قازاقستان رەسپۋبليكاسى

جوعارعى سوتىنىڭ توراعاسى

ب.ءا. بەكنازاروۆقا

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ

باس پروكۋرورى

ا.ك.داۋىلباەۆقا

ا ش ى ق  ح ا ت

تۇركىستان (قوقان) اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى جانە ورتا ازيادا ازاتتىق ورناتۋدا ەرەن ەڭبەك ەتكەن ۇلى كۇرەسكەر مۇستافا شوقايعا بايلانىستى وسكەمەن قالاسىنداعى سوتتىڭ شەشىمىن قوعامدا سىبايلاس جەمقورلىققا بىلىققان سۋديالاردىڭ ىستەپ وتىرعان فارسى دەپ قابىلداۋدا.

ەشقانداي ناقتى دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنبەي دانيلەۆسكي، ماكەەۆ سياقتى مارگينال جورنالشىلاردىڭ م.شوقاي «فاشيستەردىڭ قۇيىرشىعى» دەگەن جالاسىن قولداپ وتىرعان سوتتىڭ شەشىمى نكۆد-ءنىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى شاكىباەۆتىڭ «ۇلكەن تۇركىستاننىڭ كۇيرەۋىندەگى» وعان جاپقان جالاعا نەگىزدەلگەن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى

جوعارعى سوتىنىڭ توراعاسى

ب.ءا. بەكنازاروۆقا

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ

باس پروكۋرورى

ا.ك.داۋىلباەۆقا

ا ش ى ق  ح ا ت

تۇركىستان (قوقان) اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعاسى جانە ورتا ازيادا ازاتتىق ورناتۋدا ەرەن ەڭبەك ەتكەن ۇلى كۇرەسكەر مۇستافا شوقايعا بايلانىستى وسكەمەن قالاسىنداعى سوتتىڭ شەشىمىن قوعامدا سىبايلاس جەمقورلىققا بىلىققان سۋديالاردىڭ ىستەپ وتىرعان فارسى دەپ قابىلداۋدا.

ەشقانداي ناقتى دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنبەي دانيلەۆسكي، ماكەەۆ سياقتى مارگينال جورنالشىلاردىڭ م.شوقاي «فاشيستەردىڭ قۇيىرشىعى» دەگەن جالاسىن قولداپ وتىرعان سوتتىڭ شەشىمى نكۆد-ءنىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى شاكىباەۆتىڭ «ۇلكەن تۇركىستاننىڭ كۇيرەۋىندەگى» وعان جاپقان جالاعا نەگىزدەلگەن.

ال، شوقاي سوعىس الدىندا «پرومەتەي» جورنالىندا «بولشەۆيزم مەن ءناتسيزمنىڭ اراسىنان تاڭداۋ جاساعان - ول وبا مەن حولەرنى تاڭداعانداي...» دەسە، ونى فاشيستەر تۇتقىنداپ كونتسلاگەرلەدى ارالاعاننان كەيىن كورگەندەرىن حاتتارىندا، «ستالين مەن گيتلەردىڭ ەكەۋى دە قانىشەر»، «... اش، جالاڭاش، اۋرۋدان ءولىپ جاتقان قانداستارىمدى كورگەنشە ولگەنىم ارتىق» ... 22.12.1941جىلعى ولەردەن بەس كۇن بۇرىن جازعان سوڭعى حاتىندا، «گەتە، فەيەرباح، باح، بەتحوۆەن، شوپەنگاۋەر سياقتى دانىشپانداردى تاربيەلەگەن حالىقتىڭ تۇتقىنداعىلاردى وسىنداي قورلاۋىن كورە تۇرىپ مەن «تۇركىستان لەگيوننىن باسقار» دەگەن ۇسىنىستان باس تارتىپ ارمەن قاراي بايلانىستى ۇزەمىن. بۇل شەشىمنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەمىن» دەدى. تۇركىستان لەگيونى 1942 جىلى ساۋىردە قۇرىلدى.

م.شوقايدىڭ كەڭەس ارمياسىمەن سوعىسۋ تۋرالى ءبىر اۋىز دا ءسوز ايتپاعانىن 1948 جىلى قسرو مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ بەرليندەگى بولىمشەسىنە «مۇستافا شوقايعا قاتىستى كومپرماتەريال ىزدەۋ تۋرالى» بەرىلگەن تاپسىرماعا كەلگەن جاۋاپتا، م.شوقايدى قارالاۋعا  نەگىز بولاتىن «كومپرماتەريال» تابا الماعانى تۋرالى رەسەي مەملەكەتتىك اسكەري مۇراعاتىندا ساقتالعان ماتەريالدان كورەمىز (ك.ەسماعامبەتوۆ، الەم تانىعان تۇلعا مونوگرافياسى).

