وتكەن ايدىڭ باس كەزىندە رەسەي استاناسى ماسكەۋدە ەۋرازەق-تىڭ مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ وتىرىسى بولدى. اتالعان باسقوسۋدا رەسەي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ۆلاديمير پۋتين قازاقستان، بەلارۋسيا، رەسەي ەلدەرى دسۇ-عا الداعى ۋاقىتتا مۇشەلىككە ءوتۋ ءۇشىن ءۇش مەملەكەت ءبىر پوزيتسيادا، بىرىگىپ جۇمىس اتقاراتىنى تۋرالى ايتىپ، ۇيىمعا بىرىگىپ كىرەتىنى تۋرالى كەلىسكەندەرىن مالىمدەدى. بۇل كەلىسىم بويىنشا، قازاقستان، بەلارۋسيا، رەسەي فەدەراتسياسى دسۇ-مەن وسى جىلدارى جۇرگىزىپ كەلگەن كەلىسسوزدەرىن قازىرگى كەزگى دەڭگەيىندە توقتاتىپ، ودان ءارى ءۇش مەملەكەت كەلىسىم جۇيەسىن ەۋرازەق اياسىنداعى ورتاق كەدەن وداعى ارقىلى جۇرگىزۋى كەرەك. رەسەي، قازاقستان، بەلارۋسيا جالپى العاندا 200 ميلليونعا جۋىق تۇتىنۋشىسى بار الەمدەگى ۇلكەن ەكونوميكالىق ەلدەر بولىپ سانالادى، سونىمەن قاتار ۇلكەن ەكونوميكالىق پوتەنتسيالعا يە بولا وتىرا، ءۇش مەملەكەتتە ءالى دسۇ-عا كىرە الماي وتىر. دسۇ-عا كىرۋدىڭ الدىڭعى جوسپارى رەتىندە كەلىسىلگەن كەدەن وداعى جانە ونىڭ ىشىندەگى ءبىرتۇتاس كەدەن الاڭىمەن كەدەن تاريفتەرى 2010-شى جىلدىڭ 1-ءشى قاڭتارىنان باستاپ جۇمىس جاساي باستايدى.

وتكەن ايدىڭ باس كەزىندە رەسەي استاناسى ماسكەۋدە ەۋرازەق-تىڭ مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ وتىرىسى بولدى. اتالعان باسقوسۋدا رەسەي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ۆلاديمير پۋتين قازاقستان، بەلارۋسيا، رەسەي ەلدەرى دسۇ-عا الداعى ۋاقىتتا مۇشەلىككە ءوتۋ ءۇشىن ءۇش مەملەكەت ءبىر پوزيتسيادا، بىرىگىپ جۇمىس اتقاراتىنى تۋرالى ايتىپ، ۇيىمعا بىرىگىپ كىرەتىنى تۋرالى كەلىسكەندەرىن مالىمدەدى. بۇل كەلىسىم بويىنشا، قازاقستان، بەلارۋسيا، رەسەي فەدەراتسياسى دسۇ-مەن وسى جىلدارى جۇرگىزىپ كەلگەن كەلىسسوزدەرىن قازىرگى كەزگى دەڭگەيىندە توقتاتىپ، ودان ءارى ءۇش مەملەكەت كەلىسىم جۇيەسىن ەۋرازەق اياسىنداعى ورتاق كەدەن وداعى ارقىلى جۇرگىزۋى كەرەك. رەسەي، قازاقستان، بەلارۋسيا جالپى العاندا 200 ميلليونعا جۋىق تۇتىنۋشىسى بار الەمدەگى ۇلكەن ەكونوميكالىق ەلدەر بولىپ سانالادى، سونىمەن قاتار ۇلكەن ەكونوميكالىق پوتەنتسيالعا يە بولا وتىرا، ءۇش مەملەكەتتە ءالى دسۇ-عا كىرە الماي وتىر. دسۇ-عا كىرۋدىڭ الدىڭعى جوسپارى رەتىندە كەلىسىلگەن كەدەن وداعى جانە ونىڭ ىشىندەگى ءبىرتۇتاس كەدەن الاڭىمەن كەدەن تاريفتەرى 2010-شى جىلدىڭ 1-ءشى قاڭتارىنان باستاپ جۇمىس جاساي باستايدى. بۇل جەردە ەۋرازەق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستى كەڭەيتۋ، سونىمەن قاتار 1995-ءشى جىلى نەگىزى قالانعان كەدەن وداعىمەن ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ جۇمىستارىن ءتيىمدى تۇردە جالعاستىرۋ، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ، كەدەن وداعى ارقىلى ورتاق رىنوك قالىپتاستىرۋ، تاۋارلاردىڭ، كاپيتالدىڭ، قارجىنىڭ، ەڭبەك كۇشىنىڭ ەركىن قوزعالۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ،  سونىمەن بىرگە ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ باسقا ءۇشىنشى مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناسىندا ورتاق تاۋار ساياساتىن جۇرگىزۋ، ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ، ەۋرازيالىق ترانسپورت وداعىن، ورتاق اگرورىنوك كەشەنىن دامىتۋ، ميگراتسيالىق ساياساتتى جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ سەكىلدى كەلەلى ماسەلەلەر دسۇ-عا كىرۋ الدىنداعى دايىندىق دەسە دە بولادى. دسۇ 1995-ءشى جىلى قۇرىلعان جانە بۇل ۇيىمعا قازىرگى كەزدە الەمنىڭ 153 مەملەكەتى مۇشە.
اتالعان مالىمدەمەگە دەيىن ءۇش مەملەكەت دسۇ-مەن جەكە-دارا كەلىسىم جۇرگىزىپ كەلگەن بولاتىن. الايدا، ءۇش مەملەكەت ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ باسقوسۋىنان جانە شەشىم قابىلدانعاننان كەيىن دسۇ-نىڭ باس ديرەكتورى پاسكال لامي قابىلدانعان شەشىمدەر ۇيىم ءۇشىن تۇسىنىكسىزدەۋ بولىپ وتىر دەپ مالىمدەدى. رەسەيدىڭ كەيبىر ساراپشىلارى، ونىڭ ىشىندە «روسنانو» مەملەكەتتىك كورپوراتسياسىنىڭ باس ديرەكتورى، بەلگىلى ساياساتكەر، ەكونوميست اناتولي چۋبايس: «ەگەر دە، رەسەي، قازاقستان جانە بەلارۋسيا اراسىندا ورتاق كەدەن وداعى قۇرىلىپ، رەسەي دسۇ-عا وسى جول ارقىلى كىرمەك بولسا، وندا رەسەي دسۇ-عا مۇشەلىككە كىرۋ جولىنداعى بارلىق زاڭدى كەلىسسوز دەڭگەيىنەن ايىرىلىپ، ونىڭ ورنىنا كەلىسسوزدەردى جاڭادان جانە قايتادان باستاۋ كەرەك بولادى، ال بۇل ءوز تاراپىنان رەسەيدىڭ مۇشەلىككە ءوتۋ تۋرالى كەلىسسوزدەرىن ءتىپتى 2020-شى جىلعا دەيىن ۇزارتىپ جىبەرۋى مۇمكىن» - دەگەن بولاتىن. ايتسە دە، رەسەي ۇكىمەتىنىڭ ۆيتسە-پرەمەرى يگور شۋۆالوۆتىڭ سوزىنشە، كەدەن وداعىمەن تاۋار كلۋبى اراسىنداعى كەلىسسوزدەردى «جاڭا بەتتەن باستالعان كەلىسسوز» دەپ ايتۋعا بولمايدى دەپ وتىر. دسۇ-عا، ورتاق كەدەن وداعى ارقىلى كىرۋ تۋرالى كەلىسىم بويىنشا، قازاقستان 12-ءشى ماۋسىمدا دسۇ-مەن كەلىسسوزدەرىن توقتاتتى. ءدال قازىرگى كەزگە دەيىن ءبىزدىڭ ەلمەن دسۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى جانە جالپى ۇيىم اياسىنداعى كەلىسسوزدەردىڭ 70%-ى اياقتالعان بولاتىن، رەسەي كەلىسسوزدەردىڭ 95%-ىن يگەرىپ، ال بەلارۋسيا دسۇ-عا كىرۋ ءۇشىن كەلىسسوزدەردىڭ 50%-ىن اياقتادى. بەلارۋسيا ۇكىمەتىنىڭ ۆيتسە-پرەمەرى ۆلاديمير سەماشكونىڭ پىكىرىنشە، كەدەن وداعى ارقىلى دسۇ-عا مۇشەلىككە ءوتۋ ءۇشىن كەمىندە 10-12 جىل كەرەك دەپ وتىر، ونىڭ سەبەبى رەتىندە دسۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەرمەن ەكىجاقتى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ جانە ورتاق كەدەن وداعى ارقىلى، ۇيىمعا مۇشە 80 مەملەكەتپەن قاجەتتى قۇجاتتارعا قول قويىلۋى كەرەك ەكەن.  