مەديتسينا عىلىمىنىڭ جەتىستىگى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. قاۋىپتى دەرتتەردىڭ ەمى تابىلىپ، ءتۇرلى مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتار قولدانىسقا ەنۋدە. دەسەك تە ەلىمىزدە ءارتۇرلى اۋرۋعا شالدىققاندار سانى ازايماي وتىر. سونىڭ ءبىرى - تۋبەركۋلەز اۋرۋى. بۇل جۇقپالى اۋرۋدىڭ ەپيدەمياسى وبلىسىمىزدىڭ كوپتەگەن اۋداندارىندا بوي كورسەتۋدە. اتالمىش ىندەتتەن قىزىلقوعا اۋدانى دا شەت قالىپ وتىرعان جوق.

مەديتسينا عىلىمىنىڭ جەتىستىگى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. قاۋىپتى دەرتتەردىڭ ەمى تابىلىپ، ءتۇرلى مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتار قولدانىسقا ەنۋدە. دەسەك تە ەلىمىزدە ءارتۇرلى اۋرۋعا شالدىققاندار سانى ازايماي وتىر. سونىڭ ءبىرى - تۋبەركۋلەز اۋرۋى. بۇل جۇقپالى اۋرۋدىڭ ەپيدەمياسى وبلىسىمىزدىڭ كوپتەگەن اۋداندارىندا بوي كورسەتۋدە. اتالمىش ىندەتتەن قىزىلقوعا اۋدانى دا شەت قالىپ وتىرعان جوق.

ءبىزدىڭ اسلان تۇرسىنعاليۇلى ەسەنجانوۆپەن اڭگىمەمىز وسى سۇراق توڭىرەگىندە ءوربىپ، ءوزى باسقارىپ وتىرعان اۋداندىق وكپە اۋرۋلارى اۋرۋحاناسىنىڭ بۇگىنگى تىنىس تىرشىلىگى، جالپى دەنساۋلىق ساقتاۋ، مەديتسينا سالاسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى جايىندا بولدى.

-اسلان تۇرسىنعاليۇلى، سوڭعى ۋاقىتتا اۋداندا تۋبەركۋلەز اۋرۋىنا شالدىعۋشىلار سانى وسكەنى بايقالادى. سىزدىڭشە ونىڭ سەبەبى نەدەن دەپ ويلايسىز؟
- مامان رەتىندە ايتارىم، تۋبەركۋلەز اۋرۋى وبلىستا سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ اۋدان دەڭگەيىندە كەزدەسۋى تاڭسىق ەمەس. بۇل اۋرۋ، نەگىزىنەن، الەۋمەتتىك اۋرۋ. ەكىنشىدەن وسى اۋرۋدى تۋدىرۋدا قىزىلقوعا جەرىندەگى تايسويعان پوليگونىنىڭ زاردابى دا جوق ەمەس. ونىڭ ۇستىنە وبلىستىڭ وزگە اۋداندارىنا قاراعاندا قىزىلقوعا ءوڭىرى قىسىنىڭ ەرەكشە سۋىق بولۋى، ونىڭ ۇستىنە كوپتەگەن تۇرعىنداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپسىز قاراۋىنان وسى اۋرۋدىڭ تۋىنا اسەرى بار دەر ەدىم.
سوندىقتان وبلىس اكىمدىگىنىڭ شەشىمىنە سايكەس «حالىقتى تۋبەركۋلەزگە جاپپاي تەكسەرۋ» اۋداندا جىل بويىنا جوسپارلى تۇردە جۇزەگە اسۋدا. جىلما جىل حالىقتىڭ 94 پايىزى جوعارى فليۋوروگرافيالىق بايقاۋدان وتەدى. وعان قوسا بالالاردى مانتۋ سىناماسىنان وتكىزۋدى 100 پايىزعا قامتاماسىز ەتتىك. فليۋورو بايقاۋدان حالىقتى ۋاقىتىندا وتكىزۋدە اۋدان اكىمى، وكرۋگ اكىمدەرىنىڭ اۆتوترانسپورتپەن، جانار- جاعارمايمەن كومەكتەرىن اتاپ وتۋگە بولادى.
