىرشا ەدەنگە قۇلاپ ءتۇستى. وتتى قولعا نە تۇسسە، سونىمەن وشىرمەك بولىپ جاتىر. ىستىققا شىداماعان اياز اتا جانۇشىرىپ زالدى اينالىپ جۇگىرىپ ءجۇر. ءبىر توپ وقۋشى سىرتقا شىقپاق بولىپ ۇمتىلىپ، زالدىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا كەپتەلىپ قالعان. ال مەن تەرەزەنىڭ جاقتاۋىنا تۇرىپ الىپ ءبارىن باقىلاۋعا العانمىن. مىنە، وسىنداي دا جاعداي بولعان». ول ءابجاننىڭ امەنى 16-عا تولىپ، بوزبالا بولىپ، مۇرتى تەبىندەپ شىعىپ قالعان كەز. وعان دەيىن بۇلاردىڭ اۋىلى جاڭا جىلدى تويلامايتىن. وعان ەكى ءتۇرلى سەبەپ بار. ءبىرى - شىرشاعا ءدىني ءراسىم رەتىندە رۇقسات ەتىلمەيتىن. ەكىنشىسى - قازاقى مۇسىلماندىق ءداستۇر بويىنشا جاڭا جىل كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىن - ناۋرىز. وتكەن عاسىردىڭ 20-جىلدارىنداعى امەن وسكەن اۋىلدا ناۋرىز بۇقارالىق سيپاتتا، نەشە ءتۇرلى قىزىقتى ويىندارمەن، بەرەكەلى داستارقانمەن اتالىپ وتىلەتىن.

ءبىز قاتىسپاساق سوعىستا جەڭبەيتىندەي بولدىق
امەن ءابجانۇلى 1941 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا، انىعى 10 سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىندە اقمولادان ءوز ەركىمەن سوعىسقا اتتانادى. سول كەزدەگى پاتريوتتىق سەزىمدى، وتانعا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىكتى قويساڭشى، قۇددى ءبىر بۇلار سوعىسقا بارماسا، ءبىز نەمىستەردەن جەڭىلىپ قالاتىنداي كورىنەدى. سوعىستىڭ اتى - سوعىس، سەنىڭ ەركەلىگىڭدى، ءبىر ءۇيدىڭ بەتىنە قاراپ وتىرعان جالعىز ۇلى ەكەنىڭدى نەعىلسىن، ءوز زاڭى، ءوز ەرەجەسى بار. ول تاشكەنتتە راديوتەلەگرافيست كۋرسىن تامامدايدى. سوسىن وڭتۇستىك-باتىس مايدانىنا، ستالينگرادتى قورعاپ، ۋكراينانى جاۋدان ازات ەتۋگە اتتانىپ كەتە بارادى...
حايداروۆ ءۇشىن ناعىز مايدان حاركوۆ تۇبىندە باستالدى. العا قادام باسۋ از، نەگىزىنەن، شەگىنىس جاساۋمەن كەلەدى. باقايشىعىنا دەيىن مۇزداي قارۋلانعان جاۋ جاعىنىڭ سانى دا باسىم. ءبىر كۇنى كومبات «حايداروۆ، ءبىز بۇلاي شەگىنە بەرەتىن بولساق، تاياۋ ارادا سەنىڭ تۋعان جەرىڭە دە جەتىپ قالارمىز، سولاي ما؟» دەدى. بۇل تاس توبەسىنەن ءبىر شەلەك مۇزداي سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي دەنەسى تىتىركەنىپ كەتتى. سانانى سان الۋان وي ارالاپ كەتتى. بىراق ولاي بولعان جوق! قىزىل ارميانىڭ بۇل ءىرى جەڭىسى تاريحتان بۇكىل الەمگە بەلگىلى.
امەن اعانىڭ اسكەردەن اتا-اناسىنا، قارىنداسى رايحانعا جازعان حاتتارى وسى كۇنگە دەيىن ساقتاۋلى. ول حاتتاردان سوعىستاعى قيىنشىلىق، كەسكىلەسكەن قان مايدان جايلى ءسوز تاپپايسىڭ. قايتا ەلدەگى كوڭىلدەرى الاڭ بولىپ ءارى-ءسارى كۇيدە جۇرگەن جانداردى جىگەرلەندىرەتىن، كوڭىلدەرىن سەرپىلتەتىن حاتتار كەلەتىن. سونىڭ جارقىن دالەلى ءوزىنىڭ سوڭىنان ەرگەن رايحانعا 1943 جىلدىڭ 4 قاڭتارىندا جازعان مىنا ءبىر حاتى: «...ماعان ءوز فوتوڭدى سالىپ جىبەر. اكەمنىڭ فوتوسىن الدىم، ال اپامدىكى بار. ەگەر جاڭا فوتوسى بولسا، ونى دا سالىپ جىبەرەرسىڭ. ء12/حىى 100 رۋبل سالىپ جىبەرگەنمىن - قولدارىڭا ءتيدى مە الدە جوق پا؟ مەن ازىرگە بۇرىنعى مايداندا، بۇرىنعى جەردە، سول بولىمشەدەمىن. جاقسى تۇرىپ جاتىرمىز. ەشتەڭەگە مۇقتاج ەمەسپىز. ەلىمىز ءبىزدىڭ بار جاعدايىمىزدى جاساپ، كيىندىرىپ، تويىندىرىپ وتىر. ەندىگى بورىش بىزدەن. ءوزىم جايلى بار ايتارىم - وسى. ساۋ بول! جاۋدى جەڭىپ ورالعاندا، كەزدەسەرمىز. ۆاندا ۆاسيلەۆسكايانىڭ «رادۋگا» كىتابىن وقى. «ليۋبا» ءانىن جازىپ جىبەر. مەنەن بارىنە سالەم». تاعى ءبىر حاتىندا، سوعىستا الدەقانداي ءبىر جاعداي بولسا، قارىنداسىنىڭ بۇنىڭ ارمانىن جۇزەگە اسىرىپ، اگرونوم بولۋىن اماناتتايدى. ول دا اعاسىنىڭ كوڭىلىن قيماي سالتاناتتى تۇردە ۋادە بەرەدى. قۇداي قولداپ، ول سوعىستا اۋىر جارالانعانمەن، امان-ەسەن ەلگە ورالادى. بىراق بۇنىڭ ءوزى دە، رايحان دا ءومىردىڭ اعىنىمەن مۇلدەم باسقا سالادا ماماندىق الىپ شىقتى.

قايتا تۋعان كۇن
1944 جىلدىڭ 16 اقپانى. بايلانىسشى حايداروۆ ادەتتەگىدەي بارلاۋشىنىڭ قاسىندا. كەنەتتەن تاپ قاسىنان فاشيستەردىڭ سناريادى جارىلدى. قۇددى ءبىر جون ارقاسىنان بىرەۋ ءداۋ بالعامەن ۇرعانداي. سەگىزكوزى شىداتپاي بارادى. دەنەسىنىڭ تومەنگى بولىگى جانسىزدانىپ قالعانداي، ءتىپتى قوزعالۋدىڭ ءوزى مۇڭ. قاتتى جارالانعان كىشى سەرجانتتى سانبريگادا تەك كەشقۇرىم عانا تاۋىپ، مەديتسينالىق كومەك كورسەتەدى. ءسويتىپ، ول نەبارى 20 جاسىندا مۇگەدەك بولىپ قالدى. ول كۇندى ەسكە الۋدىڭ ءوزى قيىن. تەك بىلەتىنى - سول جولى اۋىر جاراقاتىنا جاسالعان وپەراتسيادان كەيىن بۇل ءوزىن ومىرگە قايتا كەلدىم دە ەسەپتەيدى. ەمدەلۋگە ونى كيسلوۆودسك قالاسىنا جىبەردى. بەتى بەرى قاراعان سوڭ ول گوسپيتالدە بىرگە جاتقان سولداتتاردىڭ پورترەتتەرىن سالا باستادى. ولار ءۇشبۇرىشتى سولدات حاتىمەن كەڭەس وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە كەتىپ جاتتى. بۇل ولاردىڭ ءتىرى ەكەندىگىنىڭ ايقىن بەلگىسى ەدى. سول كەزدە عانا بۇل ونەردىڭ قۇدىرەتىن شىن ۇعىنا باستادى. بۇل سالانى تەرەڭ مەڭگەرۋ ءۇشىن ارنايى ءبىلىم الۋ كەرەكتىگىن دە سول كەزدە ۇعىندى. جار دەگەندە جالعىز اعاسىنىڭ سول كەزدەگى اۋىر ءحالىن قارىنداسى رايحان ءوز كىتابىندا بىلاي دەپ اڭگىمەلەيدى: «بەتى بىتە قويماعان اشىق جاراسىمەن ونى اقمولادان الماتىعا سانيتارلىق ۇشاقپەن قالاي الىپ كەلگەنى ءالى ەسىمدە. ەلىمىزدىڭ اتاقتى حيرۋرگى الەكساندر نيكولاەۆيچ سىزعانوۆ وپەراتسيا جاساپ شىعىپ، بىزگە «سىزدەردىڭ ۇلدارىڭىز ارعى الەمنەن قايتا ورالدى» دەدى. سول كەزدە انام جان دارمەن ونىڭ قولىنان ءسۇيىپ، العىسىن جاۋدىرىپ، ال ءبىز اكەمىز ەكەۋىمىز قۋانىشتان اققان كوز جاسىمىزدى ءسۇرتىپ ونىڭ قاسىندا تۇردىق» دەپ جازادى.

سۋرەت الەمىنە ساياحات
سوعىستا العان اۋىر جاراقاتتان ءبىرشاما بوي كوتەرەمىن دەگەنشە ارادا ەكى جىلداي ۋاقىت زىر ەتىپ وتە شىقتى. بۇل كەزدە سوعىس اياقتالعان. قانشا قيىنشىلىق بولسا دا ەڭ باستىسى زامان تىنىش. ەندى-ەندى عانا ونىڭ سوناۋ گوسپيتالدە قىلاڭ بەرگەن ارمانىنا قول سوزۋعا مۇمكىندىك تۋدى. گوسپيتالدە جاتقاندا سۋرەتشىلەر ۋچيليششەسى جايلى ەستىگەنى بار. نە دە بولسا ءبىر باق سىناپ كورمەككە ۋچيليششەگە بەت بۇردى. ستۋدەنتتەردى قابىلداپ الىپ جاتقان حالىق سۋرەتشىسى ابرام ماركوۆيچ چەركاسسكي ونىڭ جۇمىستارىنا قاراپ وتىرىپ، «بىردەن ەكىنشى كۋرسقا قابىلداندىڭ» دەدى. امەن اتا ەلىمىزدىڭ اتاقشى سۋرەتشىلەرى ۇكى اجيەۆ، جاڭاتاي شاردەنوۆ، گۇلفايرۋس يسمايلوۆالارمەن بىرگە وقيدى. بۇلاردىڭ ءبارى قازاق سۋرەت ونەرىنىڭ كوريفەيلەرى. ۋچيليششەنى بىتىرگەن سوڭ ول «ستالين جولى» (قازىرگى «قازاقستان ايەلدەرى») جۋرنالىندا سۋرەتشى رەداكتور بولىپ قىزمەت ىستەيدى. قارىنداسى رايحاننىڭ جان قۇربىسى، قازمۋ-ءدىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىرگە بىتىرگەن ۆالەنتينا كونستانتينوۆنامەن كوڭىلى جاراسىپ، شاڭىراق كوتەرگەن. ۆ.كونستانتينوۆنا دا امەن اعامەن العاش تانىسقان كەزدەرىن ساعىنىشپەن ەسكە الادى. ءتىپتى ول تۋرالى ءوز كىتابىندا دا جازىپ شىققان. «ول كەزدەرى مەن ومىرگە رومانتيكالىق كوزبەن قارايتىن جاس كەزىم، ءبىز ءۇشىن ول ءتىرى پاۆەل كورچاگيندەي كورىندى جانە ول راسىندا دا سولاي ەدى - ماقساتىنا قول جەتكىزبەي تىنبايتىن، جاراتىلىسىنان رومانتيك جانە وتە اقكوڭىل. سۋرەتكە ەكراندا جان بىتىرۋگە بولاتىنىن مەن ءبىرىنشى رەت سودان ءبىلدىم، ونىڭ اسىل ارمانى - قازاق ءمۋلتفيلمىن جاساۋ بولاتىن. سۋرەتتەرگە تەك جان ءبىتىرىپ قانا قويماي، كەيىپكەرلەرىنىڭ قازاقشا سويلەگەنىن قالادى» دەيدى ول اعىنان جارىلىپ.