اعىمداعى ايدىڭ باسىندا اقش ساۋدا ءمينيسترى گەري لوك، قازاقستان، بەلارۋسيا، رەسەي ءۇش مەملەكەت قۇرعان كەدەن وداعى ارقىلى دسۇ-عا بىرىگىپ، ءبىر ۋاقىتتا ءوتۋى جۇزەگە اسپايتىن جوسپار دەپ مالىمدەدى. ونىڭ سوزىنشە بۇنداي شارا دسۇ اياسىندا بولعان ەمەس جانە بۇل اتالعان مەملەكەتتەردىڭ ۇيىمعا مۇشەلىككە كىرۋىن سوزىپ جىبەرەدى دەپ وتىر، اقش ساۋدا ءمينيسترى. اتالعان پىكىرمەن دسۇ-نىڭ باس ديرەكتورى پاسكال لامي دە كەلىسىپ، ۇيىمعا مۇشەلىككە تەك قانا مەملەكەت بولىپ كىرەدى، ال مەملەكەتتەردىڭ بلوك بولىپ كىرۋى ۇيىم تاريحىندا بولعان ەمەس دەدى. قالاي بولعاندا دا، ءۇش مەملەكەتتىڭ ورتاق كەدەن وداعى ارقىلى ۇيىمعا مۇشەلىككە وتەمىز دەگەن مالىمدەمەلەرىمەن جوسپارلارى دسۇ باسشىلىعىمەن ۇيىمعا باسقا مۇشە مەملەكەتتەر ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولدى. ال كەدەن وداعى ۇشتىگىنىڭ ىشىندە جەتەكشى ءرول اتقارىپ وتىرعان رەسەي ءۇشىن جانە قازاقستانمەن بەلارۋسيا ءۇشىن دە، دسۇ باسشىلىعىمەن ۇيىم اياسىندا ۇلكەن اسەرى بار اقش ەكونوميكالىق بلوگى وكىلدەرىنىڭ اتالعان جوسپاردى قولدامايتىندارى تۋرالى مالىمدەمەلەرىنەن كەيىن، ءۇش مەملەكەت ۇيىمعا سۋۆەرەندى ەلدەر رەتىندە، كەلىسىلگەن دەڭگەيگە جەتكەن كەلىسسوزدەرىن قايتادان جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن تۇسىنگەن سەكىلدى. بۇل پىكىردىڭ شىندىعى رەتىندە، اعىمداعى ايدىڭ 9-ى كۇنى يتاليانىڭ اكۆيل قالاسىندا وتكەن «ۇلكەن سەگىزدىك» ەلدەرى باسشىلارىنىڭ باسقوسۋىندا رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ەكونوميكالىق ماسەلەلەر جونىندەگى كومەكشىسى اركادي دۆوركوۆيچ، رەسەيدىڭ دسۇ-عا ورتاق كەدەن وداعى ارقىلى كىرۋى ستسەناريىنەن باس تارتۋى مۇمكىن دەگەن مالىمدەمەسى. دۆوركوۆيچ رەسەي، قازاقستان، بەلارۋسيا دسۇ-مەن اربىرەۋى جەكە-دارا كەلىسسوز جۇرگىزىپ، ءۇش مەملەكەت ءبىر ۋاقىتتا جانە ءبىر شارتتا كىرۋ ءتيىس دەپ وتىر. رەسەي پرەزيدەنتى كومەكشىسىنىڭ سوزىنشە، دسۇ-عا ءبىرتۇتاس مەملەكەتتەر بلوگى بولىپ كىرۋ قيىن جانە بۇل ۋاقىتتى سوزۋمەن قاتار كوپتەگەن قوسىمشا پروبلەمالار تۋىنداتادى، سول سەبپەتى ءار مەملەكەت كەلىسسوزدى وزىنشە جۇرگىزگەنى دۇرىس دەپ، ءۇش ەل ساراپشىلارمەن جۇمىس توپتارى اتالعان ەكى جولدىڭ قايسىسى ءتيىمدى ەكەنىن سارالاۋدا دەدى. سونىمەن قاتار ول رەسەي كەدەن وداعىنان باس تارتپايدى دەپ مالىمدەدى.
