رەسەي تاراپىنان جاسالعان اقپاراتتىق شابۋىل مەن يدەولوگيالىق قىسىم قازاقستانعا سوڭعى ەكى جىل ىشىندە ۇدەپ كەتتى. قازاقستان رەسەيدىڭ يدەولوگيالىق قىسىمىندا قالدى دەسەك تە ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك. اقپاراتتىق شابۋىل 2020 جىلى ۇدەي ءتۇستى. ونى پۋتين باستاعان بولاتىن. 

2020 جىلدىڭ 21 ماۋسىمىندا رەسەيلىك «روسسيا 1» ارناسىندا «رەسەي. كرەمل. پۋتين» ءفيلمى كورسەتىلدى. فيلمدە رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتين رەسەيدىڭ قازىرگى ساياساتى، كەڭەس وداعىنان كەيىنگى قالىپتاسۋ كەزەڭى جايلى وي قوزعايدى. ول كسرو كەزىندەگى ساياساتقا باعا بەرە وتىرىپ، رەسەي تەرريتورياسىنا قاتىستى دا وي ايتادى.

«كەڭەس وداعى قۇرىلعان كەزدە، وداقتان شىعۋ قۇقىعى جايلى جازىلدى، الايدا شىعۋ ءۇردىسى جازىلماعاندىقتان ۇلكەن سۇراق تۋىندايدى: ەگەر قانداي دا ءبىر ەل كەڭەس وداعىنا كىرگەن سوڭ وزىنە رەسەيدىڭ تاريحي جەرىنەن ۇلكەن اۋماعىن السا، ارتىنشا وداقتان شىققىسى كەلسە، وندا قانداي جەرمەن كىردى، سونداي جەرمەن شىقسىن. ورىس حالقىنىڭ سىيلىعىن وزىمەن بىرگە الا كەتتى. ونىڭ بىردە بىرەۋى جازىلمادى عوي. مەن ءبىزدىڭ كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزىپ جاتقانىمىزدى دۇرىس سانايمىن», - دەدى پۋتين. وسىلايشا پۋتين قازاقستانعا جاسالاتىن يدەولوگيالىق شابۋىلدىڭ تۇساۋىن كەستى. ءپۋتيننىڭ سوزىنەن كەيىن جاڭبىردان كەيىن قاپتاعان ساڭىراۋقۇلاقشا رەسەي ساياساتكەرلەرى شۋلاپ شىقتى. ايتقاندارى سول اقىلعا قونىمسىز، ميعا سيىمسىز سوزدەر: «سولتۇستىك قازاقستان ءبىزدىڭ جەرىمىز، ءبىزدىڭ اۋماعىمىز»، - دەدى.

ارتىنشا، نيكونوۆ: «قازاقستان بولعان جوق، سولتۇستىك قازاقستاندا بۇرىن مۇلدە حالىق قونىستانباعان ەدى. ولار بولعان، بىراق وڭتۇستىككە جاقىن. شىن مانىندە، قازاقستان تەرريتورياسى - رەسەي مەن كەڭەس وداعىنىڭ ۇلكەن سىيلىعى, - دەسە، ەۆگەني فەدوروۆ وتقا ماي قۇيىپ، ءتىپتى اقىلعا سىيمايتىن: «قازاقستان استانامىز ورىنبور بولعان دەيدى. شىندىعىندا ورىنبور دا، قىزىلوردا، الماتى دا، قازاقستان دا رەسەيدىڭ ءبىر سۋبەكتىسى بولدى. قازاق حالقى بولعان ەمەس. حالىق دەگەن ەڭ جوعارى ستاتۋستا قۇرىلادى، الەمدىك سوعىس نەگىزىندە. قازاقستان دەگەن بولعان جوق. 1922 جىلعى نەگىزگە قاراساق ونىڭ ءتىپتى 1 ممدە جەرى جوق. قازاقستان زاڭسىز جانە ۋاقىتشا مويىندالعان دەپ پايىمدايمىن. كسرو تارادى دەگەن ناقتى بىردە ءبىر قۇجات جوق»، -  دەگەن ءسوزدى ايتتى. بۇل مالىمدەمەلەر ءسوزسىز ەكى ەل اراسىنداعى داۋ تۋىنداتىپ، قازاقستان تاراپى رەسەيگە نارازىلىق نوتاسىن تابىستادى. اقوردا مەن كرەمل اراسىندا سالقىندىق پايدا بولدى.

