ءبىرى باسىلماي جاتىپ، ەكىنشىسى بۇرق ەتكەن شەكاراداعى شۋ بۇل سالاعا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى سالماقتى قادامنىڭ قاجەتتىگىن اڭعارتسا كەرەك. ارينە، ۇلتتىڭ ايبارى بولار ۇلانداردىڭ ەل قورعاۋ ورنىنا، باس قورعالاپ قاشۋىنا قاتىستى قۇزىرلى ورگاندار ءوز قورىتىندىسىن جاساي جاتار. ال شەكاراداعى شەتىن ماسەلەنىڭ ەندىگىدە قايتالانباسى ءۇشىن نە قاجەت؟ كەشە ماجىلىستەگى جالپى وتىرىستان سوڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ جۋرناليستەرگە شەكارا قىزمەتىنە قاتىستى جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ قاجەتتىگى تۋرالى مالىمدەگەن بولاتىن.

قوعام بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان وزەكتى ماسەلەلەردى كۇن تارتىبىنە شىعارىپ، ونىڭ سەبەپ-سالدارىن ال­قا-قوتان وتىرىپ تالقىلاۋدى اۋەلدەن-اق وسى شاقىرى­لىمنىڭ ءماجىلىسى ءوزىنىڭ مىندەتىنە ساناماعان بو­لاتىن. بار كۇشىن نەندەي كەلەڭسىز جايتتاردىڭ ال­دىن الاتىن ساپالى زاڭ شىعارۋعا سارقىماققا بە­كىنگەن بولاتىن بۇل جولعى دەپۋتاتتار. سوندىقتان دا، مەملەكەتتىك شەكارانى قاراۋسىز تاستاپ كەتكەن كەشەگى ساربازداردىڭ قىلىعى تۋرالى ءماجىلىستىڭ مارتەبەلى مىنبەرىنەن ەمەس، كۋلۋارىنان ءسوز قوزعاۋعا تۋرا كەلدى. دەگەنمەن، بىزگە ايىپ بولماس ءۇشىن اۋەلگى ءسوزدى زاڭ شىعارماشىلىعىنا ارناپ، ماجىلىسمەندەر ماقۇلداعان ماڭىزدى قۇجاتىنا بىرقانشا دەس بە­رەلىك.

ءبىرى باسىلماي جاتىپ، ەكىنشىسى بۇرق ەتكەن شەكاراداعى شۋ بۇل سالاعا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى سالماقتى قادامنىڭ قاجەتتىگىن اڭعارتسا كەرەك. ارينە، ۇلتتىڭ ايبارى بولار ۇلانداردىڭ ەل قورعاۋ ورنىنا، باس قورعالاپ قاشۋىنا قاتىستى قۇزىرلى ورگاندار ءوز قورىتىندىسىن جاساي جاتار. ال شەكاراداعى شەتىن ماسەلەنىڭ ەندىگىدە قايتالانباسى ءۇشىن نە قاجەت؟ كەشە ماجىلىستەگى جالپى وتىرىستان سوڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ جۋرناليستەرگە شەكارا قىزمەتىنە قاتىستى جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ قاجەتتىگى تۋرالى مالىمدەگەن بولاتىن.

قوعام بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان وزەكتى ماسەلەلەردى كۇن تارتىبىنە شىعارىپ، ونىڭ سەبەپ-سالدارىن ال­قا-قوتان وتىرىپ تالقىلاۋدى اۋەلدەن-اق وسى شاقىرى­لىمنىڭ ءماجىلىسى ءوزىنىڭ مىندەتىنە ساناماعان بو­لاتىن. بار كۇشىن نەندەي كەلەڭسىز جايتتاردىڭ ال­دىن الاتىن ساپالى زاڭ شىعارۋعا سارقىماققا بە­كىنگەن بولاتىن بۇل جولعى دەپۋتاتتار. سوندىقتان دا، مەملەكەتتىك شەكارانى قاراۋسىز تاستاپ كەتكەن كەشەگى ساربازداردىڭ قىلىعى تۋرالى ءماجىلىستىڭ مارتەبەلى مىنبەرىنەن ەمەس، كۋلۋارىنان ءسوز قوزعاۋعا تۋرا كەلدى. دەگەنمەن، بىزگە ايىپ بولماس ءۇشىن اۋەلگى ءسوزدى زاڭ شىعارماشىلىعىنا ارناپ، ماجىلىسمەندەر ماقۇلداعان ماڭىزدى قۇجاتىنا بىرقانشا دەس بە­رەلىك.