بۇرىنعى جىلدارى اتىراۋ وبلىسى وسى اۋرۋدان رەسپۋبليكا بويىنشا ەپيدەميولوگيالىق كورسەتكىشى وتە جوعارى وبلىستاردىڭ بىرىنەن سانالدى. ال ءبىزدىڭ اۋدانىمىزدىڭ كورسەتكىشى وبلىستىق كورسەتكىشتەن دە جوعارى بولدى. دەسەك تە، سوڭعى جىلدارى بۇل اۋرۋدى ازايتۋعا قول جەتتى. وسى ورايدا اۋداننىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى مەن جاۋاپتى مەكەمە، ۇيىمدارىنىڭ بىرلەسىپ اتقارعان جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسى بولعانىن ايتۋعا ءتيىسپىز.
- دەسەك تە، اۋداندا وسى اۋرۋعا قارسى كۇرەستىڭ قازىرگى جايى قانداي دەڭگەيدە دەر ەدىڭىز؟
- ارينە، اۋدان كولەمىندە تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىندار بارشىلىق. سونىڭ ىشىندە بۇل سىرقاتپەن اۋىراتىندار اراسىندا بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر دە بولۋى وكىنىشتى. ءبىر كوڭىلگە دەمەۋ، وسى اۋرۋدان شەتىنەگەن بالا بولعان ەمەس.
ءبىر ايتار ءجايت، تۇرعىندار اراسىنداعى تۋبەركۋلەزگە شالدىققانداردى انىقتاۋ ماقساتىندا جىلجىمالى فليۋوروگرافتى كەڭىنەن پايدالانىپ وتىرمىز. ءارى دارىگەرلەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ ناتيجەسىندە ەمدەۋ جۇيەسىندە وڭ ىستەر بارشىلىق. 2007 جىلى ەمدەۋ ورنى 1-ءشى ساناتتى ءبىر فتيزياتر دارىگەرمەن تولىقسا، بيىلعى جىلى 2 دارىگەر ساناتتىلىعىن كوتەرمەكشى. 2007 جىلى تۋبەركۋلەز وشاعىنداعى بالالاردى وقشاۋلاندىرۋ ءۇشىن كورسەتكىشتەرى جوعارى ويىل، ساعىز وكرۋگتەرىنەن ەكى 20 بالالىق سانتوريالىق بالاباقشا توبى اشىلىپ، اۋدان بويىنشا بالالاردى وقشاۋلاندىرۋدى 100 پايىزعا دەيىن جەتكىزدىك.
تۋبەركۋلەز وشاعىنداعى جانە تۋبەركۋلەزگە بەيىم بالالاردىڭ بارلىعىن جازعى لاگەرگە بارىپ دەمالۋىنا جاعداي جاسالىندى. جاسقايرات، مۇقىر سەلوسىنان تۋبەركۋلەزدىڭ اشىق تۇرىمەن اۋىراتىن ەكى ادامعا ءۇي بەرىلدى.
-ءسوز ورايىندا اۋرۋحانانىڭ بۇگىنگى ماتەريالدىق – تەحنيكالىق بازاسى، مەديتسينالىق قۇرال- جابدىقتارمەن قامتىلۋ جايلى نە دەيسىز؟
ال وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءبىزدىڭ اۋرۋحانامىزدىڭ ماتەريالدىق بازاسى تالاپ تۇرعىسىندا دەۋ قيىن. سالىنعانىنا قىرىق جىل بولعان اۋرۋحانانىڭ قازىرگى جايى ءماز ەمەس. توزىعى جەتىپ، ەسكىرگەن. ونىڭ ۇستىنە اۋرۋحاناداعى قازىرگى مەديتسينا قۇرىلعىلارىنىڭ الىنعانىنا كوپ بولدى، كەيبىر اپپاراتتار پايدالانۋدان قالىپ وتىر. ولاردى وسى زامانعى مەديتسينالىق اپپاراتتارمەن الماستىرۋ قاجەت. ورىننىڭ جوقتىعىنان وسى اۋرۋعا شالدىققان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى وبلىس ورتالىعىنا جىبەرىپ، ەمدەتۋگە ءماجبۇرمىز.
