ۇلتتىق بانك تاۋەلسىزدىك العالى تۇر
قازاق ەلى ءوزىنىڭ التىن قورىن ارتتىرۋدى باستادى. كەشە پارلامەنتتە ۇلتتىق بانك باسشىلىعى جىل سايىن ساتىپ الاتىن التىن كولەمىن جىلىنا 70 تونناعا دەيىن جەتكىزەتىنىن جاريا ەتتى. جانە دە وسىنشا كولەمدەگى قۇندى مەتالل وتاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الىنباق! قازاقستان كوشباسشىسى بيلىكتى وسىعان مىندەتتەپتى. وسى ورايدا نۇرلان نىعماتۋليننىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ءماجىلىستىڭ كەشەگى جالپى وتىرىسىندا قالاۋلىلار ەلىمىزدىڭ التىن-ۆاليۋتالىق رەزەرۆىن تولىقتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى «تازارتىلعان التىندى ساتىپ الۋداعى ۇلتتىق بانكتىڭ باسىمدىقتى قۇقىعىن» بەكىتەتىن جاڭا زاڭنىڭ جوباسىن بىردەن ەكى وقىلىمدا ماقۇلدادى.
ءسويتىپ، قۇجاتتى سەناتورلارعا جولدادى. ەگەر جوعارعى پالاتا ونى قۇپ السا، بۇل زاڭجوبا جەدەلدەتىلگەن قارقىنمەن قابىلدانعالى تۇر. بۇل جەردە «قازاقستاننىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ۇلتتىق بانكتىڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ، قارجى نارىعىن جانە قارجى ۇيىمدارىن رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» وسى زاڭنىڭ جوباسى بويىنشا ءماجىلىستىڭ جاۋاپتى قۇرىلىمى - قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى 12 ماۋسىم كۇنى وتكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون. ال ەرتەسىنە بۇل قۇجاتتى ەندىگى پالاتا قۇپتاپ وتىر.
قازاق ەلى ءوزىنىڭ التىن قورىن ارتتىرۋدى باستادى. كەشە پارلامەنتتە ۇلتتىق بانك باسشىلىعى جىل سايىن ساتىپ الاتىن التىن كولەمىن جىلىنا 70 تونناعا دەيىن جەتكىزەتىنىن جاريا ەتتى. جانە دە وسىنشا كولەمدەگى قۇندى مەتالل وتاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الىنباق! قازاقستان كوشباسشىسى بيلىكتى وسىعان مىندەتتەپتى. وسى ورايدا نۇرلان نىعماتۋليننىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ءماجىلىستىڭ كەشەگى جالپى وتىرىسىندا قالاۋلىلار ەلىمىزدىڭ التىن-ۆاليۋتالىق رەزەرۆىن تولىقتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى «تازارتىلعان التىندى ساتىپ الۋداعى ۇلتتىق بانكتىڭ باسىمدىقتى قۇقىعىن» بەكىتەتىن جاڭا زاڭنىڭ جوباسىن بىردەن ەكى وقىلىمدا ماقۇلدادى.
ءسويتىپ، قۇجاتتى سەناتورلارعا جولدادى. ەگەر جوعارعى پالاتا ونى قۇپ السا، بۇل زاڭجوبا جەدەلدەتىلگەن قارقىنمەن قابىلدانعالى تۇر. بۇل جەردە «قازاقستاننىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ۇلتتىق بانكتىڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ، قارجى نارىعىن جانە قارجى ۇيىمدارىن رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» وسى زاڭنىڭ جوباسى بويىنشا ءماجىلىستىڭ جاۋاپتى قۇرىلىمى - قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى 12 ماۋسىم كۇنى وتكەندىگىن ايتا كەتكەن ءجون. ال ەرتەسىنە بۇل قۇجاتتى ەندىگى پالاتا قۇپتاپ وتىر.