بۇل مالىمدەمەلەر 2021 جىلى دا جالعاسىن تاپتى. ءتىپتى، جاڭا لەپپەن، ۇدەي ءتۇستى. 2021 جىلدىڭ 18 ناۋرىزىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين لۋجنيكي كەشەنىندە قىرىمدى تارتىپ العانىنىڭ 7 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ەل الدىندا ءسوز الىپ، بىلاي دەدى:

«وتكەن عاسىردىڭ 20-جىلدارى بولشەۆيكتەر كەڭەس وداعىن قۇرۋ كەزىندە تۇسىنىكسىز سەبەپتەرمەن كوپتەگەن تەرريتوريالاردى ەندى قۇرىلعان كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا بەرە سالدى. ال كەيىن وزدەرى قۇلدىراپ، ءوز پارتيالارىن ىشىنەن قۇلاتىپ، كەڭەس وداعىن تاراتىپ تىنعان ساتتە، رەسەي اۋقىمدى تەرريتوريالارى مەن گەوساياسي كەڭىستىكتەرىنەن ايىرىلىپ قالدى».  بۇل ءپۋتيننىڭ بۇرىنعى ويىنان اينىماعانىن انىق كورسەتتى. ارتىنشا، اتىشۋلى جيرينوۆسكي قازاقستانعا تىكەلەي شابۋىل جاساپ، كوپىرە سويلەدى. ول قازاقستاندا كوشە اتتارىنىڭ اۋىسۋىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ:

«قازاقستانداعى پاۆلودار قالاسىندا 30 كوشەنىڭ اتىن اۋىستىرماق. ورىسشا اتاۋلاردى قازاقشاعا وزگەرتپەك ەكەن. سەندەر وزدەرىڭنىڭ قازاق قالالارىن سالىپ الىڭدار دا، سوندا قازاقشا كوشەلەردى اتاي بەرىڭدەر، وزگەنىكىنە تيمەڭدەر. پەتر تۇسىندا ول جەردە كورياكوۆ فورپوستى بولعان، تۇز شىعارۋشىلاردى قورعايتىن. ول جەردە ەشقانداي مەملەكەت بولعان جوق، قۋ دالا، كەي جەردە كوشپەندىلەر ءجۇردى. 300 جىل بۇرىن قايدا بولدىڭدار قازاقستان؟ سەندەر بولعان جوقسىڭدار. جوڭعار تايپالارى بولدى، بىراق جوڭعار مەملەكەتى بولعان جوق. قازىر بارلىعىنىڭ اتاۋىن وزگەرتىپ جاتىر، اۋىستىرىپ جاتىر. بارلىعى ۇمىتىلىپ، قازاقتارعا قالادى دەپ ويلايدى. ەشكىم ەشتەڭەنى ۇمىتپايدى. ورىس الەمى مەن كەڭىستىگى شەكاراسىن قالپىنا كەلتىرەدى. ءتارتىپ ورناتادى»، -  دەپ ءبىر ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسىپ، مەملەكەتتىك تۇتاستىققا نۇقسان كەلتىرەتىن سوزدەر ايتتى.

رەسەي ساياساتكەرلەرىنىڭ جەرگە قاتىستى نەگىزسىز مالىمدەمەلەرى توقتاعان ەمەس. ەندى تىلگە قاتىستى شابۋىلدار جاساۋدا. بارلىعى دا قازاقستاندىق قۋات احمەتوۆ ەسىمدى ءتىل جاناشىرىنىڭ «ءتىل مايدانى» اتتى روليكتەرىنەن باستالدى. وندا قۋات احمەتوۆ كونستيتۋتسيا بەلگىلەگەن قۇقىعىن پايدالانىپ، مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت الۋدى تالاپ ەتكەن كورىنىستەر سۋرەتتەلگەن. جەكە ادامنىڭ نامىسىنا تيمەستەن، زاڭ اياسىندا جاسالعان ارەكەتتەردى رەسەي باسىلىمدارى «ورىس ءتىلىن قۋدالاۋ مەن ورىستىلدىلەرگە قىسىم» رەتىندە كورسەتىپ، بايبالام سالدى. ونى رەسەي ارنالارى مەن سايتتارى، باسىلىمدارى توقتاماي جازىپ، «ءتىل ساقشىلارى تۇرعىندارعا كۇن كورسەتپەۋدە» دەپ اتادى. بۇل ارينە كرەمل تاراپىنان جاسالعان جۇيەلى شابۋىل بولاتىن. ءىستىڭ سوڭى قۋات احمەتوۆكە ايىپ تاعىلدى. ال تامىزدىڭ سوڭىندا قۋات احمەتوۆ ەلدەن شىعىپ كەتكەنى، گرۋزياعا تابان تىرەگەنى بەلگىلى بولدى. وسىلايشا ءتىل جاناشىرى ءوز جەرىندە پانا تاپپاي، وزگە ەلگە كەتە باردى.

