قازاق پەن بۇگىنگى قازاقستاندىق بيلىك تۋراسىندا ءورلى-قىرلى سويلەپ جۇرگەنىمەن پەتر سۆويك سياقتى كىسىلەردىڭ ءتىلدى بىلمەسە دە ەپتەپ تۇسىنەتىنىن، دوستارىنىڭ، تۋعان-تۋىستارىنىڭ قازاقتار ەكەندىگىن ايتىپ جاقاۋراتۋعا ءاددىسى جەتەتەتىنىن ويلاساڭ، كەيدە «شۇكىر» دەۋگە تۋرا كەلەدى. سۋىرىلىپ سويلەپ كەتە الماسادا قازاق ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىن مويىندايدى ەكەن دەپ «ءماز» بولاسىڭ. ال، ساقالىن ساۋدالاپ ۇيرەنگەن باس بانكيرىمىز - مارچەنكو ءتىلىڭدى ۇرمايدى. وتكەن كوكەك ايىندا بولعان ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قازاق جورنالشىسى وعان «مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەسىز بە؟» دەپ ءمىنايى سۇراق قويىپ ەدى، مارچەنكومىزدىڭ تۇزداي كوزى شىنىلى كوزىلدىرىكتىڭ ار جاعىنان شىتىناپ شىعا كەلدى. سويتسەك، گريگوري مارچەنكو مەمەلەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيدى ەكەن، ءبىلۋ بىلاي تۇرسىن، بىلگىسى دە كەلمەيدى ەكەن. ءتىپتى «بۇل مىرزاعا» بۇنداي كۇلدى-بادام سۇراق قويۋدىڭ ءوزى ۇيات ەكەن. ءباسپاسوز ءماسليحاتىن ۇيىمداستىرىپ، باق ارقىلى ەلباسى مەن ەلدىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قيۋدى ارتىق سانامايتىن مارچەنكو جيىن سوڭىندا جۋرناليستەردىڭ قيتىعىنا ءتيىپ، «سەندەر ساۋاتسىزسىڭدار» دەپ سايتان كۇلكىسىنە سالىپ تايىپ تۇراتىن، وسى جولى ول «قارجى-قاراجاتقا قاتىسى شامالى» ساۋال قويعان قازاق ءتىلدى ءجۋرناليستتى كەكەپ-مۇقاپ ءبىر جاساپ قالدى. بىراق، جيرەن ساقالى مەن جەز مۇرتى ءجيدىپ كەتە جازداپ جيىننان تۇتىگىپ شىقتى. ويتكەنى، ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا مارچەنكونىڭ مىسىن باسقان ەكى ماسەلە بولدى.

قازاق پەن بۇگىنگى قازاقستاندىق بيلىك تۋراسىندا ءورلى-قىرلى سويلەپ جۇرگەنىمەن پەتر سۆويك سياقتى كىسىلەردىڭ ءتىلدى بىلمەسە دە ەپتەپ تۇسىنەتىنىن، دوستارىنىڭ، تۋعان-تۋىستارىنىڭ قازاقتار ەكەندىگىن ايتىپ جاقاۋراتۋعا ءاددىسى جەتەتەتىنىن ويلاساڭ، كەيدە «شۇكىر» دەۋگە تۋرا كەلەدى. سۋىرىلىپ سويلەپ كەتە الماسادا قازاق ءتىلىنىڭ كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسىن مويىندايدى ەكەن دەپ «ءماز» بولاسىڭ. ال، ساقالىن ساۋدالاپ ۇيرەنگەن باس بانكيرىمىز - مارچەنكو ءتىلىڭدى ۇرمايدى. وتكەن كوكەك ايىندا بولعان ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قازاق جورنالشىسى وعان «مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەسىز بە؟» دەپ ءمىنايى سۇراق قويىپ ەدى، مارچەنكومىزدىڭ تۇزداي كوزى شىنىلى كوزىلدىرىكتىڭ ار جاعىنان شىتىناپ شىعا كەلدى. سويتسەك، گريگوري مارچەنكو مەمەلەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيدى ەكەن، ءبىلۋ بىلاي تۇرسىن، بىلگىسى دە كەلمەيدى ەكەن. ءتىپتى «بۇل مىرزاعا» بۇنداي كۇلدى-بادام سۇراق قويۋدىڭ ءوزى ۇيات ەكەن. ءباسپاسوز ءماسليحاتىن ۇيىمداستىرىپ، باق ارقىلى ەلباسى مەن ەلدىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قيۋدى ارتىق سانامايتىن مارچەنكو جيىن سوڭىندا جۋرناليستەردىڭ قيتىعىنا ءتيىپ، «سەندەر ساۋاتسىزسىڭدار» دەپ سايتان كۇلكىسىنە سالىپ تايىپ تۇراتىن، وسى جولى ول «قارجى-قاراجاتقا قاتىسى شامالى» ساۋال قويعان قازاق ءتىلدى ءجۋرناليستتى كەكەپ-مۇقاپ ءبىر جاساپ قالدى. بىراق، جيرەن ساقالى مەن جەز مۇرتى ءجيدىپ كەتە جازداپ جيىننان تۇتىگىپ شىقتى. ويتكەنى، ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا مارچەنكونىڭ مىسىن باسقان ەكى ماسەلە بولدى. ءبىرى - تىلگە بايلانىستى سۇراق بولسا، ەكىنشىسى - مارچەنكونىڭ «ساياسىن» پانالاپ، قاراجاتتى سۋداي شاشىپ جۇرگەندەردىڭ ارتىن اشاتىن جايتتىڭ اڭداۋسىزدا ايتىلىپ قالعانى ەدى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن، مارچەنكو بانكير رەتىندە ءابىلازوۆتىڭ اتى اتالا قالسا، كىرپىدەي جيىرىلادى. «ونى بانكير دەپ ەسەپتەمەيمىن» دەپ زىر قاعادى. ايتسەدە  مارچەنكونىڭڭ وسى سوزدەرى ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدە «سەزىكتى بۇرىن سەكىرەر» دەگەن كۇدىكتىڭ بۇلتىن قويۋلاتا تۇسەدى. نەگە؟ نەگە دەرىڭىز بار ما، اتالعان ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا «حالىق بانكتىڭ» ءتورايىمى ءۇمىت شاياحمەتوۆا «بتا-بانكتىڭ 2009 جىلى  تالان-تاراجىعا تۇسۋىنە مۇمكىندىك بەرگەن ادامدار   بۇگىن قالايشا وعان باسشىلىق ەتىپ ءجۇر؟» دەگەن توسىن ماسەلە كوتەردى. بۇل جەردە ماسەلە «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ قازىرگى توراعاسى ومىرزاق شوكەەۆكە، شوكەەۆتىڭ ورىنباسارى ەلەنا باحمۋتوۆاعا، بتا-بانك ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ وسى كۇنگى باسشىسى انۆار سايدەنوۆكە بارىپ تىرەلەتىنى داۋسىز ەدى. ءوز ەسىمىن قۇرىعاندا «انۋار» دەپ ايتۋعا «اۋزى بارمايتىن» انۆار سايدەنوۆ 2004 - 2009 جىلدار ارالىعىندا ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ قىزمەتىنە قاتاڭ باقىلاۋ جاساي الاتىن قۇزىرەتتى ورىندا - ۇلتتىق بانكتىڭ تورىندە وتىردى. ال، ەلەنا باحمۋتوۆا 2004 - 2008 جىلدارى قارجى نارىعىن باقىلاۋ جانە رەتتەۋ اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ،  2008 - 2011 جىلدارى اتالعان اگەنتتىكتى باسقاردى. «يا نە پريزنايۋ سۆوي سوبستۆەننىە وشيبكي ەدينستۆەننىمي وشيبكامي پو بتا. يا دۋمايۋ، چتو ەتو كومپلەكس سۋبەكتيۆنىح ي وبەكتيۆنىح وبستوياتەلستۆ. پوەتومۋ نە حوچۋ وتنوسيت ەتو ليچنو ك سۆوەي پەرسونە»، - دەپ ەۋرازيا ارناسىنا «اعىنان جارىلىپ»  سۇحبات بەرگەن ەلەنا لەونيدقىزى ءوزىن قانشا جەردەن اقتاپ باقسا دا بتا-بانكتىڭ تونالۋىنا تىكەلەي قاتىسى بار تۇلعانىڭ ءبىرى. ارينە، ول ابلازوۆپەن بىرىگىپ بتا-نىڭ «شىپاسىن» بىتىرۋگە ات سالىسپاعان شىعار، بىراق ونىڭ ۇرلىق ىسىنە تاپ سول كەزدە مۇمكىندىك جاساعان اگەنتتىكتى باسقاردى. سايدەنوۆ پەن باحمۋتوۆانى «باۋىرىنا باسقان» مارچەنكو بولسا، ءتىپتى ءۇنسىز. قۇددى ءتىلىن جۇتىپ قويعان دەرسىڭ. نەمەسە بانك جۇيەسىندەگى بىلىقتىڭ وعان ەش قاتىسى جوق سياقتى.  