11-12 قاراشا كۇندەرى تۇركيادا تۇركى ەلدەرىنىڭ باسشىلارى باس قوسىپ، ۇلكەن جيىن ءوتتى. تۇركى كەڭەسىنىڭ اياسىنداعى باسقوسۋدا تاريحي شەشىمدەر قابىلداندى. 11 قاراشادا مينيسترلەر دەڭگەيىندەگى ەكونوميكالىق فورۋم ءوتىپ، ساۋدا جانە ەكونوميكالىق بايلانىستاردى ارتتىرۋعا قاتىستى كەلىسىمدەر جاسالسا، 12 قاراشادا مەملەكەت باسشىلارى اراسىنداعى جيىن بولدى. 

جيىننىڭ باستى جاڭالىعى كەڭەستىڭ ۇيىمعا اينالعانى بولدى. الەمدەگى بارلىق تاۋەلسىز تۇركى مەملەكەتتەرى ءبىر ۇيىم اياسىنا كىردى. 8-ءشى تۇركى ءسامميتى بارىسىندا تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى تۇركى كەڭەسىنىڭ اتىن «تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا» وزگەرتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. بۇل تاريحي ءسات بولاتىن. جيىن تەك قانا ۇيىم ستاتۋسىن وزگەرتىپ قويماي، سونىمەن بىرگە، 2040 جىلعا دەيىنگى سترۋتەگيانىڭ قابىلدانۋىمەن دە ەستە قالدى.

الەمنىڭ گەوساياسي كەلبەتى جىل وتكەن سايىن وزگەرىپ، بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ قيىنعا تۇسۋدە. سوندىقتان تۇركى مەملەكەتتەرى ءۇشىن ورتاق ۇيىمنىڭ بولۋى دا ماڭىزدى. ەكونوميكالىق، ساۋدا جانە تەررورلىق قاۋىپتەردى بىرگە ەڭسەرۋ بويىنشا ارەكەتتەسە قيمىلداۋ قاشاندا ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن بەرمەك. 2040 جىلعا دەيىن ءتۇرلى سالالار بويىنشا بايلانىس ارتپاق.

شەكارالىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ، تەرروريزم مەن ەكسترەميزم، يسلاموفوبيا، كسەنوفوبياعا قارسى كۇرەسۋ ماقساتىندا ارنايى اقپارات الماسۋدى جيىلەتۋ كوزدەلىپ وتىر. ادام ساۋداسى، قارۋ-جاراق تاسىمالى، ەسىرتكى وتكىزۋ مەن ادام اعزاسىن ساۋدالاۋعا قارسى تۇرۋ ماقساتىندا ترانسۇلتتىق دەڭگەيدەگى قىلمىستىق توپتارمەن كۇرەسۋ ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اراسىنداعى اقپارات الماسۋ دا جيىلەمەك.

ەكونوميكانى دامىتۋ مەن وركەندەتۋ ماقساتىندا ءتۇرلى جوبالار ىسكە اسپاق. ارنايى ستارتاپتاردى قولداۋ، كاسىپكەرلەر اراسىندا تاجىريبە الماسۋدى كۇشەيتۋ، ساۋدا بايلانىسىن بىرنەشە ەسە ارتتىرۋ دا كوزدەلىپ وتىر. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى الەمدىك ساۋدانىڭ 3%-ىن عانا قۇرايدى، بۇل كورسەتكىشتى كەزەڭ بويىنشا ەسەلەپ ارتتىرۋ دا باستى ماقساتتاردىڭ بىرىنە جاتادى.

44 كۇندىك سوعىستا ازەربايجاننىڭ باسقىنشىلاردان قاراباقتى ازات ەتۋى ۇلكەن تاريحي ماڭىزعا يە بولدى. ەندىگى ۋاقىتتا ترانسكاسپي ايماعىن باتىس-شىعىس ساۋدا جولىنا اينالدىرۋ ءۇشىن تۇركى مەملەكەتتەرى بىرلەسە قىزمەت ەتپەك. ورتالىق ازياداعى تۇركى ەلدەرى، ارتىنشا كاسپي ارقىلى ازەربايجانعا وتەتىن تەڭىز جولى مەن قاراباق ارقىلى ناحيچەۆانعا وتەتىن كەرۋەن جولى جانە سول ارقىلى تۇركياعا اپاراتىن ءدالىز بولماق. بۇل ءىرى جول ەۋروپا مەن تۇركى ەلدەرىنىڭ اراسىنداعى ساۋدا اينالىمىن ەسەلەپ ارتتىرىپ، ۇلكەن تاۋار اينالىمىنداعى حاب بولادى دەپ كۇتىلۋدە. 2040 جىلعا دەيىن مەملەكەتتەر ءوزارا شەكارالىق تەكسەرۋ مەن سالىق ماسەلەسىن دە كەڭەسىپ، شەشۋدى ويلاستىرۋدا. اسىرەسە زانگەزىر ءدالىزىن ءتيىمدى قولدانۋ كوزدەلىپ وتىر.