دەي-تۇرا رەسەي تاراپىنان جاسالىپ جاتقان شابۋىلدار تولاستار ەمەس. رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ الدىنا بىرنەشە مارتە رەسەي بەلسەندىلەرى نارازىلىق اكتسيالارىن وتكىزدى. 20 تامىز كۇنى ماسكەۋدەگى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ الدىندا رەسەي ازاماتى «استانا - ورىستىڭ قالاسى» اتتى جازۋ جازىپ الىپ، جەكە ادامدىق اكتسيا وتكىزدى.

30 تامىز كۇنى رەسەيدە تىركەلمەگەن «درۋگايا روسسيا ەدۋاردا ليمونوۆا» اتتى پارتيا بەلسەندىلەرى پەتەربۋرگ قالاسىندا اكتسيا وتكىزىپ، قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ الدىنا تابىت تاستاپ كەتكەن. وندا «ءار رۋسوفوبقا مىقتى تابىتتان» دەگەن جازۋ بار.

شوۆينيست ەدۋارد ليمونوۆ كەزىندە قازاقستانعا قاتىستى بىلاي دەگەن بولاتىن:

«قازاقستانداعى ورىس قالالارى ءبىزدى قىزىقتىرادى. ورالدان باستاپ وسكەمەنگە دەيىن ۇزىلمەي جالعاسىپ جاتقان ورىس قالالارى رەسەي قۇرامىنا كىرۋى ءتيىس. قازىر قزاقاستاندا 4 ملننان استام ورىس تۇرادى، مۇمكىن بۇل تومەندەتىپ كورسەتىلگەن ستاتيستيكا بولار. ەل ىشىندە كىمگە سۇيەنۋگە بولاتىنىن ءبىلىپ وتىرمىز. ءبىز بارلىعىمىز سىيلايتىن قازاق ۇلتىنىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ولىمىنەن كەيىن ەل ەليتاسى ءبىر-بىرىمەن قىرقىسىپ جاتادى. سول ساتتە ورىس قالالارىندا رەفەرەندۋم جاساپ، رەسەي قۇرامىنا ەنگىزۋدى ويلاۋ كەرەك. قازاقتار وعان كونە ما، جوق پا ول وزدەرىنىڭ شارۋاسى، الايدا ولاردا تاڭداۋ دا جوق. مۇناي مەن گاز، جەر استىنىڭ وراسان زور بايلىعىمەن قازاقستان ۇلى قىتايعا قاراپ تۇر. 17 ملن حالىقپەن، ونىڭ ىشىندە تەڭ جارتىسى وزگە ۇلتتار ەكەنىن ەسكەرسەك، قازاقتار الىپ جەردى ساقتاي المايدى. ولارعا كومەكتەسەيىك. ءبىرازىن الايىق»، - دەگەن ەدى. ونىڭ جاقتاستارى وتكىزگەن اكتسياعا قاراپ، ءالى دە سول ءبىر ويدان قايتپاعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.

قازاقستان پرەزيدەنتى كەشە ەل حالقىنا جولداۋىن ارنادى. جولداۋدا اۋماقتىق تۇتاستىق پەن ءتىل ماسەلەسىن دە قامتي كەتتى.

«ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ ۇيلەسىمدى دامۋى ارقاشان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولعان جانە بولا بەرەدى. بۇل ءتاسىلدى قازاقستاندىقتاردىڭ ءابسوليۋتتى كوپشىلىگى قولدايدى. ءبىزدىڭ ازاماتتار ءۇشىن كەلىسىم، تولەرانتتىلىق - بۇل ءومىردىڭ ءوزى، مادەنيەتتەر مەن تىلدەردىڭ ارالاسۋى.

ءبىز كونستيتۋتسيا بويىنشا ءبىرتۇتاس ۇلتپىز. جانە بۇل ءبىزدىڭ ءسوزسىز كۇشىمىز. پىكىرلەردىڭ ءپليۋراليزمىن ساقتاي وتىرىپ، ءبىز سونىمەن بىرگە، راديكاليزمنىڭ كەز كەلگەن ءتۇرىن قاتاڭ تۇردە جويامىز. ءبىز مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىمىزگە، اۋماقتىق تۇتاستىعىمىزعا قول سۇعۋعا جول بەرمەيمىز. 

قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. بۇل سالادا ناتيجە بار.

جالپى، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسى كەڭەيىپ كەلەدى. بۇل تابيعي قۇبىلىس، سوندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسى شەكتەۋلى دەپ ايتۋعا نەگىز جوق. زاڭ بويىنشا قازاقستاندا ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار. ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل مارتەبەسىنە يە. ونى قولدانۋعا ءبىزدىڭ زاڭناماعا سايكەس كەدەرگى كەلتىرۋگە بولمايدى», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

وسىلايشا، قازاقستانعا رەسەي تاراپىنان جاسالىپ جاتقان شابۋىل ازايار ەمەس.

Abai.kz