جالپى، وسى زاڭجوبا ارقاسىندا بىرقاتار جاڭالىقتار دا ومىرگە جولداما الماق. ونىڭ ءبىرىنشىسى مارچەنكو باسقاراتىن ورگاننىڭ قۇزىرەتىن مولايتادى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ 2011 جىلعى 21 شىلدەدەگى «ەۋرازەق-ءتىڭ مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ 2009 جىلعى 27 قاراشاداعى شەشىمدەرىن ورىنداۋ جونىندەگى شارالار» تۋرالى جارلىعىنا سايكەس، ەندى ۇلتتىق بانك مەملەكەتتىڭ التىن-ۆاليۋتا رەزەرۆتەرىن تولىقتىرۋ ءۇشىن قۇيما كەسەك تۇرىندەگى تازارتىلعان التىندى ساتىپ الۋداعى باسىمدىقتى قۇقىعىن ىسكە اسىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋ فۋنكتسيالارىنا يە بولادى. وسىعان بايلانىستى، جاڭا زاڭنىڭ جوباسى «ۇلتتىق بانك تۋرالى» قولدانىستاعى زاڭعا تۇزەتۋ ەنگىزىپ، الگى وكىلەتتىكتەردى ۇب-عا زاڭدىق تۇردە بەكىتەدى. بۇل جەردە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تاجىريبەسى الىنىپتى، وسىلايشا، بۇل وزگەرىستەر قازاق ەلىنىڭ التىندى ءوندىرۋ، شىعارۋ جانە وتكىزۋ سياقتى ستراتەگيالىق ماڭىزدى سالاداعى مەملەكەتتىك مۇددەلەرىن قولداۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
- ءبىز پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىنا سايكەس، تەك بىلتىرعى جىلدىڭ شىلدە ايىنىڭ سوڭىنان باستاپ، تازارتىلعان التىندى وتاندىق نارىقتان ساتىپ الا باستادىق، - دەپ حابارلادى دەپۋتاتتارعا ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بيسەنعالي تاجياقوۆ. - ءناتيجەسىندە، ۇلتتىق بانك 2011 جىلى 5,4 توننا التىندى «قازمىرىشتان» ساتىپ الدى». ۇب باسشىلىعىنىڭ بيىك لاۋازىمدى وكىلى وسى زاڭنىڭ جوباسى قابىلدانعاننان كەيىن قازاقستانداعى التىن ءوندىرۋشى كومپانيالاردىڭ ءونىمىن ساتىپ الۋعا «نولدىك ستاۆكا» قولدانىلا باستايتىندىعىن نىقتادى. بۇل ولاردى قازاق جەرىنىڭ قويناۋىنان العان وسى اسىل مەتالدى ءوز ەلىمىزدە وتكىزۋگە ىنتالاندىرۋى ءتيىس كورىنەدى.
گ.مارچەنكونىڭ «وڭ قولى» وزدەرىنىڭ (ۇلتتىق بانكتىڭ) ەندىگى جىل سوڭىنا دەيىن «قازمىرىشتان» شامامەن 20 توننا، ال «قازمىس» كورپوراتسياسىنان - 4,5 تونناداي التىن ساتىپ الۋعا كەلىسىمشارتقا وتىرعاندارىن ءمالىمدەدى. ۇب ەلدىڭ التىن قورىن تولىقتىرۋعا بيىلعى جىل باسىنان بەرگى 5 ايدا، الگىنىڭ سىرتىندا ەندىگى 3 توننا التىن ساتىپ الىپتى. «ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس الداعى ۋاقىتتا التىن ساتىپ الۋدى جىلىنا 70 تونناعا دەيىن جەتكىزۋدى جوسپارلاۋدامىز» دەدى ب.تاجياقوۆ.
بۇعان قوسا، ەگەر وسى جاڭا زاڭنىڭ جوباسى قابىدانسا، مەملەكەت مەنشىگىنە اينالدىرىلعان مۇلىكتى، اتاپ ايتقاندا، تازارتىلعان التىندى، اسا قۇندى مەتالداردى، اسىل تاستاردى جانە ولاردان جاسالعان بۇيىمداردى باعالاۋدى ۇلتتىق بانكتىڭ ءوز بەتىنشە جۇرگىزۋ قۇقىعى زاڭمەن بەكىتىلمەك. ياعني ەگەر مەملەكەت الدەكىمنەن تاركىلەگەن كەسەك-كەسەك التىنداردى، كوزدىڭ جاۋىن الاتىن اسىل بۇيىمداردى ساتىپ قۇتىلۋدى ويلاسا، باعاسىن كىم بەلگىلەيتىنىن ەندى ءسىز بىلەسىز.
ەكىنشىدەن، بۇل زاڭنىڭ جوباسى قازاقستان كوشباسشىسىنىڭ «قارجى نارىعىن جانە قارجى ۇيىمدارىن رەتتەۋ مەن قاداعالاۋ اگەنتتىگىن» جانە «الماتى قالاسىنىڭ وڭiرلiك قارجى ورتالىعىنىڭ قىزمەتiن رەتتەۋ اگەنتتiگىن» جويۋ شەشىمىنىڭ زاڭدىق نەگىزىن تۇزەدى. بۇل «كوزى قۇرتىلعان» اگەنتتىكتەر كوميتەتتەرگە اينالىپ، ۇب قۇرامىنا كىردى.
ۇشىنشىدەن، وسى زاڭجوبامەن قازاقستاندا تەك مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن عانا قىزمەت جۇرگىزە الاتىن مامانداندىرىلعان بانكتەر قۇرۋعا تىيىم سالىناتىن بولدى! وسى جەردە ۇب توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ب.تاجياقوۆ وسى تىيىمعا دەيىن قۇرىلىپ، جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقان قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى، «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سىندى قۇرىلىمداردىڭ جويىلمايتىندىعىن قوستى.
ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن تاعى ءبىر جاڭالىق: ۇلتتىق بانك تاۋەلسىزدىك العالى وتىر! بۇل ءۇشىن زاڭ جوباسى ۇلتتىق بانكتىڭ اكىمشىلىكتىك مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىن «مەملەكەتتىك قىزمەتشى» قۇرامىنان شىعارۋدى قاراستىرادى. بۇل قادامعا 2012 جىلدىڭ 1 ناۋرىزىندا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كەلىسىمدىك رەزوليۋتسياسى («سوگلاسيتەلنايا رەزوليۋتسيا») الىنعاندىعى حابارلاندى.
- ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى مەن فۋنكتسيالارىن ورىنداۋداعى شىن مانىندەگى تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەلدىڭ ورتالىق بانكى ءوز پەرسونالىن باسقارۋ جانە تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋ ماسەلەلەرىندە تاۋەلسىزدىككە يە بولۋعا ءتيىس! - دەپ ءتۇسىندىردى دەپۋتاتتارعا ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. - بۇل ماقساتتا حالىقارالىق ءتاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، كونتراكتىلىك نەگىزدە قارجى نارىعىنداعى جۇمىس تاجىريبەسى بار مامانداردى تارتۋ جولىمەن ۇب كادرلارىن كۇشەيتۋ تالاپ ەتىلەدى.
ياعني ۇلتتىق بانك باسشىلىعى قانداي ماماندى جالداپ، قانشا جالاقى تاعايىندايمىن دەسە دە ءوزى بىلەدى. ءتىپتى ميلليونداعان دوللار سىياقى تولەپ، جاتجۇرتتاردان مامان العىزام دەسە دە ءوز ەركى بولاتىن كورىنەدى. «بۇل رەتتە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس تۋرالى زاڭىندا قاراستىرىلعان بارلىق شەكتەۋلەر ۇلتتىق بانك قىزمەتشىلەرىنە تارالاتىن بولادى. ول ول ما، ۇب قىزمەتشىلەرىنە زاڭ جوباسىمەن قوسىمشا شەكتەۋلەر ەنگىزىلەدى» دەدى بيسەنعالي تاجياقوۆ. ول شەكتەۋلەرگە سايكەس، ۇب-دا جۇمىس ىستەيتىندەر اشىق ينۆەستيتسيالىق قورلاردىڭ پايلارىن ساتىپ الا المايدى، ولارعا سونداي-اق قۇندى قاعازداردىڭ ۇيىمداستىرىلعان نارىعىندا - وبليگاتسيالاردى، كوممەرتسيالىق ۇيىمداردىڭ اكتسيالارىن يەلەنە المايدى. ۇلتتىق بانك قىزمەتشىلەرى «تەكسەرىلەتىن قارجىلىق ۇيىمداردىڭ (ماسەلەن، باسقا بانكتەردىڭ، جزق-لاردىڭ) باسشىسى، جۇمىسشىسى بولىپ تابىلاتىن جاقىن تۋىس-تۋعاندارى تۋرالى» ءوز باسشىلىعىنا حابارلاۋعا مىندەتتەلەدى.
رەسمي دەرەك بويىنشا، بۇگىندە ۇلتتىق بانكتە 4 مىڭداي ادام جۇمىس ىستەيدى ەكەن. ولاردىڭ ورتاشا جاسى - نەبارى 37 جاس، ياعني سۇرانىسى جوعارى، «التىن كورسە، جولدان تايۋى» عاجاپ ەمەس جاستار.
ايتپاقشى، زاڭ جوباسىمەن، تەك ۇب-نىڭ عانا ەمەس، ونىڭ بارلىق اكتسيونەرلىك قوعامدارى، بۇكىل رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىندارى «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار تۋرالى» قولدانىستاعى زاڭنىڭ رەتتەۋ اياسىنان شىعارىلادى!
وسى كۇنى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، ليتسەنزيالار مەن رۇقسات بەرۋ قۇجاتتارىن تاعى 30 پايىزعا قىسقارتاتىن زاڭنىڭ جوباسىن ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدادى. بۇل جوبا قازاقستاننىڭ «Doing business» جاھاندىق رەيتينگىندەگى جاعدايىن جاقسارتۋى ىقتيمال. بيزنەس جۇرگىزۋگە قولايلى ەلدەردىڭ 2012 جىلعى وسى رەيتينگىندە ەلىمىز الەمدىك ەلۋلىككە ەنىپ، 47-ورىنعا كوتەرىلدى. بۇل قۇجات زاڭ بولىپ، قابىلدانسا، قازاقستاندا جاڭا قۇرىلعان شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك نىساندارىن تىركەلگەن كۇنىنەن 3 جىل بويى تەكسەرۋگە تىيىم سالىنادى.
ايحان ءشارىپ
«ايقىن» گازەتى