امەن اتامىزدىڭ ءوز الدىنا قويعان ماقساتىن باعىندىرماي قويمايتىنىن ونىڭ 35 جاسىندا ۆگيك-كە بارىپ وقۋعا تۇسۋىنەن دە اڭعارۋعا بولادى. جاسى 40-قا تاياعاندا ول ۋكراينا، البانيا، يندونەزيادان كەلگەن جاپ-جاس كۋرستاستارىمەن ءبىر پارتادا قاتار وتىرىپ سۋرەت ونەرىنىڭ قىر-سىرىنا قانىعا ءتۇستى. ءبىر قىزىعى، ەكى جىلدان كەيىن ونىڭ قۇداي قوسقان قوساعى ۆاليا اپا ۆگيك-ءتىڭ كينوتانۋ فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ولار كۇندىزگى بولىمنەن ءدارىس الدى. تەك سوڭعى كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزىندە عانا ولارعا جەكە بولمە بەردى. ول كەزدە ءبىر ۇل، ءبىر قىزدارى بار. سوندا وقىتۋشىلارى «دەكابريستەر كۇيەۋىنىڭ سوڭىنان سىبىرگە بارعان بولسا، سەن قازاق دالاسىنان ماسكەۋگە كەلدىڭ» دەپ قالجىڭدايتىن.

قازاق ءمۋلتفيلمىن ەكراننان كوپ كورسەتپەگەنگە قىنجىلامىن
امەن ءابجانۇلى ءVى كۋرستا وقىپ جۇرگەنىندە-اق ءوزىنىڭ تۇڭعىش «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» ءمۋلتفيلمىنىڭ بارلىق ماتەريالدارىن دايىنداپ قويدى. «قازاقفيلمنەن» اقشا ءبولىندى. 1967 جىلى كوپشىلىككە ۇسىنىلىپ، كوپ ۇزاماي-اق 48 ەلدە كورسەتىلدى. قازىر عوي، مۋلتفيلمگە بالانىڭ ويىنىنداي قارايتىنىمىز، ول كەزدە العاشقى تۋىندىلاردىڭ بارىنشا ءساتتى شىعۋىنا اركىم ءوزىنىڭ قولىنان كەلگەنشە ۇلەسىن قوسقىسى كەلدى. سول ءبىر شاقتاردى امەن اتا:
- ۇلى نۇرعيسا تىلەنديەۆ مەنىڭ جانە مەنىڭ شاكىرتتەرىمنىڭ بارلىق مۋلتفيلمدەرىنە ۇلتتىق بوياۋى قانىق ادەمى مۋزىكا جازىپ بەردى. مەن ءوز مۋلتفيلمدەرىمدەگى كەيىپكەرلەرىمنىڭ داۋىسىن سالعان اكتەرلەردىڭ بارىنە ريزامىن: «اقساق قۇلاندا» ءماتىندى شاكەن ايمانوۆ وقىپ شىقتى. ال شىڭعىسحاننىڭ داۋىسىن ىدىرىس نوعايباەۆ سالدى. «قارلىعاش» - زامزاگۇل ءشارىپوۆا، - دەپ ەسكە الادى. - بالالار ءمۋلتفيلمدى جاقسى كورەدى. دەگەنمەن كەيىنگى جىلدارى تەلەەكراننان دا، كينوتەاترلاردان دا كوبىنە شەتەلدىك مۋلتفيلمدەر كورسەتىلەتىن بولىپ ءجۇر. اتىس-شابىسقا قۇرىلعان مۇنداي مۋلتفيلمدەر بالانى قاتىگەز، كەكشىل ەتىپ تاربيەلەيدى. كەيبىرى ءتىپتى باسقا ءدىندى ناسيحاتتاپ جاتادى. بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق تابيعاتىمىزعا قارسى ارەكەت. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندىق مۋلتفيلمدەر 100-دەن اسادى. نەگە ەكەنىن سولاردى ەكراننان كورسەتپەيدى. مۋلتفيلم - ەڭ الدىمەن تاربيە قۇرالى، - دەيدى ول.