بۇل مالىمدەمە رەسەي باسشىلىعىندا دسۇ-عا كىرۋ بويىنشا ورتاق پوزيتسيانىڭ جوق ەكەنىن انىق كورسەتىپ وتىرعان سەكىلدى. رەسەي ۇكىمەتى دسۇ-عا كەدەن وداعى ارقىلى وتكەن دۇرىس دەپ شەشىپ، كورشى ەلدەردى ۇيىمعا بىرىگىپ وتۋگە شاقىرىپ جانە ونىڭ ۇستىنە قازاقستان ۇيىمعا مۇشەلىككە ءوتۋ بويىنشا كەلىسسوزدەرىن توقتاتۋ تۋرالى پراكتيكالىق كادامدارى جۇزەگە اسىرۋدى باستاپ قويسا، رەسەي پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ بۇل ماسەلەدە كوزقاراسى بولەكتەۋ سەكىلدى. ونى رەسەي پەرزيدەنتى كومەكشىسىنىڭ مالىمدەمەسىنەن اڭعارۋعا بولادى. ونىڭ ۇستىنە رەسەيمەن بەلارۋسيا اراسىنداعى سوڭعى كەزدەردەگى «ەت»، «ءسۇت»، «گاز» كيكىلجىڭدەرى دە بۇل ماسەلەدە ءوز ىزدەرىن قالدىرعانى بەلگىلى. سونىمەن قاتار رەسەي پرەزيدەنتى كومەكشىسىنىڭ جوعارىدا اتالعان مالىمدەمەسى تمد كولەمىندەگى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاتىستىق جوبالارىمەن كەدەن وداعى ارقىلى دسۇ-عا بىرىگىپ كىرۋ تۋرالى قابىلدانعان شەشىم-جوسپارلاردىڭ تەك «ءسوز» ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.
قازاقستان تمد اياسىندا جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە ەكونوميكالىق، مادەني، ءبىلىم جانە ت.ب. سالالارداعى ىنتىماقتاستىق ساياساتىن جۇرگىزىپ، ونى قولداپ كەلە جاتىرعان بىردەن-ءبىر مەملەكەت. وسى جولى دا رەسەي ۇكىمەتىنىڭ كەدەن وداعى ارقىلى دسۇ-عا بىرىگىپ كىرەيىك دەگەن باستاماسىن قولداپ، وسى ءۇشىن جەكە مەملەكەت رەتىندە دسۇ-مەن كەلىسسوزدەرىن توقتاتىپ قويدى. ەندى رەسەي باسشىلىعى ءۇش مەملەكەت بىرىگىپ قابىلداعان شەشىمدى وزگەرتكىلەرى كەلىپ وتىرعان سىڭايلى. ونىڭ قالاي بولاتىنىن الداعى جاقىن ۋاقىتتا كورە جاتارمىز. بۇل جەردە باستىسى، رەسەي ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن كوزدەپ وتىرعانى انىق. بەلىگىلىسى رەسەي دە، قازاقستان دا الداعى 2010-2011-ءشى جىلدارى دسۇ-عا كىرە المايدى. ال بولاشاقتا دسۇ-عا ءبىز جەكە مەملەكەت بولىپ كىرمەىز بە، الدە رەسەي، بەلارۋسيامەن بىرىگىپ كىرەمىزبە، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ۋاقىت ەنشىسىنە قالدىرعان دۇرىس سەكىلدى.

“اباي ينفورم”