بىزدەگى تاعى ءبىر پروبلەما، ول مامان دارىگەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى. وبلىستان شالعاي جاتقان اۋدان بولعاندىقتان مۇندا ماماندار كەلىپ جارىتپايدى. سىرتتان شاقىرعاننىڭ وزىندە وعان باسپانا، باسقا دا الەۋمەتتىك جاعداي جاسالۋى كەرەك. قازىرگىدەي قيىن كەزەڭدە سىرتتان كەلەتىن مامانعا جاعداي جاساۋعا قول قىسقالىعى الدىڭدى ورايدى. سوندىقتان، مۇمكىن بولعانشا جەرگىلىكتى جاستاردى مەداكادەميالارعا ارنايى وقۋعا جىبەرىپ، مامانداردىڭ ورنىن تولىقتىرۋدى ويلاستىرعان ءجون سەكىلدى.
- سوندا اۋداندا اۋرۋحانانىڭ ماتەريالدىق بازاسىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك جوق پا؟
- مۇمكىندىك بار. ەلباسىمىزدىڭ «100 مەكتەپ پەن 100 اۋرۋحانا» سالۋ جونىندەگى باعدارلاماسى بويىنشا اۋدانىمىزدا وكپە اۋرۋلارى اۋرۋحاناسىنىڭ جاڭا عيماراتىن سالۋعا قول جەتتى. بۇگىندە اۋرۋحانانىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءساتىن سالسا الداعى ۋاقىتتا اۋرۋحانا پايدالانۋعا بەرىلىپ، اۋداندا وكپە اۋرۋلارىنىڭ الدىن الىپ، ازايتۋعا تولىق مۇمكىندىك تۋادى دەگەن ەسەپتەمىز. بولاشاق جاڭا اۋرۋحانا وسى زامانعى شەتەلدىك مەديتسينالىق اپپاراتتارمەن جابدىقتالىنباق. مۇنىڭ ءوزى اۋداندا تۋبەركۋلەز اۋرۋىن اسقىندىرماي، اۋىزدىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىز.
- اسلان تۇرسىنعاليۇلى، تۇرعىنداردى اتالمىش اۋرۋدان ساقتاندىرۋ باعىتىندا نەندەي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
- تۋبەركۋلەز اۋرۋىنان ساقتانۋدىڭ العى شارتى دەنساۋلىقتى دۇرىس ساقتاۋعا جانە الەۋمەتتىك احۋالعا، تابيعي ورتانىڭ تازالىعىنا بايلانىستى ەكەنى دالەلدەنگەن. ءتانى ساۋ ادامنىڭ دەنەسىنە تۇسكەن قۇرت اۋرۋ تۋدىرا المايدى، ادامداردىڭ تۋا بىتكەن يممۋنيتەتى بار جانە جاڭا تۋعان نارەستەگە ودان سوڭ 1 جاستان 5 جاسقا دەيىنگى بالالارعا تۋبەركۋلەز ۆاكتسيناسى بتسج قولدانىلادى. ال قانت ديابەتى، اسقازان اۋرۋلارى، قان ازدىق، جۇيكە اۋرۋى، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق، ت.ب. اۋرۋلار مەن ادەتتەر تۋبەركۋلەز اۋرۋىن «جاماپ» الۋعا بەيىم. بۇل اۋرۋدىڭ بۇيرەك، سۇيەك، بۋىن، كوز، مي قابىرشاعى، جىنىس مۇشەلەرىنەن تابىلۋى دا ابدەن مۇمكىن.
ءتۇيىپ ايتقاندا، ادامداردىڭ دەنساۋلىعى مىنا جايتتارعا تاۋەلدى كورىنەدى. 15 پايىز - مەديتسينا، 20 پايىز - الەۋمەتتىك جاعداي، 15 پايىز - ەكولوگياعا، قالعان 50 پايىزى ءوزىڭدى قالاي كۇتىپ جۇرە الۋىڭا بايلانىستى. ولاي بولسا ۇلكەندى-كىشىمىز بولىپ ءوز دەنساۋلىعىمىزعا باسا كوڭىل بولگەنىمىز ءجون.

ع.زينۋللين.
«اتىراۋ» گازەتى 18.05.2009 جىل
http://ag.atyrauakparat.kz/