ءوزى شىن بەرىلىپ جۇمىسى جاساعان مۋلتفيلم سالاسىنان بولەك سۋرەتشى باسقا دا جانرلاردا جۇمىس جاسادى. ونىڭ ەلىمىزدىڭ ءبىرتۋار تۇلعالارىنىڭ بەينەسىن سومداعان پورترەتتەرىنىڭ ءوزى ءبىر توبە. ج.جاباەۆ، ءا.مولداعۇلوۆا، ق.ساتباەۆ، ن.تىلەنديەۆتەردىڭ جارقىن بەينەسى امەن اتانىڭ دا شىعارماشىلىعىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الادى.
ول ادامنىڭ ماتەريالدىق قاجەتتىلىگى - دۇنيە جيناۋدىڭ سوڭىنا تۇسكەن جوق، بارىنەن دە رۋحاني بايلىقتى جوعارى قويادى. انەبىر اۋمالى-توكپەلى وتپەلى كەزەڭدە ءوزى نەگىزىن قالاعان انيماتسيا ونەرىنىڭ احۋالىنا شىن جانى كۇيزەلىپ، ءتىپتى ەلباسىنىڭ الدىنا دەيىن بارىپ وسى ونەردىڭ قۇردىمعا كەتپەي، جاندانۋىنا نازار اۋدارۋىن سۇرادى. ۇرپاعىمىزدىڭ قازاقىلىقتىڭ قايماعى بۇزىلماعان قۇندى دۇنيەلەرگە قانىعىپ ءوسۋىن ەش ۋاقىتتا جادىمىزدان شىعارماۋ كەرەك ەكەنىمىزدى ايتادى. بۇل، ارينە، ءوزى ءۇشىن ەمەس، كەيىنگى ۇرپاق - بالالارىمىز ءۇشىن قاجەت.
امەن اتا قازىر شوبەرە ءسۇيىپ وتىر. ءومىر قانشالىقتى سىناقتارعا سالسا دا، بارىنەن سۇرىنبەي ءوتىپ قازاقتىڭ ناعىز ابىز قارياسىنا اينالعان. كەلەر جىلى 90 جىلدىق تورقالى توي. بار جان-تانىمەن قازاعىم دەپ ەڭبەك ەتكەن اسىل ازاماتتىڭ ارداقتالىپ، ەل الدىندا مەرەيىنىڭ تاساتىن كەزى - وسى. تەك بارىمىزدى باعالاماي، بىلمەگەن بوپ ەلەۋسىز وتكىزىپ جىبەرمەي، وسى تويعا ەل بولىپ اتسالىسساق تا ايىپ ەمەس. ول ءبىر اڭگىمەسىندە «مەن ۇزاق تا قىزىقتى ءومىر ءسۇردىم. وكىنىشكە قاراي، ءومىر دەگەن ولشەۋلى، بارلىق شىعارماشىلىق جوسپارىڭدى ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. ال مەندە ونداي جوسپار كوپ...» دەگەن ەكەن. بىزبەن اڭگىمە بارىسىندا دا «ءبىز وتكەن عاسىردىڭ ادامدارىمىز عوي، ەڭبەگىمىز باعالاندى. ەلدەن قۇرمەت كوردىك» دەپ ەلگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتتى. وسى ءبىر سوزدەن-اق ونىڭ سونشالىقتى قاراپايىمدىلىعى اڭعارىلىپ تۇردى. «ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول» دەگەن ءسوزدى قازەكەم وسىنداي جاندارعا ارناپ ايتسا كەرەك...
گۇلنار جۇمابايقىزى
«ايقىن» گازەتى