ءسويتىپ، كەشەگى جالپى وتىرىستا تومەنگى پالا­تانىڭ دەپۋتاتتارى «جەكەباستى كۋالاندىراتىن قۇ­جات­تار تۋرالى» زاڭ جوباسىن ءبىرىنشى وقىلىمدا ما­قۇلدادى. قۇجاتتىڭ ماقساتى جەكەباستى راستايتىن قۇ­جاتتاردى دايىنداۋ، الىپ قويۋ، اۋىستىرۋ، جويۋ تالاپتارىن بەكىتۋ بولىپ تابىلادى. ماڭىزدىلىعى - بۇرىن ازاماتتىڭ جەكەباسىن راستايتىن قۇجات­تاردى ازىرلەۋ ءارتۇرلى ۆەدومستۆولاردىڭ ەنشىسىندە كەلسە، سونىڭ بارشاسى بىرەگەيلەنىپ، ءبىر ىزگە تۇسەدى. سو­سىن الگىندەي قۇجاتتار ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى نورما­تيۆتىك اكتىلەرىندە قامتىلىپ، ولار شاشىراڭقى بو­لىپ كەلسە، ەندىگى كۇنى بۇل ءبىر عانا ۇلتتىق زاڭنامامەن رەت­تەلەتىن بولادى. «قۇجاتتى ازىرلەۋ بارىسىندا ازاماتتاردىڭ قۇقىعى، تەڭدىگى مەن بوستاندىعىن ەس­كەردىك. قازاقستاندا تۇراتىن جانە ۋاقىتشا كەلگەن شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ازاماتتاردىڭ قۇ­قىقتارى دا نازاردان تىس قالعان جوق»، - دەگەن ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆ كەز كەلگەن ازاماتتىڭ جەكەباسىن راستايتىن 11 ءتۇرلى قۇجاتتى سانامالاپ شىقتى.

ولاردىڭ قاتارىندا: قازاقستان رەسپۋب­ليكاسى ازاماتىنىڭ پاسپورتى، ازاماتتىڭ جەكە كۋالىگى، شەتەلدىكتىڭ قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىندا تۇرۋعا ىقتيارحاتى، ازاماتتىعى جوق ادام­نىڭ كۋالىگى، ديپلوماتتىق پاسپورت، قىزمەتتىك پاسپورت، بوسقىن كۋالىگى، تەڭىز­شىنىڭ پاسپورتى، شەتەلدىك پاس­پورت، قاي­تىپ ورالۋعا ارنالعان كۋا­لىك، تۋ تۋرالى كۋالىك، جەكە باستى كۋالاندىراتىن قۇجاتتار. زاڭ جو­با­سىندا اتالعان قۇجاتتاردىڭ قولدانۋ ۋاقىتى، راسىمدەۋ، تاركىلەۋ، ونىڭ جا­­رام­­سىزدىعى، جويۋ، الىپ قويۋ ءتار­تىپتەرى دە ناق­تىلانعان. ەڭ باستى جا­ڭالىقتىڭ ءبىرى - ەندىگارى جەكە باستى كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردى كەپىل­دىككە قويۋعا نەمەسە الۋعا زاڭ ار­قىلى تىيىم سالىناتىن بولادى. «بۇدان بىلاي جەكە باستى راستايتىن كۋالىكتەردى كەپىلگە بەرۋگە ءۇزىلدى-كەسىلدى تىيىم سالىنادى. راسىندا، كوپتەگەن جەردە كەپىلگە باسقا ەمەس، تۇپ-تۋرا جەكە باستىڭ قۇجاتى تالاپ ەتىلەتىنى جاسىرىن ەمەس. ال سول كەپىلگە بەرىلگەن قۇجاتتاردى الاياق­تار­دىڭ پايدالانىپ كەتىپ جاتقان جاعداي­لارى دا كەزدەسەدى. البەتتە بۇعان شەكتەۋ بولۋى شارت. سوندىقتان دا جەكە باستى كۋالان­دىراتىن قۇ­جات­تاردى كەپىلگە بەرۋگە تىيىم بولۋى اسا قاجەتتى ماسەلە»، - دەيدى دەپۋتات رامازان سارپەكوۆ. سونىمەن قاتار زاڭ جوباسى ارقىلى قۇجاتتار­دى دايارلاۋدىڭ بىرىڭعاي ستاندارت­تارى دا قامتىلادى. بۇل كۋالىك سا­پاسىنا دا اسەر ەتپەك. ماسەلەن، قا­زىرگى قولدانىستاعى قۇجاتتاردىڭ كەم­شى­لىگىنە كەلسەك، ءتىپتى كەي جاعداي­دا ازاماتتار جەكە كۋالىكتەرىندەگى ءوز­دەرىنىڭ سۋرەتتەرىن دە تانىماي قالىپ جاتاتىن جايتتار ورىن الاتى­نى راس. «ەندىگى كۇنى بۇلاي بولمايدى. جەكە قۇجاتتاردى ازىرلەۋگە جاڭا تەحنولو­گيالار قولدانىلىپ، ونداعى اقپاراتتاردى قورعاۋ قاراستىرى­لادى»، - دەيدى رامازان قۇماربەك­ۇلى. ءسويتىپ، بۇعان دەيىن ءتاپتىش­تەپ تال­قىلانعان جەكە كۋالىكتەر ءازىر­لەنە­تىن زاۋىتتارعا بارىپ، ءمان-جايدى كوزبەن كورىپ قايتقان دەپۋ­تات­تار زاڭ جوباسىن ما­قۇلداۋعا ەش قار­سىلىق بىلدىرگەن جوق. پالا­تا اتال­عان قۇجاتتى تۇجىرىمدامالىق تۇر­عىدان ءبىراۋىزدان ماقۇلدادى. الدا ەكىن­شى وقىلىم بار.