2004 جىلى ول ۇلتتىق بانكتى انۆار سايدەنوۆتىڭ قولىنا «ۇستاتىپ»، ءوزى قارجى نارىعىن باقىلايتىن اگەنتتىكتى قۇرۋعا ۇمتىلدى. ول اگەنتتىككە اقىرى باحمۋتوۆانى باس قىلدى. ەندەشە بتا-بانكتىڭ تونالۋىنا  مارچەنكو مەن ونىڭ كومانداسىنىڭ قاتىسىن جوققا شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا ولار ەشنارسەگە قاتىسى جوق، «سۋدان تازا سۇتتەن اق» جاندارداي شايقاپ ءىشىپ، شالقىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. سايدەنوۆ بتا-بانك ديرەكتورلار كەڭەسىن باسقارادى، باحمۋتوۆا «سامۇرىق-قازىنادا»، مارچەنكو ۇلتتىق بانككە قايتىپ كەلدى. ال، بتا-بانكتە پير، ياعني استا-توك تىرشىلىكتىڭ سالتاناتتى كورىنىسى، قازاقشا ايتساق دۋماندى توي جالعاسىن تابۋدا. سول تويدىڭ باس كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى مارات زايروۆ دەيتىن جىگىت بتا-بانكتە جەكە كونتسەرتىن وتكىزىپ، ينتەرنەتتىڭ يىرىمىنە ءتۇسىپ قالدى. ءسىز مارات زايروۆتى ەلىمىزدەگى بەلگىلى ءام بەلگىسىز پوپ-جۇلدىزداردىڭ ءبىرى ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭىز. ول - بتا-نىڭ باسقاراما توراعاسى بولعان ادام. بتا-بانكتىڭ ماجوريتارلى قۇرىلتايشىسى «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ توراعاسى ومىرزاق شوككەۆ پەن ەلەنا باحمۋتوۆا زايروۆتىڭ بتا-نى باسىنا كوشىرىپ ءان ايتقانىن، توگىپ-شاشقانىن كورمەگەن بولدى. قالاي كورسىن، ويتكەنى زايروۆ «حالىق بانكتە» مارچەنكونىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى. ايتكەنمەندە بتا-بانكتىڭ توپ-مەنەدجەرلەرىنە اي سايىن 25 مىڭ (!) دوللار جالاقى بەرگىزىپ، جالعاندى جالپاعىنان باسقان زايروۆ قىزمەتىنەن كەتىپ تىندى. بىراق وعان مەملەكەت قارجىسى قايدا قۇيىلدى، قايدا كەتتى، نە ءۇشىن ىسىراپ بولدى دەگەن سۇراق قويىلعان جوق. سايدەنوۆ تە، شوكەەۆ تە، باحمۋتوۆا دا ونى ءۇنسىز شىعارىپ سالدى. ەكىنشى رەت مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورگەنىمەن تاعى دا قۇردىمعا قۇلاۋدىڭ الدىندا تۇرعان بتا-بانك تۋرالى ەرتەڭ تاعىدا شۋ شىقسا، باحمۋتوۆا «ەۋرازيا» ارناسىنا سۇحبات بەرىپ، ەل-جۇرتتىڭ الدىندا نە دەپ اقتالار ەكەن، كورەمىز. مارچەنكو ساقالىن ادەتتەگىدەي قىرا ما، الدە تالداپ جۇلادى ما، ونى دا ۋاقىت كورسەتەدى.  بالكىم، «ورىنسىز جۇمسالعان ءار تەڭگە ءۇشىن باستارىڭدى جۇلامىن» دەپ، اكىمدەرگە قاتاڭ ەسكەرتۋ جاساعان  ەلباسى ودان بۇرىن قيمىلدايتىن بولار. ويتكەنى، مەملەكەت كەپىلدىگىمەن بانكتەر العان سىرتقى قارىز ەسەپتەگىش اپپاراتتارعا دا سيماي بارادى.

«اباي-اقپارات»