ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن كورەي ەلىنىڭ ەكونوميكاسى ادام كورگىسىز قۇلدىرادى. ءتىپتى الەمدەگى ەڭ كەدەي مەم­لە­كەتتەردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. 1962 جىل­­عى دامۋ كورسەتكىشى بويىنشا ءوڭتۇس­تىك كورەيا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە سوڭىنان سا­ناعاندا ءۇندىستاننان كەيىن ەكىنشى ورىن­دا تۇردى.

حالقىنىڭ قامىس شاقاي مەن شيدەن توقىلعان دوڭگەلەك قالپاقتان باسقا ءىلىپ الار كيىمى بولمادى. وسى تۇستا ەلدى مۇنداي كۇيدەن قۇتقاراتىن تەك ۇلتتىق يدەولوگيا ەكەنىن تۇسىنگەن ءبىر زيالىلار ەل باسىندا وتىرعان تۇلعالارعا بارىپ، «كورەي حالقى تاۋىقتان جاقسى ما، الدە جامان ما؟» دەگەن جالعىز سۇراق بويىنشا بۇكىلحالىقتىق ساۋالداما ءجۇر­گىزۋگە ۇگىتتەيدى. ساۋالداما جۇرگىزىلەدى. ءاري­نە، ەل تۇرعىندارى تۇگەلدەي «كورەي ادامى تاۋىقتان جاقسى» دەگەن جاۋاپقا توقتايدى. ولاي بولسا، دەيدى جوعارىداعى زيا­لىلار: «ءاربىر كورەي تاۋىقتان بۇرىن ويانىپ، ىسكە كىرىسسىن» دەپ ۇندەۋ تاستايدى. وسى ءبىر قارا­پايىم عانا ساۋالداما كۇللى حالىقتى ەرتە تۇ­رىپ، ەڭبەككە جۇمىلدىرا العان. بۇل – ءبىر.

ەكىنشىدەن، ەلدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن كوتەرىپ، ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ ءۇشىن اسا قو­ماقتى قارجى كەرەك بولادى. ونى قايدان تاپپاق؟ ەل اعالارى اقىلداسا كەلە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن قاق جارىلعان نەمىس جۇرتىنىڭ ءبىر بولىگى گەرمانيا فەدە­راتيۆتىك رەسپۋبليكاسىنان قارىزعا قار­جى سۇراپ ەلشى اتتاندىردى. ول تۇستا نەمىس­تەر قاندى سوعىستا قيراپ قالعان ءوندىرىس وشاق­تارىن جانداندىرۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتقان. اۋىر جۇمىس اتقاراتىن شاحتالار مەن ەمحانالاردا تازالىقشىلار جەتىسپەيتىن. كورەيلەر وسى ەكى جۇمىستى وزدەرى اتقارىپ، العان قارىزدى جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەك اقىسى ارقىلى تولەۋگە كەلىسىپ، 140 ميلليون ماركا نەسيە الادى.

ءسويتىپ ۇكىمەت كۇللى كورەي جاستارىنا ساۋعا سالادى. «كورەي حالقىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاس جانىن پيدا ەتىپ، شەتەلگە اقىسى از جۇمىسقا كىم بارادى؟». قولما-قول 46 مىڭ قىز-جىگىت بىلەك سىبانىپ شىعادى. كوبى ورتا مەكتەپتىڭ جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى. «ەلىمنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن – ەڭبەگىم ساداقا». وسىلاي دەپ كەمپۋ اۋەجايىنان ۇشاققا وتىرعان جانكەشتى جاس­تار گەرمانيانى بەتكە الادى. جاس قىزدار ادام اياعى جەتپەي­تىن قيىرداعى اۋىلدىق ەمحانالارعا جىبەرى­لەدى. ولاردىڭ ىستەيتىن جۇمىسى – ولگەن ادام­داردىڭ مۇردەسىن تازالاپ، جۋ. بۋىنى قاتىپ، بەلى بەكىمەگەن بويجەتكەن ءۇشىن تاڭ­نان كەشكە دەيىن مايىتپەن بىرگە بولۋ قانداي قيىن. بىراق ولار ءتوزدى. بىردە-ءبىرى كەرى قايت­قان جوق.