كيبەرقاۋىپسىزدىك، عارىشتى بىرگە يگەرۋ سالالارى دا ماڭىزدى بولىپ وتىر. الەمدە كيبەرشابۋىل جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. بۇل رەتتە بىرلەسە كۇرەسۋ ماڭىزى ارتۋدا، ال عارىش الەمدىك باسەكەلەستىكتىڭ بولىنبەس بولشەگىنە اينالدى.

ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى بايلانىستى دا ارتتىرۋ ماڭىزدى. بۇل ارنايى ستراتەگيادا دا جازىلدى. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ىشىندە قازاقستان، تۇركىمەنستان مەن ازەربايجان گاز بەن مۇناي قورىنا باي ەلدەر. تۇركيا جەرورتا تەڭىزىنەن گازدىڭ مول قورىن تاپسا، وزبەكستان گاز يگەرۋ سالاسىندا العا جىلجىدى. سوندىقتان ەنەرگيا كوزدەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ دا ماڭىزدى بولىپ وتىر. باكۋ-تبيليسي-دجەيحان، باكۋ-تبيليسي-ەرزۋرۋم، وڭتۇستىك گاز دالىزدەرىنە دە نازار اۋدارىلدى. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ەنەرگيا تۇرعىسىنان تاۋەلسىز بولۋى جانە تاپشىلىق كورمەۋى ۇيىمنىڭ دامۋى مەن بەرىك ارىپتەستىكتىڭ نەگىزى بولماق ەكەنى دە اتالىپ ءوتتى.

تۋريزم سالاسىن دامىتۋ دا ايتىلدى. بۇل سالادا تۇركيا كوشباسشى جانە ەكونوميكاسىنىڭ بەستەن ءبىر بولىگىن تۋريزم قۇرايدى. سوندىقتان تۇركيا تاجىريبەسىمەن بولىسۋگە دايىن، ول ءۇشىن ارنايى تاجىريبە الماسۋ باعدارلامالارى قۇرىلماق. باعانى وڭتايلى ەتۋ مەن تۋريستەرگە قولجەتىمدى دەڭگەيگە جەتكىزۋ دە كوزدەلىپ وتىر. تۇركيانىڭ تۋريزمنەن جىلدىق تابىسى 20 ملرد دوللاردان كوپ، بۇل كەي تۇركى ەلدەرىنىڭ بيۋدجەتىنەن ارتىق. سوندىقتان اتالمىش سالاداعى تاجىريبە الماسۋ ماڭىزدى بولىپ وتىر. تۇركى ەلدەرىنىڭ اراسىندا تاريحي ورىنداردى ناسيحاتتاۋ جانە ۇيىمعا مۇشە ەلدەر تۇرعىندارىنا قىزىقتى ءارى تارتىمدى ەتۋ ساياساتى دا كوزدەلۋدە.

دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا ۇلكەن ءمان بەرىلدى. بۇل پاندەميالىق داعدارىسقا بايلانىستى بولىپ وتىر. سوندىقتان قىسقا پەرسپەكتيۆادا مەديتسينالىق قاجەتتىلىكتەرمەن ءبولىسۋ، ۆاكتسيناتسيا جانە ءدارى-دارمەكتى بارلىق ەلدەرگە جەتۋ جولىندا ورتاق ساياسات ۇستانۋ كوزدەلىپ وتىر. ال ۇزاق پەرسپەكتيۆادا مەديتسينالىق جابدىقتاردى شىعارۋ، مەديتسينا ماماندارىن دايارلاۋ جانە باسقا دا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا تاجىريبە الماسۋ ىسكە اسپاق.

باق سالاسى، سپورت پەن مادەنيەت سالاسىنداعى ارىپتەستىكتەردى دە دامىتۋ توقتاپ قالماق ەمەس. بۇل قازىرگى ۋاقىتتا تۇركى ەلدەرىنىڭ اراسىنداعى ارىپتەستىكتە ەڭ دامىعان سالالار سانالادى.

تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىندا تۇركيا باسشىسى ەردوعان: «كۇن قايتادان شىعىستان شىعاتىن بولادى»، - دەدى. ال قازاقستان باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ: «تۇتاس تۇركى جۇرتىن تاريحي تامىرلاستىق پەن ورتاق مۇددە بىرىكتىرەدى. ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە ءاردايىم تىلەكتەسپىز، سىيلاستىعىمىز دا ەرەكشە. بۇگىنگى القالى جيىن – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. تۇركى كەڭەسىنىڭ ىقپالى مەن بەدەلى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ قۇرىلىمعا حالىقارالىق قاۋىمداستىق ەداۋىر قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. تۇركى الەمىنىڭ گەوساياسي الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك. بۇل ءبارىمىز ءۇشىن ماڭىزدى»، - دەدى.

«دەموكراتيا جانە بوستاندىق» ارالىنداعى كەڭەستى ۇيىمعا اينالدىرعان تاريحي جيىن وسىلايشا اياقتالدى. كەلەسى سامميت 2022 جىلى وزبەكستاندا وتپەك. ول ءسامميتتىڭ ەرەكشەلىگى كەڭەستىڭ ەمەس، ۇيىمنىڭ ءسامميتى.

كا مىرزا

Abai.kz