ۋكراين حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇرىنعى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ا.شۋلگيننىڭ، «ەگەر تۇركىستان تاۋەلسىزدىك الىپ، م.شوقاي ءتىرى بولسا، ول دجاۆاحارلال نەرۋ، اتاتۇرىك سياقتى قايراتكەر بولار ەدى» دەگەنى، فرانتسۋزداردىڭ ونى «ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكەنىن» باعالاپ پاريجدە ەسكەرتكىش قويۋى، رەسەي مەملەكەتىنىڭ وعان «پەتەربور تۇلعاسى» دەگەن قۇرمەتتى اتاقتى بەرۋى، قازاقستاندا وعان بىرنەشە وبلىس ورتالىقتارىندا كوشە، مەكتەپ ت.ب. اتتارىنىڭ بەرىلۋى ونىڭ ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكەن ۇلى قايراتكەر ەكەنىنىڭ ايعاعى بولا الادى.

فاشيستەردىڭ كونتسلاگەرلەرىندەگى تۇتقىنداردى قۇتقارۋ بولسىن، ءوزى ءومىر بويى كۇرەسكەن بولشەۆيكتەردىڭ باكۋدەگى 26 كوميسسارى اتىلعاندا ول سەرىگى ۆ.ا.چايكينمەن وسى قايعىلى وقيعانىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋعا 1919 جىلى 22 اقپاندا اشحابادقا بارعاندا سول جەردە تۇتقىنعا تۇسكەن كوميسسارلاردىڭ وتباستارىن تۇتقىنان بوساتقاندا بولسىن، م.شوقاي قانداي قيىن كەزدە دە ەلىن ءسۇيىپ، ونىڭ ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەسكەن قايراتكەر، ۇلى گۋمانيست ەكەنىن كورەمىز.

ءبىز، م.شوقايعا جاعىلعان ناقاق جالاعا سوت ورگاندارى دۇرىس باعاسىن بەرەدى دەپ سەنەمىز. ول، الدىمەن ەلدىڭ ازاتتىعى جولىندا ومىرلەرىن قيعان ۇلى تۇلعالاردىڭ ارۋاعى مەن تاۋەلسىزدىكتىڭ باياندى بولۋى ءۇشىن قاجەت. م.شوقايداي اسىل، الەم مويىنداعىن تۇركى حالىقتارىنىڭ ماقتانىشى، ۇلى ۇستازىمىزدى كولدەنەڭ كوك يتتەرگە تالاتىپ قويا المايمىز!

قول قويعاندار:

جانۇزاق اكىم - بيولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، قازاق جاراتىلىستانۋ

عىلىمدارى ۇلتتىق اكادەمياسىنىڭ كورر.-مۇشەسى،

ەۋروپا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ

اكادەميگى;

ابدىۋاقاپ قارا - تۇركياداعى ميمار سينان اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ

پروفەسسورى، جازۋشى;

باتىربەك شايىرباەۆ -عىلىم كانديداتى، گەنەرال (قىرعىزستان);

يسلام اتاكيشيەۆ - حالىقارالىق «كاسپي - IZ» جورنالىنىڭ باس

رەداكتورى (ازەربايجان);

قايروللا عابجاليلوۆ - تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، گۋمانيتارلىق،

عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ كورر.-مۇشەسى، «الاش» تاريحي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى;

ءومىرالى قوپاباەۆ - زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور،

د.قوناەۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەكتورى;

ەرەنعايىپ وماروۆ - فيزيكو-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

پروفەسسور، قازاق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى ۇلتتىق

اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، «قاينار» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى;

قالقامان جۇماعۇلوۆ - تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور،

ءال-فارابي اتىنداعى قمۋ-ءدىڭ الەمدىك تاريح كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى;

بەيبىت قويشىباەۆ -تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، جازۋشى;

مەرەكە قۇلكەنوۆ - جازۋشى، «ولكە» باسپاسىنىڭ پرەزيدەنتى;

رىسبەك سارسەنبايۇلى- «جاس الاش» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى;

ەرمۇرات باپي - «دات» گازەتىنىڭ باس وقىرمانى;

قازبەك يسا - اقىن، مادەنيەت قايراتكەرى، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ باس

رەداكتورى;

جارلىقاپ قالىباي - «جۇلدىزدار وتباسى» جانە «اڭىز ادام»

جورنالدارىنىڭ باس رەداكتورى;

ايدوس سارىم - ساياساتتانۋشى، «Abai KZ» سايتىنىڭ ديرەكتورى;

قۇديار ءبىلال - جازۋشى، مادەنيەت قايراتكەرى، «جالىن» جورنالى باس

رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى;

عابيدەن جاكيەۆ - «ۇلى دالا» رەسپۋبليكالىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى;

قاجىمۇقان عابدوللا - اقىن، «جۇزدەسۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى;

ارداق بەركىمباي - تاريحشى، جورنالشى;