شەكاراداعى شەتىن جاعدايلار كەشەندى تالداۋدى قاجەت ەتەدى

ال كۋلۋارداعى اڭگىمەگە كەلەتىن بولساق، دەپۋتات ماۋلەن اشىمباەۆ ارقانكەرگەندەگى جايسىز جاعدايعا، سوسىن تەرىسايرىقتاعى شەكاراشىلار ارەكەتىنە قاتىستى پىكىر ءبىلدىرىپ، «مەملەكەتتىك شەكارا تۋرالى جاڭا زاڭ جوباسى ازىرلەنىپ جاتىر» دەپ ءمالىم­دەدى. «ارقانكەرگەندەگى جايسىز جاعدايدىڭ ءىزىن الا مەملەكەتتىك شەكارانىڭ وزگە ءبىر ءبو­لىگىندە ورىن الىپ وتىرعان مۇنداي وقيعا­نىڭ سەبەبىنە كەلسەك، جالپى وسى سالا­داعى نەگىزگى فاكتورلارعا كەشەندى تالداۋ، سوسىن ءتيىستى شارالار قابىل­داۋ قاجەت­تىگىن ايقىن كورسەتەدى. وسى­عان بايلا­نىستى جاقىندا مەملە­كەت­تىك شەكارا تۋرالى جاڭا زاڭ ءما­جى­لىسكە كەلىپ تۇسەدى دەپ كۇتىپ وتىر­مىز»، - دەدى دەپۋتات ماۋلەن ساعاتحان­ۇلى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل شەكارا قىزمە­تىنىڭ ءتيىستى كوميتەتى دايىنداپ جاتقان مۇلدە جاڭا زاڭ. سوندىقتان دا قۇ­جاتتى تالقى­لاۋ بارىسىندا دەپۋتات­تارعا مەملە­كەتتىك شەكاراداعى جاع­دايعا تالداۋ جاسايتىن زور مۇمكىن­دىكتەر دە تۋىنداۋى ءمۇم­كىن. ءسوز اراسىندا ماۋلەن اشىمباەۆ الداعى ۋاقىتتا ماجىلىسمەندەر قالىپتاسقان جاعدايعا تالداۋ جاساۋ ءۇشىن مەملە­كەتتىك شەكارا ۋچاسكەلەرىن كوزبەن كورىپ قايتپاق ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى. «ءبىز كەلەسى سەسسيانىڭ باسىندا مەم­لەكەتتىك شەكارانىڭ ءبىر نە بولماسا بىرنەشە ۋچاسكەلەرىنە بارۋدى جوس­پارلاپ وتىرمىز، وندا جەكە قۇرام­مەن اڭگىمەلەسپەكپىز. سونىمەن قا­تار شەكارا قىزمەتى تۋرالى جاڭا زاڭ جوباسىمەن جۇمىس بارىنشا سال­ماقتى وتەتىنىنە سەندىر­گىم كەلەدى. ەڭ باستىسى، ءبىز كەشەندى تالداۋلار مەن زەرتتەۋلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، «ار­قان­كەرگەندەگى» قايعىلى جايت­تار­دىڭ بۇدان ءارى ورىن الماۋىن قام­تي­تىن نورمالار ەنگىز­بەكپىز»، - دەيدى ءماۋ­لەن ساعاتحان­ۇلى.