ال 1000 مەترلىك تەرەڭ شاحتانىڭ استىنا تۇسكەندەر شە؟! تار قاپاستا تۇنشىعىپ كو­مىر قازدى. نەمىستەر 8 ساعات جۇمىس ىستەسە، كورەي­لەردىڭ كۇندىك نورماسى – 10 ساعات. سەبەبى بەلگىلى. العاشىندا دالانىڭ جابى جىلقىسىنداي تاپالتورى كورەيلەرگە كۇلە قاراعان جەرگىلىكتى جىگىتتەر كەشىكپەي ولار­دىڭ شىدام-توزىمىنە باس شايقادى.

ءسويتىپ 1963 جىل تۋعاندا فەدەراتيۆتىك گەرمانيا باسشىسىنىڭ شاقىرتۋىمەن ءوڭتۇس­تىك كورەيا پرەزيدەنتى پاك جون حي ەلدىڭ استاناسى بوننعا كەلدى. كورەي ەلىنىڭ باسشىسى گەر­مانيا كانتسلەرىمەن بىرگە ەلى­نىڭ ەرتەڭى ءۇشىن «قۇرباندىق توقتىسىنا» اي­نالعان جاستارمەن جۇزدەسۋگە بارادى. كورەي باسشىسىن جەرلەستەرىمەن جۇزدەستىرۋ ءۇشىن 500 ورىندىق زال دايىندالىپتى. زالعا كىرىپ كەلگەن پاك جون حي قارسى الدىندا قارا­قوجالاق كۇيەلەش كۋرتكا كيگەن جۇمىس­شى جاستاردى كورەدى. بارلىعىنىڭ بەت-الپەتى قارا قويدىڭ ۇيىتىلگەن باسىنداي كۇرەڭ قوش­قىل. باۋىرلاستارىنىڭ ءجۇزىن كورگەن پرەزي­دەنت ەڭىرەپ قويا بەرىپتى. ءتىپتى ءوز ەلىنىڭ ءانۇرانى شىرقالعان كەزدە دە كوز جاسىن تىيا الماپتى.

سونداعى جىلاپ تۇرىپ ايتقانى: «ۋا، مەنىڭ قىراندارىم، سەندەر كورەي حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن مىڭ مەتردەگى جان بالاسى شىدامايتىن تار قاپاستا ەڭبەك ەتىپ جاتىرسىڭدار. ۋا، بويجەتكەن ارۋلار، سەن­دەر ارتتا قالعان اش-جالاڭاش باۋىر­لارىڭدى تاماققا تويدىرىپ، كيىمگە كەنەل­تۋ ءۇشىن جات جەردە ولگەن ادامنىڭ ءماي­ىتىن جۋىپ جۇرسىڭدەر. سەندەردىڭ وسى ءبىر جان­كەشتى ىستەرىڭدى كورەي حالقى ماڭگى ۇمىت­پايدى». پرەزيدەنتىنىڭ ەڭىرەگەن ءتۇرىن كورگەن جانكەشتى جاستار دا جىلاپ تۇرىپ: «ءبىز ەشقاشان العان بەتتەن قايتپايمىز»، دەگەن ەكەن.

قىزىق بولعاندا، مۇنداي وقيعانى كوزى كورىپ، تىرىدەي كۋا بولعان گەرمانيا كانتس­لەرى ليۋدۆيگ ەدحاردتىڭ ءوزى شىداي الماي، كوزىنەن مون­شاق-مونشاق جاس ءۇزىپتى. ويتكەنى كورەي پرە­زيدەنتى قوناق ۇيدە دە، كولىك ىشىندە وتىرىپ تا، رەسمي كەزدەسۋ كەزىندە دە تەك جىلاۋمەن بولعان ەكەن.

رەسمي كەزدەسۋدىڭ ءۇشىنشى كۇنى جوعارى پالاتا دەپۋتاتتارى الدىندا ءسوز سويلەگەن پاك: «سىزدەردەن وتىنەرىم، بىزگە سەنىپ نەسيە بەرىڭىزدەر، ءبىز دە سىزدەر سياقتى كوركەيەيىك. كورەي حالقى ۋادەسىن ورىندايدى. قارىزدى قايتارامىز» دەيدى. ناتيجەسىندە، اسا كوپ مولشەردە كومەك الادى. وسى قارجىنىڭ ارقاسىندا 1965 جىلدان باستاپ وڭتۇستىك كورەيا رەسپۋبليكاسى الەم نارىعىنا تاۋار ەكسپورتتاۋعا قول جەتكىزدى. قازىرگى قال-احۋالىن وزدەرىڭىز كورىپ وتىرسىزدار.

الما تۇسىپبەكوۆا

Abai.kz