زەينەتاقى تاعايىنداۋعا تۇبەگەيلى رەفورما قاجەت

قازاقستاننىڭ زەينەتاقى جۇيە­سىندەگى كەلەڭسىزدىكتەر تۋرالى بۇعان دەيىن دە از ايتىلماعان بولاتىن. دەگەنمەن «حالىقتىق كوممۋنيستەر» فراكتسياسى اتىنان دەپۋتات جامبىل احمەتبەكوۆ ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترىنە تاعى ءبىر مارتە جۇگىنۋدى ءجون ساناپتى. ونىڭ ايتۋىن­شا، زەينەتاقىنىڭ دۇرىس ەسەپتەلمەۋى مەن زاڭ ولقىلىعى كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيا­لىق قۇقىقتارىن بۇزىپ وتىر. «بىزگە بەرگەن جاۋابىڭىزدا «ازاماتتاردىڭ زەينەتاقىسى زاڭناماعا سايكەس تا­عايىن­دال­عان» دەگەن جاۋاپتان تان­باي­سىز. ەندەشە، كۇنكورىسكە جەتپەي­تىن زەينەتاقىنى بەلگى­لەي­تىن زاڭدى نەگە وزگەرتپەيمىز. بۇگىنگى كۇنى زەي­نەت­اقى­نىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى ازامات­تاردىڭ كۇنكورىسىن قامتاماسىز ەتە الماي­تىن جاعدايدا. سوندىقتان زەي­نەتاقىنى بەلگىلەۋ جۇيەسىن ءتۇ­بىرى­مەن قايتا قاراۋىمىز قاجەت»، - دەيدى «قىزىل» دەپۋتات. بۇدان بولەك، جامبىل ءاۋجانۇلى بۇگىنگى ەڭ تومەن­گى كۇنكورىس مولشەرى 16 000 تەڭگەنى قۇراي­تىنىن، بۇعان ازاماتتار ءبىر اي دا ءومىر سۇرە المايتىنىن العا تارتادى. سوسىن بۇل مولشەردى كەم دەگەندە ءۇش ەسەگە ارتتىرۋ قاجەتتىگىن ايتادى. «زەينەتاقى ەسەپتەگەندە زيم­بابۆە نەمەسە سومالي سەكىلدى ەلدەر­دە قولداناتىن ادىستەن كەتەتىن مەزگىل جەتتى. ءبىز وركەنيەتتى ەلدەردىڭ كوپ­شىلىگىندە قابىل­دان­عان ستاندارت­تار­دى ەنگىزىپ، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس كولەمىن سول ستاندارتتار بويىنشا ايقىندايتىن ءادىس ەنگىزۋىمىز قاجەت. ول كەم دەگەندە حالىقتىڭ جارتىسى تۇتىناتىن تاۋارلار مەن قىزمەت­تەردىڭ ەڭ تومەنگى بيۋدجەتىن قۇراۋعا نەگىزدەلۋى ءتيىس. ياعني ءبىز ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى ەتىپ تەك ولمەستىڭ كۇنىن كورۋ شەگى ەمەس، ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ دەڭ­گەيىن بەلگىلەۋىمىز قاجەت»، - دەيدى دەپۋ­تات جامبىل احمەتبەك­وۆ.

اۆتور: قانات قازى، استانا

"الاش ايناسى" گازەتى